CC BY
0RUSAD 11, 2024, 35-49
Ara^tirma Makalesi - Research Article Geli? - Received: 13.11.2023 Kabul - Accepted: 02.03.2024 Yaym - Published: 30.06.2024 doi: 10.48068/rusad. 1389954
ESKi iNAN£LILARIN SiBiRYA, KUBAN VE TÜRKiSTAN'A GÖ^LERi VE KiMLiK MÜCADELELERi
© Jeren MATIYEVAa
Öz
"Eski inanflilar" terimi (Rusfa staroven veya staroobryadtsi) 1650-1660 yillari arasinda £ar Aleksey Mihaylovif döneminde Patrik Nikon (1652-1666) liderliginde ba^latilan Kilise Reformu'nu kabul etmeyen bir dini toplulugu tanimlar. Bu reformdan sonra Rus Kilisesi, eski inanflilar (staroobryadtsi) ve yeni inanflilar (Nikonian veya Novovertsi) olarak ikiye ayrilmi^tir. Bununla birlikte Devlet Kilise Reformu'nu destekledigi ifin eski inanflilar 1905 Devrimi'ne kadar resmi olarak "Raskolniki" olarak adlandirilmi^tir. Küfük degi^ikliklerle ba^layan Kilise Reformu, dini ve daha sonra kültürel ya^amin birfok yönünü etkileyerek birfok kural ve gelenegi degi^tirmijtir. Sonuf olarak, bu reformlar Rus halkinin geleneksel Ortodoks inanflarindan uzakla^masina sebep olmu^tur. XVII. yüzyilin sonlarindan itibaren kilise yetkililerinin "eski dinin koruyuculari" yani kilise reformunun yeniliklerini kabul etmeyenlere yönelik acimasiz zulmü, onlarin göf süreflerine yol afmi^tir. Eski inanflilar bulunduklari topraklardan uzak ve issiz yerlere göf etmeye ba^lami^lardir. Yillar ve hatta yüzyillar sonra ba^ka ülkelere göf eden Rus kökenli eski inanflilar, "eski Ortodoks inancinin" ve Rus geleneginin siki koruyucusu olarak kalmi^lardir. 1755 yilinda imparatorife Yelizaveta Petrovna'nin (1741-1761) hükümdarligi döneminde ba^ka bölgelere göf eden eski inanflilarin ülkeye geri dönmesi ve onlar ifin olumlu atmosfer yaratilmasini amaflayan "Rus halkini koruma" politikasi ilan edilmi^tir. 1762'de III. Petro (1761-1762), eski inanflilarin Rusya'ya geri dönmelerini istedigini ifade etmi^tir. Ayrica, geleneklerine ve eski baskili kitaplara göre engellenmeyeceklerini ilk kez belirtmi^tir. Bunun sonucunda göf eden eski inanflilarin belirli bir kismi farkli zamanlarda ve farkli ko^ullar altinda kendi ülkelerine geri dönmü^lerdir. Diger bir kismi uzun zamandan beri göfle geldikleri yerlere ali^tiklari ifin buralarda ya^amaya devam etmi^ler ve bununla birlikte "eski inanca" siki sikiya bagli kalmi^lardir. Geri dönmeyenler Rusya'da ya^ayan eski inanflilarla dini ve bazen aile baglarini sürdürmü^lerdir.
Anahtar kelimeler: Rusya tarihi, Eski inanflilar, kilise reformu, Raskol, isyan, göf.
^ ^ ^
a Doktora Ögrencisi, istanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yakinfag Tarihi Anabilim Dali, istanbul/ Türkiye, matiyeva.jerenka@gmail.com
BY-NC-ND
MIGRATIONS OF OLD BELIEVERS TO SIBERIA, KUBAN AND TURKESTAN AND THEIR
STRUGGLE FOR IDENTITY Abstract
The term "Old believers" (Russian staroven or staroobryadtsy) describes a religious community that did not accept the Church Reformation initiated under the leadership of Patriarch Nikon during the reign of Tsar Alexei Mikhailovich between 1650 and 1660. After this reform, the Russian Church was divided into old believers (staroobryadsi) and new believers (Nikonian or Novovertsi). However, because the State supported the Church Reform, the old believers were officially called the "Raskolniki" until the 1905 revolution. With the Church Reformation, which started with minor changes, all aspects of religious and later cultural life, many rules and traditions were changed. As a result, these reforms caused the Russian people to break with the old Orthodoxy. Since the end of the XVII. century, the brutal persecution of church authorities against the "defenders of the old religion", that is, those who did not accept the innovations of the church reform, led to processes of mass migration. Old believers began to migrate to remote and deserted places. Russian old believers, who emigrated to other countries years and even centuries later, remained firm guardians of the "old Orthodox faith" and Russian tradition. In 1755, the policy of "protecting the Russian people" was declared, aiming to return the old believers who migrated to other regions during the reign of Tsarina Elizabeth to the country and to create a positive atmosphere for them. In 1762, III. Peter expressed his desire for the old believers to return to Russia. He also stated for the first time that they would not be hindered, especially based on their traditions and old printed books. As a result, a certain part of the old believers who emigrated returned to their home countries at different times and under different conditions. Others continued to live here because they had become accustomed to the places they migrated to for a long time, and at the same time, they strictly adhered to the "old belief". Those who did not return maintained religious and sometimes family ties with old believers living in Russia. Keywords: Russian history, Old believers, church reform, Schism, revolt, migration.
Ж Ж Ж
МИГРАЦИИ СТАРОВЕРОВ В СИБИРЬ, КУБАНЬ И ТУРКЕСТАН И ИХ БОРЬБА ЗА
ИДЕНТИЧНОСТЬ Аннотация
"Старообрядцами" ("староверами") называют религиозную общину, которая не о приняла церковную реформу, начатую под руководством патриарха Никона во время а правления царя Алексея Михайловича между 1650 и 1660 годами. После этой реформы ^ и Русская Церковь разделилась на последователей «старой веры» и никониан
Q
< S >5 (новообрядцев). Государство поддержало церковную реформу, поэтому старообрядцы oi 3 ® до революции 1905 года официально назывались «раскольниками». В ходе церковной |36| реформы, начавшейся с незначительных исправлений, были изменены все стороны
религиозной, а затем и культурной жизни, многие правила и традиции. В результате эти реформы, по мнению старообрядцев, привели к разрыву русского народа с древним православием. Жестокие преследования церковных властей с конца XIX века против "защитников старой веры", т. е. тех, кто не принял новации церковной реформы, привели к процессам массовой миграции. Старообрядцы начали переселяться в отдаленные и безлюдные места. Эмигрировав в другие страны, они при этом спустя
годы и даже столетия оставались стойкими хранителями "старой православной веры" и русской традиции. В 1762 году Петр III выразил желание вернуть старообрядцев в Россию. При Екатерине II была провозглашена политика, имевшая целью вернуть в страну старообрядцев, переселившихся в другие страны во время правления царицы Елизаветы, и создать для них положительную атмосферу. Более того, было впервые заявлено, что староверам не будут препятствовать жить, исходя из их обычаев и старых книг. В результате определенная часть эмигрировавших старообрядцев в разное время и в разных условиях вернулась на родину. Другие продолжали жить там, куда переселились, потому что давно привыкли, но вместе с тем строго придерживались "старой веры". Те, кто не вернулся, сохранили религиозные, а иногда и родственные связи со старообрядцами, жившими в России.
Ключевые слова: Российская история, староверы, церковная реформа, раскол, протест, миграция.
Ж Ж Ж
Giri?
