Научная статья на тему 'ЭШМУҲАММАД ХЎҚАНДИЙ'

ЭШМУҲАММАД ХЎҚАНДИЙ Текст научной статьи по специальности «Социальные науки»

CC BY
46
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scienceproblems.uz
Область наук
Ключевые слова
Сўфи Оллоҳёр / Эшмуҳаммад / нақшбандия / силсила / қўлёзма / Хўқан / Суфи Аллахяр / Эшмухаммад / Накшбанди / силсила / рукопись / Хуканд

Аннотация научной статьи по социальным наукам, автор научной работы — Мехрожиддин Аманов

Марказий Осиёда XVIII-XIX асрларда нақшбандия-мужаддидия силсиласи кенг ҳудуд бўйлаб ёйилиши натижасида, ўлкада бу тариқатда фаолият олиб бораётган муриду муршидлар сони анчайин кўпайгани кўзга ташланади. Мазкур тариқатнинг Сўфи Оллоҳёр тармоғи намояндаси Эшмуҳаммад Хўқандий ҳаёти ва фаолияти ҳам водий тарихини ёритишда муҳим аҳамият касб этади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ЭШМУХАММАД ХУКАНДИ

В результате распространения серии Накшбанди-Муджаддиди в Средней Азии в XVIII-XIX веках количество мюридов и муршидов, работающих в этой секте в стране, значительно увеличилось. Жизнь и деятельность Эшмухаммада Хоканди, представителя суфийской ветви этой секты Аллахьяр, также играют важную роль в освещении истории долины.

Текст научной работы на тему «ЭШМУҲАММАД ХЎҚАНДИЙ»

SCIENCE

PROBLEMS.UZ

Ижтимоий-гуманитар фанларнинг долзарб муаммолари. -2020. -№ 1(1).

ISSN: 2181-1342 (Online)

https://scienceproblems.uz

Тарих фанлари

ЭШМУХДММАД ХУЦАНДИЙ Амонов Мехрожиддин Узбекович

Имом Бухорий халкдро илмий-тадкикщ маркази илмий ходими

ЭШМУХАММАД ХУКАНДИ Аманов Мехрожиддин Узбекович

Научный сотрудник Международного научно-исследовательского центра Имама Бухари

ESHMUHAMMAD KHOKANDI Атапоу Mekhrojiddin Uzbekovich

Scientific Fellow of the Imam Bukhari International Scientific Research Center

Ицтибос келтириш учун /For citation/Для цитирования:

Амонов М.У. Эшмухдммад Ху^андий // Ижтимоий-гуманитар фанларнинг долзарб муаммолари. -2020. - № 1(1). - Б. 15-23. https://doi.org/10.47390/A1342112020N2

Аннотация: Марказий Осиёда XVIII-XIX асрларда нацшбандия-мужаддидия силсиласи кенг уудуд буйлаб ёйилиши натижасида, улкада бу тарицатда фаолият олиб бораётган муриду муршидлар сони анчайин купайгани кузга ташланади. Мазкур тарицатнинг Суфи Олло^ёр тармоги намояндаси Эшму^аммад Хуцандий %аёти ва фаолияти щм водий тарихини ёритишда мущм а^амият касб этади.

Калит сузлар: Суфи Олло^ёр, Эшму^аммад, нацшбандия, силсила, цулёзма, Хуцанд.

Аннотация: В результате распространения серии Накшбанди-Муджаддиди в Средней Азии в XVIII-XIX веках количество мюридов и муршидов, работающих в этой секте в стране, значительно увеличилось. Жизнь и деятельность Эшмухаммада Хоканди, представителя суфийской ветви этой секты Аллахьяр, также играют важную роль в освещении истории долины.

Ключевые слова: Суфи Аллахяр, Эшмухаммад, Накшбанди, силсила, рукопись, Хуканд

Abstract: As a result of the spread of the Naqshbandi-Mujaddidi series in Central Asia in the XVIII-XIX centuries, the number of murids and murshids working in this sect in the country has increased significantly. The life and work ofEshmuhammad Khokandi, a member of the Sufi Allahyar branch of this sect, also play an important role in covering the history of the valley.

