Научная статья на тему 'ЭНЦИКЛОПЕДИСТ ОЛИМ'

ЭНЦИКЛОПЕДИСТ ОЛИМ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
65
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Фиқҳ / билим / ҳадис / Муҳаммад Анваршоҳ Кашмирий китоблари / аллома / илм / “Девбанд дорул улум (университети)”. / Islamic low / knowlidges / khadis / Muhammad Anvarshoh Kashmiriy’s books / scholar / ology / Devban dorul ulm (university).

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Низомиддинов, Ҳошимжон

Ушбу мақолада буюк муҳаддис аллома Муҳаммад Анваршоҳ Кашмирий ҳаёти ва фаолияти хусусида қисқача таҳлилий маълумотлар баён этилган. Муҳаддис олимнинг илмий фаолияти, таълим олган соҳа ва фанлари, ислом билимларига қўшган ҳиссаси ҳақида ҳам бир қатор маълумотлар бериб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ENCYCLOPEDIC SCIENTIST

This article provides a short analysis of the life as well as activity of the l whopping scholar Muhammad Anvarshoh Kashmiriy. A great deal of deeds have been given the islamic scholar’s, scientific activity, his educational instituions as well as his contributuion to the knowlidges of islam.

Текст научной работы на тему «ЭНЦИКЛОПЕДИСТ ОЛИМ»

ЭНЦИКЛОПЕДИСТ ОЛИМ

НИЗОМИДДИНОВ ^ошимжон

Узбекистон Халцаро Ислом Академияси докторанти

Узбекистон, Тошкент +998901682955 hoshimjonnizomiddinov@yandex.ru

d https://doi.org/10.24412/2181-2993-2022-3-13-18

Ушбу маколада буюк мухаддис аллома Мухаммад Анваршох Кашмирий хаёти ва фаолияти хусусида кискача тахлилий АННОТАЦИЯ маълумотлар баён этилган. Мухдддис олимнинг илмий фаолияти, таълим олган соха ва фанлари, ислом билимларига кушган хиссаси хакида хам бир катор маълумотлар бериб утилган.

Калит сузлар: Фищ, билим, ;адис, Му;аммад Анваршох; Кашмирий китоблари, аллома, илм, "Девбанд дорул улум (университети)".

This article provides a short analysis of the life as well as activity of the l whopping scholar Muhammad Anvarshoh Kashmiriy. A great deal ABSTRACT 0f deeds have been given the islamic scholar's, scientific activity, his educational instituions as well as his contributuion to the knowlidges of islam.

Keywords: Islamic low, knowlidges, khadis, Muhammad Anvarshoh Kashmiriy's books, scholar, ology, Devban dorul ulm (university).

КИРИШ

Буюк мухдддис, муфассир, адиб, Аллома Мухдммад Анваршох Кашмирий (1875-1933) энциклопедист олим эди. Куръон ва унинг илмлари, тафсир, хадис ва мусталахул хадис, суннат ва унга тегишли илмлар, фикх ва усулул фикх, акоид ва усули дин, араб тили ва адабиёти, форс тили ва унинг коидалари, аклий илмлар каби куплаб фанлардан етук аллома булган. Бунга купчилик илм ва фазилат ахли гувохлик беришган. Жумладан, Шайх, мухаддис Хусайн Ахмад Маданий1 шундай деган: "Мен Хижоз, Ирок, Шом, Хиндистон, каби юртларнинг илм ва фазл сохиблари билан учрашдим, аммо аклий ва наклий илмлар буйича Кашмирийдан кура илми денгиз мисоли бировни курмадим"2.

1 Хусайн Ахмад Маданий 1297 хижрий йили тугилган. Илмни Аллома Махмуд Хасандан олди ва унинг кул остида факихга айланди. Отаси билан Мадинага кучиб бориб узок муддат хадис, тафсир, фикх илмларидан тахсил олди. Хиндистонни озод килиш учун инглизларга карши сиёсатда булгани учун устози билан камалган. Замонасининг ихлос ва тугриликдаги нодир шахслардан эди. Кдр. "Нузхату-л-ховатир" 8/115 .

2 Юсуф Баннурий. Нафхатул анбар фи хаяти Анвар.-Каротиший:Мактабатул Баннурийя.2 нашр.1424.-Б. 230.

13

www.birunijournal.uz

^уръони каримдан насибаси. Куръони карим ПаЙFамбар алайхиссаломга нозил булган, сахобалар у зотдан кабул килиб олган, улардан эса тобеин ва улардан кейингилар бугунги кунгача бу илмни олиб, бошкаларга етказиб келишмокда. Куръон оятларини укиб, ёдлаб, ундаги маъноларни тадаббур ва тафаккур килиб, тафсир килиб келишди, оятлардан хукмларни чикариб беришди. Хуш, Кашмирийнинг бу илмдан кандай насибаси булди?

