CC BY
5RUSAD 10, 2023, 63-87
Ara^tirma Makalesi - Research Article Geli? - Received: 21.10.2023 Kabul - Accepted: 18.12.2023 Yaym - Published: 31.12.2023 doi: 10.48068/rusad. 1379264
DUHABORLARIN ORTAYA £IKI§I VE TARiHi GELi$iMLERi*
© Rukiye Aysun lNANa
Öz
Duhaborlar 18. yüzyilda Rusya'da ortaya fikan bir dini gruptur. Rus Ortodoks Kilisesi'ne aykm inanf ve uygulamalari sebebiyle kilise tarafindan sapkin kabul edilmi^lerdir. Bu olumsuz algi onlarin ruhla mücadele eden anlaminda Duhabor olarak isimlendirilmelerine de yansimaktadir. Duhaborlar bu ismi ruha kar^i degil, ruhla beraber mücadele anlaminda algilar ve kullanirlar. Dinsel anlamda maddi, görünen jeylerden ziyade manevi, ruhsal jeyleri önemserler. Bu sebeple kiliseyi, sakramentleri, ikonlari ve hafi kabul etmemi^lerdir. Kilise ve dolayisiyla devlet otoritesiyle sorun ya^ami^lardir. Kilise ve devlet adamlari Duhaborlar ile fe^itli jekillerde mücadele etmi^lerdir. Sürgün ve göf ettirme bu mücadele yöntemlerinden biridir. Bu yolla onlarin Ortodoks nüfustan uzak kalmasi ve ögretilerini yaymasini engellemek amaflanmi^tir. Böylece Duhaborlar'in önce Molofnaya Voda'ya göf etmesi saglanmi^tir. Burada ya^anan fe^itli sorunlar sebebiyle Kafkasya'ya sürgün edilmi^lerdir. Tiflis, Yelizavetpol ve Kars olmak üzere Kafkasya'da üf farkli yerle^im yerinde ya^ami^lardir. 19. yüzyil sonlarina dogru ya^anan dini lider krizi grupta bölünmeye sebep olmu^tur. Bir bölümünün dini lideri olan Peter Verigin ögretide bazi degi^iklikler yapmi^tir. "Iki Efendi'ye hizmet edilmez" denilerek Tanri otoritesinin kar^isina konulan devlet otoritesine kar^i isyan olarak nitelenebilecek eylemler yapilmi^tir. Kafkasya'da üf yerde silahlar dini ayinlerle yakilmi^tir. Bu isyan sebebiyle daha fazla baskiya maruz kalmi^lardir. Ya^am ko^ullarinin fok zor oldugu Gürcistan'in daglik bir bölgesine sürgün edilmi^lerdir. Buna ragmen geri adim atmayip inanflarinda israr etmi^lerdir. Duhaborlar'in bulunduklari olumsuz ko^ullardan haberdar olan L. N. Tolstoy ve arkada^larinin fabasiyla uygun bir yere göf etmeleri karari alinmi^tir. Neticede Duhaborlar'in bir kismi oldugu yerde kalirken bir kismi da Kanada'ya göf etmi^tir. Bu makalede Duhaborlar'in ortaya fiki^indan bir kisminin Kanada'ya göf ettigi süreci kapsayan 18. ve 19. yüzyillarda tarihini anlatmak amaflanmaktadir.
Anahtar kelimeler: Dinler Tarihi, Rusya, Rus Ortodoks Kilisesi, Duhaborlar, Kars.
^ ^ ^
* Bu makale yazarin "18. ve 19. Yüzyilda Duhaborlar" bajlikli doktora tezi esas alinarak hazirlanmijtir. Bk. Rukiye Aysun Inan, "18. ve 19. yüzyilda Duhaborlar," (Yayinlanmamij Doktora Tezi, Ankara Yildirim Beyazit Üniversitesi, 2020).
a Dr. Ögr. Üyesi, Ankara Yildirim Beyazit Üniversitesi, llahiyat Fakültesi, Dinler Tarihi Anabilim Dali, [email protected]
BY-NC-ND
THE ORIGIN AND HISTORICAL DEVELOPMENT OF THE DOUKHOBORS
Abstract
The Doukhobors are a religious sect that emerged in Russia in the 18th century. Because of their beliefs and practices contrary to the Russian Orthodox Church, they are considered heretics by the Church. This negative perception is also reflected in their nomenclature and they are called Doukhobor which translates to spirit wrestler. The Doukhobors perceive and use this name in the sense of wrestling with the spirit, not against it. In religious terms, they care more about spiritual things than material, visible things. For this reason, they do not accept the Church, the sacraments, the icons and the cross. They have problems with the Church and therefore with the state authority. The Church and the statesmen struggle with the Doukhobor in various ways. Exile and migration are two of these methods of struggle. The aim was to keep them away from the Orthodox population and prevent them from spreading their teachings. Thus, the Doukhobors first migrated to Malachnaya Vodu. Due to various problems experienced here, they were exiled to the Caucasus. They lived in three different settlements in the Caucasus; Tbilisi, Yelizavetpol and Kars. In the late 19th century, a crisis of religious leadership caused a split in the sect. Peter Verigin, the religious leader of one section, made some changes in the teaching. Actions that can be characterized as a rebellion against the authority of the state, which is put in opposition to the authority of God by saying "No one can serve two masters". In three places in the Caucasus weapons were burned in religious rituals. Because of this rebellion, they are subjected to further repression. They were deported to a mountainous region of Georgia where living conditions were very difficult. Nevertheless, they did not back down and persisted in their teachings. With the efforts of L. N. Tolstoy and his friends, who were aware of the unfavorable conditions of the Doukhobors, it was decided that they should migrate to a suitable place. As a result, while some of the Doukhobor stayed where they were, others migrated to Canada. This article aims to describe the history of the Doukhobors in the 18th and 19th centuries, from their emergence to the migration of some of them to Canada.
Keywords: History of Religions, Russia, Russian Orthodox Church, Doukhobors, Kars.
Ж Ж Ж
ВОЗНИКНОВЕНИЕ ДУХОБОРОВ И ИХ ИСТОРИЧЕСКОЕ РАЗВИТИЕ
Аннотация
Духоборы (духоборцы) - религиозная группа, возникшая в России в XVIII веке. о Верования и духовные практики духоборцев противоречили учению Русской а православной церкви, поэтому они были признаны еретиками. Это негативное т и восприятие отразилось и в их названии - духоборцы, то есть "борцы с духом". Сами
Q
< S >5 духоборцы воспринимали и употребляли это имя в смысле борьбы вместе с духом, а не а ° ® против него. В религиозном плане их больше интересовали духовные, душевные вещи, |64| чем материальные, видимые. По этой причине они не принимали таинства Церкви,
иконы и крест. У них были проблемы с Церковью, а значит и с государственной властью. Церковь и государственные деятели по-разному боролись с духоборцами. Изгнание и переселение стали методами борьбы государства с еретиками. Цель состояла в том, чтобы держать их подальше от православного населения и не давать распространять свое учение. Таким образом, обеспечивалась миграция духоборцев в Молочные Воды. Затем, из-за различных проблем, возникших здесь, они были сосланы
на Кавказ. Духоборцы жили на Кавказе в трех населенных пунктах: Тбилиси, Елизаветполе и Карсе. В конце XIX века возник конфликт среди религиозных руководителей духоборов, который привел к расколу группы. Петр Веригин, религиозный лидер одной из групп, внес некоторые изменения в учение. Действия, которые можно охарактеризовать как восстание против государственной власти, так как последняя ставилась в оппозицию к власти Бога, исходя из евангельского "нельзя служить двум господам". В частности, в ходе религиозных ритуалов сжигалось оружие. Из-за этого восстания они еще больше подверглись репрессиям. Духоборцы были изгнаны в горные районы Грузии, где условия жизни были очень тяжелыми. Несмотря на это, они не отступали и упорно продолжали отстаивать свою веру. Усилиями Л.Н. Толстого и его друзей, знавших о неблагоприятных условиях жизни духоборцев, было принято решение об их переселении в подходящее место. В результате часть из них эмигрировала в Канаду. Цель данной статьи - описать историю духоборцев в XVIII и XIX веках, начиная с их появления и заканчивая канадской эмиграцией.
Ключевые слова: История религий, Россия, Русская православная церковь, духоборцы, Карс.
Giri?
Günümüzde Ortodoks dünyasmm en güflü devletine sahip olan Ruslar, Hiristiyanligi Bizans vesilesiyle kabul etmi^tir. Kilisenin misyonerlik faaliyetleri neticesinde halktan bazi ki^iler münferiden Hiristiyan olmu^tur. Devlet nezdinde Hiristiyanligi kabul eden ilk isim Olga'dir. Onun 946 ve 957 tarihlerinde yaptigi Istanbul ziyaretlerinden ikincisinde vaftiz olarak Hiristiyanligi kabul ettigi rivayet edilir. Bu olay misyonerlik faaliyetlerinin artmasina neden olmu^tur. Ancak Ruslarin kitleler halinde Hiristiyanla^masi Vladimir'in 987'de vaftiz olmasindan sonra gerfekle§mi§tir. Hiristiyanlik resmi din ilan edilmi§, misyonerler Kiev sokaklarinda dola^arak halki ikna etmeye fali§mi§tir. Vladimir halki Pofayne Nehri'nde vaftiz olmaya fagirmi§, gelmeyenlere dü^manlik edecegini de belirtmi^tir. Kiev'den sonra Novgorod halkinin Hiristiyanla^masi ifin ugra§ilmi§ ancak burada halkin yeni dini benimsemesi Kiev kadar kolay olmami§, bazi zorluklar ya^anmi^tir.1
Ruslar Hiristiyanligi resmi olarak kabul etse de halk nezdinde dönem dönem sikintilar ya§anmi§tir. Bu sebeple de kilise tarafindan sapkin kabul edilen fe^itli dini gruplar ortaya fikmi^tir. Bu gruplarin ortaya fikmasinda fe^itli etkilerden bahsedilebilir. Ruslarin geni§ topraklarda ya^amasina ragmen etkili kent merkezlerinin yetersiz olmasinin, özellikle kirsalda ya^ayan insanlarin Hiristiyanligi istenen seviyede a ™ ^
benimsemesine engel oldugu dü^ünülmektedir.2 Ba§ka bir yoruma göre Rus Ortodoks Kilisesi tarafindan anlatilan dinin daha ziyade di§ dünyayla ilgilendigi ifin insanlarin kalbine nüfuz etmemesi, insanin if dünyasiyla daha fazla me^gul olan dini gruplarin
о Q
LJ 1 4 .
< £ ^ СЛ CQ
§ S® |65|
1 Mualla Uydu Yücel, "Slav/Ruslarin Hristiyanligi Kabulü ve Rus Ortodoks Kilisesinin Kuruluju," ifinde Ortodoks Kiliseleri Tarihi, ed. Sema Aktaj Sari - Erim Vatansever - Mehmet Kerim (Eskijehir: Piess, 2020), 47-69.
2 Francis Mark Mealing, "Our People's Way A Study in Doukhobor Hymnody and Folklife," (Yayinlanmamij Doktora Tezi, Pensilvanya University, 1972), 384.
ortaya çikmasina neden olmuçtur.3 Bu iddiayla ortaya çikan dini gruplardan biri de Duhaborlar'dir.
Duhaborlar 18. yüzyilda Rusya'da, özellikle ülkenin güney sinirina yakin Tambov, Yekaterinaslav ve Harkov bölgelerinde görülen bir dini gruptur. Duhaborlar kendi tarih ve ögretileriyle ilgili uzun süre yazili eser birakmamiçlardir. Kendilerinden olmayan insanlara, devlet ve kiliseyle yaçadiklari sikintilarin da etkisiyle dogru bilgi vermekten kaçinmiçlardir. Bu sebeple Duhabor tarihiyle ilgili bilgiler bazi noktalarda sinirli ya da muglak kalmaktadir.
Duhaborlar'in ögretisini ortaya çikaran ilk kiçi ya da kiçiler; hangi tarihte, hangi olay üzerine ilk grubun oluçtuguna dair farkli rivayetler bulunmaktadir. Ancak grubun resmi kaynaklarda isminin ilk defa geçtigi tarih, hangi tarihte ortaya çiktiklariyla ilgili fikir verebilir. Rus kaynaklarina bakildiginda bu dini gruptan Duhabor ismiyle ilk defa Slavensk ve Herson Baçpiskoposu Nikifor 18 Mart 1786'da bahsetmiçtir.4 Yani Duhaborlar 18. yüzyilin ikinci yarisindan itibaren Rus topraklarinda görülmü^tür.
Rusçada Duhabor (духоборы veya духоборцы] kelimesi; Дух (Duh] ruh, бореть (boret] mücadele etmek kelimelerinin birleçmesiyle oluçur ve ruhla mücadele edenler anlamina gelmektedir. Kilise bu isimle grubun Kutsal Ruh'un sakramentlerle5 insan ruhu üzerindeki sirli etkisini ve kilisenin mucizevi unsurlarini reddetmesini kastetmiçtir. Duhaborlar ise bu ismi dinin dipsal unsurlarini reddederek Tanri'ya ruhta ve gerçekte ibadet etmek anlaminda yorumlamiçtir.6 Yani ruhla mücadele etmek; kiliseye göre ruha karçi mücadele anlamina gelirken, Duhaborlar'a göre ise ruhla beraber mücadele etmek manasini taçimaktadir. Böylece her iki taraf da farkli gerekçelerle bu gruptan Duhabor çeklinde bahsetmektedir.