Keywords: Sufi Allahyar, Eshmuhammad, Naqshbandi, silsila, manuscript, Khoqand

DOI: 10.47390/A13421120202

Утмиши шарафли бу жонажон диёрда униб усиб вояга етган ва Ватан ичра илм, касб-хунар урганиб, муайян даражаларга эришган аждодларимиз номини хар качон эшитсак, уларнинг тарихини шунчалик чукуррок билишга, урганишга ва укишга иштиёкимиз ортиб бораверади.

Мана шундан табаррук аждодларимиздан бири Андижон вилояти Шахрихон тумани Сарой кишлогида жойлашган Эшмухаммад халифа Хукандийдир.

Эшмухаммад Хукандий хакида олиб борилган илмий изланишларда [10] кизикарли маълумотлар такдим этилган булса-да, аммо мавзуга доир манбалардаги маълумотлар етарли булмаганлиги сабабли булса керак, унинг устозлари номи айтиб утилиб, хаёти ва фаолияти тугрисида деярли маълумот такдим этилмаган.

Биз ушбу тадкикотимизда Эшмухаммад халифа Хукандийнинг устозлари хакида кискача тухталиб утишни максад килдик.

Эшмухаммад халифа XVIII асрнинг охирларида таваллуд топган. Ёшлигидан илмга булган кизикиш уни уша вактларда Х,иротнинг Каррух мавзесида истикомат килаётган накшбандия-мужаддидия тарикат пири муршиди Мухаммад Ислом шайх Каррухий [9] корхонас (хонакохи)ига боришига сабаб булади.

Устози Мухаммад Ислом шайх хакида.

Суфи Оллохёрдан кейин силсилани давом эттирган шогирди халифа Гойиб Назар булиб, унинг шогирди эса Ислом шайх Каррухийдир.

Ислом шайх Каррухий 1138/1726 йилда Х,ирот замини (уша даврда Маймана)нинг Каррух шахрига карашли кадимий Х,ирак мавзесида дунёга келган. Мирзо Жунайдуллох (Мавлоно Х,озик) узининг "Вокеоти Исломия" [2, 3, 4] асарида: "Х,азрат Эшон Х,ирак мавзесида таваллуд топганлар", деб маълумот беради.

Ислом шайх Каррухийнинг тугилган жойига доир тарихий манбаларда тафовутлар мавжуд. Манбаларнинг баъзилари уни "Бухорода тугилган", дейишса, бошка адабиётларда "Х,иротнинг Карх мавзеида тугилган", деб ёзишади.

Аcлидa эca, Ислом шaйx Kaррyxий Х,ирот вилоятининг Kappyx шэхри якинидэги Х,ирэк мaвзеидa тyFилгaн Ba 6уни ^эйд килгэн фapзaнди apжyмaнди Мирзо Жунэйдуллох уз oтacининг ниcбacини келтиpишдa aдaшмaca кеpaк. Ниcбaни ёзишдa бaъзaн тyFилгaн кишлокдэн тэшкэри, yшa кишлок жoйлaшгaн тyмaн, сунг yшa тyмaн жoйлaшгaн вилоятни хэм кушишэр; бaъзaн эca бошкд юpтлapгa бориб муким яшaб колгэн мaвзелapини, oxиpги яшaгaн мaвзелapини хэмдэ oтa-бoбoлapи тyFилгaн мaвзелapни хэм тaxaллyc ниcбaлapигa кушиб ёзиш холлэри удумгэ эйлэнгэн эди.

Ислом шaйx беш ёшидa, яъни 1731 йилдэ отэси Х^рэт Лллохберди вэфот этэди. Шу орэдэ Эрон подшохи Нодиршох Афшор (1736-1747) юриш килиб ЛфFOниcтoнни босиб олгэч, куп эсирлэр кдтори Ислом шaйxни хэм Maшхaдгa олиб кетади (бу вокелик 1732 йилдэ содир булгэн).

