CC BY
5RUSAD 10, 2023, 49-62
Ara^tirma Makalesi - Research Article Geli? - Received: 13.05.2023 Kabul - Accepted: 05.09.2023 Yaym - Published: 31.12.2023 doi: 10.48068/rusad. 1296779
YAKUT BOLGESiNDE RUS ORTODOKS KiLiSESi iDARi
YAPILANMASI
© Yusuf KILI£ASLANa Oz
Yakut Bolgesinde Rus Ortodoks Kilisesi'nin kurulugunu ve merkezilegme surecini donemsel olarak afiklamak Saha Turkleri uzerinde yurutulen misyonerlik faaliyetlerinin daha anlagilabilir hale gelmesi ifin oldukfa onem arz etmektedir. £aligma genelden ozele dogru planlanmig ve Rus Ortodoks Kilisesi hakkinda genel bilgi veren kaynaklardan ve Yakut Bolgesi'nde Ortodoks Hiristiyanligin tarihini inceleyen eserlerden kronolojik olarak faydalanilmigtir. Bu babda Rus Ortodoks Kilisesinin gefirmig oldugu reformlara kisaca deginilmig, piskoposluk, blagofiniye ve prihod sistemi ele alinmig, bu kurumlarin Yakut Bolgesi'nde tezahuru ortaya konmaya faligilmigtir. Yakut Bolgesi 1620'den itibaren Ruslarin gudumune girmig, 1638'den itibaren dini ve idari yapi eg zamanli olarak bolgede kurulmaya baglamigtir. Yakut Bolgesi'nde ilk kilise Petr Beketov tarafindan 1632'de inga edilen Lena Kalesi iferisine bina edilmigtir. Zamanla Rus Kozak mufrezelerinin inga ettigi kalelerin iferisine bina edilen kiliseler sayesinde kilise ve gapel agi ortaya fikmigtir. Kiliseler arasinda merkezi bir birlikteligin ortaya fikmasi ise uzunca bir suref sonunda gerfeklegmigtir. Bunun en onemli nedeniyse bolgenin Moskova'dan cografi uzakligi olarak kargimiza fikmaktadir. Bu yuzden Rus Ortodoks Kilise yapilanmasi bolgede kademeli olarak gerfeklegtirilmigtir. Yakut ruhani idaresi sirasiyla Sibirya Metropolitligi, Tobolsk, irkutsk, Kamfatka piskoposluklarina bagli blagofiniye olarak faaliyetini surdurmug ve son olarak bagimsiz Yakut Piskoposlugunun kurulmasiyla bolge giderek Uzak Dogu Sibirya'nin hem dini hem de idari merkezi haline donugmugtur. I. Petro'nun Patrikligi lagvedip, Kutsal Sinod'u kurmasiyla birlikte bolgede yer alan Ortodoks dini kurumlari da kabuk degigtirmigtir. Patrikligin yerini Kutsal Sinod, metropolitliklerin yerini de piskoposluklar almigtir. Piskoposluklar kendi iferisinde blagofiniye, ondalik gibi alt birimlere ayrilmig ve genig cografyalarda vekil papazlik statusu hayata gefirilmigtir. Sibirya'da ilk vekil papazlik irkutsk piskoposlugu olmug, Yakut Bolgesi, Kamfatka piskoposlugunun vekil papazligi statusune 1858'de yukseltilmigtir. Yakut'un vekil papazlik statusune yukseltilmesi Aziz Venyaminov tarafindan tasarlanmigtir. Statu degigikligi Yakut'un kilise agini guflendirmek ve yeterli donanima sahip din adamlarini buraya fekmeye yetmigtir. Yaklagik olarak 12 yil vekil papazlik olarak faaliyetini surduren Yakut Ortodoks Kilisesi 1870'te bagimsiz bir piskoposluk olarak bolgenin en onemli dini merkezi olmugtur. Yakut'un piskoposluk statusune yukseltilmesi bolgenin idari anlamda yeniden gekillenmesine sebebiyet vermig, blagofiniye ve desyatinler ortaya fikmigtir. Ayrica bolge cemaat yapisi
a Dr., istanbul/Turkiye, [email protected].
BY-NC-ND
(prihod) yeniden duzenlenmij ve Sahalarin kayitli oldugu prihoddan ba^ka cemaate geçi^i yasaklanmi^tir.
Anahtar kelimeler: Rusya imparatorlugu, Yakut Bolgesi, Ortodoks Kilisesi, Sahalar, Sinod, Piskoposluk.
^ ^ ^
ADMINISTRATIVE STRUCTURE OF RUSSIAN ORTHODOX CHURCH IN YAKUT REGION
Abstract
Explaining the establishment and centralization process of the Russian Orthodox Church in the Yakut region periodically is very important in order to make the missionary activities carried out on Sakha Turks more understandable. The study was planned from the general to the specific, and the sources giving general information about the Russian Orthodox Church and the works examining the history of Orthodox Christianity in the Yakut Region were used chronologically. In this chapter, the reforms of the Russian Orthodox Church were briefly mentioned, the diocese, blagochiniye and prihod systems were discussed, and the manifestation of these institutions in the Yakut Region was tried to be revealed. The Yakut Region came under the rule of the Russians from 1620, and from 1638, the religious and administrative structure began to be established in the region simultaneously. The first church in the Yakut region was built by Petr Beketov in the Lena Castle, built in 1632. In time, the church and chapel network emerged thanks to the churches built inside the castles built by the Russian Kozak Detachments. The emergence of a central unity between the churches took place at the end of a long process. The most important reason for this is the geographical distance of the region from Moscow. Therefore, the Russian Orthodox Church structuring was carried out gradually in the region. The Yakut spiritual administration continued its activities as the dean of the Siberian Metropolitan, Tobolsk, Irkutsk, Kamchatka Diocese, and finally, with the establishment of the independent Yakut Diocese, the region gradually became both the religious and administrative center of Far East Siberia. After Peter I abolished the Patriarchate and activated the Holy Synod, the Orthodox religious institutions in the region also changed. The Holy Synod took the place of the Patriarchate, and the Bishops took the place of the Metropolitans. The dioceses are divided into sub-units such as dean and decimal. Again, the surrogate priesthood status was implemented, while the first vice priesthood in Siberia was the Irkutsk diocese, the Yakut region was elevated to the surrogate priesthood status in 1858, depending on the Kamchatka diocese. The elevation of the Yakut region to the status of ^ the Viceroyalty was designed by St. Venyaminov. The status change was enough to strengthen g Yakut's church network and attract adequately equipped clergy. Yakutsk Orthodox Church,
z which continued its activities as a deputy priest for approximately 12 years, became the most
<c ° >
¡/5 ™ pa important religious center of the region as an independent diocese in 1870. Raising Yakutsk
^ O/Jv
w to the status of diocese led to the administrative reshaping of the region, and deanships and tithes emerged. In addition, the regional community structure (prihod) was reorganized and it was forbidden to move to another congregation other than the spiritual administration where the fields are registered.
Keywords: Russian Empire, Yakut Region, Orthodox Cruch, Sakhas, Synod, Diocese.