Duhaborlar, inançlarinin kaynagiyla ilgili bir çahis ismi vermemekle beraber bu konuda çeçitli benzetmeler yapmiçtir. Kendilerinin, Adem'in ogullari Habil ve Kabil hikayesindeki iyiligin temsilcisi Habil'in takipçileri olduklarini anlatmiçlardir. Yani bu benzetme yoluyla dini kökenlerine atif yapmiçlardir. Baçka bir söyleme göre de Kitab-i Mukaddes'te Daniel 3:1-30'da hikayesi anlatilan, Babil'de putlara tapmayi kabul etmedikleri için yakilan üç Yahudi genç Duhaborlar'in atalaridir.7
Duhaborlar'in inancinin kaynagi söz konusu oldugunda etkilenmeleri muhtemel baçka gruplardan bahsedilebilir. Özellikle etkin olduklari üç bölge açisindan bakildiginda
о
Q _
Z
m ù 3 Aurelio Palmieri, "The Russian Doukhobors and Their Religious Teachings," The Harvard Theological Review 8/1
° S £ (1915): 62.
д 0- ю 4 Svetlana inikova, "The Tambov Dukhobors in the 1760s," çev. M. E. Sharpe, Russian Studies in History 46/3 (2007):
Ой гЧ ®
5 Sakrament kelimesi "yemin", "vaat" ve "bag" anlamlarina gelir. Hiristiyanlikta Isa tarafindan oluçturulan, tanrisal |66| güfle karçilaçmayi saglayan sirli ve sembolik bazi davraniçlari ifade etmek için kullanilir. Sakramentler vasitasiyla
inananlar kutsalla karçilaçir ve kutsallaçir. 12. yüzyil itibariyle çu yedi uygulama sakrament sayilmiçtir; vaftiz, evharistiya (ekmek çarap ayini], konfirmasyon (pekiçtirme], ruhbanlik, evlilik, tövbe ve son yaglama. Ortodoks ve Katolikler yedi sakramenti de kabul ederken Protestanlar sadece vaftiz ve evharistiyayi kabul eder. Bk. Durmuç Arik, Kavram Atlasi Dinler Tarihi I, ed. Bülent Akot (Ankara: Gazi Kitabevi, 2020], 98.
6 Palmieri, "The Russian Doukhobors," 63.
7 "Zapiska Yekaterinoslavskih Duhobortsev 1791 Goda," Çteniya v imperatorskom Obçestve istorii i Drevnostey Rosiyskih Pri Moskovskom Universitete, Moskova, (1871], 2/46-47, eriçim 1.09.2023, https://runivers.ru/upload/iblock/dfe/1871%202.pdf ; Palmieri, "The Russian Doukhobors," 64.
Harkov'da Kuveykir,8 Yekaterinaslav'da mistik gruplar, Tambov'da Hlisti9 etkisinden daha fazla söz edilmektedir. Daha geni§ perspektiften bakildiginda Duhaborlar bu bahsedilen gruplarin hepsinin etkisinde, ama ayni zamanda hepsinden de farklila^arak kendine has bir inanf sistemine sahip olmu^tur.
Duhaborlar'in, Rus Ortodoks Kilisesi'nden farklila^masini ve Ortodoks kom^ulari ve din adamlari tarafindan da fark edilmelerini saglayan §ey inanf özellikleridir. Dinin di§ta tezahür ettigi formundan ziyade insanin ifindeki, ruhundaki yerini önemsemek; Duhaborlar'in kiliseyi, sakramentleri, ikonlari ve hafi kabul etmemesine neden olmu^tur. Onlara göre; tanriya ruhta vegerfekte ibadetetmek asil olmasi gerekendir. Ikon gibi cansiz bir nesne yerine insanin önünde egilmenin daha dogru oldugunu dü§ünmü§ ve ibadetlerini de böyle yapmi^lardir. Kilisedeki gibi hiyerar^ik bir din adami sinifini ve azizlerin kurtarici olmasini da kabul etmemi^lerdir. Bu inanflarinin yani sira di^aridan bakanlar ifin Duhaborlar temiz, düzenli ve fali^kan insanlardir.10 Duhaborlar, yazili bir metin olan Kitab-i Mukaddes yerine, Isa'dan beri nesilden nesle sözlü aktarilarak gelen Ya^ayan Kitap dedikleri metni kabul etmektedirler.11
Sürgüne, göfe ve yeniden yerle^meye a§ina Duhaborlar'in durak noktalarindan biri de Kars'tir. Duhabor tarihi bu yönüyle de Türk akademisi ifin önem arz etmektedir. Bu makalenin konusu, Duhaborlar'in tarihidir. Makalenin tarihi siniri; Duhaborlar'in ortaya fiktigi tarihten iki farkli cografyada ya^amaya ba^ladiklari zamana kadar gefen süre, yani 18. ve 19. yüzyillardir. Makalede bu tarihi sinirlar iferisinde Duhaborlar'in ortaya fiki^larini, göf etmelerini, sürgün edilmelerini, dini lider krizlerini, bir kisminin Kanada'ya göf edi^ini vs. iferen tarihlerini anlatmak amaflanmaktadir. Yapilan literatür fali^masinda Türkfe'de Duhaborlar'in tarihini anlatan müstakil bir makalenin olmadigi tespit edilmi^tir. Konu dinler tarihi metotlarina uygun olarak metin incelemesi yöntemiyle, yani Duhaborlar'in kendini anlattigi ve di^aridan bir gözle yabancilarin anlattigi kaynaklar incelenerek hazirlanmi^tir. Duhabor tarihi ortaya fiki^larindan
8 Kuveykirlar: Ingiltere'de, 17. yüzyilda George Fox tarafindan kurulmuçtur. Resmi kilisede ibadet etmedikleri, vergi ödemedikleri, askerlik yapmadiklari ve mahkemede yemin etmedikleri için Ingiltere'de devlet tarafindan baskiya maruz kalmiçlardir. Ilk dönem Hiristiyanlarimn sade ve gerçek yaçamini örnek alan Kuveykirlar, Kilise ve ruhban sinifinin otoritesini kabul etmemiçlerdir. Kitab-i Mukaddes'in de otoritesini kabul etmemekle birlikte dini ayinleri esnasinda kullanmiçlardir. Ayinlerinde önemsedikleri iç aydinlanmayla ruhun Kutsal Ruh tarafindan harekete geçmesini saglamaktir. Bunu saglayabilmek için de ayin esnasinda Kitab-i Mukaddes'ten bölümler okurlar. Bk. Sami
Kiliç, "Kuveykirlar," Dini Araftirmalar 8/23 (2005): 219-228. 0
9 Hlisti: Rusya'da 1600'lü yillarda ortaya çikan hareketin kurucusu Danila Filippoviç'tir. Mesihçiler diye de bilinen
grubun inaniçina göre her yetenekli kiçi Mesih olabilir. Filippoviç kurtuluçun kitaplarda olmadigini fark edince tüm §
kitaplarini bir nehre atmiçtir. Ona göre kitaplara degil sadece Kutsal Ruh'a inanmak gerekmektedir. Bu sebeple Kitab- m ù
i Mukaddes'in otoritesine güvenmezler. Bir gün Tanri, Filippoviç'in bedeninde tecelli etmiç ve böylece o tanri ^ o ^ olmuçtur. tnaniçlarina göre Tanri oglu Mesih insanlarda bedenlenmeye devam etmiçtir. Bk. Cengiz Batuk, "Kiyameti g m Beklerken: Hiristiyanlik'ta Kiyamet Beklentileri ve Rus Ortodoks Kilisesindeki Yansimalari," Hitit Üniversitesi llahiyat 5 S® Fakültesi Dergisi 7/14 (2008): 25-28.
10 Platon/Metropolitan of Moscow, The Present State of The Greek Church in Russia, çev. Robert Pinkerton (Edinburgh: |67| Oliphant Waugh Innes, 1814), 308-325.
11 Palmieri, "The Russian Doukhobors," 72-73. Duhaborlar Yaçayan Kitap'i nesilden nesile sözlü olarak aktarmiç, yazili hale getirmemiçtir. Ancak 20. yüzyilda Kanada'ya göç etmenin, pek çok degiçiklik yaçamanin muhtemel etkisiyle ve Bonç Brueviç'in de giriçimiyle kitap yazili hale gelmiçtir. Ilk Rusça nüsha St. Petersburg'ta, 1909'da basilmiçtir. 1978 yilinda Kanada'da Ingilizce nüshasi yayinlanmiçtir. Bk. Vladimir Dimitrioviç Bonç Brueviç, Jivotnaya Kniga (St. Peterburg, 1909), Vladimir Dimitrioviç Bonç Brueviç, The Book of Life of Doukhobors, çev. Victor Buyniak (Saskatoon: Doukhobor Societies of Saskatchewan, 1978). Rusça ve Ingilizce metinlerinde sayfa numaralari aynidir. Bu makalede Yaçayan Kitap'tan yapilan alintilar dipnotta Mezmur numarasi ve sayfa sayisi çeklinde gösterilecektir.
itibaren kronolojik sirayla "Ilk Dönem Duhaborlar", "Ilk Özerk Yerleçim: Moloçnaya Voda", "Kafkasya Sürgününde Duhaborlar" ve "Silah Yakma Eylemi ve Kanada'ya Gôç" baçliklariyla ele alinacaktir. Ayrica önemine binaen "Kars'ta Duhaborlar" baçligiyla buradaki genel durumlariyla ilgili bilgi verilecektir.
1) ilk Dönem Duhaborlar
Duhaborlar'in Harkov'daki ilk lideri, özellikleriyle bilinen ama ismen bilinmeyen biridir. Aktarilan bilgilere göre 1740'li yillarda Harkov'un Ohoçem köyüne eskiden asker olan bir yabanci gelmiçtir. Uzun süre bu köyde yaçayan bu yabanci, köylüler tarafindan çok sevilmiçtir. Yabanci, güvenilirligi sayesinde insanlarin sikintili durumlarda baçvurup çôzûm ya da akil istedikleri biridir. Bu özelliklerine ek olarak insanlara inanç açisindan da yardim etmiç, kendi inancini anlatarak etrafindaki insanlarin da o çekilde inanmasini saglamiçtir. Yaçam tarzi ve inanç özellikleri sebebiyle Kuveykirlara benzetilmiçtir.12 Onun Kuveykirlara benzetilme sebebi çu dü^ünceleridir; insanlar eçittir, patrik ve çar da diger insanlarla eçittir, devlet gereksizdir, kilise ve ritüelleri de gereksizdir. Bu gôrûçler çogunlukla Kuveykirlarla benzerlik gösterse13 de bu yabancinin Kuveykir oldugu iddiasini kanitlayan bir bilgi bulunmamaktadir. Bu iddiayi tamamen reddetmek de tamamen dogru oldugunu kabul etmek de mümkün görünmemektedir.14
Duhaborlar'in Yekaterinaslav'da ismi bilinen ilk liderleri Nikolski Köyü'nden Silvan Kolesnikov'dur. Onun 1750 ile 1775 tarihleri arasinda etkili oldugu tahmin edilmektedir.15 Kolesnikov okuma yazma bilen, belagatli konuçan, çevresindeki insanlara hem maddi hem de manevi anlamda destek olmaya çaliçan, pazar günleri evinde toplanan insanlara vaaz eden biridir.16 Pazar günü evinde kiliseye alternatif bir toplanti yapsa da Kolesnikov, takipçilerine kiliseye gitmelerinde mahzur olmadigini, insanin içindeki hissin önemli oldugunu sôylemiçtir. Yani kilise ritüellerine Ortodokslarin verdigi degeri vermese de kiliseye karçi sert, mücadeleci bir tavri bulunmamiçtir. Evindeki toplantida ikona egilmenin alternatifi olarak Tanri'nin suretinde yaratildigi için insanin önünde egildikleri dini törenler de yapilmiçtir.17 Kolesnikov'un takipçilerine "biz Tanri'nin ogluyuz" dedigi söylenir.18 Okuma yazma bilen Kolesnikov'un evinde mistik ögretileri içeren bir kitap oldugu da rivayetler arasindadir. Duhabor ögretisinin özellikle insanin yaratiliçi ve yeryüzüne dü^ü^ünde görülen mistik tarafinin inça edicisi Kolesnikov'dur.19
Duhaborlar'in Tambov'da ise 1740'tan beri var oldugu iddia edilmiçtir.20 Ancak burada ulaçabildigimiz ilk önder ismi Ilarion Pobirahin'dir. Onun etkin oldugu dönemin
12 Arest Novitski, Duhabortsah (Kiev: Tipografiya Akademifeskoy, 1832), 9-10.
13 Ayler Maude, A Peculiar People The Doukhobors (New York: Funk&Wagnalls Company, 1904), 111-113.
14 Novitski, Duhabortsah, 10. Duhaborlar'i Molofnaya Voda'da 1816'da iki Kuveykir ziyaret etmijtir. Duhaborlar'la yaptiklari mulakat uzerine onlarin Kitab-i Mukaddes ve Isa ile ilgili gorujlerini tasvip etmemijlerdir. Bk. Maude, A Peculiar People, 140-144. Yani Duhaborlar'in ortaya fikijinda boyle bir etki varsa bile zamanla azaldigi ya da yok oldugu tahmin edilmektedir.
15 Palmieri, "The Russian Doukhobors," 64.
16 Novitski, Duhabortsah, 7-8.
17 Maude, A Peculiar People, 113-114.
18 "Zapiska Yekaterinoslavskih Duhobortsev 1791 Goda," 32.