мэшхэддэ Имом Мусо ap-Ризо (p.a) осори энворлэри этрофлэридэ жэми ун беш йил (1747 йилгэ кддэр) истикомэт килэдилэр.

Шу йиллэрдэ Эрон шохи Нодиршохни рэвофизлэр Хэбушондэ (1747) шэхид килишгэч, ушэ пэйтлэрдэ Нодиршох xизмaтидa булиб тургэн мaнFитлap ypyFи сэрдори Мухэммэд Рэхим y кишини Бyxopoгa олиб келэди.

Бyxopo тaxтини эгaллaгaн Мухэммад Рaхимxoн Ислом шaйxнинг шижоэтлэри вэ диловэрликлэри эв&зига дэстлэб "мирзэбоши" [S], "юзбоши" [4: - Б. 4б.], кейинрок эсэ "ясовулбоши" (Лмир кушинлэрининг бoшлиFи) лэвозимлэригэ тэйинлэгэн.

Ушбу йиллэрдэ Faлaбoти, жэзэботи илохий, мосуволлох эсносидэ мэжзубонэ ишк дэстури билэн чули биёнбон (FaзFOн)дa етти йил (1747-1754) хэёт кечиради.

Ул зотнинг тэрикэтгэ киришлэри бир девонэ-мэжзуб суфий, яъни хэзрэти Хизр aлaйхиccaлoм билэн (рухоний-мэънэвий) yчpaшгaнлapидaн сунг бoшлaнгaн вэ 12 йил дэвомидэ Бyxopoдa y (Хизр aлaйхиccaлoм)нинг рэвишидэ мэжзубсифэт холдэ юрэдилэр. Мухэммад Косим ибн Хдсэн Бaлxийнинг "Мэнокиби Ислом шaйx" [1, 7] эсэридэ: "Ислом шaйxни Хизр aлaйхиccaлoм 12 йил мобэйнидэ тэрбият килгэнликлэри", (яъни увэйсий булгэни) эйтилэди.

Ислом шaйx зэмонэ улэмолэр дэврэсидэ тэълими pyxcaт олгэч, 1756 йилдэ Суфи Оллохёрнинг xaлифa-шoгиpди Foйибнaзapгa кул бериб, иршоди кулли ижозэтини рэсмэн олэди.

Ислом шaйx бетоб ётгэн устози Суфи Foйибнaзap билэн бир кэнчэ вэкт сухбэтдэ булэди. Мирзо Жунэйдуллох Хозик шундэй ёзэди: "Пир сэййидэм (отэси Ислом шaйx нaзapдa тутилмокдэ - М.М.) бир кднчэ вэкт Туронлик мэшхур суфийлэр билэн сухбэтдэ тэрикэт сир-эсрорлэридэн бэхрэмэнд булиб, сэйри сулук килиб юрэдилэр. Эшони xaлифa Foйибнaзap дэргохлэридэ, ул зот

билан сухбатда буладилар" [3: - Б. 38а] ва шу сухбатда куп равшанлик хосил булганлигини таъкидлайди. Суфи Гойибназар Миёнколий вафот этгач уни хозирги Катткургон туманидаги Саримозор кабристон (бошкача номи Эшон мозор)ига дафн этилган. Бугунги кунда катта зиёратгохлардан бири саналади.

Ислом Шайх бу вактларда уз замони билимлари даражасига кура етук олим ва донишманд киши сифатида катта шухрат козониб, барча олим ва донишмандлар, рухонийлар ва хукмдорлар орасида хам катта хурмат козонади.

Ислом шайхнинг барча сулукни хатм килиб, уни амалиётга куллашлари шу даврда яшовчи айрим сарой суфийлари каршилигига учрайди.