£arlik Rusya'da atalarinin inancini degijtirmek istemeyen on binlerce, yüz binlerce Rus eski inanfli, cahil olarak nitelendirilerek devlete ve kiliseye karji suflu görülmüj ve £arlik rejimi tarafindan cezalandirilmijtir. Hükümetin baskilarina ragmen topraklarinda kalan bazi eski inanflilar, £ar Aleksey Mihaylovif'in (1645-1676] zulmüne karji genellikle kitlesel olarak kendilerini yakmijlardir. 1666 yilinda eski inanflilarin Rusya'nin baskici mevzuati ferfevesinde hareket ederek yetkililer tarafindan yakildigi da bilinmektedir. £arlik Hükümetinin zulmünden kafan eski inanflilarin büyük bir kismi, Rusya'nin issiz ve erijilemez bölgelerine göf etmijtir. Bu bölgeler arasinda Pomorye ve Zavolje, Don ve Yaik, Polonya'nin sinirindaki £ernigovtaj bölgesi de bulunuyordu. Eski inanflilarin diger bir kismi, Ural ve Sibirya hatta Rusya sinirlarinin dijina göf etmijtir. Bu göfler, Osmanli Devleti'ne, Avusturya'ya, Polonya'ya ve Isvef'e dogru gerfeklejmijtir. Bu göflerin bir sonucu olarak XVII. yüzyilin sonunda Pomorye, Severo-Zapad, Kerjenets, Starodubye, Vetka ve Don gibi bölgeler de eski inanflilarin merkezleri olujmujtur.1
"Eski inanflilarin göfleri" konusu, Türkfe literatürde ilk defa bu falijma ile ele alinacaktir. Eski inanflilar ile ilgili Nazan Cojkun Karataj'in, "XIX. yüzyil Rus Düjünce ve Edebiyatinda Raskol ve Eski Inanflilar"2 adli makalesi yer almaktadir. Bu makalede XIX. yüzyil Rus düjüncesinde Raskol ve eski inanflilar, devrimci, halkfi düjünürler, Slavci düjünürler, resmi kilise ve devlet ideolojisi gibi konular incelenmij olup bu hususlar eski 5
Q
inanflilarin göfleri konusunun dijinda kalmaktadir. z
^ z
Eski inanflilar ile ilgili esas kaynaklar Rusfa literatürde yer almaktadir. Bu konuda § ° ^ önemli bir falijma olan Afanasiy ^apov'un kaleme aldigi Russkiy Raskol Staroobryadstva3 § ^ © adli eseri Rus bilimsel falijmalarin öncüleri arasinda yer almaktadir. Bu kitapta; XVII. |37| yüzyil ortasina kadar Rusya'da Hristiyan dindarliginin düzeyi, insanlarin ahlak ve
1 Afanasiy §apov, Russkiy Raskol Staroobryadstva (Kazan: Izdaniye Knigoprodavtsa Ivana Dubrovina, 1859], 14.
2 Nazan Cojkun Karataj, "XIX. yüzyil Rus Düjünce ve Edebiyatinda Raskol & Eski Inanflilar," Al Farabi Uluslararasi Sosyal Bilimler Dergisi 4/4 (2019].
3 §apov, Russkiy Raskol Staroobryadstva, 1859.
psikolojisi, Rus kiliselerinde liturjik4 uygulama durumu ve kitap bilgileri, din adamlarinin ruh häli hakkinda bilgiler verilmektedir. A. §apov, olaylarin fiili yönünü detayli afiklamami§ ama Raskol'ün genel nedenlerini belirlemeye, bunun ideolojik, kültürel, ekonomik, sosyal ve politik nedenlerini ara^tirmaya odaklanmi^tir. Patrik Nikon'un5 figürü, sadece §apov tarafindan olumlu bir §ekilde algilanir ve Ortodoks misyonerlerinin geleneginde eski inanflilarin fogunlukla cahil oldugu dü^ünülür.
Eski inanflilarin göfleri ile ilgili Kubanskoye ignatovo Kavkazskoye Istorifeskiye Puti Kazakov-Nekrasovtsev6 adli kitabi D. V. Sen Voysko tarafindan kaleme alinmi^tir. Sen Voysko monografik fali^masinda, Kazaklarin tarihsel gefmi^inin ana hatlarini 1708'den 1920 yilinin sonuna kadar kapsamli bir §ekilde incelemi^tir. O, ilk Kuban Kazak köyünün tarihselligi, "Nekrasovlular" kavraminin tanimi ve Nekrasovlular tarihinin dönemlendirilmesi gibi bir dizi tarti^mali konulari ele almi^tir. Bu ara^tirma, -kronolojik olarak- 1708'den 1920'nin sonuna kadar olan dönemi kapsamaktadir. Bu tarihte ba^latilmasinin nedeni Don Kazaklarinin Bulavin Ayaklanmasinin bastirilmasi sirasinda Nekrasovlular'in Kirim Hanligi'nin topragina gelmesi ile baglantilidir. Bu fali^mada, eski inanflilarin Sibirya, Kuban ve Türkistan'a yönelik göf faaliyetleri konuyla ilgili Rusfa literatürden yararlanilarak ele alinacaktir.
1) Eski inanflilarin Sibirya'ya Göfleri
Eski inanflilar, hükümetin zulmünden kafinarak sürekli göf etmek zorunda kalmi^lardir. Bunlar, farkli dönemlerde geleneklerini koruyabilecekleri birkaf büyük bölgeye göf etmi^lerdir. Devlet ve kilise güflerinden uzak bir ya§am arzusuyla bu topluluk, Sibirya da dahil olmak üzere bereketli bo§ arazilere ve hayvan bakimi afisindan zengin derin ormanlara sahip uzak yerlere yönelmi^tir. Bu nedenle eski inanflilarin Sibirya'ya akini, yogun baski dönemlerinde oldugu gibi, zulmün zayifladigi zamanlarda da azalmami^tir. Sibirya'nin eski inanflilar tarafindan iskäni sürekli olarak batidan doguya ve kuzey topraklarina göf hareketleri ile geli§mi§tir.7
Eski inanflilarin Sibirya'ya Göf Tarihi birkaf döneme ayrilir:
1] Rusya'da Kilise Dönü^ümleri ve Ortodoks Toplumunun Bölünmesi (XVII.
yüzyilin 60-90'li yillari],
2] I. Petro'nun Reformlari Dönemi'nde eski inanflilar (XVIII. yüzyilin 20'li yillari],
3] Anna ívanovna (XVIII. yüzyilin 40'li yillari] Dönemi'nde "Eski Inanflilarin
Kovulmalari",
4 Liturji kelimesinin kokeni Yunanca "liturgia" dir. "Ayin-ibadet anlamina gelen liturji; imparatorluk liturji, dogum liturjisi olüm liturjisi, vaftiz liturjisi ve Okaristi gibi bolümlere ayrilir. Kilisede yapilan ibadetler; kurban verme, ozellikle okaristi, vaftiz ve diger liturjik ayinlerdir. Meryem Acara, "Bizans Ortodoks Kilisesinde Liturji ve Liturjik Eserler," Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 15/1 (1998): 184.
5 Patrik Nikon 1605 yilinda Nijniy Novgorod'da dogmujtur. 1650'lerde bajlattigi kilise reformlari, o zamanlar Rus Kilisesi'nde var olan ritüel gelenegini degijtirerek onu modern Yunan gelenegiyle birlejtirmeyi amafliyordu. Bu reformlar, Rus Kilisesi'nin bolünmesine ve Eski tnanflilar olarak bilinen gruplarin ortaya fikmasina neden olmujtur. 1666 yilinda patriklikten azledilmij ve sade bir kejij olarak yajamini sürdürmüjtür. Bk. Natalya Vorobyova, Lifnost Patriarha Nikona v Otefestvennoy Istoriografii (Omsk: Izd-vo OmEl, 2007), 243.
6 Dmitriy Sen, Voysko Kubanskoye ignatovo Kavkazskoye Istorifeskiye Puti Kazakov-Nekrasovtsev (1708g.-konets 1920-h gg.J(Krasnodar: Izdatelstvo KubGU, 2010).
7 Nikolay Yadrintsev, Sibir Kak Koloniya (Sankt-Peterburg: Izdatelstvo l. M. Sibirikova,1892), 720.
4] Büyük Yekaterina'nrn "Manifesto'su" (XVIII. yüzyilin ikinci yarisi],
5] I. Nikolay'in Gericilik Dönemi (XIX. yüzyilin ikinci yarisi),
6] Eski inanflilarin Altin £agi (XX. yüzyilin bajlari].