19 Arest Novitski, Duhabortsi lh Istoriya i Veraufenye (Kiev: Universitetskoy Tipografi, 1882), 23.
20 Inikova, "The Tambov Dukhobors in the 1760s," 13.
ba^langicina dair 176521 ve 1775 olmak üzere iki tarih verilir. Tüccar olan ve bir seyahati esnasinda yeni inanci ögrenen Pobirahin, Tambov'a gelmi^tir. Burada var olan Hlisti inanciyla yeni inanci birle^tirerek olu^turdugu Duhabor inancini insanlara anlatmaya ba§lami§tir.22
Kolesnikov'un aksine Pobirahin, kilisedeki ibadetleri ve ikonlari aleni ve sert bir §ekilde ele§tirmi§tir. Pobirahin "kafa kari^tirici ve sorun fikarici" oldugu ifin Kitab-i Mukaddes'in literal anlamda otoritesini kabul etmemi^tir. £ünkü okumayi Tanri'nin ruhundan ilham almayan biri yaptiginda tipki Rus Ortodoks Kilisesi gibi yanli§ yorumlayabilir. O yüzden Duhaborlar Ya^ayan Kitap'i kabul etmi^tir ve ondaki pek fok Mezmurun yazari da Pobirahin'dir. Pobirahin'in Kitab-i Mukaddes'in otoritesini kabul etmemesi sebebiyle damadi Semen Matveev Uklein ona kar§i fikmi^tir.23 Daha sonra Pobirahin'in kizindan ve Duhaborlar'dan ayrilarak Malakanlarin24 arasina katilmi^tir.25
Kendisinin Ya^ayan Mesih oldugunu söyleyen Pobirahin, seftigi 12 havari ve 12 ölümcül melek vasitasiyla inancin anlatilmasini ve takipfilerinin denetlenmesini saglami^tir. Havariler inanci anlatmakla, ölümcül melekler ise inanftan dönenleri cezalandirmakla görevlidir.26 Pobirahin'in nerede öldügüne dair farkli anlatimlar bulunmaktadir. Bir rivayete göre §ikäyet edilmesi üzerine soru^turma gefirmi§, Sibirya'ya sürgüne gönderilmi§ ve burada vefat etmi^tir.27 Diger bir rivayete göre ise 1763'te §ikäyet üzerine mahkemeye fagrilmi§ ama o tarihten itibaren Pobirahin devlet tarafindan bulunamami^tir. £ünkü saklanmi^tir ve nerede oldugu da belli degildir. Yani sürgüne gitmeyip Duhaborlar'in arasinda ya^amaya devam etmi^tir.28
Tambov'da Pobirahin'den sonra Duhaborlarin lideri Saveli Kapustin olmu^tur. Onun Pobirahin'in öz oglu olduguna dair iddialar vardir. Ancak anlatilan hikäyelere bakildiginda onun gerfek babasi olmadigini, inanf özde^ligi bakimindan manevi babasi oldugunu kabul etmek daha makul görünmektedir.29 Kapustin askerdir ve tahminlere göre görevini tamamladiktan sonra 1790'da Tambov'da Duhaborlar'in lideri olmu^tur. Dönemin kurallari geregi asker birinin oglu da asker olacagi ifin Kapustin, oglunu bu görevden korumak ifin e^inin hamileyken babasinin evinde kalmasini saglami^tir. Dedesinin evinde dogan focuk Kalmikov soyadini almi^tir. Böylece Kapustin'in soyu
21 Gary Dean Fry, "The Doukhobors 1801-1855: The Origins of A Successful Dissident Sect," (Yayinlanmamij Doktora Tezi, The American University, 1976), 42.
22 Novitski, Duhabortsi Ih Istoriya i Veraufenye, 23-25. 0
23 Eli A. Popoff, Historical Exposition on Doukhobor Beliefs (British Columbia: POP Offset Inc,1982), 4.
24 Malakanlar: 18. yuzyilda Rusya'nin Tambov bolgesinde, Semen Uklein'in onderliginde ortaya fikmij bir dini § gruptur. Once Molofnaya Voda'ya sonra da Kafkasya'ya yerlejtirilmijlerdir. Tanrinin fejitli jekillerde m u bilinebilecegine, bunun en etkili yolunun Kitab-i Mukaddes'in otoritesini, onderligini kabul etmek olduguna ^ o ^ inanmijlardir. Konsilleri, sakramentleri ve gelenegi reddetmijlerdir. Ikonlarin onunde egilmezler. Mesih'in yuksek g m kahin olduguna inanirlar. Ibadetleri esnasinda Incil'den bolumler okurlar. Incil'in literal anlami kadar 5 S® yorumlanmasini da onemserler. Bk. §ir Muhammed Duali, "Rus Ortodokslugunu Protesto Etmenin Imkani, Malakanlar/Manevi Hiristiyanlar" Milel ve Nihal 15/1(2019): 83-91. Ayrica bk. £akir Ceyhan Suvari, Malakanlar Rus |69| Koylu Hareketlerinden Gunumuze Malakan Inanci (Ankara: Utopya Yayinlari, 2013).
25 Fry, "The Doukhobors 1801-1855: The Origins of A Successful Dissident Sect," 46.
26 Sergey Margaritov, Istoriya Russkih Mistifeksih i Ratsionalistifeskih Sekt (Simferopol: Tavrifeskaya Gubernskaya Tipografiya, 1910), 90.
27 John D. Buhr, The Origin of the Doukhobor Faith: A Contribution to Doukhobor and Mennonite History in Russia and Canada (Vancouver: 1972), 38.
28 Inikova, "The Tambov Dukhobors in the 1760s," 16.
29 Popoff, Historical Exposition on Doukhobor Beliefs, 5.
Kalmikov adiyla devam edecektir.30
Duhaborlar, özellikle 18. yüzyilin ikinci yarisindan itibaren devlet nezdinde daha görünür hale gelmiçtir. Rus Ortodoks Kilisesi'ne karçi tavirlari tespit edildiginde onlara sert bir çekilde müdahale edilmiçtir. Duhaborlar'in inancinin yayilmasini engellemek ya da onlari cezalandirmak için çeçitli çekillerde önlemler alinmiçtir. Gözaltina alinmak, sorgulanmak, dövülmek, sürgüne gönderilmek Duhaborlar'in bu dönem yaçadigi sikintilardan bazilaridir.31
Duhaborlar'in yaçadigi sikintilara dair ilk bilgiler Tambov çehrinde kayit altina alinmiçtir. Duhaborlar önceden kendilerini gizleme egilimindeyken 1760'larda durum degiçmiçtir. Çariçe II. Katerina'nin herkesin inancini açik bir çekilde yaçayabilecegine dair söylemlerinden cesaret bulan Duhaborlar, bundan sonra inançlarini açik etmiçtir. Kiliseye gitmeyi biraktiklari gibi evlerine gelen din adamlariyla dalga geçip, onlara karçi tahrik edici davraniçlar sergilemiçlerdir. Bunun üzerine aralarinda tutuklananlar olmuçtur. Yaçadiklari sikintinin sebebinin yerel yöneticiler oldugunu dü^ünen Duhaborlar, durumu Çariçeye iletmek için aralarindan elçiler seçerek baçkente göndermi^tir. Ancak s^eç bekledikleri gibi ilerlememiçtir. Duhaborlar'in çikâyetleri üzerine idarecilere ve din adamlarina daha yumuçak tavirli olmalari tavsiye edilmiçtir. Bu tavsiye Duhaborlar'a karçi takinilan tavirda bir degiçiklige neden olmamiçtir. Aksine Ortodoksluktan dönenlerin olduguna dair yeni çikâyetler üzerine sorgulanan Duhaborlar, askerlik yapmak, sürgüne gönderilmek gibi cezalara çarptirilmiçtir. Böylece Duhaborlar'in devlet tarafindan kabul edilmesi adina attiklari ilk adim hüsranla sonuçlanmiçtir.32
Harkov'da 1792'de üç Duhabor sorguya alinmiçtir. Onlari sorgulayan Aleksandr Nevskiy Manastiri Baçrahibi innokente, Duhaborlar'in kilise ve devletin otoritesini kabul etmeyen tutumlarinin, eçitlik fikirlerinin köylüler üzerinde olasi etkisi sebebiyle tehlikesine dikkat çekmiçtir. Yani ona göre Duhaborlar'in asayiç problemine sebep olmasi muhtemeldir. Sorgu esnasinda Duhaborlar'in önceden ezberlediklerini dü^ündükleri cümlelerle ve samimiyetten uzak cevaplari oldugu belirtilmiçtir. Duhaborlar'in yeryüzündeki devlete saygi duyduklari ve itaat ettiklerine dair ifadelerine karçin bunun göstermelik ya da mecburiyetten takinilan bir tutum oldugu kanaati dile getirilmiçtir.33 Bu durum gözaltina alinma ihtimallerine karçi kendilerini en az açik edecekleri halde Duhaborlar'in hazirlandiklari çeklinde yorumlanabilir. Duhaborlar'in devlete karçi tutumlari yüzünden devletin daha sert tutum benimseme sebebi olabilecek bir hadise hemen hemen ayni tarihlerde yaçanmiçtir. 1787-1791 Osmanli-Rus savaçinda cephedeyken ordudaki Duhaborlar silah birakmiçtir.34 Bu yaçanan olaylar hem ordunun gelecegi hem de asayiçi saglamak açisindan devletin Duhaborlar'a karçi aldigi sert tutumun müsebbiplerinden sayilabilir.
30 Maude, A Peculiar People, 120-122.
31 Margaritov, Istoriya Russkih Mistifeksih i Ratsionalistifeskih Sekt, 90-91.
32 Inikova, "The Tambov Dukhobors in the 1760s," 17-30.
33 Robert Pinkerton, Russia or Miscellaneous Observations on The Past and Present State of That Country and Its Habitants (London: Seely&Sons, 1833), 174-178.
34 Svetlana Inikova, "Spiritual Origins and the Beginnings of Doukhobor History," in The Doukhobor Centenary in Canada, A Multi-Disciplinary Perspective on their Unity and Diversity, ed. A. Donskov- J. Woodsworth-C. Gaffield (Ottawa: Slavic Research Group and Institute of Canadian Studies at the University of Ottawa, 2000), 11.
Yekaterinaslav'da 1791 yilinda Duhaborlar'in günümüze gelen ilk yazili metnine de sebep olacak gözaltina alinma olaylarinin ya^andigi bilinmektedir. Burada da Duhaborlar kendilerinin asilsiz ithamlarla hapse atildigini hatta bazilarinin üf yildir hapiste oldugunu ifade etmi^lerdir.35 Bu üf ana merkez di^inda fe^itli yerlerde de Duhaborlar sikintilar ya§ami§tir. Mesela £ar I. Pavel, 1799'da 31 ki^iyi Ekaterinburg'a sürgüne göndermi^tir.36 Duhaborlar'in ifinde bulundugu sikintili durum 1801'de £ar I. Aleksandr'in yönetime gefmesiyle degi^ecektir. Sapkin sayilan gruplara daha ho^görülü yakla^an, baskiyla onlarla olan sorunlarin fözülemeyecegine inanan Aleksandr, idareyi eline alir almaz yargilanmaksizin tutuklananlari veya sürülenleri serbest birakmi^tir. Akabinde sürgüne gidenlerin evlerine geri dönmesine izin vermi^tir. Evlerine dönen Duhaborlar'in, din ve devlet adamlari tarafindan rahatsiz edildigi haberini alinca konuyu ara^tirmasi ifin senatör Ivan Lapuhin ve Yuriy Alekandrovif Neledinskiy-Meletskiy'i görevlendirmi^tir. Bunun üzerine senatörler Kasim 1801'de Harkov bölgesine gitmi^lerdir. Senatörler, Harkov'da daha önce Duhaborlar'i sorgulayan devlet yetkilileriyle yaptiklari görü^melerden yeterli bilgi alamami^tir. Duhaborlar'in hem gefmi^te hem de §imdi neler ya^adiklarini ara§tirmi§lardir. Önceden §ikäyet edilen Duhaborlar'in neredeyse hepsinin sürgün edildigini ögrenmi^lerdir. £ar I. Aleksandr'in izniyle sürgünden dönenlerin de kilise tarafindan rahat birakilmadigini tespit etmi^lerdir. Yekaterinaslav'dakilerle de görü^tükten sonra rapora nihai halini vererek 1802 yili Aralik ayinda fara göndermi^lerdir. Onlara göre Duhaborlar, Tanri'nin gönderdigi hükümdara itaat edilmesi gerektigini dü^ünen ki^ilerdir. Aslinda Hiristiyanligi dogru §ekilde anlarlar ama kilise ve kom^ulari onlarin böyle olmadigini dü§ünmü§lerdir. Duhaborlar'in ayri bir yerde topluca ya^amak ve gidilecek yerde telafi etmeleri ko^uluyla sürgünden dönenlerin ya^adigi sikintiyi fözmek ifin maddi destek taleplerini de rapora yazmi^lardir.37 Duhaborlar o güne kadar kendilerinin devletin üst kademelerine hep yanli§ tanitildigi kanaatindeydi. O yüzden bu iki senatörü dogru bilgiyi aktardiklari ifin hayirla anacaklardir.38
£ar I. Aleksandr'in Duhaborlar'in taleplerine olumlu cevap verdigi emir 25 Ocak 1802'de yayinlanmi^tir. Emre göre Duhaborlar, Tavriya'da Melitapol bölgesinde Molofnaya Voda39 diye bilinen yere göf edecekler, her bir Duhabor erkege toprak verilecek, be§ yil vergi muafiyeti saglanacak, göf eden her eve yüz ruble verilecek ve bunun geri ödemesi on yilda olacaktir. £ar I. Aleksandr'in Duhaborlar'in göf etmelerine izin verme sebeplerinden biri yayilmalarini önlemektir.40 Yine Duhaborlar'in ülke sinirlarinin geni^letilip, sinir bölgelerinin yurt edinmek ifin öncü kuvvet olarak ^
kullanildigi da yapilan yorumlardan biridir.41 §
« y
2) Ilk Özerk Yerle^im: Molofnaya Voda a g p;
c/i ™ na
£ar I. Aleksandr, 1804'te bir emirle Duhaborlar'in Molofnaya Voda'ya göf etmesine § S®
35 "Zapiska Yekaterinoslavskih Duhobortsev 1791 Goda," 2/75, 77.
36 Fry, "The Doukhobors 1801-1855: The Origins of A Successful Dissident Sect," 50.
37 Fry, "The Doukhobors 1801-1855: The Origins of A Successful Dissident Sect," 86-95.
38 Platon/Metropolitan of Moscow, The Present State of The Greek Church in Russia, 306-307.
39 Azak Denizi'ne dokulen Moloçnaya Nehri etrafindaki bolge bu çekilde isimlendirilmiçtir. Moloçnaya Voda'nin bagli oldugu Tavriya, Yekaterinaslav ve Herson'un kuzeyinde yer almaktadir.