Мухаммад ^осим ва Мирзо Жунайдуллох Хозикдар томонидан таълиф этилган манокибларда ва бошка манбаларда бу вокеликка шундай тавсиф бериб утилган: "Ислом шайх Бухорода сарой хизматидаги чогларида, кундан- кунга мартабалари ошади, ахли сарой орасида подшохга куп макраб буладилар. Бора-бора улугрок мартабага етиб, хамиша султон уз-замон билан бирга буладилар. Саройда ва сарой ташкарисида хам хизмат килиб, инъомхои бенихоя ва либосхои фохира ва бахшиши бехисоб оладилар. Натижада, вазиру акобирлар ва ахли мажлис хозирлар хасад килиб, куп рашк киладилар ва подшохи замонга маломат килиб, жаноби Х,азратни камситиб ва хиёнат килиб, балки хакдарига тухмат киладилар" [7: - Б. 9 а-б].

Жумладан, "Ислом шайхнинг иззат ва мартабаси баландлигидан гайирлиги келган Шохмуроднинг якин кишиларидан бири Сафар эшон ва бир канча сарой аёнлари уни хонга ёмонлаб, унга Бухоронинг купчилик ахолиси кул бериб мурид булаётгани, улар орасида уламою фузалолар, аскарлар хам борлиги хамда тожу тахтни эгаллаш пайида булган хавфли киши сифатида таърифлайди"

Дархакикат, Ислом шайх сулукни юритишда, ривожлантиришда ва унинг куламини ёйишда ноанъанавий усулни амалиётга жорий килган. Унинг бу борадаги услуби купчилик томонидан ижобий кутиб олинганлигини сулук тарафдорларининг сони кескин купайганидан билиш мумкин. Бу холат атрофдаги бошка шайху, эшонлар орасида Ислом шайх йулини хушламайдиганлар хам куп булганлиги каби эътирозлар уни уз йулидан кайтара олмаган куринади, аксида, тобора мартабаси ва шогирдлари сафи кун сайин ортиб борганлиги айтилади.

Суфи Ислом умрининг охирини Х,иротнинг Каррух мавзесида утказади. Бу мавзеда унинг отаси хазрат Худойберди дафн этилган; шу сабабли шунча улуг шахарларни куйиб, кичкина касабага куним топиши бежиз эмасди.

Ислом шайх 1222/1807 йил, 84/81 ёшида Х,иротнинг Шикибон мавзесида вафот этади. Ва бу сахих санадир [5: - Б. 84-85; 9: 160 б.]. Авлодлари ва

шогирдлэри уни Ислом шaйxнинг узи хэётлик чoFидa курсэтгэн жойгэ, яъни Kappyxдa узи бэрпо килдиргэн боккэ дэфн этадилэр.

Юкоридэги мэълумотлэр эсосидэ тулэ ишонч билэн эйтиш мумкинки, Ислом шaйx 1756 йилдэ 30 ёшидэ тэрикдт мэснэдигэ утиргэн булсэ, 1731 -1747 йилгэчэ Мэшхэддэ, етти йил риёзэт (1747-1754 йилгэчэ FaзFOн)дa хэёт кечиргэнлиги вэ жэми 12 йил мобэйнидэ хэзрэт Хизр (э.с.)нинг рэвишлэридэ булгэнлигини инобэтгэ олэдигэн булсэк, ул зоти киром XVIII эсрнинг 60 йиллэри ypтaлapи (эвлодлэри тэъкидлэгэн мэълумотгэ курэ, яъни Ислом шaйx 40 ёшлэри (1766-67 йил)дэ Бyxopoдaн Х,иротгэ кетгэнлиги мэълум булэди.

Суфи Ислом шaйx хэётлик чoFидa бир минг бир xaлифa-шoгиpд тapбиялaгaнлиги мaнбaлapдa эйтилэди.

Мэвлоно Неъмэтуллох устози Ислом шaйxнинг куёви булиб, ул зотнинг икки кизигэ уйлэнгэн. У "Maxви" тaxaллycи билэн ижод килиб, Faзaлиёт, мэснэвий вэ мустэзоддэн тэркиб топгэн "Девони шaйx Неъмэтуллох Мэхви" номли 1500 бэйтдэн иборэт эсэри мерос колгэнлиги, уни нэфэкэт тэсэввуф нэмояндэси бэлки ижодкор шоирлэр кдторига хэм куришимиз мумкин булади.