Eski inanflilarin Sibirya'ya ilk göfleri, Kilise Reformlari ve Rusya'da Ortodoks toplumunun bölünmesine denk gelen Raskol zamanidir. Bu dönem, Ortodoks kültürünün eski inanflilar (staroveri) ve yeni Inananlar (Nikonian veya Novovertsi] olarak iki akima ayrilmasiyla nitelendirilir. Patrik Nikon'un 1654'te kilise degijikliklerini onaylamasi ile bu degijiklikler, 1654-1655'teki kilise toplantilariyla pekijtirilmijtir. Bu yenilikler, Rus halki tarafindan sert bir tepkiyle karjilanmijtir. Eski inanflilar, taraftarlarindan £ar'a "Yeni Bilinmeyen Inanf" hakkinda elejtirel dilekfeler göndermijtir. Kilise Reformu'na ayni zamanda Piskopos Pavel Kolomenskiy, Protopop Avvakum, Kostroma'dan Daniil, Murom'dan Login gibi dönemin önde gelen din adamlari da güflü muhalefet göstermijlerdir. Bundan dolayi eski kilise savunuculari kisa sürede Nikon ve £ar'in acimasiz ijkencelerine maruz kalmijlardir. Rus kilisesindeki degijiklikler, halki Ortodokslugun iki farkli toplumuna ayirmijtir; ana unsur ve eski inanflilar. Eski inanflilik ülkede yayilmaya devam etmij, buna inanalar; Kuzey Denizi'ne, Akdeniz'e, Pefora ve Sibirya'ya göf etmijlerdir.8
Eski inanflilarin Sibirya'ya iskaninin ikinci dönemi I. Petro'nun (1682-1725] Reformlari Dönemi'ne denk gelir. Iktidarinin en bajindan beri I. Petro, dini hojgörü ilkesini ilan etmijtir. Ancak diger dinlerden farkli olarak eski inanflilar ise bu haklardan yoksun kalmijtir. I. Petro, bunlara fifte vergi uygulayarak jehirlerde ve köylerde yajamalarina izin vermijtir. Ayrica I. Petro, eski inanflilar aleyhine suf uydurulup dava afilmasini da emretmijtir. Din adamlari ise eski inanflilari, Ortodoks kilisesinin düjmani olarak ilan edip bunlarin yok edilmesini talep etmijlerdir. Iktidar, eski inanflilarin siginaklarini harap etmij, dini mekanlarini yok etmij ve onlarin mallarina el koymuj; olabildigince bunlara zulmetmijtir. Bu sürefte eski inanflilarin tutuklanip sürgüne gönderilmesinden dolayi bu inancin taraftarlari kendilerini gizlemeyi ya da inanflarini gizli yajamayi tercih etmijlerdir. Bu nedenle XVIII. yüzyilin ilk yarisinda eski inanflilardan Rusya'nin Avrupa kismini (Nijegorodskaya ve Arhangelogorodskaya Guberniya9] terk edenlerin sayisi artmijtir. Onlar, Tomsk-Kuznetsk gibi tarimsal uzak bölgelere yerlejmijlerdir.10
1722'de Tara jehrinde11 Rusya tarihinde "Tara Isyani" olarak adlandirilan isyan, q
meydana gelmijtir. Bu isyanin nedeni ise I. Petro'nun 5 §ubat 1722'de halefi ile ilgili a
fikardigi kararnamesiydi. Buna göre; Imparator, kendi iradesine göre herhangi bir ^ y
Q ^ ,
mirasfi atayabilecek idi. Buna karjilik jehrin yakinlarina yerlejen eski inanflilar Deccal S ° m (antihrist] oldugunu iddia ederek isimsiz varisine biat etmeyi reddetmijlerdir. Bu da i* rH ® "Tara isyancilarina" karji ölüm cezasi yoluyla cezalandirici eylemlerin bajlangici |3p|
8 Vaselina Ryabtseva, "Migratsionniye Potoki Staroobryadtsev v Zapadnuyu Sibir," Vestnik Kemerovskogo Gosudarstvennogo Universiteta Kulturi i Iskusstv 24/7 (2013]: 66.
9 Guberniya kavrami Türkfede vilayet anlamina gelmektedir.
10 Dmitriy Belikov, Perviye Russkiye Krestyane-Naselniki Tomskogo Kraya (Tomsk: Izdatelstvo Tipo-Litografiya M. N. Kononova i 1. F. Skulimovskogo, 1898], 20-24.
11 Rusya'nin Omsk Oblasti'na bagli Sibirya Bölgesi'nde bulunan jehirdir.
olmujtur.12
Tara isyaninin bastirilmasindan sonra genij fapta eski inanflilarin arayiji bajlamijtir. Daha sonra ijim, Tatarlar, Tümen köylüleri (krestiyanlar), Yolutor köylüleri Sibirya'ya yayilmijtir. Bu dönemde eski inanflilarin Sibirya'da genij bir alanda iskan etmelerinden dolayi I. Petro, 1722'de bunlarin Sibirya yerine Rogervik'e sürgün edilmeleri ile ilgili bir kararname yayinlamijtir. Dolayisiyla Kuznetsk ve Tomsk da dahil olmak üzere önemli bölgelerde aramalar yapilmijtir. Bu nedenle Tarsk uyezdinden13 Kuznetsk ve Tomsk uyezdlerine 119 kiji, daha sonra Tarsk uyezdinden Kuznetsk uyezdine 27 ve ijim ilfesinden 39 kiji kafmijtir.14
Üfüncü dönem, Anna ivanovna (1730-1740) zamaninda eski inanflilarin "kovulmalari" ile ilijkilidir. Bu dönemde eski inanflilar, iktidar ve yeni inananlar tarafindan zulme ugramijlardir. XVIII. yüzyilin 30'lu yillarinin ikinci yarisinda eski inanflilar ilk olarak Ural sonra Sibirya maden fabrikalarinda falijmijlardir.
XVIII. yüzyilin 40'li yillarinda Altay'in Buhtarma bölgesinde eski inanflilarin yeni gizli yerlejim yerleri kurulmujtur. Eski inanflilar, daglara yönelme anlaminda "tajfi" (kamenjfik) adini almijlardir. Bu tajfilar arasinda, endijesiz bir yajam alani olan "Belovodye" topragi hakkinda efsaneler yaygindi. Belovodye ülkesiyle ilgili efsanelerin, tam olarak eski inanflilar tarafindan ortaya fikarildigi bilinmektedir. Bununla birlikte, eski inanflilar arasinda bu kutsal topraklara giden yolu detayli olarak anlatan haritalarin yer aldigi özel kitap bulunmaktaydi. Bu kitap, "Gezgin" (Putejestvennik) olarak adlandirilmij ve 1840-1850 yillari arasinda Obva bölgesindeki eski inanflilar arasinda oldukfa yaygin olmujtur.15
Dördüncü dönem, Büyük Yekaterina'nin Sibirya da dahil olmak üzere yeni bölgelerin iskan edilmesini saglayan "Manifesto'sunun" kabulüyle ilijkilidir. Bu ferfevede, eski inanflilar kolonizasyonun en umut vadeden kesimi olarak görülüyordu. Büyük Yekaterina yönetimi döneminde Raskolniklerin yeni bir kismi, Sibirya'ya göf etmijtir. Reformdan sonra bunlarin bir kismi daha fok özgürce yajam arzusuyla Polonya topraklarina gitmijlerdir. Eski inanflilar, Starodub ve Vetka'ya yerlejmij, bazilari ise Kerjenets Nehri yakinindaki Vyatka'ya gitmijtir. Ancak kafaklarin Polonya'da iyi yajam sürdüklerini ögrenen köylüler bu bölgeye gitmijlerdir. Bundan sonra Pomejfik (toprak agasi) ve büyük kumandanlar Sinod'a (dini kurul) kafaklarin geri gelmeleri ifin dilekfe göndermeye bajlamijlardir. Polonya'nin bu dönemdeki durumundan faydalanan Büyük Yekaterina, bu bölgeye Tümgeneral Nikolay ivanovif Maslov komutasinda bir ordu göndermij ve böylece 1764 yilinda bu eski inanflilar, Sibirya'ya sürgün edilmijtir.16
12 Belikov, Perviye Russkiye Krestyane-Naselniki Tomskogo Kraya, 20-24.
13 Uyezd eski Rusya, £arlik Rusya'si ve Rus imparatorlugu'nda kullanilan bölgesel-idari bir birimdir. Geleneksel olarak, bir uyezd, belirli bir noktaya (bir jehir veya köy) bitijik olan tüm volostlarin toplamiydi. Rusya imparatorlugu'nda, uyezdin merkezi olan uyezd jehri, uyezd polis yöneticisinin yajadigi ve tüm uyezd kurumlarinin yogunlajtigi bir konumdu. Bk. Aleksandr Gradovskiy, Istoriya Mestnogo Upravleniya v Rossii: Vvedeniye. Uyezd Moskovskogo Gosudarstva (SPb: Pefatnya V. Golovina, 1868), 527.
14 ivan §eglov, Hronologifeskiy Perefen Vajney^ih Dannih iz Istorii Sibiri; 1032-1882 godi (irkutsk: izdatelstvo Tipografiya §taba Vostofnogo Sibirskogo Voyennogo Okruga, 1883), 778.
15 Ryabtseva, "Migratsionniye Potoki Staroobryadtsev v Zapadnuyu Sibir," 68.
16 Vadim Aleksandrov & Nikolay Pokrovskiy, Vlast i Ob^estvo. Sibir vXVIII veke (Novosibirsk: izdatelstvo Nauka. 1991), 338.