40 Fry, "The Doukhobors 1801-1855: The Origins of A Successful Dissident Sect," 103-105.
41 George Woodcock, "Spirit Wrestlers: Doukhobors in Russia and Canada Part One," History Today 27/3 (1977): 155.
dair ayrintilari anlatmi^tir. Bu emirde Duhaborlar'a nasil yakla^ilmasi gerektigine dair bazi kurallar bulunmaktadir. Öncelikle kilise görevlilerine Duhaborlar'la güzel bir §ekilde konu^masi söylenmi^tir. Bu güzel ve sakin tavrin her §artta korunmasi istenecektir. Onlarla mümkün oldugunca münaka^a etmeden ileti^im kurulmasi gerektigi vurgulanmi^tir. Duhaborlar'in aleni bir §ekilde toplum kurallarina kar§i fikmadigi sürece ayiplanmamasi uyarisi yapilmi^tir. Molofnaya Voda'ya göf etmek isteyenlere zorluk fikarilmamasi gerektigi söylenmi^tir. £ünkü Duhaborlar'in bulunduklari yeri terk edip Molofnaya Voda'da toplanmasi, Ortodoksluga mugayir fikirlerinin geride izinin kalmamasi önemsenmektedir. Bununla beraber Duhaborlar'in gittikleri yerde de gözlenmeye devam edilmesi ve yayilmasinin engellenmesi gerektigi de eklenmi^tir.42
Molofnaya Voda'da 1808'e kadar 9 Duhabor köyü kurulmu^tur. Bunlar arasinda Kapustin'in yerle^tigi Terpenye köyü merkezdir.43 1816'da yakla^ik 3000 Duhabor bu köylerde ya^amaktadir. Ülke genelinde fe^itli yerlerde bu sayidan fazlasi bulunur, ancak Molofnaya Voda'daki toplulugun grubu temsil etmektedir. Duhaborlar, burada kendilerini saklama kaygisi ve Ortodoks din adami-kom§u baskisi olmadan ya^ayacaktir. Diger kom§u topluluklar gibi kendi if i^lerinde özerk bir yönetim yapisina sahiptirler.44 Molofnaya Voda'daki grup genellikle Tambov, Yekaterinaslav ve Harkov'dan gelenlerden olu§mu§tur. Ancak ülkenin ba§ka bölgelerinde ya^ayan Duhaborlardan da gelenler bulunmaktadir. Bunlar arasinda Finlandiya ya da islandinav kökenli biriyle evlilik yapip e^leriyle dönenler de yer almaktadir. Yine burada Duhaborlar arasina Mogol, Moldavyali, Tatar ya da £ingenelerden katilmi^tir. Yani Molofnaya Voda'daki Duhaborlar'in kültürel ve etnik anlamda fe^itlilik arz etmektedir. Böylesi bir fe^itliligi bir arada tutabilme ve Duhaborlar ifin yeni bir tecrübe olan if i^lerinde özerk ya^amayi bir sikinti olmadan tesis etme görevi, dönemin lideri Kapustin'e dü§mü§tür. Kapustin, Duhaborlar'in Musa'si olarak bilinir. £ünkü o da grubu, Musa'nin Yahudileri Misir'dan fikarip bir araya getirdigi gibi Molofnaya Voda'da toplami^tir. Duhaborlar'in ibadet, cenaze ve dügün gibi törenlerinin düzenlemesi de Kapustin'e aittir. Yeni Ahit'in bir kismini bildigi gibi Ya^ayan Kitap'taki Mezmurlari da bilen ve yeni eklemeler yapan Kapustin, bunlarin da etkisiyle fok iyi konu^ma yapma yetenegine sahiptir. Ayrica Kapustin son derece zeki, otorite sahibi olarak bilinmektedir.45
Kapustin'e bu iyi anlatilan niteliklerinin de etkisiyle bazi tanrisal özellikler atfedildigi iddia edilir. Bazi Duhaborlar'a göre bunun nedeni, Molofnaya Voda'da kültürel alt yapisi farkli insanlarin onlarin arasina katilmasi ve eski kültürlerinin etkisiyle böyle bir zanna kapilmasidir.46 Ancak bunu bizzat Kapustin'in talep ettigine dair iddialar da bulunmaktadir. Buna göre Kapustin kendisini Ya^ayan Tanri ilan ederek takipfilerine "Mesih'in ruhu her nesilde yeni bir bedene girmek suretiyle yeryüzünde bulunur, §u anda ruhu bendedir. ifinizdeki ya^lilar bilir ki Kolesnikov da öyleydi" demi^tir. Ayrica Mesih'in kendisinden sonra istedigi insanin ruhuyla birle^me hakkinin oldugu ve kendisinden
42 Novitski, Duhabortsah, 31-32; Novitski, Duhabortsi Ih Istoriya i Veraufenye, 64-65.
43 Fry, "The Doukhobors 1801-1855: The Origins of A Successful Dissident Sect," 106,115.
44 Maude, A Peculiar People, 127-128, 131.
45 Popoff, Historical Exposition on Doukhobor Beliefs, 5-7.
46 Popoff, Historical Exposition on Doukhobor Beliefs, 7.
sonra oglunun bedeninde olacagini da söylemi^tir.47 Kapustin'den sonra Duhabor liderliginin babadan ogula geçmesi bu son iddianin dogru oldugunu kanitlamaktadir. Ayrica Pobirahin'in kendisinin Yaçayan Tanri oldugunu söyledigine dair rivayetler hatirlanirsa, onun mirasçisi konumunda olan Kapustin'de de benzer söylemin görülmesi beklenmektedir. Kapustin'in bu konuçmada Pobirahin yerine Kolesnikov'u anmasi da dikkat çekici bir noktadir. Bunun muhtemel sebebi Tambov'dan gelenlerin zaten bu fikre açina olmalaridir. Ama Yekaterinaslav'dan gelenler için ayni durum söz konusu degildir, Kapustin eski liderleri üzerinden onlar üzerinde bir etki birakmak istemektedir.
Kapustin'in otoritesini saglamlaçtirmak ve Duhaborlar üzerinde tam hâkimiyet saglamak için buldugu yöntemlerden biri de yaçlilar konseyiyle toplulugu denetlemektir. Buna göre Kapustin'in her bir köyden olmak üzere toplamda 24 yardimcisi vardir.48 Baçka bir kaynaga göre bu sayi 30'dur ve 12 tane de havarisi bulunmaktadir. Bu kiçiler vasitasiyla inançtan dönmek isteyenler ya da devlete içte bir huzursuzluk oldugu izlenimi verecekler denetlenip ve engellenmektedir. Yani bu konseyle insanlarin korkutulmasi ve sindirilmesi saglanmiçtir.49
Kapustin'in Moloçnaya Voda'da yaptigi önemli bir hamle de ortak mülkiyet prensibinin benimsenmesidir. Önceden ihtiyaçlar için ortak kasa anlayiçlari olan Duhaborlar, burada ilk yillar topragi beraber içlemiç, elde edilen ürünü paylaçmiç, bireysel mülkiyet edinmemiçlerdir. Elde edilen ürünün bir kismi kitlik tehlikesine karçi saklanmiçtir. Ortak mülkiyet prensibi Kapustin'in liderliginin son zamanlarinda kaldirilacaktir. Ancak ortak mülkiyet prensibinin önemli bir unsuru olan yetim evi, Duhaborlar için kalici olacaktir. Yetim evinin görünen amaci ismiyle müsemma yetimleri, dullari, kimsesiz yaçlilari korumak, onlara kalacak yer saglamaktir. Ancak içlevine bakildiginda bu amaçla sinirli kalmamiçtir. Bu ev için Duhaborlar'dan para toplanmiç, acil durumlarda kullanilmak üzere ortak bir fon oluçturulmuç, vergiler ödenmi^tir. Ayrica genellikle yetim evinin müdürü lider olmuç ve bu merkezin müdürü sifatiyla devletle gerekli durumlarda temasta bulunmuçtur. Yine burada Yaçayan Kitap'in ezberlenmesi, nesilden nesle aktarilmasi çaliçmalari da yapilmiçtir.50 Yani yetim evi Duhaborlar için dini ve sosyal anlamda önemli bir merkezdir.
Duhaborlar'in devlet nezdinde sakin görünen yaçamlari 1816'da yapilan bir çikâyet üzerine bozulmuçtur. Çar I. Aleksandr'in 1804'teki emrinde belirttigi üzere Duhaborlar'in, Ortodokslar arasinda inançlarini yaymasi yasaktir. §ikâyet bu yasaga riayet edilmeyip, Duhaborlar'in yaninda çaliçan bazi Ortodokslarin Duhabor inancini benimsedigine 5
Q
dairdir. §ikâyet sebebiyle o tarihte 73 yaçinda olan Kapustin gözaltina alinmiçtir. Bunun ^
m У
üzerine Duhaborlar hem ugradiklari haksizligi hem de soruçturmayi yürütecek devlet о g p; görevlilerine duyduklari güvensizligi çara iletmiçtir. Olayin soruçturulmasi üzerine çar iki g ° @ emir göndermi^tir. Biri Duhaborlar'in bagli oldugu birimi degiçtirerek soruçturmanin daha güvenilir yapilmasini saglamak içindir. Digeri ise bölge yöneticisinedir. Burada
|73|
47 Baron August Freiherr von Hasthausen, The Russian Empire, its People, Institutions and Resources, fev. Robert Farie (London: Chapman and Hall, 1856), 289-290.
48 Popoff, Historical Exposition on Doukhobor Beliefs, 7.
49 Margaritov, Istoriya Russkih Mistifeksih i Ratsionalistifeskih Sekt, 93.
50 Maude, A Peculiar People, 130-133.
Duhaborlar'in baskiya, zulme maruz kaldiklarinda daha hirfin bir tavir sergilediklerinin gefmi^te gözlemlendigi, bu sebeple son yillarda sorun fikarmadan Molofnaya Voda'da ya^ayan Duhaborlar'in kendilerini güvende hissetmelerinin öneminden bahsedilmektedir.51 £arin Duhaborlar'a 1804'teki "iyilikle, ho^görüyle kontrol altinda tutma" §eklinde özetlenebilecek tutumunun devam ettigi görülmektedir.
Duhaborlar, farin birinci emrinde söyledigi üzere Duhaborlar'in bagli oldugu birim degi^tirilirken kendilerinden "Duhabor" yerine ya^adiklari bölgeye atfen "Melitapol Kolonistleri" §eklinde bahsedilmesine tepki göstermi^tir. £ünkü bu isim ifin atalarinin kani dökülmü^tür, gerekirse yeniden kanlarinin dökülmesini göze almi^lardir. Bunun üzerine Duhaborlar'dan resmi evraklarda "Melitapol Kolonisinin Duhaborlar'i" §eklinde bahsedilmi^tir. Duhaborlar'in isim konusunda bu kadar hassasiyet göstermelerinin altinda kendilerini sefilmi§ topluluk olarak görmeleri oldugu iddia edilir.52
iki yil süren soru^turma neticesinde bu §ikayetin dogru olmadigina ula^ilir. Bu soru^turmanin Duhaborlar ifin bir sonucu da Kapustin'in ortadan kaybolmasidir. Soru^turma kapsaminda gözaltina alinip kefaletle serbest birakilan Kapustin'in, 7 Kasim 1817'de hayatini kaybetmesi üzerine bulundugu köy olan Goreloe'ye defnedildigi söylenmi^tir. Durumu kontrol etmek üzere köye gelen yetkililer, mezarin afilmasini istemi^lerdir. Mezardan fikarilan bedenle Kapustin'in saf ve sakal rengi ayni degildir. Ancak cesedin yüzü taninmayacak halde oldugu ifin yetkililer iflerindeki §üpheye ragmen hifbir §ey yapamadan geri dönmü^tür. Kapustin'e ne oldugu §aibelidir. Bazilarina göre gerfekten 1817'de ölmü^tür.53 Ama fogunlugun görü^ü onun 1820'de öldügü yönündedir.54
Kapustin'in kayboldugu bu dönemde Duhaborlar'in önemli bir ziyaretfileri olmu^tur. Duhaborlar'in hep hayirla andiklari £ar I. Aleksandr, 1818 yilinin Mayis ayinda Duhaborlar'i yetim evinin bulundugu, merkez köyleri Terpenye'de ziyaret etmi^tir. Yetim evinde agirlanan farin, dönü§ yolunda yanindakilere Duhaborlar'in erdemli insanlar oldugunu söyledigi aktarilir. £ar, Duhaborlar'in sikintilarini dinleyip ve fözülebilecek durumdakileri fözmü^tür. Ziyaretten fok mutlu olan Duhaborlar, Ya^ayan Kitap'taki Mezmur 226'daki "kral" ile kastedilenin £ar I. Aleksandr oldugunu belirtirler.55 Hatta bir rivayete göre bu Mezmuru fara da okumu^lardir.56 Mezmur §u §ekildedir: "... Erdemli krali yarattim, onun yolu dogrudur ve o bana §ehrimi kurmada yardim etti..."57 Duhaborlar'in Molofnaya Voda'ya yerle^me sürefleri göz önünde bulunduruldugunda
©
^ Mezmurdaki ifadelerle farin onlar ifin anlami örtü^mektedir. m § Duhaborlar farin ziyaretine dair daha ayrintili bilgi vermektedir. Buna göre far,
<2 onlarin ibadet törenini izleyince dogru yolda olduklarini anlami§ ve kendisinin de
I S ® -
51 Fry, "The Doukhobors 1801-1855: The Origins of A Successful Dissident Sect," 141-148. Bu suflamaya ek olarak |74| kafaklari saklamalarindan jüphelenildigi de söylenmijtir. Bk. Pinkerton, Russia or Miscellaneous Observations, 169.