^ ^ ^
АДМИНИСТРАТИВНАЯ СТРУКТУРА РУССКОЙ ПРАВОСЛАВНОЙ ЦЕРКВИ В
ЯКУТСКОЙ ОБЛАСТИ Аннотация
Процесс становления и централизации Русской Православной Церкви в Якутском крае не теряет своей актуальности. Он требует пристального внимания исследователей, чтобы сделать миссионерскую деятельность, проводившуюся в отношении тюрков-якутов, более понятной. Исследование строилось от общего к частному, использовались источники, дающие общие сведения о Русской Православной Церкви, и работы, исследующие историю православия в Якутском крае. Кратко упомянуты реформы Русской Православной Церкви, рассмотрена система организации епархии, благочиния и прихода, а также предпринята попытка выявить особенности этих институтов в Якутском крае. Якутская область с 1620 года перешла под власть России. С 1638 года одновременно стало формироваться и церковное, и политико-административное устройство. Сеть церквей и часовен в Якутии первоначально возникла из крепостных церквей, устраиваемых русскими казачьими отрядами. Первая церковь была построена внутри Ленской крепости в 1632 году Петром Бекетовым. Появление централизованного единства между церквями станет результатом длительного процесса. Важнейшей причиной этого является географическая удаленность области от Москвы. Структурирование Русской Православной Церкви осуществлялось по округам. Якутское духовное управление продолжало свою деятельность в качестве благочинного округа, подчиненного Сибирской митрополии, Тобольской, Иркутской и Камчатской епархии. Образование самостоятельной епархии связано с именем епископа Иннокентия (Вениаминова), который в 1852 году возглавил Камчатскую епархию. Якутск стал на некоторое время ее центром. После перенесения епископской кафедры в Благовещенск в 1858 году в Якутске остался викарий (викарный епископ), заместитель главы епархии архиепископа Иннокентия, что позволило продолжить благоустройство приходов и привлечь подготовленное духовенство. В 1870 году Якутск стал важнейшим религиозным центром региона, и возведение Якутского викариатства в статус епархии привело к административному переустройству области, появлению благочиний и десятин. Кроме того, была реорганизована приходская структура округа. Прихожанам было запрещено переходить из прихода, в котором они были зарегистрированы, в другие приходы.
Ключевые слова: Российская империя, Якутская область, Православная Церковь, Саха, Синод, Епископство.
о
^ ^ ^ 2
" £ О ™ ^
Giri? < 5 £
Rus Ortodoks Kilisesi'nin 1апЫ X. yйzylla dayanmakla ЫгНЙе, Ruslarm gй5lй Ыг ^ " devlet октк ortaya 5lkmasmda бпетН paya sahiptir. Rus tarihinin еп eski кгошИеп |51| manastlrlarda yazl1ml§ ve manastlrlar Ье^Н Ыг sйre оки1 gбrevini de йstlenmi§lerdir. Rus devletinin 1552^е Kazan ШпИ^т ederek topraklaпm gem§letmesiyle
Ortodoks Ki1isesi'nin etki a1aш da geni§1emi§tir. Rus Ortodoks Ki1isesi, 1700^е Райк Adrian'm б1йтйпе kadar Ьи sistem1e idare edi1mi§tir. Ви zaman zarfmda kurumsa11a§an ve бпетН бl5йde gй5 kazanan Moskova Patrik1eri, ha1km nazarmda 1кта hйkйmdar,
hatta sahip olduklari dini özellikler nedeniyle fardan daha üstün kabul edilmi^lerdir. Böyle bir ortamda yönetimi devralan I. Petro (ö. 1725], mevcut durumu degi^tirmek ifin önemli reformlar hayata gefirmeyi ba^armi^tir.1
Ruslarin XVII. yüzyilin sonunda topraklarini Pasifik Okyanusuna kadar geni^letmesi Ortodoks Kilisesi'nin bu topraklarda faaliyet yürütmesi ifin ön §arti saglami^tir. Bu yüzyilin sonunda Sibirya Metropolitligi kurularak, tüm bölge buradan idare edilmeye fali§ilmi§tir. Yakut Ruhani Bölgesi 1718'e kadar Sibirya (Tobolsk] Metropolitligine bagli ondalik (desyatin] statüsünde kalmi^tir. Bu tarihten sonra Irkutsk piskoposlugunun blagofiniye statüsüne yükseltilmi^tir. I. Petro tarafindan 1718 yilinda gerfekle^tirilen kilise reformunun amaci kiliseyi devletin güdümüne alarak, ekonomik ve adli yetkilerinin kisitlanmasi amacini ta^imaktadir. Kilise Reformu'ndan önce vergiden ve askerlikten muaf olan Ortodoks Kilisesi mensuplari bu ayricaligini kaybetmi§, yüksek oranda vergi ödemekle yükümlü kilinmi^tir. Ayrica manastir ve kilise mallarinin fogu devlet adina müsadere edilmi^tir. XVIII. yüzyila kadar denetim mekanizmasinin di^inda tutulan Patriklik lagvedilerek yerine kiliseyi yönetmek üzere düzenlenmi§ ilk ismi Dini Kurul olan bir düzen kurulmu^tur. Fakat kurul tarafindan 14 §ubat 1721'de Petro'ya bu tanimlamanin dogru anla^ilamayacagini bu nedenle Kutsal Sinod olarak adlandirilmasi önerilmi§ ve öneri kabul edilmi^tir.2
I. Petro'nun zihninde sadece yasak vergisi toplayan bir Rus devleti degil, Hristiyanla^tirmak suretiyle Rusla^tirmak ve ortak kültürel degerlere sahip güflü bir imparatorluk kurmak fikri saltanatinin ilk yillarindan itibaren önemli bir yer tutmu^tur.3 Petro'ya göre yeni sistem, kilise i^lerinin daha hizli i^lemesini saglayacak ve kilisenin halk üzerinde kurmu§ oldugu otoriteyi kirarak halkin devlete olan bagliligini da güflendirecektir. Petro kiliseyi devletin kar^isinda bir denge unsuru olarak görmü§ ve olasi bir anla^mazlik halinde halkin tanri yolunu tercih ederek patrigi sefecegini dü§ünmü§tür.4 Bu nedenden ötürü din adamlarina kar§i bir takim yaptirimlar uygulanmi^tir.5 I. Petro bati tarzi egitim anlayi^ini benimsemi§ ve bunu uygulanabilir hale getirmek üzere gerekli adimlari atmi^tir. Bu nedenden ötürü gerfekle^tirilen dini reformun hedefi, kilisenin kitleler üzerindeki etkisini ideolojik bir yapiyla bütünle^tirmektir. Petro 1700'de Kiev Metropolitine, Sibirya'ya metropolit olarak atanmak üzere hitabeti, di§ görünü^ü ve ahlaki güzel bir Ukraynali din adami bulmasini emretmi^tir. Buna sebepse diger dinlerin Sibirya Bölgesi'nde yayilmaya ba^lamasidir. Petro'nun Kiev metropolitinden bulmasini istedigi din adaminin güzel di§ görünü^ü itibariyle insanlari daha kolay vaftiz edebilecegine inanmasindandir. Sibirya topluluklarinin toplu vaftizine giden süref 1706'da Hanti ve Mansilerin vaftiz edilmesini emretmesiyle ba§lami§tir.6 Ayni nedenle 1710 yilinda Ostyaklarin vaftiz edilmesi üzerine
1 §ir Muhammed Duali, "Rus Ortodoks Kilisesi'nin Siyasi Tarihi," Milel ve Nihal 10/2 (2013): 68.