Анваршох Куръон илмларидан тулалигича насибадор булди. Илм олиши Куръон билан бошланди. Беш ёшидаёк Куръон укишни бошлаган булиб, рамазон ойларида ута чукур тафаккур ва тадаббур билан укирди. Купинча бирор оятни англаш учун тухтаб фикр юритар, баъзан маъноларини тааммул килиш учун йиллаб уйлаб юрарди. Охир-окибат илм денгизидан "уша яширин дурларни" олиб чикарди.

Агар бирор бир оятни тушинишда кандайдир муаммога йуликиб колса, бундай муаммоларни хал килишга эътибор каратган уммат уламоларининг китобига мурожаат киларди, агар улардан бирор каноатлантирувчи маълумот топса, аклини ишлатиб жавобини топарди, бордию у китоблардан излаганини тополмаса, хакикатни топгунча узок вакт тафаккур ва далил излашда давом этарди.

Аллома Кашмирийнинг куръон ^авддаги айтган гаплари:

-"Шак-шубха йукки, Куръонннинг хакини хеч ким адо этолмайди";

-"Тафсир - бу Куръоннинг матнини машаккатсиз, узини кийнамай тушунтириб бериш, изохлашдир. Унда Куръон матнининг табиий муъжизакорлиги сакланиб, Каломуллохни уз шаънига мос равишда тушунтиришга кенг имкон булади";

-"Куръондаги мушкил-кийин, муаммоли жойлар хадисларданда куп. Аммо уммат хали бу борада хадисларда изланиш олиб борганидек Куръоннинг мушкил, муташобих жойлари хакида етарлича иш килмади. Х,олбуки, бундай масъалаларда эътибор каратишга хадислардан кура Куръон хаклирок";

-"Куръон таърих ва унинг вокеа-ходисаларини камраб олишга асосланган китоб эмас. Урнига караб, баъзан киска-лунда, баъзан батафсил, Аллохнинг узига маълум хикмат ва сирларга биноан гохида бир вокеани олдин келтирса. Бошка гал кейинрок келтириши мумкин. Бу шаклда Куръоннинг нозил килинишида чукур тафаккур ва тадаббурни талаб киладиган дакик хусусиятлар мавжуд"3.

Кашмирийнинг "Мушкилоту-л-Куръон" номли китоби хам бор булиб, Куръоннинг мушкил-кийин жойларини хал килиш, тушунтиришга

3 Юсуф Баннурий. Нафхатул анбар фи хаяти Анвар.-Каротиший:Мактабатул Баннурийя.2 нашр.1424.-Б. 38.

14

баFишланган. Ушбу китобда Куръоний нозик, дакик масалалар, турли нодир маълумотлар ва хакикатлар ёритилган.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Аллома Кашмирий хаётининг асосий кисмини хадис ва унга тегишли илмларни урганиш ва ургатиш билан утказган. "Олти сахих" китоблардан ташкари Доримийнинг "Муснад" китоби, Имом Ахмад Ибн Хднбалнинг "Муснад" китоби, Ибн Жоруднинг "Ал-мунтако" китоби, Имом Хокимнинг "Мустадрак" китоби, Дорокутнийнинг "Сунан" китоби, Ибн Абу Шайбанинг "Мусаннаф" китоби, Хдйсамийнинг "Мажмау-з-заваид" китоби, Суютийнинг "Жомиу-с-саFир" китоби, Хусомиддин Али Муттакийнинг "Канзу-л-уммол" каби куплаб хадис илмига тегишли матн ва шарх китобларни мутолаа килди. Хадис шархига тегишли укиган китоблари икки юздан ошади. Биргина Имом Бухорийнинг "Жомиъу-с-сахих" китобининг уттиздан ошик шархларини укиб чиккан. Улар ичида Ибн Хажарнинг "Файзул борий" асарини афзалрок деб билар ва ундан куп фойдаланарди. Баъзи уринларда Ибн Хажар Аскалонийга раддия хам берган4.

Анвар Шохнинг хадис илмларидан булмиш жарх ва таъдил илмларидан хам насибаси юкори даражада булган. Дарс бериш жараёнида хадис санадидаги ровийларнинг холатини урганиб, шогирдларига етарлича шархлаб кетарди. Биз буни "Файзул борий"ни ёздирганларидан куришимиз мумкин.

А^ида борасидаги илми. Уламолар кадимдан ислом акидасини саклашга, уни соф, тоза холатида кейинги умматга етказишга бор имкониятларини сарфлаб келишган.