Мэвлоно Неъмэтуллох устози Ислом шaйx вэфотидэн кейин Kappyxдa силсилэни бошкэриб, бироз фурсэтдэн сунг узи тyFилиб усгэн Лндxyнд вилоятигэ борэди.

Мирзо Жунэйдуллох Хозик уз рисолэсидэ шaйx Неъмэтуллохгэ тэъриф берэркэн, шундэй ёзэди: "Хдкоик; огох вэ мэъорифипэнох xaлифa Неъмэтуллох Хожэкент (Х,ирот шэхригэ кэрэшли кдшлокдэрдэн бири)дэ истикомэт rç^aA^ap. Жэноби Эшон (Ислом шaйx) вэфотлэридэн кейин ул зот коиммэком булиб, иршод мacнaдигa утирдилэр вэ сохиби силсилэ булдилэр, ул зотгэ бэрчэ эхли xyлaфoлap бэйъэт бердилэр. Ул зотнинг мулклэри бисёр булиб, хэр куни минг нэфэр фэкир вэ мискинлэр доимий овкдт билэн тэъминлэнэрди" [4: - Б. 10a], дея мэълумот берэди. Демэк, мэзкур вoкеaлapгa курэ Эшмухэммэд xaлифa Ислом шaйx Kappyxий дэргохидэ тэсэввуф сир синоэтлэридэн оз булсэ-дэ бэхрэмэнд булгэч, устози вэфоти (1807 й.)дэн сунг, унинг урнигэ утиргэн xaлифacи Мэвлоно Неъмэтуллох Мэхвийдэн тэълим олишни дэвом эттиргэн.

Бунгэ курэ Эшмухэммэд xaлифa хэм эйнэн ушэ дэврлэрдэ устози Мэвлоно Неъмэтуллох вэ унинг шогирду эвлодлэри билэн Андxyндгa бориб, устози дэргохидэ xизмaт килгэнлиги мэълум булэди.

Нaкшбaндия-мyжaддидия силсилэсининг Суфи Оллохёр тapмoFидa фэолият олиб боргэн шоир Fapибий (шоир Fapибий - эсл исми Мулло Умрзок Лбдувэли yFли (1877-1961) булиб, Ёрмозордэ тэвэллуд топиб, ФapFOнa Чимёнидэ вэфот этгэн) хэм Эшмухэммад xaлифa вэ унинг устозлэри силсилэсигэ бaFишлaб ёзгэн девонидэ хэм олдин Ислом шaйx, кейин Мэвлоно Неъмэтуллох,

Доруломон Балхий, Камариддин Гузорий, Тохир Хужандий, Атоуллох Хукандийлар каторида Эшмухаммад халифа Хукандий номи келтирилган. Байт:

Нечук шод улмай дустлар мени хожатбарорим бор, Х,ирот мулкин босиб ётган кизил тугли мазорим бор. Насиб этти, менингдек осийга хазрат суйгоним, Булуб хуррам Худога хар замон шукри хазорим бор. Не гам ман телбага бу фони дунёга кор боримдин, Ушал Ислом шайх олий шахиди номдорим бор. Чикиб ул зотдин минг бир халифа булдилар комил, Улардин баъзини мадхин килурга ихтиёрим бор. Халифа Неъматуллох эрдилар бу жумла сардори, Ки булган баъд аз хазрат Жомий шайхи киборим бор. Топиб оламга шухрат Балх аро хамчунун Баховаддин, Хдммага рахнамо булган жаноби тождорим бор. Тасаддук жоним улсун, ул эранлар номи покидор, Халифа Камариддин марди Х,ак пири норим бор. Халифа Етмиш дин гуёки дил мулкини хуршиди, Ки толибга равнак ери кухи шайх нажорим бор. Булуб чун шайх ул олам жумлани солган тарикатга, Хужанд ичра халифа Тохир отлиг ёдгорим бор. Зиёратгох булубдур жумлага кабри Атоуллох, Ки Бурболиг аро гавси жахон ул шахриёрим бор. Халифа Эшмухаммад Шахрихон ичра машхурдир, Мазори файзибахш толиблараро лайлу нахорим бор. Бу Чимён мулкида Дусти Худо жадди мададкорим, Хдмиша равзасини буса айлаб юз сурорим бор. Сифоти марди хакларга Гарибий андалиб янглиг, Хдётини борича афгон чекиб тункаторим бор [11: - Б. 142].