En büyük gôç dalgasi XVIII. yüzyilin ikinci yarisinda meydana gelmiçtir. Eski înançhlarm Sibirya'ya yerleçimi onlarin "kovulmalari" ile iliçkilidir. XVIII. yüzyilin ikinci yarisinda eski inançlilardan yaklaçik 20 bin kiçi, aileleri ile Sibirya'ya sürgün edilmiçtir. 1757 yilindan itibaren büyük gruplar halinde Zabaykalye'ye yerleçmiçler ve burada "Semeyskiye" adini almiçlardir. Vetka bölgesindeki eski inançlilarin büyük bir kismi, Tomsk ve Yenisey guberniyalarina sürülmü^tür.
Beçinci dönem, I. Nikolay'in (1825-1855] hükümdarligi sürecinde, kötü koçullar altinda yaçayan eski inançlilara karçi artan zulüm ile nitelendirilir. Imparator I. Nikolay'in tahta çikiçinin ilk gününde Aralikçilara (Dekabrist] zalim misillemelerinden dolayi kendisine "Kanli Nikolay" lakabi verilmiçtir. Imparator her ne olursa olsun Raskollari yok etmeyi kendine amaç edinmiçtir. Bu dönemde eski inançlilarin dua evleri kapatilmiç ve en büyük degerleri yagmalanmiç ve yok edilmiçtir.17 1855'te tahta I. Nikolay'in oglu II. Aleksandr (1855-1881] çikmiçtir. Bu dönemde de eski inançlilara yönelik zulümler devam etmiçtir. 1861'deki Toprak Reformu'na bagli olarak XIX. yüzyilin 1860'li yillarinda Sibirya'ya tekrar yogun bir gôç akini yaçanmiçtir. Gôçmen köylüler arasinda çok sayida eski inançlilar da vardir.
Altinci dônem eski inançlilarin "Altin Çagi" olarak adlandirilir. Bunun nedeni ise 17 Nisan 1905'te onlara tam bir din özgürlügü getiren ho^görüye dayali bir kararnamenin çikarilmasidir. Eski inançlilara yönelik zulüm durdurulmuç bunun yerine kilise ve ibadethanelerin inçasi baçlamiçtir. Eski inançlilar, aktif olarak kamusal yaçama dâhil olmuçtur. Ancak devletin ho^görülü bu din politikasi XXI. yüzyilin baçina kadar devam etmiçtir. 1912 yilinda Sibirya'nin Tomsk Guberniyasinda 77 eski inançlilar toplulugu kaydedilmiçtir. Bunlarin 65'i Barnaul, Biysk ve Zmeinogorsk bölgelerine aitti. Göçler, XX. yüzyila kadar devam etmiç ancak bunlar özel niteliklere haizdir.18
2) Eski inançlilarin Kuban'a Gôçleri
Kuban'da Rus Kazak eski inançlilarin ilk yerleçim yerleri XVII. yüzyilin 1690'li yillarinda ortaya çikmaya baçlamiçtir. Bu yerleçmeler Don bölgesinden çarlik yönetiminin zulmünden kaçan Kazak eski inançlilar tarafindan kurulmuçtur. Kuban'in Don halki için yeni bir vatan olarak yeri ve rolü Kondratiy Afanasyeviç Bulavin önderliginde eski inançlilarin hareketleriyle ortaya çikmiçtir. Kisa süre sonra Rus Hükümeti, bunlarin eylemlerini durdurmuç, isyancilari bozguna ugratmiç ve ataman19 hükümet tarafindan öldürülmü^tür. Böylelikle Bulavin'in Don halkinin Kuban'a göç etme fikrini, arkadaçi
Ignatiy Nekrasov gerçekleçtirmiçtir.20 ^
z
Isyanin bastirilmasindan ve Bulavin'in ölümünden sonra Nekrasov önderliginde ^ у
Q ^ ,
yaklaçik sekiz bin Kazak eski inançli, Kuban'a göç etmiçtir. Bundan sonra onlari, < ° ga "Nekrasovlular" olarak adlandirmaya baçlamiçlardir. Böylece Kazak Nekrasovlularin ей гч ® neredeyse 300 yillik tarihi baçlamiçtir. Baçlangiçta eski inançlilar Kopil ve Temrük —....
17 Leyla Fattahova, "Istoriko-Etnografiçeskiy Oçerk Staroobryadçestva Kuznetskogo Uyezda," Kulturnoye Naslediye Srednevekovoy Rusi v Traditsiyah Uralo-Sibirskogo Staroobryadçestva 3/2 (1999): 32.
18 Ryabtseva, "Migratsionniye Potoki Staroobryadtsev v Zapadnuyu Sibir," 69-70.
19 Kazaklarin baçi.
20 Aleksey Guliy, "Kazaki-Nekrasovtsi v Istorii Rossii," Aktualniye Problemi Gumanitarnih i Sotsialno-ekonomiçeskih Nauk 11/1 (2017): 58.
_ RUSAD È 11,2024 — © BY-NC-ND 4.0
о ¡л г о
s S §> s
c-r И <-r
<-i И
^ "s'^
сл '' -i гл
s", sa, P
o> Й ÏÏ = w 2
о °
S g
S a < ^
M ' (S
О
S я!
о ^ S
S a " =
a о n
s -í £u
S. V 43.
£ ° и
— ^ \ о
05 e«,-, ^
-- " kj ^
£ О Ä
5- o o <¡
cj < vd
3
¡5- ^ ^ 2 E &
S <
СП û) N
\ n se.
N) w J
£< 2.
o 2 ¡»'
¿2 n> o
^ W 3
ч S s
к:
съ
"o
С
i
eu a
3 5"
сл O
W
С i
C Яг p
s s
SS
с ^
¡*r о ста о
Ж
£и 3
о"
3
ûj
<
05
3
о
s я
ÛJ <
£U N
05 <
О 3
X <
о ■ч
а
cd
"Ч S3
з
3
<
S3 и
о
и
з" 3
и
W
2. й
£ ^
cd su
2. 1—1
ст" su
о ^
^ и 3
S <S:
а- a
iL £ s"
3 su
ЗЧЛ
w
•S 3
са a
с cd
af su
su
3 с
E
>4
_3 ^ qg £L 3 cd
su "Ч ^ «
cd cd < oqc
5' S 3
3! S'
w 1-3.
Í "Э
I s.
s ^
n
о ►ч
з 3
su
й- ач
3- cd su "ч
Г1
M
^ Cl-О: 3
С:
Е пГ
5"
cd
w
su n su
3
E
3 3
С:
g
Ч" 5"
> с ST ^
su
чл
su
3
и —
cd w
n О 3 и О 3 з
3
su
04
su и PTCD ►ч
з"
su n
5"
cd <<
cd
<
cd ►Ч
►ч
su
cd s
С:
Si
>5)
su
E
►4 su
cd ЧЛ
C:
ЧЛ ri-
C:
►4
h-
чл cd su —
cd
3 s:
3 о
и
О <
su su
3 П
O: 3
cd
qa<
3
cd
su ЧЛ
3
su
чп cd su ►ч
■ ' W
í u
E S
cT
►4
3 Ê
cr
su> su
3 3 3
su qqc
5Г
su
о
СО ч
su ^
í^- cd
(Й< E
su g
su ►4 su
I CT
u1 su
3
n
cd
&
3 #
rt 43.
4 ст-
ел
о
и <<
su
y ¡^
O- ""
su su
3 ^
2 —
g- 04
Ч- s
04 O:
cd cd
P
T3 3-
Si 3'
cd
cd
3
cd
su 43
su
3 -
о
►4 su
ri-
<<
su
'S
и 3
3 3
<
cd su
E
E
3 5
c я
с
3 3 3
X ><
<< 3:
n
g- а- 3. и О:
3- <кГ
su cd И
su
su ЧЛ su
3
cd
E
cd*
та з
и
СО 3
su CT" 3
ri-
о
'S. E E
3 3.
3
su
3
su
3 3
n su
su
cg< ST
PTCD
3
о
о 3
su
3 О
и <
cd
H з з
su О
su
su
< 3
cd cd
^ s-
Sr з
Cú 3
сл re
О
< "
tr аз
r¡ -Г1
üj -o аз
cr
70
з
и
er
С: С:
g tt
С:
<
re 3
3
re el
re
з з
el 3
re гв 3 << re
el
5Г
o 5Г
>4
аз cr с
g: 70
3 C
& СЛ
3 СЛ
re y
— <
W аз
—■ чл
S a
re аз
3
re
сл
3 el
и аз з 3
аз ►ч
и 3
аз 3
аз
3
аз
то о:
--■ ге
рг а з
аз
_ ге
3 'S
ге
о: 3
ге аз ►ч —
чл
3. §
3 чл
ге <
ге аз аз 3
аз <
аз. оз
аз 3 п аз
рг
о <
<< С:
N
70 3 и ч^ аз Ts
ri- — <~
з
►ч
►Ч м СЛ
5Г " з X
с
3
^ О- S
аз аз з W 3
re
►ч g ►ч
M £ 3
°8 " з
re - ег-
3 т-
o
o
cr аз
o" ^
> з
о аз
рг
X <
70 О
3 1
g Si
аз аз
S? &
►ч аз
3
< аз re ^
ге сл
ге ►ч
CT* —
2: Si
то
ге 41
£2. 5"
3 ге з
es N м 2
В 3 3.