Анваршох Кашмирий хам ислом акийдасини асрашда самарали харакатлар олиб борган. Бу йулда "Инжил" китоблари, "Таврот" ва "Кадимги Ахд" битикларини пухта урганган. Анвар Шох яхудий ва насроний рохиблари билан бахс-мунозарада уларнинг китобидан узларига карши далиллар келтириб уларни мот киларди.

Фивдни билиши. Кашмирий фикх илмида хам етук мужтахид, факих даражасига етганди. Фикх илмига мохир эканига далил сифатида Имом Мухаммад ибн Хасан Шайбоний5 ва Имом Тоховий6ларнинг купгина

4 Юсуф Баннурий. Нафхатул анбар фи хаяти Анвар.-Каротиший:Мактабатул Баннурийя.2 нашр.1424.-Б. 48.

5 Мухаммад ибн Хасан Шайбоний Ироклик факих, аллома, Имом Абу Ханифа шогирди. Воситда туFилиб, Куфада усди. Фикхни Имом Абу Ханифа ва Абу Юсуфдан олди. Ундан эса Имом Шофеий таълим олган. Хорун Ар-Рашид замонида Имом Абу Юсуф вафотидан сунг козилик лавозимида ишлаган. Фикх илмидаги заковати, денгиз мисол илми билан машхур булган. Кар: "Сияу аълом ан-нубало" 9/134.

6 Имом Тоховий Абу Жаъфар Ахмад ибн Мухаммад ибн Саллома ат-Тоховий 239/844 йили туFилган. Хадис ва фикх илмларида кузга куринган олим булиб етишди. Китобларидан: "Маонил осор", "Мушкилул осор", "Акидату-т-Тоховий". Кар: "Сияу аълом ан-нубало" 10/86.

15

китобларини укиб-урганганини келтириш мумкин. Баннурий устози Кашмирийнинг куйидагиларни айтганини эслайди: "Мен Тоховийнинг "Мухтасар"ини йигирма марталаб укиб чикдим, шундай булса-да калбим айрим уринларда каноатманмади"7.

Мана шундай килиб Х,индистон ва Мисрдаги имкон кадар тошбосма ва кулёзма асарларни мутолаа килиб чиккан. Кашмирдаги уламолар фикхий масъалалардан бирортасига жавоб топишолмаса, албатта Анвар Шох хузурига келишарди. Бу эса унинг фикх илмида сузи кай даражада эътиборли эканини билдиради. Анвар Шох айтади:

"Кашмирда муфтий ва олимларга уларга ихтилофли ва муаммоли булиб келаётган масъалалар борасида уч йил тулик фатво бердим. Шу давр давомида китобга эхтиёж сезмадим"8.

Кашмирий факатгина ханафийлик мазхабига доир китобларгагина чекланиб колмай, моликий, шофеий, ханбалий мазхабларининг фикхий китобларини ута кизикиш ва синчковлик билан укиб чиккан. Имом Шофеийнинг заковати ва "Умм" номли китобини куп мактарди. Жумладан шундай деган:

"Х,ар сафар "Ал-Умм" китобини укиганимда Имом Шофеъий умматнинг энг заковатлиси булгани калбимда урнашарди"9;

""Ал-Умм" дан бошка хар кандай китобни хулоса кила оламан"10. Аллома ханафий мазхабини устун курган бир холатда, бошка мазхаб имомлари ва мужтахидларига ихтироми юкори булиб, уларнинг интилишларини кадрларди. Толиби илмларни хам бу олимларни эхтиром килиш ва кадр-кимматларини билишга чорлаб шундай дер эди:

"Уларнинг барчалари имом, намуна, йулбошчи булишган, уларда биз учун намуна бор. Х,ар бир кишининг уз юрар йули бор"11.

А^лий билимлардан хабардорлиги. Аклий билимлар бу наклий илмларни тушунишга ёрдамлашувчи, восита булувчи илмлардан булганлиги учун хам мутакаддим олимлар уни урганишга харакат килишган. Кашмирий хам бу илмларни хосил килишда куп харакат килган ва мантик, фалсафа, илохиётга тегишли талайгина китобларни укиб-урганган. Укиган фалсафа китоблари ичида Ибн Синонинг "Шифо", "Нажот", "Таъликот", "Ал-ишорот" асрлари хам мавжуд. Шунингдек, инглиз ва франсуз тилларидан араб тилига

7 Юсуф Баннурий. Нафхатул анбар фи хаяти Анвар.-Каротиший:Мактабатул Баннурийя.2 нашр.1424.-Б. 86.

8 Юсуф Баннурий. Нафхатул анбар фи хаяти Анвар.-Каротиший:Мактабатул Баннурийя.2 нашр.1424.-Б. 86.