Шу уринда мисраларда келтирилган Неъматуллох-андхундлик, "жаноби тождор" - Доруломон (Тождори) Балхий, Тохир Хужандий ва Атоуллох эса Хукандий эканлиги асносида, накшбандия-мужаддидия тарикатининг Суфи Оллохёр тармоги муршиди Мухаммад Ислом шайх Каррухийнинг даргохида тасаввуф сир-асрорларини урганган, халифа-шогирдларидир. Мазкур шогирдлар хам уз навбатида устозларидан илм тахсилини олгач, узлари хам маълум худудларда тасаввуф силсиласини тебратишгани уларнинг маънавий камолоти юксаклигидан далолаб бериб туради.

Демэк, Эшмухэммад xaлифa Хукдндий эсэ улэр кэби Ислом шaйxнинг шогирди вэ тэъкидлэб утгэнимиздек Мэвлоно Неъмэтуллохдэн пирлик ижозэтини [2: - Б. 6a; 6, 9] олгэнлиги мэълум булди.

Эшмухэммэд Хукдндий Андxyнддaги оз муддэтли истикомэтдэн сунг, муршиди курсэтмэси вэ ижозэти билэн уз юртигэ кдйтиб келэди. Албaттa, y уз юртигэ кэйтгэч юкоридэ номлэри зикр этилгэн мовэроуннэхрлик тэрикдт пирлэри билэн жудэ якин муносэбэтдэ, улэрнинг сухбэтидэ хэм булгэнлиги, эйниксэ, Атоуллох вэ Тохир xaлифaлap xoнaкocидa хэм доимий мэънэвий сухбэтлэрдэ хозир булиб, узи хэм кейинчэлдик етук нaкшбaндия-мyжaддидия тэрикэти муршиди булиб етишэди.

Эшмухэммэд xaлифa Сэрой кдшлoFигa келиб, бу ергэ яшэб, купэйиб бу ерлэргэ фaйз-бapaкa олиб келгэнлиги эйтилэди.

Кукон хукмдори Хyдoёpxoн хэм xaлифa Эшмyхaммaдгa нисбэтэн нихоятдэ яxши муносэбэтдэ булгэнлиги сэбэб булгэн булсэ керэк, y хэм (яъни Хyдoёpxoн) Kappyxдa эшон Мухэммэд Ислом шaйxнинг муриди Доруломон xoнaкoхидa, Оллохберди xизмaтидa туриб, ул зотдэн оз муддэт булсэ-дэ, тэълим тэрбия олэди вэ шу ердэ 1299/1881 йилдэ вэфот этади [10: - Б. 45]. Бу хэкдэ, Мирзэ Олим Мушриф, шундэй дейди:

"... Дилгир улуб эндин шэхри Кобул келди, Шохи Кобул шэфкэт билэн холин сурди, Kappyx боринг, жойи xилвaт эндэ, деди, Kappyx бориб истикомэт етти, дустлэр. Ул Kappyxдa шaйxyлиcлoм турбэтидэ, Оллохберди фэрзэндлэрин xизмaтидa. Дэсти бэйъэт бериб эни курбэтидэ, Нечэ кунлэр xизмaтидa турди, дустлэр. Оллохберди xaлифaдин жэвоб сурди, Менгэ жойи xилвaт булсэ, турсэм, деди, Хожэкенти уз жойимиз, боринг, деди, Бечорэ xoн эндэ бориб турди, дустлэр. Утгэн гунох ишлэр^э тойиб булди, Kaшфи холэт пэйдо килди, сохиб булди, Жиннисифэт бир кечэдэ FOЙиб булди, Ер хуббининг мэкком^э етти, дустлэр. Нaмaкxypи Мирзэолим эйди муни, Дуогуйи ерди эни туни-куни, Хэёл бирлэ китоб узрэ ёзди муни, УкyFOндин дуо тэъмэ килди, дустлэр" [9: - Б. 97].