2 Vladimir Federov, Russkaya Pravoslavnaya Tserkov i Gosudarstvo: Sinodalnyi Period 1700-1917 (Moskva: Rus. Panaroma, 2003),150-154.
3 E. S. 5i§igin, Rasprostraneniye Hristianstva v Yakutii (Yakutsk: y.y., 1991], 18
4 Duali, "Rus Ortodosk Kilisesi'nin Siyasi Tarihi," 69.
5 Bk. P. V. Znamenskiy, Rukovodstvo k Russkoy Tserkvnoy istorii ( Kazan: Üniv- Tip.,1876), 310-312.
6 Kolonialnaya Politika Moskovskogo Gosudarstva v Yakutii XVII. veka; Sbornik Arhivnih Dokumentov (Leningrad: Izd. Inst. Nar. Sev. TSlK SSSR, 1936], 84.
bir imparatorluk emri fikarilmistir. Son olarak 6 Aralik 1714'te bu kapsam genisletilerek fikarilan genel bir emir ile Rus topraklari iferisinde yasayan ne kadar vaftiz edilmemis halk varsa hepsinin vaftiz edilmesi gerektigi Metropolit Feodor'a bildirilmistir.7 Metropolit tarafindan bu emir ise tüm bölgelerde görevli misyonerlere teblig edilmistir.
Doguda dini faaliyetlerini yogunlastiran Ortodoks kilisesi bölgede Irkutsk piskoposlugunu 1707'de afmis, ilk piskoposu ise Varlam Kosovskiy olmustur. Halefi loan Maksimovif 1711-1715 piskoposlugu idare etmis ve bölgede önemli misyonerlik faaliyetlerinde bulunmustur. Irkutsk piskoposlari arasinda en önemli isimlerden birisi olan Innokent Klufitsky, Sibirya'da Ortodoks kilisesinin üfüncü kurucusu olarak kabul edilir.8 Klufitskiy piskoposluk süresince Baykal Gölü fevresi ve Buryatlar üzerinde yogun misyonerlik faaliyetleri yürütmüstür. Halefi olan II. Innokent Nerunovif ise dönemin politik sartlarinin da misyonerler lehine degi^mesiyle Yakut Bölgesi'nde sistemli sekilde misyonerligi baslatan isimdir.
1) Kutsal Sinod'un Kuriilii^iiniin Ardindan Rus Ortodoks Kilise Yapisi
Piskoposlar degi^en dini idari sitemde Kutsal Sinod'un bölgesel en yüksek
rütbelisidir. Piskopos, Ortodoks Hristiyan cemaatinin, dini ve ahlaki ritüellerinin
uygulanmasindan sorumlu olmasinin yaninda piskoposlugun fesitli dairelerini ve dini
adliyesini yönetme, yasal veya idari konularda Kutsal Sinod'a danismak vb. görevleri
üstlenmistir. Rus devletinin XIX. yüzyilin basindan itibaren kilise politikasinin temel
egilimi piskoposlarin yetkilerini kisitlamaya yöneliktir. Kutsal Sinod'un merkezile^tirme
sisteminden dolayi, piskoposlarin yetkisi kisitlanip piskoposluk idari yönetim isleri
gittikfe zorlasmaya ba§lami§tir. Kutsal Sinod Bassavcisinin (Ober-Prakuror]9 otoritesi ve
yetkisi güflendirilmi^tir. Piskoposlugun yönetim isleri Kutsal Sinod tarafindan idare
edilmis, piskoposlar basit isler ile ilgilenmislerdir. Dolaysiyla piskopos kendi piskoposluk
bölgesini gezip yönetmek yerine genelde masa basinda formalite evrak isleriyle
ilgilenmistir. Piskoposlarin ve piskopos yönetim kurulunun faaliyetleri Kutsal Sinod
tüzüklerine tabi kilinmistir. Ancak bölgesel faktörler göz önüne alindigi zaman bahsi
gefen kaideler Moskova'ya yakin piskoposluklar ifin daha kabul edilebilirdir. Yakut gibi
imparatorlugun uzak dogu sinirini belirleyen bölgede bu ve benzeri kurallari uygulamak
fogu zaman mümkün olmami£tir. Piskoposlarin görev sinirlari ve yetkileri Dini
Nizamnamenin ikinci bölümünde fizilmis ve özel olarak görev ferfevesi belirlenmistir.
Buna göre piskoposlarin görevi; piskoposlugun yönetimi, ruhani bölgesini ziyaret etme, 0
piskoposluk mahkemesine baskanlik etme ve piskoposun ruhban sinifi ile iliskilerini a
düzenlemektir. Ayrica Piskoposlar yilda iki kez piskoposlugun durumu hakkinda rapor m ^
tutmakla yükümlü kilinmis, istisnai durumlardaysa harici rapor tutmak üzere Kutsal ^ ° ^
Sinod'a kar§i sorumlu tutulmu^tur.10 Piskoposlarin bölgesel isleri yürütmek üzere oi^w
kurulmus bir de meclisleri vardir. -
|53|
7 ^ijigin, Rastprostraneniye Hristiantstva v Yakutii, 17; A. S. Pornikova, Rasseleniye Yakutov v XVII Natale XX veka (Yakutsk: Kn. Izd. Vo., 1971), 56.
8 Sevinf Aslanova, Rus Ortodoks Kilisesi (Ankara Üniversitesi: 2006), 116-117.
9 Ober-Prakuror; Bajsavci anlamina gelmektedir. 1917 öncesi £arlik Rusya'sinda Kutsal Sinod'u yöneten ve kontrol eden hükümet yetkilisi anlamindadir. Bk. §ir Muhammed Duali, Ba^langiftan Günümüze Rusya'da Din Devlet Ili^kileri (lz Yayincilik, Istanbul: 2014), 33.
10 Bk. Znamenskyi, Rukovodstvo Russkoy Tserkovnoy, 314-317.
Her bir piskoposlukta piskoposlugun en yüksek kurul yönetim organini oluçturan konsistoriya yani piskoposluk yönetim kurulu olmuçtur. 27 Mart 1841 yilinda Rusya'daki tüm piskoposluk yönetiminin hukuksal temelini oluçturan yeni piskopos yönetim kurulu tüzügü onaylanmiçtir. Tüzükte piskoposlarin Sinod yargisina tabi oldugu belirlenmiç ve tüzük çerçevesinde piskoposluk yönetim kurulunun büro içlerini yürütmek için kançilarya (yazi içleri) kurulmuçtur. Tüzükte kançilarya ve piskoposluk yönetim kurulunun baçkani olarak sivil bürokrat sekreter belirlenmiçtir. Sekreter formalite olarak piskoposun yönetiminde olmasina ragmen, Kutsal Sinod tarafindan tayin edilip dogrudan Sinod Baçsavcisi'na baglanmiçtir. Dolaysiyla baçsavci piskoposluk yönetim kurulunun kançilaryasini piskoposluktaki Kutsal Sinod çubesi, onun sekreterini ise kendi temsilcisi yapmaya çaliçmiçtir.11 Yakut ruhani idaresinde konsistoriyanin açilmasi 1870'te bagimsiz piskoposluk açilmasiyla gerçekleçmiçtir. Yakut dekanligi 1858'de vekil papazlik statüsüne yükseltilmi^ ve yaklaçik 12 yil bu statüde devam etmiçtir.