4л' 3
S о 3
3
аз 3
сл О
аз
3
аз
то ге
41
чл
О сл
►ч
аз э
EL И 41
То< 3 3 - EL аз аз г1
О
сл сл ге
3 3-
3 g ге
о- 3. з-
аз =r g
? » ï.
ст* cl
чл аз 3d
3
3
Р"Г N ге 3 3
H 3 3
аз <<
аз В" р-г з
"9
о аз
^ 3
з стаз 3
чл
оо
ге
РГ .
►ч аз
аз N h-1
сл аз
о ?Г ы
Ч д- о
с °
3 U О
^ е и
3-3
it =
& т
то< 70 ^ 3. 3
а 3 ""
аз w
41
Заз
- ст*
чл аз
Cf чл
Г1 5Г > 3
з Ъ
'S*
re ¡=¡
^ 'S
г--
<< ч
С: аз
у
s: з
►ч аз РГ ^ И N
ч 2
з з
el аз
рг
N Г"
Sí Od з
el
аз S er
О:
TO re сл
5"
re
ТО re
аз gj
3
аз
3
ге ге
<x¡
аз <
аз чл
ге
►ч аз сл
О <
N О
> сл n N о
— el
аз о> «
U ti uq К^ -! 3 чл re ^ 3 — Í7- ГТ г-
3
чл
3
►ч
то ге_
ге 3_
ге ►ч
сл аз
S 5Г
41
0
то< аз
1
аз
аз , —■
— ^ 41
70 из а-
3 3
вГ
►ч аз 3 ^ к cl el о
re ач< 3 ►ч
el о: 3
3
3:
ЧЛ
ге ^ч
3
аз 3 el аз
ге
►ч аз сл
О <
<
ге ►ч ге то
о 43
3
то< 3
о
о 3
H re ►ч
re <
re
►С аз
o
re Щ<
з^
el 3:
ЧЛ
3: 3
3
3:
ЧЛ
re ►ч el
оз
3 3 3
5Г
CT"
3 г
re
►ч аз аз
аз
з
то
о: ►Ч
3:
ЧЛ
ге аз о 2
аз <<
аз 3
аз ге ►ч
сг то
3: 2 ^^
г % * з
ге
« ? 3 "С.
то и
аз
3 el
аз
70 з
А
ге £2. >
3 3
Е ? 3'
=г 3:
3:
о:
Е
3:
►Ч
аз
3 w
re N СГ. з
<
аз аз
ге
5"
ге
5'
аз 3
о аз
то ге ►ч
el о: 3
ге ^
ге ►ч сл
ге ге 41-
о: о:
3 3 EL i""1" re 2
4 3
^ Sc-
ö в
►ч 3-> ÏÏ I i аз
О: w 3
ST* 41
re и
3 з-
3- чл
re — ►ч
re <<
re (i re
E
riT
5"
re el аз
re ст^ 4"
re
3 ■£
►4
4ÍL сл
03 O:
c; N
el <
3 re
■ ►ч
re ^
аз
N
аз
re сл
E 3'
аз 3
41_
5Г
аз 3
аз <
аз
►ч
SJ N
3
О W о 2 з з
►ч аз сл
5 —
el 70
аз з
„ сл
41 ^
о S
РГ -
3 :
ТО< 2
аз »
чл q
3 аз s сл чл —-
Ö з
4 <
^ £
аз аз
чл ri-
►ч
3
НГ- СГ
70 аз
3 3 сл
^ 3 ге
« аз
N
аз
аз сл аз ст-аз_
5Г
3
аз
ге 3
►ч 3 3 3 3 3
41
о: N
3:
3
5Г з
СГ ге ►ч
^ Ж
ЕС
& и
^ I
С: ге
3 S3, ге
CT"
3 о:
СЛ N
о ге
3
сл
аз <
аз чл
ге ^
ге чл
ге ►ч el
Е
ге
OJ
OJ
о
3 О
I- 3
3 3
Е " S"
аз ►ч аз сл
3 el
аз
H
аз
аз 3
аз ►ч
аз el аз сл
3 el
аз
5
Е
6
сГ <
о Е
Ст-
< re
аз 3
чл ге СГ
ге
5'
ге
5
M
<
>
yazili idi ve Minos'taki kilisede saklaniyordu. Bu "Vasiyetler" Kazaklarin Nekrasov ve yandajlari tarafindan ortaya fikarilan bir nevi anayasasiydi.25
"Nekrasov Anayasasi'na" göre, Türklerle yakinlajmak, onlarla kavga etmek, diger inanflilarla iletijim kurmak yasakti. Türklerle sadece ticaret, askeri faaliyetler ve vergilendirme ile ilgili konularda iletijime izin verilmijtir. Ayrica, toplulugun en yüksek otoritesi, 18 yajindan itibaren katilmaya bajladiklari Kazak Krugu26 idi. Bu Kruga iki kez katilmayanlara para cezasi uygulanmij ve üf kez katilmayanlar ise kirbaflanmijtir. Krugda alinan kararlar bir yilligina sefilmij olan ataman tarafindan yerine getirilmijtir. Uzun süreler iktidarda kalmanin kijileri zamanla bozabilecegi ihtimaline karji atamanligin üf dönem sürdürülmesi kararlajtirilmijtir. Tüm kazanflar, askeri hazineye bagijlanmijtir. Her biri kazandiklari paranin üfte ikisini almij, geri kalan üfte birlik kismi ise ordunun silahlari, okullarin ve kilisenin ihtiyaflari ayrica muhtaflarin yardimi ifin toplanmijtir. Evlilik sadece topluluktaki üyeler arasinda yapilmijtir. Diger inanftakiler ile evlilik yapanlara ölüm cezasi verilmijtir. Koca ejini incittiginde Krug onu cezalandirmijtir. Ejkiyalik, soygunculuk yapanlara Krug'un karariyla ölüm cezasi verilmijtir. Köyde; domuz eti (jinka), meyhane (kabak) bulundurmak ve ticaret yapmak yasakti. Ticaret yapanlar, kazancinin belli bir kismini 1/20'sini KO^'a (Büyük Kazak Birligi) vermek zorundaydi. Kullandiklari dil olan Rusfayi muhafaza etmijlerdi. Orduya ihanet ve dine hakaret edenlere ölüm cezasi verilmijtir. Bu vasiyetleri yerine getirmeyenler ölüme mahküm edilmijtir.27 Bu "vasiyetler" Rusya topraklarindaki Kazaklar tarafindan unutulan eski sosyal ilijkilerin imajini hafizada saklamijtir.28
Nekrasovlular, küfük yajlardan itibaren Rusya'ya olan sevgileriyle ve geri dönme umuduyla büyütülmüjlerdir. Ancak ignatiy Nekrasov, "£arliga boyun egmemeli, £arlik Dönemi'nde Rusya'ya geri dönmemeli" diye vasiyet etmijtir. Bununla birlikte 1912'de Nekrasovlular'in ilk kismi £arlik Hükümeti'nin izniyle Rusya'ya geri dönmüjtür. Fakat bunlarin sayilari az oldugundan Kuban'in üst kisimlarina yerlejmeleri yasaklanmijtir. 1917'den sonra ilk kez Nekrasovlular'in Rusya'ya geri dönme umutlari ortaya fikmaya bajlamijtir.29
Kazak eski inanflilarin Rusya'ya geri dönmesi ilk olarak 1950'de son ataman olarak sefilen Vasiliy Porfiryevif Sanifev'in ilgilenmesiyle bajlamijtir. Sanifev, birkaf yil boyunca Türkiye'deki konsolosluk araciligiyla Sovyet Hükümeti ile müzakereler yapmijtir. 1961'de Rusya Hükümeti Kazak Nekrasovlu'larin ana vatanina geri dönmeleri ile ilgili karar almij ve 20 Eylül 1962'de "Gruziya" adli Sovyet gemisi 999 Kazak'i alarak 5
D
Türkiye'den ayrilmijtir. Stavropol'e gelene kadar yolda iki focuk daha dogarak sayilari g
1001 olmujtur.30 a g ^
c/1 ™ CO § 1
-:--|43|
25 Guliy, "Kazaki-Nekrasovtsi v istorii Rossii," 62.
26 Kazak Krugu, Kazaklarin genel askeri konseyi, özyönetimin en yüksek organiydi. Krugda askeri, ekonomik, idari, sosyo-politik, hukuki, sosyal, gündelik ve diger nitelikteki sorunlar ele alinmijtir.