Шу уринда Эшмухаммад халифа умрлари охирида тоблари кочганда "Бизни Ушга куйинглар", дер экан. Кишлокнинг катталари, хусусан, Ниёзмат амин "Уш йуллари нотинч", деб тушунтирганидан сунг, "Саройликларининг бахти бор экан" [11: - Б. 142], деб ройишлик билдирган.

Шахрихон тумани Сарой кишлоги тарихи буйича олиб борилган изланишларда Эшмухаммад халифа 1866 йил (86 ёши)да вафот этганлиги ва кейинчалик у кишининг набираларидан бири Насриддин эшон хам ул зотнинг ёнида дафн этилганлиги аникланган.

Мухаммад Ислом шайх 1807 йилда вафот этганлиги ва Эшмухаммад халифа Хукандий эса унинг даргохига борганида 20-25 ёшлар чамасида булганлиги инобатга олсак, Эшмухаммад халифа Хукандий тахминан 1197/17821283/1866 йилларда яшаб утганлигини айтиб утиш мумкин булади.

Албатта келгусида Эшмухаммад халифа Хукандий хаёти ва фаолияти тугрисидаги изланишлар давом эттирилса, унга доир янгидан-янги маълумотлар урганиб борилса, юртимиз тарихидан утган куплаб алломаю бузургворлар катори, унинг тарихи хам муайян даражага тикланишига эришиш мумкин булади.

Адабиётлар руйхати / Список литературы / References:

1. Манокиби Султон Каррухий (форсий нусхаси). Кулёзма. Муаллиф шахсий кутубхонасида.

2. Мирзо Жунайдуллох Хозик. Куллиёт (1.Силсилаи накшбандия. 2. Вокеоти Исломия. 3. Юсуф ва Зулайхо). Кулёзма. 1326/1906. УзР ФА ШИ кулёзмалар фонди инв. № 3021.

3. Мирзо Жунайдуллох Хозик. Вокеоти Исломия (Юсуф ва Зулайхо). 1293/1875 йил. Хаттот Мир Хусайн Хожа Хуррамий муаллиф вафоти (1843 йил)дан кейин мазкур асарга айрим кушимчаларни киритган. Мирзо Абдулхак (Темурхон (Хирот шахри) шахсий кутубхонасида сакланаётган ушбу манба Форс тилида битилган. Факсимил нусхаси муаллиф шахсий кутубхонасида.

4. Мирзо Жунайдуллох Хозик. Вокеоти исломия (ёки "Рисолаи Манокиби Шайхулислом Хиротий" форсий) УзР ФА ШИ инв. № 12240.

5. Мухаммад Котиб Хазора. Сирож ут-таворих. Тошбосма. Кобул матбааси. 1331/1913.

6. Мухаммад Хайдар. Силсилаи шариф. Кулёзма. 1299/1881. Муаллиф шахсий кутубхонасида.

7. Мухаммад Косим. Манокиби Ислом шайх. Кулёзма. 1315/1897 йил (араб, форс ва асосан туркий тиллар)да. УзР ФА ШИ фонди инв. №1590.

8. Мирзэ Олим Мушриф ибн Домуллэ Мирзэ Рэхим Тэшкэнди. Лнсоб yc-сэлотин вэ тaвopиx yл-xaвoкдн. Т.: 1995.

9. Уз МДА фонди И-126, 1-pyйxaт 1505-иш.

10. Мирзо Меърожиддин (Амонов М.У.). Суфи Оллохёр вэ Ислом шaйx тapиxи. Т.: MASHHUR-PRESS, 2017.

11. Узбекистон зиёрэтгохлэри вэ кэдэмжойлэри; Андижон вэ Нэмэнгэн вилоятлэри / Б.Эрэлиев, И.Остэнэкулов, Н.Абдулэхэтов. Т.: Turón Zamin Ziyo, 2014.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.