Sibirya'da ilk vekil papazlik 1707'de Tobolsk piskoposlugu bünyesinde Irkutsk' ta açilmiçtir. Sonraki yillarda da vekil papazliklara ihtiyaç hâsil oldugu sürece açilmaya devam etmiçtir. Yakut ise 1858'de Kamçatka piskoposlugunun vekil papazligi olmuçtur. Vekil papazligin baçkani piskopos papazdir (vikari). Bunlar genellikle Sinod tarafindan tayin edilmiç, nadiren de olsa piskoposlar tarafindan görevlendirilmi^tir. Vekil papazlik genellikle geniç bölgeleri içerisine alan piskoposluklarda açilmiçtir. Yakut'un bu statüye yükseltilmesi de bu nedenden ötürü olmuçtur. Kamçatka piskoposlugunun konum ve donanim olarak bölgeyi idare etmekte yetersiz kalmasi sonucu bu karar alinmiçtir. Kamçatka Piskoposu Aziz Venyaminov, Yakut Spass Manastiri'na yerleçerek tüm bölgeyi buradan idare etmiç ve Yakut piskoposu olarak atadigi Pavel Popov kendisine bagli hareket etmiçtir. Bazi piskoposlarsa vikariyi kilise okullarini ve kadin manastirlarini kontrol etmek üzere görevlendirmi^tir. 1865 yilinda Kutsal Sinod maddi durumu olan her piskoposlukta vekil papazlik açilmasi için imparatorun iznini almiç ve vikariyat sayisi böylelikle artmaya baçlamiçtir. Rusya'da 1799'da vikariyat sayisi 5, 1851'de 11, 1891'de 38, 1917'de ise 70'e ulaçmiçtir. Vekil piskopos kendine ait bölgede rahiplere emir verebilmiç, ancak vekil piskoposun ne katedrali ne de yönetim kurulu olmuçtur. Vekil papazlar piskoposun çahsi emrinde olup ona tamamen bagli kalmiçtir.12 Yakut vekil papazligi 1870'te bagimsiz piskoposluk statüsüne yükselmesiyle blagoçinikler ortaya çikmiçtir.
Piskoposluklar kendi içinde kilise bölgeleri olarak bilinen blagoçiniyalara bölünmü^, baçrahip derecesindeki yöneticisine blagoçini denilmiçtir. 1797'de blagoçinler bölgesel ruhban sinifi kendi aralarindan seçmiç, ancak 1820 yilindaki kararnameyle ruhban sinifinin içerisinden seçilme sistemi iptal edilerek, tayin yetkisi bölge piskoposlarina birakilmiçtir. Her blagoçiniyede sayilari 10 ila 30'a kadar çikabilen cemaatler oluçturulmuçtur. Prihod sayisi 15'i geçen blagoçiniyelara birer yardimci blagoçin verilmiçtir. Blagoçinler genellikle kirsalda görev yaptiklari için piskoposlarin ayrintili malumat alabildikleri en önemli kaynaktir. Blagoçin her yil vaftiz edilenlerin,
11 Nurmukhammed Kenzegulov, "Kazakistan'a Rus Ortodoks Hristiyanligin Giriçi, Yayiliçi ve Misyonerlik Faaliyetleri," (Yayinlanmamiç Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2019), 53.
12 Fedorov, Russkaya Pravoslavnaya Tserkov, 22-23; Kenzegulov, "Kazakistan'a Rus Ortodoks Hristiyanligin Giriçi," 53.
evlilik ve vefat edenlerin sayisini, prihod ruhbanlarinin asiriya kafan tutumlarini ve ceza gerektiren durumlarda piskoposu bir raporla bilgilendirir. Blagofin kendi bölgesindeki rahipler ve kilise görevlilerinin sahsi ve aile kayitlarini tutmakla ve bunu bölgesel idareye bildirmekle yükümlüdür. Böylelikle dini idare üzerinde sivil idarenin kontrol mekanizmasi i$letilmi$tir.13 Piskoposluga bagli blagofiniyelar da statü degisikliginin ardindan yönetim sekli olarak bazi degisikliklere ugramis ve idareci sinifi ortaya fikmistir.
Kilise idaresinin en alt idari birimini prift14 tarafindan yönetilen cemaatler olusturur. Rahipler sinifi papazlik derecesine göre görevlendirilen rahiplerden ve onlarin yardimciligini yürüten diyakozlardan olu$mu$tur. Kilise görevlileriyse ibadet zamaninda papazlara yardim eden ve kilisenin diger günlük islerini yapan ruhban sinifi üyelerinden olusmaktaydi. Piskoposluk konsistoryasi kendine özgü bir düzen iferisinde faaliyet göstermis, tüzüge göre yerel kilise islerini blagofin yürütmüstür. Yerel din adamlari ve yöneticileri piskopos baskanliginda toplanmislardir. Kanfilarya piskoposlugun günlük hayatinda ve faaliyetlerinde önemli bir isleve sahiptir. Kilise yönetim kurulunun sekreteri, bu yerel dini organin önemli üyelerinden birisidir. Ancak kilise yönetim kurulu tüzügünde sekreter piskoposa bagli olmasina ragmen dogrudan Kutsal Sinod Ba$savcisi tarafindan tayin edilir ve görevden alinabilirdi. Sekreter, piskoposun iznini almadan Bassavciya müracaat edebilirdi. Genel olarak Kilise Yönetim Kurulu, piskoposa dogrudan bagli olan dini terbiye egitimi harif tüm piskoposluk islerini yürütmekten sorumludur.15
Cemaat olusumu Sinod tarafindan hane sayisina göre belirlenmistir. Buna göre 100-150 haneden olu$anlar birinci, 200-250 hane olanlar ikinci, 250-300 hane olanlar ise üfüncü sinif cemaat olarak nitelendirilmi$tir. Rusya'nin Avrupa kisminda 250 ve üzeri haneye sahip prihodlar bazen iki kisma ayrilabilmi$tir. Ancak Yakut yöresi ifin bu durum söz konusu degildir. Genis cografyada daginik yasam tarzi cemaatlerin daha küfük birimlerden olusmasini zorunlu kilmi$tir. XVIII. yüzyilda Yakut Bölgesi'nde görevli din adamlarinin piskoposun izni olmadan baska bir cemaat ifin ayrilan cografi sinirlar iferisinde ayin yapma yetkisi yoktur. Bunun ana nedenlerinden birisi vaftiz sayesinde yasaktan muaf tutulan Saha Türklerinin vergiden muafiyet süresinin sonunda ikinci kez vaftiz olarak yasak vergisinden muafiyete devam etmesinin önüne gefmektir.16
Piskoposluk konsistoryasi ileride 40 rahip ve 44 katibin görev yapacagi 40 yeni cemaat olu$turmu$tur. Yakut Bölgesi her alanda oldugu gibi cemaatlerin olusumu sirasinda da istisnaya tabi tutulmu$tur. Diger bölgelerde cemaat hangi kiliseyi seferse oraya gitme hakkina sahiptir. Ancak Yakut'ta sadece sehirde oturanlar bu hakka sahip olmustur. Kirsalda yasayanlarin konar-göfer olmalarindan dolayi kontrol edilebilirlik adina cemaatler arasi gefisi yasaklanmistir.