Langeron'a, £ar Aleksander'in gönderdigi emrin tamami ifin bk. Pinkerton, Russia or Miscellaneous Observations, 170174.
52 Maude, A Peculiar People, 139-140.
53 Fry, "The Doukhobors 1801-1855: The Origins of A Successful Dissident Sect," 148-153.
54 Hasthausen, The Russian Empire, its People, Institutions and Resources, 291.
55 Fry, "The Doukhobors 1801-1855: The Origins of A Successful Dissident Sect," 163-171.
56 Novitski, Duhabortsi lh Istoriya i Veraufenye, 272-273.
57 Yajayan Kitap, 226. Mezmur, 193.
Duhabor olmak istedigini söylemi^tir. Ancak kendisine Duhabor olmak istiyorsa far olamayacagi, kendi el emegiyle ürettikleriyle hayatini idame ettirmesi gerektigi söylenmi^tir. £ar, yaninda bulunan e§ine böyle bir hayat ya^ayip ya^ayamayacaklarini sormu§ ve olumsuz yanit almi^tir. Ama Duhaborlar'a göre far, her zaman dogru bir Hiristiyan olarak ya§ami§tir. Bazi Duhaborlar, farin kendini öldü gibi gösterip Molofnaya Voda'da onlarin arasina katildigini da söylemi^tir.58 Duhaborlar'in son iddiasi ba§ka tarihi verilerle dogrulanamamaktadir. Ancak £ar I. Aleksandr'in Taganrog gibi ba^kente uzak bir yerde ölmesi ve son yillarinda daha mistik bir ya§am sürmesi üzerine bazi iddialar ileri sürülür. Buna göre far gerfekte ölmemi§, ömrünün kalan kismini bir mistik olarak tamamlami^tir.59
£ar I. Aleksandr, 1825'te ölünce yerine £ar I. Nikolay gefmi^tir. Bu degi^im Duhaborlar ifin önemlidir fünkü iki farin Duhaborlar'a yakla^imi farklidir. Duhaborlar'i ikna ederek, güzellikle yakla^arak bertaraf etme yanlisi olan Aleksandr'in aksine Nikolay yöntem olarak disiplin ve itaat ettirmeyi benimsemi^tir.60 £ar I. Nikolay, 1830'da yayimladigi bir emirle Duhaborlar'i "zararli heretik"61 gruplar arasinda saymi^tir. Bu emre göre Duhaborlugu yayma sufu i^leyenler Kafkasya'ya sürgün edilecek, burada askerlik yapabilecek durumdakiler asker olacak, Don Kazaklar arasinda Duhaborlugu sefen olursa onlar da bu dogrultuda degerlendirilecektir.62
Bu emirde üzerinde durulmasi gereken iki nokta vardir. Birincisi Kafkasya'ya sürgünün dile getirilmesidir. Molofnaya Voda'ya geldiklerinde Ortodokslardan uzakla^an Duhaborlar zamanla bölgeye yeni göflerin olmasiyla yine Ortodokslarin arasinda kalmi^tir. Yani yeniden heretik inanflarini Ortodokslar arasinda yayma ihtimalleri yüzünden tehlikeli hale gelmi^lerdir.63 Bazi yorumlara göre Duhaborlar, Molofnaya Voda'ya öncü kuvvet olarak gönderilmi§, buralarin yurt olmasi, Rusla^masi görevini tamamladiktan sonra onlara yine göf yolu görünmü^tür.64 Ancak devletin bir bahaneyle onlari uzakla^tirmasi gerekecektir. Aranan firsat 1834'te gelen bir §ikäyet üzerine bulunacaktir. ikincisi, Don Kazaklarin Duhaborlar arasina katilmasi durumudur. Don Kazaklarinin, Duhaborlar'in arasina katilma te^ebbüsleri resmi ve gayri resmi §ekilde olmu^tur. Resmi olarak te^ebbüsleri devletin dikkatini fekmi§ ve bu durumun Kazaklarin askerlikten kafma niyetiyle yapildigi kanaatine ula§ilmi§tir.65
£ar I. Nikolay'in nispeten olumsuz tutumu neticesinde Duhaborlar bu dönem daha ife kapanik ya§ami§tir.66 £ar degi^ikligine ek olarak Duhaborlar'daki lider degi^ikligi de böyle bir dönem ya^amalarini etkilemi^tir. Kapustin ölünce, henüz hayattayken i^aret 5
58 Vladimir Dimitriovif Bonf Bruevif, Materiali k ¡storii i ¡zufeniyu Russkogo Sektantsva i Raskola (St. Peterburg, 1908), ^ o ^ 152-153. g m
59 Akdes Nimet Kurat, Rusya Tarihi Baflangiftan 1917'ye Kadar (Ankara: Turk Tarih Kurumu, 2014), 333. rH ®
60 Fry, "The Doukhobors 1801-1855: The Origins of A Successful Dissident Sect," 215.
61 tfijleri Bakanligi 1842'de zararli heretik gruplari da fok zararli, zararli ve az zararli olmak iizere uf grupta |75| derecelendirmijtir. Duhaborlar en zararli grupta yer almijtir. Bunun sebepleri arasinda sakramentleri ve kilise hiyerarjisinin otoritesini kabul etmemeleri, Tanri'nin kurdugu otoriteyi tanimamalari bulunmaktadir. Bk. Fry, "The Doukhobors 1801-1855: The Origins of A Successful Dissident Sect," 303-305.
62 Novitski, Duhabortsi lh Istoriya i Veraufenye, 128-129.
63 Fry, "The Doukhobors 1801-1855: The Origins of A Successful Dissident Sect," 283-284.
64 Woodcock, "Spirit Wrestlers Part One," 157.
65 Fry, "The Doukhobors 1801-1855: The Origins of A Successful Dissident Sect," 209-214.
66 Fry, "The Doukhobors 1801-1855: The Origins of A Successful Dissident Sect," 273.
ettigi üzere yerine oglu Vasili Kalmikov (1792-1832] gefmijtir. Ondan sonra da oglu ilarion Kalmikov (1816-1841] lider olmujtur. Ancak her iki isim de Kapustin'in liderlik yeteneklerinden fok uzaktir. Aksine sarhoj ve ahlaksiz olduklarina dair suflamalar vardir.67 Vasili'nin yetim evinde Yajayan Kitap'i ögrenmek üzere kalanlari fikarttigi, onlarin yerine gayri mejru ilijkiler yajadigi kadinlari yerlejtirdigi iddia edilmijtir. Vasili'den sonra ilarion küfük yajta lider olmujtur. Ancak o görünen liderken asil yönetim yajlilar konseyindedir. Bu dönem Duhaborlar, ekonomik anlamda Kapustin dönemindeki kadar bolluk ifinde degildir.68
Duhaborlar'la ilgili yapilan jikäyet üzerine 1834'te sorujturma bajlatilmijtir. Duhaborlar'in kapali bir toplum olduklari bilinmektedir. Bu kapali toplum sorunlari kendi iferisinde fözerken bazen cinayet ijlenmijtir. iddiaya göre 200 veya 400 insan öldürülmüjtür. Ancak yapilan incelemeler neticesinde 21 kijinin öldürüldügü tespit edilebilmijtir.69 Kapustin döneminde insanlar genellikle onun otoritesine karji hareket ettikleri ve Duhaborlar'in sirlarini dijariya anlatma tehlikesi sebebiyle öldürülmüjtür. Sonraki dönemler ise genellikle bireysel sorunlar nedeniyledir. Bu cinayetlerin hepsi devletten gizlenmijtir. Duhaborlar'a göre insan Tanri meskenidir ve öldürülmesi de günahtir. Ancak Yajayan Tanri sayilan liderin emri bu ilkeyi göz ardi etmelerini saglamijtir. Zaman zaman Duhaborlar'i ziyarete gelen devlet görevlileri yetim evinde agirlanarak memnun edilmij, vergiler eksiksiz ödenmij, hatta gerekli durumlarda rüjvet de verilmijtir. Böylece halkla muhatap olmalari da engellenmijtir. Duhaborlar, bu ölen insanlarla ilgili bajka bir afiklama yapmijtir. Söylediklerine göre aralarinda kafak yajayan insanlari saklamak ifin bir fukura yerlejtirip üstlerini otla kapatmijlardir. Ancak daha sonra onlari oradan fikarmayi unuttuklari ifin vefat etmijlerdir.70 Duhaborlar'a yöneltilen kafaklari saklama sufu hem fejitli kaynaklar71 hem de Duhaborlar72 tarafindan kabul edilmijtir. Vasili ile ilgili söylenenler arasinda da gefen yetim evinin gayri ahlaki ilijkiler ifin kullanildigi iddiasi bulunmaktadir. Arajtirma neticesinde Duhaborlar'in cinsel ahlaksizlik sufu tespit edilememij, bu suftan aklanmijlardir.73
Sorujturma neticesinde 17 §ubat 1839'da Kafkasya'ya sürgün edilmelerine karar verilmijtir.74 Karar 26 Ocak 1841'de Duhaborlar'a duyurulmujtur. Kararin gerekfesi; askerlikten kafanlari saklamak, cinayet ijlemek, ijlenen suflari liderlere baglilik göstererek gizlemek, devlete itaat etmemektir. Duhaborlar'a Kafkasya'ya gitmeden elindekileri satmak ifin firsat verilecegi de bildirilmijtir. Kararda farin Ortodoksluga 5 dönmek isteyenlerin göf etmeyip evlerinde, kendilerine verilmij topraklara sahip olmayi z sürdürerek kalabilecegi fagrisi vurgulanmijtir.75
Q ™ ^
< £ ^ rn 05
§ S® -
67 Maude, A Peculiar People, 146. |76| 68 Fry, "The Doukhobors 1801-1855: The Origins of A Successful Dissident Sect," 271-272.
69 Maude, A Peculiar People, 146.
70 Svetlana inikova, "Tsena 'Tsarstva Bojego' na Malafnih Vodah (1802-1841]," Erijim 01.09.2023, http://www.doukhobor.ru/literatura/inikova/Cena/index.html
71 Fry, "The Doukhobors 1801-1855: The Origins of A Successful Dissident Sect," 279.
72 Popoff, Historical Exposition on Doukhobor Beliefs, 6.
73 Woodcock, "Spirit Wrestlers Part One," 157.
74 Fry, "The Doukhobors 1801-1855: The Origins of A Successful Dissident Sect," 286.
75 Hasthausen, The Russian Empire, its People, Institutions and Resources, 293-296.
Devletin normalde cinayet suçlularina yaptigi gibi Duhaborlar'i Sibirya'ya göndermek yerine adeta ödüllendirir gibi Kafkasya'ya toprak vererek göndermesi dikkat çekicidir.76 Bu durum Duhaborlar'in yeni elde edilen topraklara öncü birlik olarak gönderildikleri tezini g^lendirmektedir. Yine de Moloçnaya Voda'nin çartlari Kafkasya'ya göre daha iyidir. Muhtemelen Rus yetkililer, Duhaborlar'in daha rahat bir yaçami seçerek göç etmeyeceklerini dü^ünmü^tür. Ancak Duhaborlar'in büyük çogunlugu onlari yaniltarak gitmiçtir.77 Sayisal olarak bakildiginda genel kanaate göre yaklaçik 4000 kiçi gitmiç, 27 kiçi kalmiçtir.78 Ama bazi kaynaklara göre kalan kiçi sayisi 500 ila 1000 arasindadir. Geride kalanlari Ortodokslaçtirmak için eski Duhabor yerleçim yerlerine kilise ve okul inça edilmiçtir. Ayrica gidenlerin yerine Ortodoks nüfus yerleçtirilmiçtir. Duhaborlar Kafkasya'ya dogru Yaçayan Kitap'tan Mezmurlar okuyarak, askerler eçliginde yol alarak göç etmiçtir.79
3) Kafkasya Sürgününde Duhaborlar
Duhaborlar, 1841'den itibaren Kafkasya'ya yerleçmeye baçlamiçtir. Duhaborlar'i birbirinden uzak tutmak isteyen yetkililer, onlarin Kafkasya'daki Yelizavetpol ve Tiflis bölgelerine yerleçmelerini saglamiçtir.80 Bu iki noktaya daha sonra Kars da eklenecek ve böylece Kafkasya'da yerleçilen bölge sayisi ^e çikacaktir. Duhaborlar'in Kafkasya'da liderleri ise ilarion, Peter ve Lukerya olacaktir. ilk kafilelerle beraber, 1841'de Kafkasya'ya gelen ilarion kisa bir süre sonra vefat etmiçtir. Onun çocuklari lider olabilecek yaçta olmadigi için bir müddet yönetim yaçlilar konseyi tarafindan yapilmiçtir. ilarion'un oglu Peter, 1856 yilinda lider olmuçtur. Genelde iyi anilan Peter'in Duhaborlar için kötü sayilabilecek iki özelligi ava gitmesi ve içki tüketmesidir. Gittigi bir avda yaralanmiç ve eve getirilmiçtir. Ûç gün yaçadiktan ve yerine eçi Lukerya'yi varis biraktiktan sonra ölmü^tür. Böylece Duhaborlar'in altin çagi denebilecek Lukerya dönemi baçlamiçtir.81
Moloçnaya Voda'ya kiyasla olumsuz iklime sahip Kafkasya koçullari sebebiyle çeçitli sikintilar yaçanmiçtir. Bu nedenle bazi Duhaborlar Ortodokslugu seçerek eski topraklarina geri dönmü^tür.82 Zamanla iklime ve yeni koçullara uyum saglayan Duhaborlar'in çaliçkan olmalarinin da etkisiyle refah seviyeleri yükselmi^tir. Tarim ve hayvanciliktaki baçarilarina, iyi yetiçtirdikleri atlar ve büyükba^ hayvanlarla oluçturduklari atli taçima sistemleri de eklenmiçtir.83
Moloçnaya Voda'da var olan yetim evi sistemi Kafkasya'da sürdürülmü^tür. Burada yetim evi binasi liderin yaçadigi Tiflis'teki Goreloe köyünde yer almiçtir. Duhaborlar'in yaçadigi her köyde geliri yetim evine aktarilmak üzere bir arazi ve hayvan sürüsü ^
bulunmaktadir. Köylüler bunlari beraber içletmiçtir. Ayrica bireysel olarak da yetim m § evinin kasasina katki saglamiçlardir. Toplanan para Tiflis'te bankada veya altin ve gümü§ < ° >< olarak yetim evinde saklanmiçtir. Duhaborlar'dan birilerinin maddi bir sikinti yaçamasi § S ®
76 Fry, "The Doukhobors 1801-1855: The Origins of A Successful Dissident Sect," 288.
77 "Tsena 'Tsarstva Bojevo' na Malaçnih Vodah (1802-1841)."