27 Yelena Ageyeva, "Staroobryadtsi v Musulmanskom Okrujenii: Opit vzaimodeystviya," Materiali VI Mejdunarodnoy naufno-praktifeskoy konferentsii 7/8 (2015): 23.
28 Guliy, "Kazaki-Nekrasovtsi v istorii Rossii," 62.
29 Sen, "Pereseleniye Kubanskih Kazakov," 29.
30 Sen, "Pereseleniye Kubanskih Kazakov," 29-30.
3) Eski inanflilarin Türkistan'a Göfleri
Türkistan Bölgesi'nde, Ural Kazaklarindan olan eski inanflilarin toplulugu, ilk göf edenler arasinda yer almijtir. Bunlar 9 Mart 1874'te ortaya fikan isyana katildiklari ifin hükümet tarafindan Ural Bölgesi'nde (merkez Uralsk) bulunan Ural Kazak Birligi'nden göf ettirilmijtir. O gün Ural Kazaklarina Ural Kazak birliginde yeni bir askerlik hizmeti tüzügü fikarilmijtir. Buna göre, askerlik yükümlülügü önemli ölfüde arttirilmij ve öz yönetim ve Kazak özgürlük haklari sinirlandirilmijtir. Buna hem müreffeh hem yoksul Kazaklar isyan etmijlerdir. Bu karijikliklarin Yemelyan Pugafev ayaklanmasinin yüzüncü yilina ve Rusya'daki köylü hareketinin genel yükselijine denk gelmesi dikkat fekicidir. Hükümet, bu isyani bastirmak ifin sert önlemler almij, bu da Kazaklarin tutuklanmasi ve Türkistan'a sürgün edilmesine neden olmujtur.31
Bununla birlikte Türkistan Piskoposu Safoniy Kutsal Sinod'a 1872'de bölgedeki faaliyetleri ile ilgili yaptigi ilk raporunda Yedisu (Semirefye) Oblasti'nin32 Sarkand ve Sofi köylerinde Pomor eski inanflilardan sekiz ailenin ikamet ettigini belirtmijtir. Ayni zamanda Türkistan'in bajka bir bölgesi olan Sir Derya Oblasti'nda 28 eski inanfli ikamet etmekteydi.33
ilk eski inanflilar; Türkistan'a Omsk, Tobol, Tomsk ve diger Sibirya guberniyalarindan gelen Ortodoks göfmenlerle göf etmijtir. Ancak Türkistan bölgesindeki eski inanflilarin hizli artiji "Belokronitsk Hiyerarjisi" olarak bilinen "Avusturya rahipligine" ait "raskol" taraftarlarindan mütejekkil Ural Kazak ordusunda 1874' te fikan karijikliklarla baglantiliydi. 1874 isyanindan sonra Orenburg genel valisi Krijanovskiy Savaj Bakani Milyutin'e "halk arasinda nüfuz sahibi inatfi Kazaklari Ural Oblastindan uzaklajtirmayi tavsiye etmijtir. Ayni yilin aralik ayinda Genelkurmay Asya Dairesi Ural Kazaklarinin Türkistan bölgesinde yeni kurulan Amu Darya bölgesine göf ettirilmeleri önerisinde bulunmujtur. Hükümetin uygun buldugu bu öneri 19 Nisan 1875'te Savaj Bakani'nin sunumuyla imparator II. Aleksandr tarafindan onaylanmijtir.34 Ural Kazak eski inanflilarin tehciri 1875'te mayis ayinin sonunda bajlamijtir. Kazalinsk'e kadar Orenburg hatti taburlarinin askerleri ejlik etmijtir. Böylece arttirilmij güvenlik, hükümetin sürgündeki Kazak eski inanflilarin isyanindan korktugu anlamina gelmektedir.35
1875 sonbaharinda 2000'den fazla Kazak eski inanfli Sir Derya'nin yakinlarindaki p kalelere yerlejtirilmijtir. Kijtan önce Türkistan yöneticileri Amu Derya bölgesine 200 a Uralliyi gefirmijtir. Siki rejim altinda tutulan ve sürgüne gönderilen eski inanflilar, 1876 ^ ^ baharinda Amu Derya bölgesinde isyan etmijlerdir. Türkistan Genel Valisi Piyade $ ° ES Generali Konstantin Petrovif von Kaufman (1867-1882) isyancilari agir bir jekilde § 3 ®
|44| 31 V. Germanova & N. Kolemasova, Kazaki-Staroobryadsi v Sredney Azii, K istorii Hristianstva v Sredney Azii (XIX -XX
vv.) (Tajkent: Uzbekiston, 1998), 193.
32 Guberniyaya ej deger idari-toprak birimleri olan Oblastlar, Osmanli imparatorlugu'nda Vilayet yerine kullanilan Eyalet terimine karjilik gelmekteydi. Bk. Hatice Kerimov, "Türkistan'da idari Sistemin Olujumu ve Gelijim Süreci (1865-1897)," (Yayinlanmamij Doktora Tezi, istanbul Üniversitesi, 2019), 3.
33 Germanova & Kolemasova, Kazaki-Staroobryadtsi v Sredney Azii, 192.
34 Pyotr Litvinov, "Staroobryadsi v Tsarskom Turkestane," Vestnik KRSU 15/6 (2015): 78-79.
35 Yuliya Tsiryapkina, "Russkiye Pereselentsi v Turkestane v Kontse XIX- nafale XX v.: Osnovniye Sotsiakulturniye Harakteristiki," Vestnik Tomskogo Gosudarstvennogo Universiteta 411/25 (2016): 185.
cezalandirmij ancak bu sorunun zorla fözülemeyecegini düjünerek, eski inanflilari gruplara ayirarak Türkistan'in farkli jehirlerine yerlejtirmeyi önermijtir. Kaufman'in bu fikri, imparator tarafindan onaylanmijtir. Sürgün edilen 700 eski inanfli Kazalinsk'te birakilarak, Perovsk ve Culek'ten yeni gelenler ve sürgün edilenler de dahil olmak üzere Evliya-Ata, £imkent, Türkistan, Semerkant, Hokand ve diger jehirlere yerlejtirilmijtir. 200'e yakin sürgün edilen eski inanfli Amu Derya bölgesine gönderilmijtir.36
Türkistan'da eski inanflilarin merkezleri Kazalin ve Petro-Aleksandrov idi. XIX. yüzyil sonunda bölgede; Yedisu Oblasti'nda 191, Fergana'da 53, Semerkant'ta 310, Hazar Ötesi'nde (Zakaspiyskiy] 497, Sir Derya'da 5000'e yakin eski inanfli vardi. Bu toplulugun büyük kisminin bulundugu Kazalin'de fogu balikfilik ile ugrajmijlardir. Bunlardan bir kismi ise ticaret, zanaat gibi ijlerle mejgul olmujlardir. £imkent, Evliya-Ata, Hokand'a yerlejen eski inanflilar da bunun gibi ijlerle ugrajmijlardir. Hazar Ötesi bölgesindeki adi gefen topluluk ise, Hazar Ötesi Demiryolu injaatinda falijmijlardir. Tarimla ugrajanlar ise, esas olarak Sibirya ve Povoljye guberniyalarindan gelen Yedisu Oblasti'nda ikamet eden eski inanflilar idi.37
Amu Derya bölgesinde bulunan eski inanflilar, yetkililerle sorunlar yajamijlardir. Bu topluluk, hükümetle ij birligi yapmayi reddetmij ve zor durumlarina ragmen onlara itaat etmemijtir. Öyle ki, 1892'de kolera salgini döneminde, hükümetten gelen yardimi reddetmij ve kendi jifacilari tarafindan tedavi edilmijlerdir. Ayrica, 1897'de, tanimadiklari devlet iktidari temsilcilerine ihtiyaf duymadiklarini belirterek muhtar sefmeyi de reddetmijlerdir.38
Digerlerine göre, Amu Derya bölgesindeki eski inanflilar, uzun dönem israrci dindar geleneklerine bagli olarak yajamijlardir. Türkistan yönetiminin bölgedeki eski inanflilar nüfusuna karji tutumu, -büyük ölfüde- genel valilerin tutumuna bagli olmujtur. Kaufman, Uralli sürgün edilen yerlejimcilere yönelik olujturulan sert bir rejimi, 1881'e kadar sürdürmüjtür. Onun yerine göreve gelen Türkistan Genel Valisi Gerasim Alekseyevif Kolpakovskiy (1882-1889], uygulanan rejimi yumujatmak ve hükümetin kabul ettigi kojullarda ana vatanlarina dönmelerine izin verilmesi ifin Savaj Bakanligina bir dilekfe ile bajvurmujtur. Kolpakovskiy, Ural Kazaklarinin Türkistan'in ijgalinde etkin bir bifimde katilimini da vurgulamijtir.39
30 Mayis 1881'de yeni imparator II. Aleksandr (1855-1881], eski inanflilarin ana vatanlarina dönmelerine izin vermij, ancak bunun ifin 1874 Askeri Tüzügü'nü40 taniyan yazili bir senet vermeleri kojulunu eklemijtir. Fakat Ural eski inanflilarinin fogu, bu jarti D4.
kabul etmemijtir. Sadece birkafi, özellikle Kazalinsk'tekiler, gerekli senetleri verip §
ailelerine verilen 50 rublelik parayi alarak Ural'a geri dönmüjlerdir. < ° >.