Yakut'ta ilk cemaat yapilanmasi Spass Manastiri, Trinity Kilisesi ve Grado-Yakutsk Kilisesi'ne göre belirlenmistir. Olekminsk Spass Kilisesi'ne bagli alti cemaat olu$turulmu$,
13 Federov, Russkaya Pravaslovnaya Tserkov, 21-22; Kenzegulov, "Kazakistan'a Rus Ortodoks Hristiyanligin Girisi," 53.
14 Prift rahiplerden (bajrahip, rahip ve diyakozlar) ve kilise görevlilerinden (zangof, mezarci ve rahip yardimcilari vb.) olusmaktadir.
15 Nikolay ^ernavskyi, Ob$iy Vzglyad Na Istoriyu Orenburgskoy Yeparhii (Orenburg: 1899), 20.
16 ^ijigin, Rastprostraneniye Hristiantstva Yakutii, 62.
üç rahip ve alti kâtip buraya atanmiçtir. Bir rahip iki cemaatte de ayni anda görev yapmiçtir. Yakut'ta kronik olarak yaçanan din adami yetersizligi özel durumlar ortaya çikarmiçtir.17 Zamanla bölgede yeni kiliselerin açilmasiyla baglantili olarak yeni cemaatler oluçturulmuçtur. Kiliselerden uzakta yaçayan cemaat için seyyar kiliseler devreye sokulmuç ve çok sayida çapel inça edilmiçtir.
2) Rus Ortodoks Kilisesinin Yakut Bölgesi'nde Merkezileçme Süreci ve Yakut-Vilyuy Piskoposlugu
Rus Ortodoks Kilisesinin merkezi Moskova'dir. Sibirya'da kurulan Ortodoks piskoposluklari resmi olmasa da Kazan piskoposlugunun hiyerarçisi altindadir. Her ne kadar Tobolsk ve Kazan piskoposlari statü olarak eçit olsalar da donanim olarak aralarinda büyük fark vardir. Bu babda Sibirya'da yeni açilan bir kiliseye atama yapmak veya yardim almak için dilekçeler Moskova'ya iletilmiç, Moskova da Kazan'a bu eksikliklerin giderilmesi için talimat vermiçtir. Böylelikle Moskova Kazan'i, Kazan Tobolsk'u, Tobolsk Irkutsk'u ve Irkutsk da Yakut piskoposlugunu maddi ve manevi anlamda beslemiçtir. Yakut piskoposlugu ise kendisinden cografi olarak daha doguda yer alan piskoposluklarin merkezi olmuçtur. Özellikle Aziz Venyaminov zamaninda Yakut ruhani bölgesi büyük degiçimler yaçayarak önce vekil papazlik sonra da piskoposluk statüsüne yükselmi^tir
XVII. yüzyilin ikinci yarisindan itibaren Tobolsk metropolitligi; Tobolsk, Verhotursk ve Yenisey olmak üzere ^e ayrilmiçtir.18 XVIII. yüzyilin baçlarinda ise Yenisey, Daura, Selenge, Irkutsk, Krensk ve Yakut olmak üzere alti bölgeye daha ayrilmiçtir. Bu oluçumlarin baçina ise Sibirya'da din adami eksikliginden dolayi piskoposlarin hizmetkârlari ve boyar çocuklarindan yetkin kiçiler atanmiçtir. Bunlarin görevleri vergileri toplamak, din adamlarinin davraniçlarini gözlemlemek ve adli içlemlerin yürütülmesini saglamaktir. Toplanan vergi meblaglarinin güvenligini saglamak için bu kiçilere k^ük bir askeri birlik de eklenmiçtir. Zaman içerisinde bu oluçumlar elde etmiç olduklari ayricaliklarin bir yansimasi olarak idare ettikleri bölgede ciddi bir g^ olarak ortaya çikmiçlardir.19 Sivil idarecilerin zamanla görev suiistimali, din görevlilerinin bu göreve atanmasinin önünü açmiçtir.20
Yakut Ruhani Idaresi bu giriçimler neticesinde 1638-1731 arasi yillarda Tobolsk piskoposluguna bagli ondalik, 1731'den 1852'ye kadar Irkutsk Piskoposluguna bagli 5 blagoçiniye statüsünde faaliyet göstermi^tir.21 Rus Çarligi ilk bölgeleri ondalik olarak z idari bölgelere ayirmiç, bunlarin baçina yönetici olarak da disyatinikleri atamiçtir. Bu
m Ù
о g ^ ondaliklarda dini ve siyasi görevliler yer almiçlardir. Din içleri ile ugraçanlar arasinda
CN ^
g оф papazlar, papaz yardimcilari, diyakoz igümen ve yerel halktan seçkin kiçiler bulunuyordu.
Siyasi alanda hizmet verenlerse Tobolsk'tan gelen ve her türlü emri uygulayarak
|56| ——--.
17 I. I. Yurganova, Deyatelnost Russkoy Pravaslavnoy Tserkvi v Yakutskom Krae: Inkorparatsiya v Russkuyu Gosudarstvennost (XVII Naç- XX. vv.) (Irkutsk: y.y., 2017), 258-259.
18 istoriya Dalnego Vostoka SSSR, T 2 (Moskova: Nauk, 1991), 63.
19 A. P. Sannikov, Tserkovnaya Administratsiya Vostoçnoy Sibiri v Kontse XVII-Sredniye XVIII vv.: Sbornik lz Istorii irkutskoy Yeparhi (Irkutsk: 1988), 13.
20 N. N. Pakrovskiy, Sibirskoye Delo o Desyatilnikah Rossiskaya Vlasti i Obçestvo, XVII-XVIII v.v (Novosibirsk: Nauk, 2005), 375-413.
21 Yurganova, Deyatelnost Russkoy Pravaslavnoy Tserkvi, 58.
yargilama ve yasak vergisi toplama yetkisine sahip görevlilerdi. Yakut'un ilk ondaliklari Verholensk kalesi ve Birul bölgesidir. 1689'da bu bölgeler Zabaykal bölgesine dahil edilmistir. 1693'te ise igümen Mihail bu bölgeleri tekrar Yakut ondaligina iade etmistir. 1695 yilina gelindiginde ilim, Kirensk, Bratsk, Verholensk, Birul ve etrafindaki diger köyler Yakut'a bagli durumdadir. 1697 yilinda Irkutsk ondaliginin kurulmasiyla birlikte Verholensk, Birul, Bratsk ve Kirensk ondaliginin 1699'da kurulmasiyla birlikte Kirensk, ilim ve ilfeleri, 1700'de £efuskiy kalesi buraya dahil edilmistir. Ardindan 1709 yilinda Kirensk ondaliginin tamamen Yakut'a baglanmasiyla Yakut dekanligi, Kuzey Dogu Sibirya'nin kilise idare merkezi konumuna gelmistir.22
Duruma dönemsel olarak bakildiginda gittikfe Yakut topraklarini merkeze alan bir misyonerlik faaliyetinin hayata gefirildigi görülmektedir. Ruslarin isgal ettigi bölgeler belli asamalardan gefmistir. Bu süref sirasiyla isgal, devlet sistemine kademeli olarak dahil olma ve asimilasyondur. Ancak Sahalar ifin bu durum farkli islemistir. Merkezden uzak olma, iletisim aparatlarinin olmayisi ve genis bölgede daginik yasam tarzi Ruslarin bölgeye tam anlamiyla hakim olmasini güflestirmesinden dolayi misyon faaliyetleriyle bunu gerfeklestirmek istemislerdir.