78 Maude, A Peculiar People, 147.
79 Fry, "The Doukhobors 1801-1855: The Origins of A Successful Dissident Sect," 289, 300-301.
80 George Woodcock & Ivan Avakumovic, The Doukhobors (Londra: Oxford University Press, 1968), 62-64.
81 Woodcock & Avakumovic, The Doukhobors, 69-70.
82 Fry, "The Doukhobors 1801-1855: The Origins of A Successful Dissident Sect," 299-300.
83 Maude, A Peculiar People, 24; Margaritov, Istoriya Russkih Mistiçeksih i Ratsionalistiçeskih Sekt, 94.
halinde yetim evindeki bu ortak kasadan gerekli yardim saglanmiçtir.84
insan oldurmeme ilkeleri sebebiyle savaç karçiti tutumlari olan Duhaborlar, Kafkasya'da zor bir seçim yapmak zorunda kalmiçtir. Rus yetkililer 1877-1878 Osmanli-Rus savaçinda Duhaborlar'dan yardim istemiçlerdir. Yardim istegini kabul etmezlerse iki ihtimale karçi uyarilmiçlardir. Ya Osmanli yenecek ve Duhaborlar her çeyini kaybedecek, ya da Ruslar yenecek ve Duhaborlar'dan zorunlu askerlik hizmeti istenmeye baçlayacaktir. Ayrica Duhaborlar'dan silah kullanmasinin istenmeyecegi teminati, hizmetlerinin karçiliginin maddi olarak odenecegi sozu verilmiçtir. Lukerya istemeyerek de olsa yardim etmek zorunda kalmiçtir. Bu savaç neticesinde Osmanli'dan alinan Kars'tan Duhaborlar'a yeni toprak verilmiç ve boylece yerleçim yeri sayisi uç olmuçtur. Bu donem Duhaborlar' çevrelerindeki çeçitli topluluklara nazaran daha zengindir. Ekonomik anlamdaki bu yukseliç olurken ahlaki anlamda bir duçuç yaçanmaktadir. Bu durumdan rahatsiz olan Lukerya içkiyi yasaklayamasa da kullanimini sinirlandirmiçtir.85 Duhaborlar, Lukerya yonetiminde son huzurlu gunlerini geçirmektedir. Zira Lukerya sonrasi ciddi sikintilar baçlayacaktir. Lukerya'nin çocugu olmadigi için lider olarak yerine birakabilecegi bir varis bulunmamaktadir. Bu sorunu çozmek isteyen Lukerya, soyu annesi uzerinden Kapustin'e dayanan Peter Verigin'i Goreloe'ye getirerek liderlige hazirlamiçtir. Lukerya'nin onceden bu durumdan Verigin'in anne ve babasina bahsettigi, bu sebeple ziyarete gittiginde evlendigini ogrenince çaçirdigi, isterse boçanabilecegini soyledigi aktarilmiçtir. Bunun uzerine Verigin boçanmiç ve 1882'de Goreloe'ye gelmiçtir. Lukerya tarafindan iyi karçilanmiç, koylere yapilan ziyaretlerde ona eçlik etmiçtir. Ama Goreloe'de bazilari Verigin'in varligindan rahatsizdir.86 Verigin'in tembel ve lakayt tavirlarindan bahsedilmiçtir. Lukerya'nin isteginin aksine onun içki tuketmeye devam ettigi de bazi Duhaborlar tarafindan iddia edilmiçtir.87
Butun bu arka planla birlikte Lukerya'nin aleni bir çekilde varis açiklamadan, 1886'da olmesi Duhaborlar'in yeni lideri kim olacak sorusu etrafinda bir krizin yaçanmasina neden olmuçtur. Verigin'in yetim evinde tanimlanmiç bir gorevi yoktur. Goreloe'de onu sevmeyen kesim, Lukerya'yi defnedikten sonra onun yetim evinden gitmesini istemiçtir.88 Yeni liderin açiklanmasi için alti haftalik bir sure vardir. Goreloe'yi terk eden Verigin, bu sure içinde liderin kendisinin oldugunu anlatmak için çeçitli ziyaretler ve çaliçmalar yapmiçtir.89 Ayni surede Goreloe'de Verigin'i sevmeyen grup, Lukerya'nin arkadaçi Mariya Tihonova'nin dini lider oldugunu soylemiçtir.90 Bu grup Verigin'in faaliyetlerinin farkindadir ve onu Mesih oldugunu iddia ettigi, yetim evindeki gelire el koyacagi gerekçesiyle devlet yetkililerine çikâyet etmiçtir. Boylece bir kariçiklik yaçanmasi ihtimali devlete bildirilmiçtir.91
84 Woodcock & Avakumovic, The Doukhobors, 65.
85 Woodcock & Avakumovic, The Doukhobors, 73-75.
86 Grigoriy Verigin, Ne v Sile Bog, a v Pravde (Paris: Dreyfus&Charpentier, 1935),19, 23-26.
87 John Woodsworth, Russian Roots&Canadian Wings Russian Archival Documents on the Doukhobor Emigration to Canada (Toronto: Penumbra Press, 1999), 35.
88 Woodcock & Avakumovic, The Doukhobors, 78-79.
89 Woodsworth, Russian Roots, 35-36.
90 irina Malahova, Duhovnie Hiristiane (Moskova: 1970), 66.
91 Peter Brock, "Vasya Pozdnyakov's Doukhobor Narrative (Part One)," The Slavonic and East European Review 43/100 (1964): 164.
Liderin ilan edilecegi, Lukerya'nin ölümünden alti hafta sonra yapilacak olan anma töreni 26 Ocak 1887'de gerfeklejtirilmijtir. Bu törende Verigin taraftarlari onu lider ilan etmij onun önünde diz fökmüjtür. Ancak Lukerya'nin kardejleri Gubanovlar ve yetim evinin müdürü Zubkov'un bajini fektigi Goreloe'deki Verigin'i sevmeyen taraf bunu kabul etmemij ve diz fökmemijtir. Gubanovlar, Lukerya'nin üstüne kayitli yetim evinin malinin yasal mirasfisidir.92 Gubanovlar zaten sevmedikleri Verigin'e, Lukerya'nin ani ölümünde suikastte bulundugu jüphesiyle iyice dij bilemektedir.93
Anma töreninde Verigin sebebiyle yajanabileceklere karji uyarilan devlet yetkilileri olay yerinde bulunmujtur.94 Beklenen karijikligin yajanmasi üzerine Verigin tutuklanmij ve sürgüne gönderilmijtir. Yajanan karijikligin Verigin'in sürgüne gönderilmesiyle fözülecegini zanneden devlet yanilacaktir. Sürgün sonrasi saflar netlejmij ve Duhaborlar tarihlerinde ilk kez ikiye ayrilmijtir. Verigin taraftarlari büyük bölüm olarak adlandirilir ve yaklajik 11000 kijidir, digerleri ise küfük bölüm olarak adlandirilir ve yaklajik 2000 kijidir.95 iki grup birbiriyle dini, sosyal münasebetlerini kesecek kadar uzaklajmijtir. Yetim evinin maddi haklari, mahkeme karariyla yasal mirasfi görünen Gubanovlara verilmijtir.96
Verigin, uzun süre sürgünde kalmijtir. O, Duhaborlar ifin inanf ugruna file feken bir kahraman haline gelmijtir. Sürgündeyken Duhaborlar'la temasi devam etmijtir. Onlara gönderdigi mesajlarla irtibat kurmujtur. Verigin'in sürgünde olmasi farkli ortamlara girmesi ya da insanlarla tanijmasini da saglamijtir. Bunlardan en fok Tolstoy takipfileri onu etkilemijtir. Bu yeni fikirlerle Verigin, takipfisi olan Duhaborlar'i daha "militan", protestocu hale getirmijtir.97 Bu minvalde 1893'te bazi talimatlar göndermijtir. Buna göre takipfisi Duhaborlar'a vejetaryenligi, ortak mülkiyeti, alkol ve sigaradan uzak durmayi, cinsel ilijkiden kafinmayi tavsiye etmijtir. §iddet iferdigi ifin askerligin Hiristiyanlikla bagdajmayacagini ise vurgulamijtir.98 Bunlar Verigin'in 1895'te yapacagi asil hamlenin öncü adimlaridir. Verigin'in bu talimatlari Duhaborlar ifin yeni yollar afarken devlet yönetiminde far degijikligi olmujtur. 1894'te tahta gefen £ar II. Nikolay kendisine baglilik yemini edilmesini istemijtir. Ancak Verigin takipfileri yani büyük bölüm cezayi göze alarak yemin etmemijtir.99
Verigin, takipfilerine 1895'te gönderdigi mesajda "iki efendiye hizmet edilmez" diyerek sadece tanriya itaat edilmesini, gerfek bir Hiristiyanin jiddete maruz kalsa dahi ayni jekilde cevap vermemesini, jiddetten her hälükärda kafinilmasi gerektigini hatirlatmijtir. Sadece tanrinin emrine riayet edilen fileli yolun kutsiyetini ve ölüme bile 40.
D
varabilecek zorlugunu da belirtmijtir.100 Bu mesaj sonrasi yajananlar, Verigin'in ^
Q 1X1 ^
_ < ° ^
--c/1 ™ 05
3 ° M
92 Malahova, Duhovnie Hiristiane, 65-66. « ^ w
93 Buhr, The Origin of the Doukhobor Faith: A Contribution to Doukhobor and Mennonite History in Russia and Canada,
53. |79|
94 Woodsworth, Russian Roots, 37.
95 Malahova, Duhovnie Hiristiane, 66.
96 Buhr, The Origin of the Doukhobor Faith: A Contribution to Doukhobor and Mennonite History in Russia and Canada, 53-54.
97 George Woodcock, "Spirit Wrestlers Part Two," History Today 27/4 (1977): 249.
98 Malahova, Duhovnie Hiristiane, 56-57.
99 Woodcock & Avakumovic, The Doukhobors, 93.
100 Verigin, Ne v Sile Bog, a v Pravde, 80-82.
takipfileri üzerindeki etkisini göstermesi bakimindan önemlidir. Bunun üzerine Paskalya'da orduda görevli 60 Duhabor silah birakmis ve Sibirya'ya sürgüne gönderilmi^tir.101
4. Silah Yakma Eylemi ve Kanada'ya Göf
Verigin'in mesajinda devlete itaat etmeme ve büyük silah birakma eyleminin belirtileri vardir. Bu büyük eylem Duhaborlar'in Kafkasya'daki üf yerle^im bölgesinin her birinde silah yakma eylemi olarak gerfekle§mi§tir. Eylem günü Ruslarin Aziz Pavlus ve Aziz Petrus adina kutladiklari 29 Haziran'dir. Bu tarih ayni zamanda Verigin'in dogum günüdür.102 Eylem alanina toplanan Duhaborlar silahlari yigin haline getirip ate§e vermiß, bu esnada Yasayan Kitap'tan Mezmurlar da okumu^lardir. Eylem adeta dini bir ayin havasinda gerfekle§tirilmi§tir. Verigin'in söyledigi üzere iki efendiye hizmet etmeyeceklerini ilan etmek isteyen Duhaborlar'in, devlet yetkililerini tahrik edici tutum ve davranis sergiledigi görülmü^tür. Kars'ta neredeyse tüm Duhaborlar'in büyük bölümden olmasinin da etkisiyle eylem nispeten sakin gefmis, sadece 15 ki§i tutuklanmi£tir. Bu durum inanflari ifin fileli bir yol isteyen Duhaborlar'in beklentisini kar§ilamami§tir. Yelizavetpol'de eylem alanina gelen devlet yetkilileri 80 Duhabor'u döverek gözaltina almi£tir. Asil büyük olaylar Tiflis'te ya§anmi§tir. Eylem öncesinde büyük bölümdeki hareketliligi gören ve kendilerine saldirilmasindan korkan küfük bölümün de sikäyeti vardir. Eylem esnasinda buna Duhaborlar'in yetkililere kar§i lakayt tavri da eklenmi^tir. Bunun üzerine buradaki eyleme fok sert müdahale edilmi^tir. Devlet yetkilileri ifin olay aleni isyan görüntüsü fizmektedir. Bununla beraber silah birakma eyleminin Duhabor olmayan gruplara da siframasi ihtimali göz önüne alinarak digerlerine de örnek te^kil edecek bir ceza uygulanmi£tir. Böylece Tiflis'teki en sikintili gruptan 4300 ki§i ifin sürgün karari verilmi^tir. Ancak sürgün yeri Gürcistan'in daglik yerleridir ve ya§am sartlari zordur. Duhaborlar isyan neticesinde adeta ölüme gönderilmi^tir. Burada fok zor sartlar altinda daha bir yil dolmadan fe^itli sebeplerle 350'den fazla ki§i hayatini kaybetmi^tir.103
Verigin, 1896'da grubun ismini degi§tirmi§ ve Evrensel Kardefligin Hiristiyan Toplumu (The Christian Community of Universal Brotherhood) yapmi£tir. Yüzyil ba^inda Duhabor ismi ifin canlarini verecek olan Duhaborlar'in bunu kolayca kabul etmesi inanflarinin ne kadar lider merkezli oldugunu göstermesi bakimindan uygun bir örnektir.104 Verigin, Evrensel Karde^ligin Hiristiyan Toplumu'nun ortak görü^ü oldugunu
0
^ söyledigi on madde saymi^tir.105 Bu maddelerle Duhaborluk artik dini bir ögretiden, ^ sosyal-ahlaki bir yapiya dönü^meye ba§lami§tir.106
rj Z
< ° Duhaborlar'in ya^adigi bu sikintili durum üzerine maküs kaderlerini degi^tirecek
§ S ® destek, Tolstoy ve Tolstoycu diyebilecegimiz onun takipfilerinden gelmi^tir. Bu Tolstoycu
- isimlerden bazilari sunlardir; Vladimir Certkov, Dimitri Hilkov, Pavel Biryukov, ivan
|80|
101 Brock, "Vasya Pozdnyakov's Doukhobor Narrative (Part One)," 168-169.
102 Popoff, Historical Exposition on Doukhobor Beliefs, 12.
103 Woodcock & Avakumovic, The Doukhobors, 100-105.
104 Maude, A Peculiar People, 162-163.
105 Yasayan Kitap, 144. Mezmur, 153-154.
106 Svetlana inikova, "The New Doctines of The Doukhobor Fasters," ifinde Orthodox Christian Renewal Movementsin Eastern Europe, ed. Aleksandra Djuric Milovanovic- Radmila Radic (Cham: Palgrave Macmillan, 2017), 60.