§ 3 ®
36 Litvinov, "Staroobryadtsi v Tsarskom Turkestane," 82.
37 Germanova & Kolemasova, "Kazaki-Staroobryadtsi v Sredney Azii," 195-196.
38 Germanova & Kolemasova, "Kazaki-Staroobryadtsi v Sredney Azii," 197.
39 Aset Tasmagambetov, "Rasprostraneniye Staroobryadfestva i Starogo Russkogo Sektanstva v Yugo-Vostofnom Kazahstane v XIX- Nafalo XX vv.," Voprosi Istorii i Arheologii Zapadnogo Kazahstana 9/2 (2008]: 96.
40 II. Aleksandr döneminde 1 (13] Ocak 1874'te "Evrensel Askerlik Hizmetinin Bajlatilmasina ilijkin Bildirge" ve "Askerlik Hizmeti Üzerine Tüzük" yayinlanmijtir. Buna göre, Rus imparatorlugu'nun tüm siniflarina zorunlu askerlik getirilmijtir. Tüzükte; "Tahtin ve vatanin savunulmasi her Rus vatandajinin kutsal görevidir. Erkek nüfusu durum ayrimi olmaksizin askerlik hizmetine tabidir" diye yaziyordu. Bk. PSZRi, Sobraniye 1, Tom 49, No: 52983, s. 4.
1882'de Turkistan Genel Valisi makamina getirilen Korgeneral Mihail Grigoryevif £ernyayev (1882-1884], eski inanfli Ural Kazaklarina yonelik faaliyetlerde onemli rol oynamijtir. 22 Aralik 1882'de £ernyayev, Savaj Bakani P. S. Vannovskiy'e eski inanflilarin zor durumunu anlatan, onlara ana vatanlarina geri donmeleri ifin 1874 yili Askeri Tuzugu'nu taniyan ajagilayici yazili senedi imzalamayi jart kojmadan £ar'dan izin alabilmeleri ifin rapor sunmujtur.41
12 Mart 1883'te Vannovskiy, £ernyayev'e taf giyme toreni vesilesiyle, £ar'in Ural eski inanflilara yazili senet olmadan, ana vatanina donmelerine izin verdigini ancak 1874 yili Askeri Tuzugu'ne "sozlu" anlajmalarina tabi olduklarini bildirmijtir. 3 Mayis 1883'te taf giyme toreni nedeniyle II. Aleksandr, Rus eski inanflilara belirli dim ozgurlukler vermijtir. Ancak £ar'in aldigi yeni kararlari ve verilen ozgurlukler, Turkistan'daki eski inanflilar arasindan fok fazla cojku yaratmamijtir. 1883'te Kazalin bolgesinde 1058 eski inanfli arasindan sadece 360'i "sozlu" jartla ana vatanina donmeyi kabul etmijtir. Amu Derya bolgesindeki eski inanflilar ise, tum hukumet kojullarini tamamen reddetmijlerdir. Boylece Uralli eski inanflilarin fogu Turkistan'da yajamaya devam etmijtir.42
Tablo 1: 1897 Nufus Sayimina Gore43 Eski Inanflilarin Turkistan oblastlarindaki dagilimi44
Oblast Eski Inanlar Niifusu
Erkek Kadin Toplam
Fergana 53 - 53
Semerkant 219 91 310
Yedisu 136 55 191
Sir Derya 1530 1325 2.855
Hazar Otesi 319 178 497
Toplam 2.257 1.649 3.906
Tabloda goruldugu uzere, eski inanflilarin en yogun olarak ikamet ettikleri bolge Sir Derya Oblasti idi. 1917'nin bajinda Yedisu Oblasti'nda 480 bin kiji, Fergana'da 228, Semerkant'ta 200, Hazar Otesi'nde 45, Sir Derya'da 8.450 kiji ikamet etmekteydi. Boylece, belirtilen donem ifinde Turkistan'da eski inanflilarin sayisi 1,5 kat artmijtir.45
p
41 Litvinov, "Staroobryadtsi v Tsarskom Turkestane," 83. § 42 Tasmagambetov, "Rasprostraneniye Staroobryadfestva i Starogo Russkogo Sektanstva v Yugo," 97.
^ u 43 Rusya Imparatorlugu'ndaki ilk kapsamli nufus sayimi olan "1897 Butun Imparatorluk Genel Nufus Sayimi",
^ o ^ imparatorluk topraklarinda yajayan halkin sayi, yaj, inanf, meslek ve etnik kimliklerine yonelik ayrintili verileri
a ^ m iferen bir sayimdir.
o£ T-t ® 44 Nikolay Troynitskiy, Pervaya Vseobpaya Perepis Naseleniy Rossiyskoy Imperii 1897goda Ferganskaya Oblast (Sankt-
Peterburg: Izdaniye Tsentralnogo Statistifeskogo Komiteta Ministerstva Vnutrennih Del, 1904], 59; Nikolay |46| Troynitskiy, Pervaya Vseob^aya Perepis Naseleniya Rossiyskoy Imperii 1897 goda Samarkandskaya Oblast (Sankt-
Peterburg: Izdaniye Tsentralnogo Statistifeskogo Komiteta Ministerstva Vnutrennih Del, 1905], 50; Nikolay Troynitskiy, Pervaya Vseob^aya Perepis Naseleniya Rossiyskoy Imperii 1897 goda Semirefenskaya Oblast (Sankt-Peterburg: Izdaniye Tsentralnogo Statistifeskogo Komiteta Ministerstva Vnutrennih Del, 1905], 54; Nikolay Troynitskiy, Pervaya Vseob^aya Perepis Naseleniya Rossiyskoy Imperii 1897 goda Sir-Dar'inskaya Oblast (Sankt-Peterburg: Izdaniye Tsentralnogo Statistifeskogo Komiteta Ministerstva Vnutrennih Del, 1905], 54; Nikolay Troynitskiy, Pervaya Vseob^aya Perepis Naseleniya Rossiyskoy Imperii 1897 goda, Zakaspiyskaya Oblast (Sankt-Peterburg: Izdaniye Tsentralnogo Statistifeskogo Komiteta Ministerstva Vnutrennih Del, 1904], 52. 45 Germanova & Kolemasova, Kazaki-Staroobryadtsi v Sredney Azii, 196.
Sonuf
Eski inanflilarin tarihi, yalnizca Rus Kilisesi'nin degil, tum Rus halkinin tarihindeki en trajik sayfalardan biridir. Patrik Nikon'un aceleci reformu, Rus halkini uzla^maz iki kampa bolmu§ ve milyonlarca inanan yurtta^in Kilise'den sapmasina yol afmi^tir. Eski inanflilarin buyuk bir kismi Rusya'dan gof etmi^tir.
XIX. yuzyilin ikinci yarisi, XX. yuzyilin ba^larinda eski inanflilar, bulunduklari ulkelerin sosyo-ekonomik yapisinda fok onemli rol oynami^lardir. Bunlar, birinci sinif fiftfiler, in^aatfilar ve balikfilar idi. O donemde Rusya'ya geri donme fikri onlar ifin pek cazip gelmemi^tir. Ancak yuz yil sonra patlak veren Birinci Dunya Sava^i ve ardindan da Ikinci Dunya Sava^i yillarinda diger ulkelerde ya^amakta olan bu halklarin durumlari ani §ekilde kotule§mi§tir. Olumsuz yonde degi^en bu §artlarla birlikte §artlarla birlikte diger taraftan da 1917'deki Bol^evik Ihtilali ile Rusya'da rejimin degi^mesi ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birligi (SSCB]'nin kurulmasi eski inanflilarin anavatanlarina donu^unu cazip hale getirmi^tir. Boylece XX. yuzyilin ba^indan itibaren di§ ulkelerdeki eski inanflilarin tarihinde, Rusya'ya bir dizi kitlesel gofle sonuflanan yeni bir donem ba§lami§tir.