Petro'nun uygulamaya koydugu Hristiyan olmayan tebaaya fesitli hediyeler ve ayricaliklar taninarak toplu vaftiz etme girisimi halefleri tarafindan aynen devam ettirilmistir. Yakut topraklarindaysa ilk olarak 1733 ve 1740 yillarinda yeni vaftiz olanlara hediyeler verilerek ayricalik taninmasi hususunda fikarilan iki emir ile uygulanmaya baslanmistir.23 Anna ivanov'a fikarmis oldugu bu emirlerle yeni vaftiz olanlara yasak vergisinden muafiyet, bes altin, gömlek, kaftan, sapka vb. kiymetli hediyeler verilmesini valilere bildirmis ve zorla vaftizi yasaklamistir. Ayrica vaftiz olanlar diger vaftiz olmayanlarin Hristiyan olmasi ifin ugrasirsa bunun karsiliginda onlara bir dizi hediyeler daha verilmesini emretmistir.24 Dönemler halinde devlet politikasi olarak uygulanan bu girisimler devam ettirilmistir. Örnegin Yelizaveta Petrovna'nin (1741-1762) 1744 ve 1746 kararnameleri Anna Ivanova dönemindekilerle ayni iferige sahiptir. Bununla birlikte II. Yekaterina (1762-1796), 1764 yilinda yerli halkin vaftizinin hizlandirilmasi ifin tesvik edici emirler yayimlarken vaftiz yetkisini yerel piskoposlara birakmistir.25 Yine bu tarihte Kazan'a üf; Tobolsk, Irkutsk ve Tambov'a iki; Astrahan, Ryazan, Nijniynovgorod ve Udmurd'a da birer misyoner göndermis, her birine 150 ruble maas ve harcamalari ifin bütfe tahsis edilmistir.
4.
Misyon faaliyetlerinin yerel yetkililere birakilmasinin altinda yatan nedense yerel a halk arasinda misyonerlerin kendilerini zorla Hristiyanlastiracagina dair söylentilerin m ^ tesiri ile huzursuzluk fikarmalari gösterilmistir. Böylelikle misyonerlik faaliyeti yerel din ^ ° es adamlarinin inisiyatifine birakilarak tahsis edilen bütfe ve maaslar geri fekilmistir.26 Bu 00 ^ w periyod bölgede yogun vaftizlerin yasandigi dönemdir. Bu tarihten 29 yil sonra Kutsal -
22 Yurganova, Deyatelnost Russkoy Pravaslavnoy Tserkvi, 58-59.
23 Kolonialnaya Politika Moskovskogo Gosudarstva v Yakutii, 163.
24 Kolonialnaya Politika Moskovskogo Gosudarstva v Yakutii, 152-153.
25 G. F. Safranov, Materiali o Vozniknovenii Zemledeliya Sredi Yakutov. Istorifeskiy Arhiv, T. 1 (Moskova-Leningrad: Nauka, 1950), 51-73.
26 ilyas Topsakal, Rus Misyoner Kaynaklarina Göre Rus $arligi ve Türkler 1552-1917 (Istanbul: Ötüken Nejriyat, 2018), 247.
Sinod, misyoner cemiyetinin kurulmasi ifin tekrar girijimde bulunmuj, sebep olarak yerel rahiplerin yetersizligi ve vaftiz edilen halkin bojlukta kalmasi gösterilmijtir. Öyle ki bundan sebep yerel ahali arasinda eski dinlerine geri dönüjler bajlamijtir. Bunun üzerine Sinod, Tobolsk ve Kazan Piskoposluklarina ju emri vermijtir. "Bölgenizdeki yetenekli ve bilgili rahiplerin listesini tutunuz, maddi durumlarini bize bildiriniz. Sizlere yetenekli rahipleri hangi bölgede olursa olsun sefme imkani veriyoruz. Kazan ve fevresindeki bölgelerin yapisina uygun Hristiyanligin yayilmasi ve ögretilmesi ifin bir program hazirlayip, bize sunun."27 Bu rapor dogrultusunda Yakut'a gelen en donanimli misyonerlerin bajinda Aziz Venyaminov gelmektedir. Venyaminov'un teoloji egitiminin yaninda sosyal ve dil alaninda kendisini gelijtirmesi ve uygulayacagi sistemin projesini bölgeye gelmeden önce hazirlamasi yukarida bahsedilen girijimlerle alakalidir.
Kutsal Sinod, Kazan piskoposlugundan ve diger piskoposluklardan gelen krejinlerin28 dönüj raporlarinin üzerine 10 Aralik 1828'de bir toplanti gerfeklejtirmijtir. Toplantinin sonucunda Sinod mevcut misyonerlerin egitilmesi ve yeni misyonerler yetijtirilmesi üzere karar almijtir. Kazan ve fevresi ifin misyoner programi hazirlama görevi Kazan Piskoposu Flaret'e verilirken Tobolsk ve Sibirya piskoposluklari ifin bu görev Yevgeniy Kazanfov'a teblig edilmijtir. Yine Sinod'un 24 Aralik 1828 tarihli misyonerlik faaliyeti ifin Kazan Piskoposu Filaret'e bir emir iletilmij, buna göre; piskoposlar gayri Ortodoks nüfusa Tanri'nin kelamini ögretmek üzere Gürcistan, Arhangelsk, Irkutsk ve Sibirya bölgelerine misyonerler göndermeyi emretmijtir.29
Ortodoks kilisesinin tarihi gelijimine baglantili olarak Yakut Ruhani Bölgesi 1718'de blagofiniye, 1858'de vekil papazlik ve Bajpiskopos Venyaminov, Yakut bölgesinin kendi piskoposluguna sahip olmasi gerektigini Sinod Bajsavcisi Serbinovif'e yazdigi mektuplarda sikfa dile getirmijtir.30 Girijimler sonucunda Yakut 1870'de piskoposluk statüsüne yükselmij, Misyoner Dimitri Hitrov da Yakut-Vilyuy Piskoposlugunun ilk piskoposu olmujtur. Yakut piskoposlugu artik bu tarihten sonra bagimsiz olarak jekillenmeye bajlamijtir. Yakut'ta bagimsiz bir piskoposluk kuruldugu sirada, 17'si rahiplerin yajamij oldugu toplam 37 kilise ve 120 japel vardir. Tüm jehir kiliselerinde, cemaatler tarafindan sefilen kilise yajlilari ve kiliseleri isitmak ve korumak ifin muhafizlar görev yapmijtir. Bajpiskopos Aziz Venyaminov, 1860'li yillarin bajinda
0.
27 Topsakal, Rus $arhgi ve Türkler, 248. § 28 Hristiyan olduktan sonra tekrar eski dinine dönenleri ifade eden terimdir. Yani dinden dönenler anlamini
m ö tajimaktadir.