Tregubov, Leopold A. Sulerzhitsky ve Aylmer Maude. Bu isimler Duhaborlara fejitli vesilelerle yardim edecektir.107 £ünkü Tolstoyculara göre Duhaborlar, gerfek Hiristiyanligin yajanabilir oldugunun kaniti ve canli örnegidir. Ancak onlarin Duhaborlar'i tam olarak tanimadiklari görülmektedir. Mesela Duhaborlar'in liderlerini Yajayan Tanri olarak gördüklerini henüz bilmiyorlardir ve fok sonra ögrenince hayal kirikligi yajayacaklardir.108
Tolstoy, Duhaborlar'in sürgünde yajadigi sikintilardan Hilkov'un yazdigi mektup sayesinde haberdar olmujtur. Durumu arajtirmasi ifin Biryukov'u Duhaborlar'in yajadigi yere göndermij ve kendisine verilen bilgiler neticesinde bir yazi kaleme almijtir. Rusya'da sansürden dolayi yayinlanamayacak olan yaziyi ingiltere'de The Times gazetesinde 23 Ekim 1895'te yayinlatmijtir.109 Bu yazida önce Duhaborlar'la ilgili genel bilgi vermij, sonra silah yakma eylemi neticesinde maruz kaldiklari zulmü anlatmijtir.110 Dünya kamuoyunu bilgilendirme anlaminda önemli olan bu yaziyi yine üf Tolstoycu arkadajin kaleme aldigi ikinci bir yazi izlemijtir. Bu metin £ertkov, Biryukov ve Tregubov tarafindan yazilmij ve 12 Aralik 1896'da yayinlanmijtir. Burada Duhaborlar olumlu yönleri anlatilarak övülmüj, tarihleri ve ögretileriyle ilgili bilgi verilmijtir. Özellikle silah birakma ve yakma eylemleri neticesinde sürgünde yajadiklari sikintilar vurgulanmijtir. Buna ragmen fiktiklari fileli yolun bilincinde olan Duhaborlar'in yardim istemediklerini belirtmijlerdir. Ancak üf Tolstoycu arkadaj durumun vahametine dikkat fekerek yardima ihtiyaflari oldugunu söylemij ve yardim fagrisinda bulunmujtur.111 Tolstoy, Duhaborlar'in sürgünde yajadiklari yerin yöneticilerine mektup yazarak onlara yumujak davranilmasini istemijtir.112
Dünyaya Duhaborlar'in yajadiklari fejitli jekillerde aktarilirken Rusya iferisinde de bazi gelijmeler olur. Sürgündeki Duhaborlar'i ziyaret eden müfettijler, onlara fara baglilik yemini etmek ve askerlik hizmetini kabul etmek jartiyla eski topraklarina dönebileceklerini söylemijtir. Ancak Verigin'in "iki efendiye hizmet edilmez" sözüne siki siki bagli, inanflari ugruna file fekmeye yeminli yola fikmij Duhaborlar bunu kabul etmemijlerdir.113 Bir yoruma göre bu teklifi kabul etmemelerinde £ertkov ve Hilkov'un etkisi bulunmaktadir.114
107 Svetlana Inikova, History of the Doukhobors in V. D. Bonch- Bruevich's Archives (1886-1950s), fev. Koozma Tarasoff
(Ottowa: Legas, 1999), 17, 37, 73-75. q
108 Inikova, "The New Doctines of The Doukhobor Fasters," 52-53.
109 Graham Camfield, Among Russian Sects and Revolutionists The Extraordinary Life of Prince D. A. Khilkov (Bern: Peter § Lang, 2015), 137. m u
110Yazi gazetede bajliksiz olarak bir bufuk sutunda yaymlanmijtir. Rusya'daki sansur sebebiyle yayinlanamadigi ve Q o ^
r-i iZ
3 - £ § S®
Tolstoy'un ricasi üzerine burada yayinlandigi eklenmijtir. "Bajliksiz," The Times London, 23 Ekim 1895, 9, erijim 01.09.2023 https://www.thetimes.co.uk/archive/article/1895-10-23/9/4.html?region=global#start%3D1895-10-23%26end%3D1895-10-24%26terms%3Dappeal%26back%3D/tto/archive/find/appeal/w:1895-10-23%7E1895-10-24/3%26prev%3D/tto/archive/frame/goto/appeal/w:1895-10-23%7E1895-10- |81|
24/21%26next%3D/tto/archive/frame/goto/appeal/w:1895-10-23%7E1895-10-24/23
111 Vladimir Tchertkoff, Christian Martyrdom in Russia (London: The Free Age Press, 1900], 1-7.
112 Tchertkoff, Christian Martyrdom in Russia, 56-57. Ayrica bajka bir kaynakla teyit edilemese de Tolstoy'un Duhaborlar ifin "25. Yüzyil insanlari" tabirini kullandigina ve Duhaborlar'a Nobel ödülü verilmesi ifin isvifre'ye mektup yazdigina dair bilgiler bulunmaktadir. Bk. Alla Bejantseva, Strana Duhaboriya (Tiflis: Mejdunarodniy Kulturna Prosvetitelskiy Sayuz Ruskiy Klub, 2007], 71, 79.
113 Maude, A Peculiar People, 35-36.
114 Margaritov, Istoriya Russkih Mistifeksih i Ratsionalistifeskih Sekt, 97.
Verigin, farin e$ine 1896 yilinda mektup yazarak Avrupa ya da Amerika'ya göf etmelerine izin verilmesini istemistir.115 Bütün bu fali$malar neticesinde 24 §ubat 1898'de Duhaborlar'a göf izni bazi sartlarla fikmistir. Bu sartlar sunlardir; askerlikle mükellef kisiler harif olmak üzere göf edebilecekler, yurt disina fikis masraflarini kendileri karsilayacaklar, ülkeden fikarken geri dönmeyeceklerine dair bir belge imzalayacaklar, eger dönmek isterlerse uzak yerlere sürüleceklerdir.116
Tolstoycular, Duhaborlar'in gerfek Hiristiyanlar olduguna, Rus farinin baskisi olmadan özgürce yasadiklarinda tüm dünyaya gerfek Hiristiyanligin yasanabilecegine dair örnek olacaklarina inanmaktaydi.117 Bu sebeple özgürce yasayacaklari yer bulma ve yol masraflarini kar$ilama konusunda fok büyük yardimlari olmu$tur. Masraflari karsilamak ifin Tolstoy'un kizi adina bankada bir hesap afilmis ve gerekli para bu hesapta toplanmistir.118 Olusturulan fona Moskovali ve ingiltereli zenginlerden destek saglanmistir. Tolstoy sonradan aforoz edilmesinin yolunu afacak olan Dirilif isimli romanini tamamlayarak telif gelirini bu fona aktarmistir.119
Duhaborlar'in göf edecegi yerle ilgili ilk sefenek Kibris olmustur. 18 Agustos 1898'te yaklasik 1000 kisi buraya dogru yola fikmistir. Ancak hem yasanan hastaliklar hem de iklim sartlari Duhaborlar'a uygun gelmedigi ifin Kibris'a yerlesmeme karari verilmistir.120 ikinci sefenek olarak daha önce fesitli dini gruplarin göf ettigi Kanada gündeme gelmistir. Burada gerekli inceleme ve anlasmalari yapmak üzere Tolstoycu Maude ve Hilkov ile beraber iki Duhabor aile 1 Eylül 1898'de Kanada'ya dogru yola fikmistir. Gelen iki Duhabor ailenin genel haline bakan Kanadali yetkililer grubun kalan kismi da böyleyse göfe izin vereceklerini belirtmistir.121 6 Aralik 1898'de Kanada tarafindan Duhaborlar'a askerlikten muafiyet, dini özgürlük ve toprak verilmesi sözü üzerine göf karari alinmistir.122 Sürecin basindan itibaren Duhaborlar'in yaninda olan Tolstoycularin destegi yolculuk esnasinda da devam etmistir. Tolstoy'un oglu Sergey123 ve Leopold A. Sulerzhitsky124 gemi yolculugunda onlara eslik etmistir. 1899 yilinda yaklasik 7400 Duhabor Kanada'ya göf etmistir. Geride ise yaklasik 12000 kisi kalmistir.125 Böylece 20. yüzyilda Duhaborlar'in hikayesi iki farkli cografyada devam eder.
5. Kars'ta Duhaborlar
Duhaborlarin Kars'taki genel durumuna dair biraz daha ayrintili bilgi vermek gerekmektedir. Osmanlidan alinan Kars'a Duhaborlarla birlikte baska gruplar da yerlestirilmistir. Bunlar arasinda devlet yetkililerin faliskanliklariyla diger gruplara
4.
Q _
Z
3 C- 115Woodcock & Avakumovic, The Doukhobors, 115-116. ^ o ^ 116 Malahova, Duhovnie Hiristiane, 67-68.
w™ m 117 inikova, "The New Doctines of The Doukhobor Fasters," 62-63.
P o ' '
os rH w 118 Bejantseva, Strana Duhaboriya, 79.
119 Rukiye Aysun inan, "Bir Aforoz Hikayesi: Tolstoy-Rus Ortodoks Kilisesi ilijkisi," Turkish Studies-Religion |82| 15/2(2020): 230.
120 Woodcock, "Spirit Wrestlers Part Two," 250.
121 Maude, A Peculiar People, 39-40.
122 N. G. Kosachova, "The Doukhobors," ifinde Russian Canadians Their Past and Present, ed. T. F. Jeletzky, (Ottowa: Borealis Press, 1983), 17.
123 Sergey Tolstoy, Oglu Tolstoy'u Anlatiyor, fev. Emine Opan (istanbul: Düsün Yayinevi, 1990), 226-250.
124 Leopold A. Sulerzhitsky, To America with the Doukhobors, fev. Micheal Kalmakoff (Winnipeg: Hignell Book Printing, 1999).
125 Woodcock & Avakumovic, The Doukhobors, 149.
örnek gösterdigi Duhaborlar ayni zamanda civardaki en zengin grup olmuçtur.126 Kars'ta Duhaborlar 6 köy kurmuçtur. 1886 verilerine göre bu köylerin isimleri ve köydeki nüfuslari çu çekildedir; Gorelovka: 472, Kirilovka: 602, Spasovka: 817, Terpenye: 886, Novopokrovka: 550, Troitskoe: 2 6 9.127 Duhaborlarin sayisi 1898'de 3.643, 1899'da 3.011 kiçi olmuçtur. Bunlardan 1898'de 617 kiçi 1899'da 2.331 kiçi Kanada'ya gôç etmiç ve Kars'ta 650 Duhabor kalmiçtir. 1901 yilinda ise 698 Duhabor bulunmaktadir.128
Duhaborlarin yaçadigi bölünmede Kars'taki 298 haneden 290'i büyük bölümü desteklemiç yani Verigin taraftari olmuçtur.129 Bu sebeple Verigin'in sürgün dönü^ü buraya gelmesi planlanmiç ve Terpenye Köyü'ne Duhabor liderlerinin kaldigi yetim evi inça edilmiçtir. Ancak Verigin sürgünden dönüp bu eve yerleçememiçtir. Buraya önce Verigin ailesinden birileri, daha sonra da maddi durumu iyi olmayan bir aile yerleçmiçtir.130 Kars'ta silah yakma eylemi Spasovka Köyü'nde gerçekleçtirilmiçtir. 2015 yilinda atalarinin eylemi gerçekleçtirdigi yeri ziyaret etmek için Kanada'dan 10 Duhabor gelmiçtir. Bu ziyarete dair Milliyet gazetesinde haber çikmiçtir. Habere göre ziyaret edilen yer günümüzde Karahan ismiyle bilinen köydür. Bu köyün Duhaborlarin yaçadigi dönem ismi Terpenye'dir. Silah yakma eylemi Spasovka ve Terpenye köyleri arasinda gerçekleçtigi için haber bu çekilde yapilmiç olmalidir.131
Sonuç
Duhaborlar 18. yüzyilda Rusya'nin güney sinirina yakin Harkov, Yekaterinaslav ve Tambov bölgelerinde ortaya çikan, kilise tarafindan sapkin kabul edilen bir dini gruptur. Nasil ortaya çiktiklari sorusuna bakildiginda çeçitli gruplarin etkisi görülür. Ama Duhaborlar bu gruplardan etkilenmekle beraber kendilerine has inanç sistemine sahip olmuçtur. Ortodoksluga aykiri fikirlerine ek olarak otorite tanimayan, eçitlikçi fikirleri ve askerlik yapmama tutumlari sebebiyle devlet tarafindan tehlike olarak algilanmiç ve diger insanlara inançlarini yaymalarini engellemek için Ortodoks nüfustan uzak tutulmuçlardir. Bunun saglanmasi adina Çar I. Aleksandr ilimli bir politika izlemiç ve Duhaborlar'i Moloçnaya Voda'ya yerleçtirmiçtir. 1805'ten 1841'e kadar burada özerk bir çekilde yaçamiçlardir. Çar I. Aleksandr'dan sonra gelen Çar I. Nikolay'in sapkin kabul edilen gruplara karçi daha sert bir tutum benimsemesi ve Duhaborlar ile ilgili yapilan çikayetlerin soruçturulmasi neticesinde Kafkasya'ya sürgün edilmeleri karari verilmiçtir. Askerlikten kaçanlari saklamalari, cinayetler içlemeleri, içlenen suçlari liderlerine bagliliklari yüzünden gizlemeleri, devlete itaat etmemeleri bu sürgünün gerekçeleridir.