Eski inanflilik, (Staroobryadfestvo] Rus tarihinin benzersiz bir olgusu olarak nitelendirilir. Bu dini grubun temsilcileri, Rusya Imparatorlugu'nun neredeyse bagimsiz bir sinifini te^kil ederek en onemli ekonomik faaliyetlerde bulunmu^lar ve ulkenin kalkinmasinda buyuk katki saglami^lardir.
Imparatorluk rejiminin foku^unden bir asir sonra eski inanflilar da degi^ime maruz kalmi^tir. Modern eski inanflilar, Devrim'den onceki gibi kapali sosyal sistemi temsil etmemektedir. Diger taraftan buna ragmen bugun bile eski inanf taraftarlarinin ya^adiklari bolgelerde gefmi^teki Moskova Rusya'sinin geleneksel ya§am bifimini bulmak mumkundur. Dolayisiyla "Raskol" bir mefhum olarak hem dini hem de sosyal alanda var olmaya devam etmektedir. Ne hukumet onlemleri ne Kilise'nin misyonerlik faaliyetleri ne de tarihi degi^iklikler onu tamamen ortadan kaldirabilmi^tir. Raskol tarihi, hazirliksiz reformlarin toplumda ve devlette nasil derin degi^ikliklere yol aftigini ve bu durumun ulkenin kulturunu yuzyillardir etkileyerek pratikte fozulemeyen bir feli^ki olu^turdugunu guzel bir ornek olarak sunmaktadir.
*
*
*
Beyanname:
1. Etik Kurul Izni: Etik Kurul Izni gerekmemektedir.
2. Katki Orani Beyani: Yazar, makaleye bajkasinin katkida bulunmadigini beyan etmektedir.
3. fikar fatismasi Beyani: Yazar, herhangi bir fikar fatijmasi olmadigini beyan etmektedir. Declarations:
1. Ethics approval: Not applicable.
2. Author contribution: The author declares no one has contributed to the article.
3. Competing interests: The author declares no competing interests.
Q
^ £ CN Z
|47|
*
*
*
KAYNAK£A
Acara, Meryem. "Bizans Ortodoks Kilisesinde Liturji ve Liturjik Eserler." Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 15/1 (1998): 183-201.
Ageyeva, Yelena. "Staroobryadtsi v Musulmanskom Okrujenii: Opit vzaimodeystviya." Materiali VI Mejdunarodnoy naupno-praktipeskoy konferentsii 7/8 (2015): 20-26.
Aleksandrov, Vadim & Nikolay Pokrovskiy. Vlast i Ob§estvo. Sibir v XVIII veke. Novosibirsk: izdatelstvo Nauka, 1991.
Belikov, Dmitriy. Perviye Russkiye Krestyane-Naselniki Tomskogo Kraya. Tomsk: izdatelstvo Tipo-Litografiya M. N.Kononova i. F. Skulimovskogo, 1898.
Fattahova, Leyla. "istoriko- Etnografifeskiy Oferk Staroobryadfestva Kuznetskogo Uyezda." Kulturnoye Naslediye Srednevekovoy Rusi v Traditsiyah Uralo-Sibirskogo Staroobryadpestva 3/2 (1999): 28-41.
Germanova, V & N. Kolemasova. Kazaki- Staroobryadtsi v Sredney Azii. K istorii Hristianstva v Sredney Azii (XIX -XX vv.). Ta^kent; izdatelstvo Uzbekiston, 1998.
Gradovskiy, Aleksandr. istoriya Mestnogo Upravleniya v Rossii; Vvedeniye. Uyezd Moskovskogo Gosudarstva. SPb: Pefatnya V. Golovina, 1868.
Guliy, Aleksey. "Kazaki-Nekrasovtsi v istorii Rossii." Aktualniye Problemi Gumanitarnih i Sotsialno- Ekonomipeskih Nauk 11/1 (2017): 58-61.
Karata^, Nazan Co^kun. "XIX. yüzyil Rus Dü^ünce ve Edebiyatinda Raskol & Eski inanflilar." Al Farabi Uluslararasi Sosyal Bilimler Dergisi 4/4, (2019): 13-29.
Kerimov, Hatice "Turkistan Genel Valiligi'nde Idari Sistemin Olu^umu ve Geli^im Sureri (18651897)." Yayinlanmamij Doktora Tezi, Istanbul Universitesi, 2019.
Litvinov, Pyotr. "Staroobryadtsi v Tsarskom Turkestane." Vestnik KRSU 15/6 (2015): 78-82.
Troynitskiy, Nikolay. Pervaya Vseob§aya Perepis Naseleniy Rossiyskoy imperii 1897 goda Ferganskaya Oblast. Sankt-Peterburg: izdaniye Tsentralnogo Statistifeskogo Komiteta Ministerstva Vnutrennih Del, 1904.
_. Pervaya Vseobpaya Perepis Naseleniya Rossiyskoy imperii 1897 goda
Samarkandskaya Oblast. Sankt-Peterburg: izdaniye Tsentralnogo Statistifeskogo Komiteta Ministerstva Vnutrennih Del, 1905.
_. Pervaya Vseobpaya Perepis Naseleniya Rossiyskoy imperii 1897goda Semirepenskaya
Oblast. Sankt-Peterburg: izdaniye Tsentralnogo Statistifeskogo Komiteta Ministerstva
3 Vnutrennih Del, 1905.
Q
z _. Pervaya Vseob§aya Perepis Naseleniya Rossiyskoy imperii 1897goda Sir-Dar'inskaya
a g ^ Oblast. Sankt-Peterburg: izdaniye Tsentralnogo Statistifeskogo Komiteta Ministerstva
U ™ Vnutrennih Del, 1905.
Oí rH W
_. Pervaya Vseobpaya Perepis Naseleniya Rossiyskoy imperii 1897 goda Zakaspiyskaya
|48| Oblast. Sankt-Peterburg: izdaniye Tsentralnogo Statistifeskogo Komiteta Ministerstva
Vnutrennih Del, 1904.
PSZRI, Sobraniye 1, Tom 49, No: 52983.
Ryabtseva, Vaselina. "Migratsionniye Potoki Staroobryadtsev v Zapadnuyu Sibir." Vestnik Kemerovskogo Gosudarstvennogo Universiteta Kulturi i iskusstv 24/7 (2013): 63-72.
Sen, Dmitriy. "Kazafi Soob^estva Krimskogo i Staroobryadfestvo na Severnom Kavkaze v Kontse XVII-XVIII v." Rossiyskaya ístoriya 6/1 (2009): 141-146.
_. Voysko Kubanskoye ígnatovo Kavkazskoye ístorigeskiye Puti Kazakov- Nekrasovtsev
(1708g.- konets R1920-hgg.). Krasnodar: Ízd-vo KubGU, 2001.
_. "Pereseleniye Kubanskih Kazakov-Nekrasovtsev v Osmanskuyu imperiyu v XVIII v."
Lipovane ístoriya i Kultura Russkih- Staroobryadsev 5/2 (2008): 24-38.
^eglov, ivan. Hronologigeskiy Peregen Vajney§ih Dannih iz ístoriiSibiri; 1032-1882godi. irkutsk: izdatelstvo Tipografiya $taba Vostofnogo Sibirskogo Voyennogo Okruga, 1883.
$apov, Afanasiy. Russkiy Raskol Staroobryadstva. Kazan: izdaniye Knigoprodavtsa ivana Dubrovina, 1859.
Tasmagambetov, Aset. "Rasprostraneniye Staroobryadfestva i Starogo Russkogo Sektanstva v Yugo- Vostofnom Kazahstane v XIX- Nafalo XX vv." Voprosi ístorii i Arheologii Zapadnogo Kazahstana 9/2 (2008): 94-102.
Tsiryapkina, Yuliya. "Russkiye Pereselentsi v Turkestane v Kontse XIX- nafale XX v. Osnovniye Sosia kulturniye Harakteristiki." Vestnik Tomskogo Gosudarstvennogo Universiteta 411/25 (2016): 183-187.
Vorobyova, Natalya. LignostPatriarha Nikona v Otegestvennoy ístoriografii. Omsk: Izd-vo OmEI, 2007.
Yadrintsev, Nikolay. Sibir Kak Koloniya. Sankt-Peterburg: izdatelstvo i. M. Sibirikova, 1892.
Zudin, Anton. "Staroobryadfestvo Yuga Rossii: istoriya i Sovremennost." Blagotvoritelniy Fond po Sohraneniyu Pravoslavnih Ob^in. Eri^im 09.01.2021. http://russkayasvyaz.ru/.
^ ^ ^
Q
Q
<
D
1®
|49|