§ o ^ 29 Topsakal, Rus Qarligi ve Türkler, 248.
a s § s®
30 Venyaminov 5 §ubat 1857 tarihli Bajsavci Serbinovif'e cevaben yazmij oldugu mektupta junlari yazmijtir: "Yola gidiyorum Vilyuy, Olekma ve tüm Yakut kiliselerini 1 Nisan'a kadar dola^acagim. Bir daha Kamfatka'ya gitmeyi dü^ünmüyorum. Mektubundayardimcilara ihtiyacin oldugunuyazmi^sin, bu dogru.... Size iki ki$iyi önerebilirdim ancak
- ikisi de hasta, aklimda kimseyok. Ancak size $unu söylersem muhtemelen $a$iracaksmiz. Buraya dikkat edin. Ba^rahip
158| Dimitri Hitrov ile aramizda fok fazla benzerlik var. Yerel diller vegelenekler hakkinda tarti^masiz uzmandir ve böylesi
bulunmaz. Bunu gefen Andrey Nikolayevif'eyazdigim bir mektupta dilegetirdim ve $imdi de size söylüyorum, bir daha kimseye söylemeyecegim. $imdi sunulan raporda daha önce belirttigim gibi Yakut Bölgesi'nin kendi piskoposluguna sahip olmasi gerektigini söylüyorum. Yakutlar bizim geleneklerimize göre evlenmiyorlar ve mahkemeleri sonuflanamiyor. Bu piskoposluk kurulmasi ifin bir kanittir. Bu mektubu size iletecek ki$i detayli anlatacaktir. Bununla ilgilenin. Bölge piskoposluk kurmak ifin $artlara sahip ve piskoposun ya^ayabilecegi bir yer var." Bk. l. Barsukov, Innokentiy Mitropolit Moskovskiy i Kolomenskiy, "Po Yivo Sofineniyam Pismam i Raskazam Sovremennikov" (Moskova: Sinodalnoy Topografi,1883], 411-412; Svyatitel Innokentiy (Veniaminov) v Yakutii. Sbornik Dokumentov (Yakutsk: Mediaholding "Yakutiya", 2015], 17.
Yakut yöresindeki kilise ihtiyarlariyla ilgili degisiklikler ifin Sinod'a defalarca dilekfe vermistir. Görevli kisilerin gerekli raporlari tutmasi ve merkeze gönderme sorumlulugu da oldugu ifin kilise ihtiyarinin görevlerini yerine getirmenin büyük zorluklarla iliskili olduguna dikkat fekmis ve cemaatfilerin yasamlarinin bir geregi olarak fogunlukla kiliseden uzak yasamak zorunda oldugunu vurgulamistir. Piskopos yukaridaki gerekfeleri öne sürerek kilise görevlilerinin azlini istemis ve görevden muafiyet karsiliginda kiliseye 60 ruble harf ödenmesini önermistir. Kutsal Sinod, Piskopos Aziz Venyaminov'un bu isteginin 30 Kasim 1862 tarihli kararname ile ek gelir garantisi karsiliginda kabul etmistir.31
Bu girisimlerin neticesi olarak bölgede bagimsiz bir piskoposluk ifin gerekli kalifiye din adami ve idareci ihtiyaci karsilanmis ve Yakut Piskoposlugu 1870'de kurulmustur. Baspiskopos Venyaminov ayrica Yakut piskoposlugunun ismine Olekminsk yerine Vilyuyy ibaresinin eklenmesini önermis, buna gerekfe olarak Vilyuy bölgesinin nüfus yogunlugunu göstermistir.32
Yakut piskoposlugunun kurulmasinin ardindan kilise bölgeleri ve buralara atanacak din adamlarinin belirlenmesi ifin toplanti gerfeklestirilmistir. Buna göre Yakut Piskoposlugu 5 kilise bölgesine ve bunlara bagli alt birimlere ayrilmis, Rahip Evtropiy Diyakanov, Rahip Feodosiy Ohlopkov, Rahip Andrey Popov, Rahip Aganit Suvorov ve Rahip Aleksandr Ohlopkov dini uygulamalardan ve bu bölgelerde idareden sorumlu kisiler olarak sefilmislerdir. Olekminsk dekanliginda rahip Vasiliy Nikitin göreve getirilmistir. Vilyuy Bölgesi de iki kisma ayrilmis; Protoierey Aleksandr Orlov ve rahip Nikolay Veresagin buraya görevlendirilmistir. Yine Verhoyansk bölgesi de iki kisma ayrilmis; Rahip Aleksiy Nikolayev ve Rahip Frumentiy Vinokurov görev üstlenmistir. Kolim kilisesinde Protoierey Vinokurov ve £ukotka Misyonun basina ise Misyoner iermonah Viktor getirilmistir.33 Bu isimler uzun süredir bölgede görev yapan ve Saha diline hakim misyonerlerdir. Ayni zamanda Saha dilinde yapilan tercümelerde de aktif görevde bulunmuslardir.
Yakut'ta Dimitri Hitrov baskanliginda 2 Mart 1870'te sehirde görevli din adamlarinin genel bir toplantisi yapilmis ve görev dagilimi gerfeklestirilmistir. Sonuflara göre oylamada rahipler P. Surorov, P. Popov, M. Trifonov ve V. Ohlopkov, ruhani konsey üyesi olarak sefilmislerdir. Sururov, Popov ve Trifonov konsistoryanin tam zamanli üyeleri sefilirken Ohlopkov yedek üye olmustur. Sefim isleminden sonra, imparatora baglilik yemini ettirilmis, dürüst hizmet yükümlülügü ile görev dagilimi yapilmistir. Piskoposlugun mali isleri rahipler Suvorov ve Popov tarafindan yürütülmüstür. Diger islerden sorumlu üyeler Trifonov ve Ohlopkov'dur. Bunlarin disinda fok sayida din adami ve sivil halktan kimseler fesitli görevlerle yükümlü kilinmislardir. 4 Nisan 1870'te Piskopos Hitrov'un katilimiyla Yakut Piskoposluk Konsistoryasi üyelerinin ilk toplantisi gerfeklestirilmistir. Konsey tüzügüne göre tatil günleri harif tüm günlerde toplanti düzenleme yetkisine sahiptir. Tüzügün bu maddesine binaen 1870'te, 71 sorunun
31 Yurganova, Deyatelnost Russkoy Pravaslavnoy Tserkvi, 25-26.
32 i. i. Yurganova, Istoriya Yakutskoy Eparhii 1870-1917gg: Deyatelnost Duhovnoy Konsistirya (Yakutsk: KGAS RS (Y), 2007), 11-13
33 Spravofnaya Kniga Yakutskoy Eparhii za 1889g (Yakutsk: Yak. Yep. Vedemosti, 1889), 9-10.
degerlendirildigi 40'tan fazla toplanti yapilmiçtir. Toplantilarin gündemi genellikle piskoposluk din adamlarinin, ilahiyat okulunun, ruhban okullarinin ve daha sonra kadin kilisesinin bakimi için gerekli fonlarin saglanmasidir. Yine kilise meclisi34 üyeleri mahallelerin durumu hakkinda bilgi toplamiç ve piskoposun Kutsal Sinod'a sunmuç oldugu yillik raporlarinin taslaklarini hazirlamakla görevli kilinmiçlardir.35 Böylece Yakut-Vilyuy Piskoposlugu tam anlamiyla kurulmuç ve idari yapisi çekillenmiçtir.