Kafkasya'da üç ayri bölgede yaçamalarina ragmen Yaçayan Tanri kabul ettikleri liderlerine bagli bir çekilde, birbirlerinden kopmadan yaçamiçlardir. Lider Lukerya'nin
126 Candan Badem, farlik Rusyasi Yonetiminde Kars Vilayeti (Istanbul: Birzamanlar Yayincilik, 2010), 75, 181.
127 Fry, "The Doukhobors 1801-1855: The Origins of A Successful Dissident Sect," 311.
128 Badem, farlik Rusyasi Yonetiminde Kars Vilayeti, 125.
129 Nicholas B. Breyfogle, "Rethinking The Origins of The Doukhobor Arms-Burning: 1886-1893," Ifinde The Doukhobor Centenary in Canada, A Multi-Disciplinary Perspective on their Unity and Diversity, ed. A. Donskov- J. Woodsworth-C. Gaffield (Ottawa: Slavic Research Group and Institute of Canadian Studies at the University of Ottawa, 2000), 73.
130 Aleksandr Ilich Klibanov, History of Religious Sectarianism in Russia (1860s-1917), fev. Ethel Dunn (Oxford: Pergoman Press, 1982) 132-133.
131 "Atalarinin Izini Bulmak Ifin Kars'a Geldiler," Milliyet 9 Temmuz 2015, 1, erijim 05.11.2023 https://www.milliyet.com.tr/gundem/atalarinin-izini-bulmak-icin-karsa-geldiler-2085434
varis afiklamadan ölmesi sonrasi yajananlar üzerine grup iki bölüme ayrilmijtir. Büyük bölümün lideri Peter Verigin sürgüne gönderilse de takipfileri üzerine etkisi devam etmijtir. Sürgündeyken Tolstoycularla tanijan ve onlardan etkilenen Verigin ögretide fejitli degijiklikler yapmijtir. Bunun neticesinde 1895'te devlete isyan olarak da algilanabilecek silah yakma eylemi gerfeklejtirilmijtir. Isyana devlet sert bir jekilde müdahale etmij ve bazi Duhaborlar'i yajam jartlarinin fok zor oldugu bir yere sürgün etmijtir. Duhaborlar'in ifinde bulundugu sikintili durum Tolstoy ve arkadajlari sayesinde dünya kamuoyuna duyurulmujtur. Tolstoyculara göre Duhaborlar gerfek Hiristiyanligin yajanabilir oldugunu kanitlayan bir gruptur. Bu sebeple Duhaborlar'in ifinde bulunduklari sikintinin giderilmesi ifin ellerinden geleni yapmijlardir. Devlet hem Tolstoycularin hamleleri hem de Verigin'in girijimiyle Duhaborlar'in göf etmesine izin vermijtir. Göf edilecek yer arayijinda ilk olarak Kibris düjünülmüj ancak buraya gelen öncü grubun memnun olmamasi üzerine yeni yerler aranmijtir. Kanada'ya giden gruba Rus topraklarinda sikinti fektikleri hususlarda yani askerlik muafiyeti ve dini özgürlük konularinda söz verilmijtir. Duhaborlarin yajayabilecekleri topraklar da Kanada tarafindan ayarlanmijtir. Böylece Duhaborlar 19. yüzyili bir kisminin göf etmesiyle tamamlamijtir. Bu makalede Duhaborlarin ortaya fikijindan 19. yüzyilin sonuna kadar tarihleri anlatilmijtir. Hem Kanada'ya göf eden hem de geride kalan Duhaborlar'in hikayesi yeni falijmalarla ele alinmalidir.
Beyanname:
1. Etik Kurul Izni: Etik Kurul Izni gerekmemektedir.
2. Katki Orani Beyani: Yazar, makaleye baçkasinin katkida bulunmadigini beyan etmektedir.
3. Çikar Çatismasi Beyani: Yazar, herhangi bir çikar çatiçmasi olmadigini beyan etmektedir. Declarations:
1. Ethics approval: Not applicable.
2. Author contribution: The author declares no one has contributed to the article.
3. Competing interests: The author declares no competing interests.
KAYNAKÇA
Ank, Durmuj. Kavram Atlasi Dinier Tarihi I. ed. Bülent Akot. Ankara: Gazi Kitabevi, 2020.
o Badem, Candan. Çarlik Rusyasi Yönetiminde Kars Vilayeti. Istanbul: Birzamanlar Yayincilik,
„ Ù 2010.
o O
^ ™ ga Batuk, Cengiz. "Kiyameti Beklerken: Hiristiyanlik'ta Kiyamet Beklentileri ve Rus Ortodoks
§ S® |84|
Kilisesindeki Yansimalari." Hitit Üniversitesi Ilahiyat Fakültesi Dergisi 7/14 (2008): 536.
Bejantseva, Alla. Strana Duhaboriya. Tiflis: Mejdunarodniy Kulturna Prosvetitelskiy Sayuz Ruskiy Klub, 2007.
Bonf Bruevif, Vladimir Dimitriovif. Materiali k istorii i izugeniyu Russkogo Sektantsva i
Raskola. St. Peterburg: 1908. Bonf Bruevif, Vladimir Dimitriovif. Jivotnaya Kniga Duhabortsev. St. Peterburg: 1909.
Bonf Bruevif, Vladimir Dimitriovif. The Book of Life of Doukhobors. £ev. Victor Buyniak. Saskatoon: Doukhobor Societies of Saskatchewan, 1978.
Breyfogle, Nicholas B. "Rethinking The Origins of The Doukhobor Arms-Burning: 1886-1893." ifinde The Doukhobor Centenary in Canada, A Multi-Disciplinary Perspective on their Unity and Diversity ed. A. Donskov- J. Woodsworth -C. Gaffield. 55-82. Ottawa: Slavic Research Group and Institute of Canadian Studies at the University of Ottawa, 2000.
Brock, Peter. "Vasya Pozdnyakov's Doukhobor Narrative (Part One)." The Slavonic and East European Review 43/100 (1964): 152-176.
Buhr, John D. The Origin of the Doukhobor Faith: A Contribution to Doukhobor and Mennonite History in Russia and Canada. Vancouver: 1972.
Camfield, Graham. Among Russian Sects and Revolutionists The Extraordinary Life of Prince D.
A. Khilkov. Bern: Peter Lang, 2015. Duali, $ir Muhammed. "Rus Ortodokslugunu Protesto Etmenin imkani: Malakanlar/Manevi
Hiristiyanlar." Milel ve Nihal 15/1(2019): 78-98. Fry, Gary Dean. "The Doukhobors 1801-1855: The Origins of A Successful Dissident Sect."
Yayinlanmamij Doktora Tezi, The American University, 1976. Hasthausen, Baron August Freiherr von. The Russian Empire, its People, Institutions and Resources. 1. Cilt. £ev. Robert Farie. London: Chapmanand Hall, 1856.
inan, Rukiye Aysun. "Bir Aforoz Hikayesi: Tolstoy-Rus Ortodoks Kilisesi ilijkisi." Turkish Studies-Religion 15/2(2020): 223-236.
inikova, Svetlana. "Spiritual Origins and the Beginnings of Doukhobor History." ifinde The Doukhobor Centenary in Canada, A Multi-Disciplinary Perspective on their Unity and Diversity, ed. A. Donskov- J. Woodsworth- C. Gaffield, 1-21. Ottawa: Slavic Research Group and Institute of Canadian Studies at the University of Ottawa, 2000.
inikova, Svetlana. "The Tambov Dukhobors in the 1760s." £ev. M. E. Sharpe. Russian Studies in History 46/3 (2007): 10-39.
inikova, Svetlana. "Tsena 'Tsarstva Bojego' na Malafnih Vodah (1802-1841)." Erijim 01.09.2023. http://www.doukhobor.ru/literatura/inikova/Cena/index.html
inikova, Svetlana. "The New Doctines of The Doukhobor Fasters." ifinde Orthodox Christian Renewal Movements in Eastern Europe, ed. Aleksandra Djuric Milovanovic- Radmila Radic, 47-65. Cham: Palgrave Macmillan, 2017.
inikova, Svetlana. History of the Doukhobors in V. D. Bonch- Bruevich's Archives (1886-1950s). q
£ev. Koozma Tarasoff. Ottowa: Legas, 1999. o
Kilif, Sami. "Kuveykirlar." DiniAraptirmalar 8/23 (2005): 219-228. Q S z
DAS20 -
Klibanov, Aleksandr Ilich. History of Religious Sectarianism in Russia (1860s-1917). £ev. Ethel g o ^
Dunn. Oxford: Pergoman Press, 1982. Kosachova, N. G. "The Doukhobors." ifinde Russian Canadians Their Past and Present. ed. T. F.
|85|
Jeletzky. Ottowa: Borealis Press, 1983.
Kurat, Akdes Nimet. Rusya Tarihi Baplangiftan 1917'ye Kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
Malahova, irina. Duhovnie Hiristiane. Moskova: 1970.
Margaritov, Sergey. istoriya Russkih Mistigeksih i Ratsionalistigeskih Sekt. Simferopol: Tavrifeskaya Gubernskaya Tipografiya, 1910.
Maude, Ayler. A Peculiar People The Doukhobors. New York: Funk&Wagnalls Company, 1904.
Mealing, Francis Mark. "Our People's Way A Study in Doukhobor Hymnody and Folklife." Yayinlanmamij Doktora Tezi, Pensilvanya University, 1972.
"Atalarinin izini Bulmak ifin Kars'a Geldiler." Milliyet. 9 Temmuz 2015. 1. Erijim 05.11.2023 https://www.milliyet.com.tr/gundem/atalarinin-izini-bulmak-icin-karsa-geldiler-2085434
Novitski, Arest. Duhabortsah. Kiev: Tipografiya Akademifeskoy, 1832.
Novitski, Arest. Duhabortsi ih istoriya i Veraugenye. Kiev: Universitetskoy Tipografi,1882.
Palmieri, Aurelio. "The Russian Doukhobors and Their Religious Teachings." The Harvard Theological Review 8/1 (1915): 62-81.
Pinkerton, Robert. Russia or Miscellaneous Observations on The Past and Present State of That Country and Its Habitants. London: Seely&Sons, 1833.
Platon/Metropolitan of Moscow. The Present State of The Greek Church in Russia. £ev. Robert Pinkerton. Edinburgh: Oliphant Waugh Innes, 1814.
Popoff, Eli A. Historical Exposition on Doukhobor Beliefs. British Columbia: POP Offset Inc,1982.
Sulerzhitsky, Leopold A. To America with the Doukhobors. £ev. Micheal Kalmakoff. Winnipeg: Hignell Book Printing, 1999.
Suvari, £akir Ceyhan. Malakanlar Rus Koylu Hareketlerinden Gunumuze Malakan inanci. Ankara: Utopya Yayinlari, 2013.
"Bajliksiz." The Times London. 23 Ekim 1895. 9. Erijim 01.09.2023. https://www.thetimes.co.uk/archive/article/1895-10-23/9/4.html?region=global#start%3D1895-10-23%26end%3D1895-10-24%26terms%3Dappeal%26back%3D/tto/archive/find/appeal/w:1895-10-23%7E1895-10-24/3%26prev%3D/tto/archive/frame/goto/appeal/w:1895-10-23%7E1895-10-24/21%26next%3D/tto/archive/frame/goto/appeal/w:1895-10-23%7E1895-10-24/23
Tchertkoff, Vladimir. Christian Martyrdom in Russia. London: The Free Age Press, 1900.
Tolstoy, Sergey. Oglu Tolstoy'u Anlatiyor. £ev. Emine Opan. Istanbul: Dujun Yayinevi, 1990.
Verigin, Grigoriy. Ne v Sile Bog, a v Pravde. Paris: Dreyfus&Charpentier, 1935.
p
2 Woodsworth, John. Russian Roots&Canadian Wings Russian Archival Documents on the
5 Doukhobor Emigration to Canada. Toronto: Penumbra Press, 1999.
q ™ ^
< S Woodcock, George. "Spirit Wrestlers: Doukhobors in Russia and Canada Part One." History
§ Today 27/3 (1977): 152-158.
|86| Woodcock, George. "Spirit Wrestlers Part Two." History Today 27/4 (1977): 249-255.
Woodcock, George & Ivan Avakumovic. The Doukhobors. Londra: Oxford University Press, 1968.
Yucel, Mualla Uydu. "Slav/Ruslarin Hristiyanligi Kabulu ve Rus Ortodoks Kilisesinin Kuruluju." ifinde, Ortodoks Kiliseleri Tarihi, ed. Sema Aktaj Sari - Erim Vatansever - Mehmet Kerim, 46-80. Eskijehir: Piess, 2020.
"Zapiska Yekaterinoslavskih Duhobortsev 1791 Goda." Çteniya v imperatorskom Ob^estve istorii i Drevnostey Rosiyskih Pri Moskovskom Universitete. 2. Cilt 26-79. Moskova. (1871). Eri^im 01.09.2023. https://runivers.ru/upload/iblock/dfe/1871%202.pdf (dosyada 570-619)