Sonuç
Rus Devletinin XVI. yüzyilin sonundan itibaren içgale baçladigi geniç Sibirya cografyasinda merkezi bir devlet yapisini oluçturmasi I. Petro ile baçlamiç ve dogu Sibirya'da bu reformlar ancak XIX. yüzyilin baçindan itibaren etkili olabilmiçtir. Tarihi sûreçte kilise idaresi de belirli dönemlerden geçmiç, Ortodoks Kilisesi kabuk degiçtirerek merkezi bir kimlige bürünmü^ ve devlete tam bagli hale getirilerek kilisenin ayricaliklarina son verilmiçtir. Bu giriçim bölgenin Hristiyanlaçtirilmasini hizlandiran en önemli unsur olarak ortaya çikmiç, Yakut'a yansimasi ise Yakut Vilyuy Piskoposlugunun kurulmasi olmuçtur. Yakut'un piskoposluk statüsüne yükselmesi bölgenin merkezileçmesini de beraberinde getirmiç, bu sayede çok sayida misyoner ve din adami Yakut yöresini dini merkez olarak kullanmiçtir. Rus Ortodoks Kilisesi tarafindan piskoposluk bölgeleri kilise birimleri olarak adlandirilmiçtir. Yakut piskoposlugu bu sistem içerisinde ilçelere göre blagoçinliklere bölünmü^tür. Blagoçinliklere piskopos tarafindan atanan blagoçin baçkanlik etmiçtir. Yeni sisteme göre Yakut Bölgesinin cemaat yapilanmasi yeniden dûzenlenmiç, önceden çok geniç alandan sorumlu tutulan blagoçiniyelerin görev alanlarinin belirli bir düzene girmesi bölgede etkili faaliyet yürütebilmenin önünü açmiçtir. Geniç cografyada daginik yaçam tarzi nedeniyle yerel topluluklar üzerinde etkili olamayan Ortodoks Misyonu artik her Saha boyunun içerisinde kilise inça edecek çekilde yapilandirilmiçtir. Bu yapilarin giderlerinin Saha Türkleri tarafindan karçilanmaya mecbur birakilmiç, maddi ve manevi bir dayatma ile karçi karçiya kalmiçlardir. Bu giriçimlerin bir yansimasi olarak bölgede suni bir Ortodokslaçma ortaya çikmiçtir.
^ ^ ^
Beyanname:
1. Etik Kurul Izni: Etik Kurul Izni gerekmemektedir.
o
^ 2. Katki Orani Beyani: Yazar, makaleye baçkasinin katkida bulunmadigini beyan etmektedir.
^ 3. Çikar Çatismasi Beyani: Yazar, herhangi bir çikar çatiçmasi olmadigini beyan etmektedir.
™ z
Q o -a Declarations:
^ oo ^
c/1 , 03
g o og) 1. Ethics approval: Not applicable.
2. Author contribution: The author declares no one has contributed to the article.
|60| _
34 Meclisi'nin idari organlari blagoçiniyeler olmuçtur. Yakut'ta blagoçiniye 1744'te kurulmuçtur. Bölgenin geliçimine binaen bunlarin sayisi da artmiçtir. Yakut Ruhani Bölgesinin vekil papazlik satatüsüne yükseltilmesiyle 6 blagoçiniye, Piskoposluk statüsüne yükselmesiyle 7 blagoçiniyeden oluçmuçtur. Blagoçiniyeler dönemler halinde duruma göre sayilari artmiçtir. Buna göre; 1875'de 8, 1885'te 13, 1892'de 12, 1899'da 21, 1907'de 17, 1919'da 18'dir. Blagoçiniyeler, ruhani cemaatin bölgedeki asistanlari olarak hareket etmiçlerdir çünkü nitelikli bilgileri alabilecekleri çok fazla seçenege sahip degildiler.
35 Yurganova, Deyatelnost Russkoy Pravaslavnoy Tserkvi, 17-19-20.
3. Competing interests: The author declares no competing interests.
^ ^ ^
KAYNAK£A
Aslanova, Sevinf. "Rus Ortodoks Kilisesi, Rus Ortodoks Kilisesi." Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2006.
Barsukov, 1. innokentiy Mitropolit Moskovskiy i Kolomenskiy, "Po Yivo Sofineniyam Pismam i Raskazam Sovremennikov." Moskova: Sinodalnoy Topografi, 1883.
£ernavskiy, Nikolay. Obpiy Vzglyad Na istoriyu Orenburgskoy Yeparhii. Orenburg: 1899.
Duali, $ir Muhammed. "Rus Ortodoks Kilisesi'nin Siyasi Tarihi." Milel ve Nihal 10/2 (2013]: 6394.
Duali, $ir Muhammed. Baplangiftan Günümüze Rusya'da Din Devlet ilipkileri. Istanbul: iz Yayincilik. 2014.
Federov, V. Russkaya Pravoslavnaya Tserkov i Gosudarstvo: Sinodalniy Period 1700-1917. Moskva: Rus. Panaroma, 2003.
istoriya Dalnego Vostoka SSSR. T. 2. Moskova: Nauk, 1991.
Kenzegulov, Nurmukhammed "Kazakistan'a Rus Ortodoks Hristiyanligin Giriji, Yayiliji ve Misyonerlik Faaliyetleri." Yayinlanmamij Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2019.
Kolonialnaya Politika Moskovskogo Gosudarstva v Yakutii XVII. veka; Sbornik Arhivnih
Dokumentov. Leningrad: izd. inst. Nar. Sev. TS1K SSSR, 1936. Meletiy, A. Drevniye Tserkovniye Gramoti Vostofno-Sibirskogo Kraya (1653-1726) i Svedeniye o
Daurskoy Missii. Kazan: Univ. Tip., 1875. Pakrovskiy, N. N. Sibirskoye Delo o Desyatilnikah Rossiskaya Vlasti i Obpestvo, XVII-XVIII vv. Novosibirsk: 2005.
Parnikova, A. S. Rasseleniye Yakutov vXVII NafaleXXveka. Yakutsk: Kn. izd. Vo., 1971.
Polnoe Sabraniye Zakanov Rossiskoy imperiya PSZRi 1676-1688. Tom 2. St. Petersburg: Tip. II. Ot. Sob. imp. Vel. Kants. 1830.
Safranov, G. F. Materiali o Vozniknovenii Zemledeliya Sredi Yakutov. istorifeskiy Arhiv. Tom I. Moskova-Leningrad: Nauka, 1950.
Sannikov, A. P. Tserkovnaya Administratsiya Vostofnoy Sibiri v Kontse XVII- Sredniye XVIII vv.:
Sbornik iz istorii irkutskoy Yeparhi. irkutsk:1988. ^
Spravofnaya Kniga Yakutskoy Eparhiiza 1889g. Yakutsk: Yak. Yep. Ved., 1889. z
" z
Svyatitel Innokentiy (Veniaminov) v Yakutii. Sbornik Dokumentov. Yakutsk: Mediaholding < ° >. Yakutiya, 2015. |
§ijigin, E. S. Rastprostraneniye Hristiantstva v Yakutii. Yakutsk: y.y., 1991.
Topsakal, ilyas. Rus Misyoner Kaynaklarina Göre Rus £arligi ve Türkler 1552-1917. Istanbul: |611 Ötüken Nejriyat, 2018.
Yurganova, i. i. istoriya Yakutskoy Eparhii 1870-1917gg: (Deyatelnost Duhovnoy Konsistirya]. Yakutsk: KGAS RS (Y], 2007.
Yurganova, i. i. Deyatelnost Russkoy Pravaslavnoy Tserkvi v Yakutskom Krae: inkorparatsiya v Russkuyu Gosudaristvennost (XVll Naç-XX. Vv). irkutsk: y.y. 2017.
Znanimeskiy, P. V. Rukovodstvo k Russkoy Tserkvnoy istorii. Kazan: Uni. Tip. 187б.
Ж Ж Ж
о
о
A
D
R
20, BY
5®
j 62 j