9 Мухаммад Абдуллох Ансорий. "Аш-шайх Мухаммад Анвар Шох Кашмирий ароухул иътикодийя". Уммул куро университети. Макка 2000. - Б. 62.

10 Юсуф Баннурий. Нафхатул анбар фи хаяти Анвар.-Каротиший:Мактабатул Баннурийя.2 нашр.1424.-Б. 86.

11 Юсуф Баннурий. Нафхатул анбар фи хаяти Анвар.-Каротиший:Мактабатул Баннурийя.2 нашр.1424.-Б. 96.

16

угирилган мантик ва фалсафага доир китобларни хам укиб, бу борадаги замонавий маълумотларни хам узлаштирди.

Колаверса, аклий билимлар буйича китоблар ёзган мутакаддим, мухаккик олимларо - Фахруддин Розий, Газзолий, Ибн Таймия, Валиюллох Дехлавий кабиларнинг асарларини укиб чиккан.

Араб тили ва адабиётини билиши. Анвар Шох Кашмирий араб тилида етук малака сохиби булган. Турли муносабатлар билан айтган куплаб шеърлари мавжуд булиб, хатто айрим фикх асосларини назмга киритган. Тавхид ва калом борасида манзумаси-шеърий асари хам бор. Устозларига нисбатан ёзган марсиялари хам сакланган.

Кашмирий тайёргарлик курмасдан шеър ёзарди. Бир гал кодиёнийлик окими билан бахслашиш максадида бир канча фозил уламолар билан тупланишди. Кодиёнийлар бахс араб тилида булишини талаб килишганда, Кашмирий: "Бу бахс-мунозарани араб тилида наср эмас, назмий услубда киламиз" деганда, кодиёнийлар бахслашишдан кочиб кетишди12.

Кашмирийга бу шоирлик малакаси отаси ва акасидан утган. Колаверса, Кашмирнинг тоза об-хавоси, дарёлари, тоFлари, водийлари каби гузал табиати бу заминда усган болаларни шоирликка ундаши табиий бир хол.

Алломанинг гузал маърифат ва чукур илм сохиби экани аввало, Аллохнинг унга берган фазл ва мархаматидан, сунгра узидаги заковати, ёдлаш кобилиятининг уткирлиги дейиш мумкин. Ёдлаш кобилиятининг уткирлиги хакида узи бундай дейди: "Агар бир китобни барчасини камраб олишни максад килмасдан тезлик билан укиб чиксам, хатто шу шаклда укиган китобим хотирамда ун беш йилгача сакланиб колади"13.

Замондош уламолари Кашмирийга "Ер юзида юрувчи тирик кутубхона" деб таъриф беришган ва кайсидир илмий масъалани ечимида ожиз колишса, дархол унга мурожаат килишган.

Шайх Шабир Ахмад Усмоний14 айтади: "Мен "Фаваиду-т-танзили-л-азиз" китобини тахрир килишда Довуд алайхиссалом хакида айтилган бир гапни тушинишда роса кийналдим, хатто ун беш кун давомида нима килишимни билмай, йул тополмай юрдим. Охири Шайх Анвар Шох хузурига бордим. У

12 Мухаммад Абдуллох Ансорий. "Аш-шайх Мухаммад Анвар Шох Кашмирий ароухул иътикодийя". Уммул куро университети. Макка 2000. - Б. 64.

13 Юсуф Баннурий. Нафхатул анбар фи хаяти Анвар.-Каротиший:Мактабатул Баннурийя.2 нашр.1424.-Б. 26.

14 Шабир Ахмад Усмоний ибн Фазлуррохман Усмоний 1305/1885 йил туFилган, Девбанднинг катта

олимларидан. Шаёх Махмуд хасан кулида тахсил олган. Добхилдаги университетнинг асос солинишида

катнашган ва унда хадисдан дарс берган. Куръон ва хадис илмида илми уткир булиб, урду тилида тафсир китоб ёзган. Араб тилида "Сахих Муслим"га шарх сифатида "Фатхул мулхим" асарини ёзган, аммо 1369/1949 йили вафот этиб ушбу китоб нихоясига етмаган. Китоби нашрдан чиккан.

17

OFHp xacTa öy.Hö eTapgu. YHra caBO.HM Ba xo.aTHMHH TymHHTupraH эgнм, MeHra Aöy Aö,ay..ox X,okhm y3HHHHr "MycTaxpa^'uga Ke.THpraH höh Aööoc (p)HHHr phboathhh yKHmHMHH, moag aHa yma op^anu eHHM TonumHMHH, k&.öhm TacKHH TonHmHHH Mac.axaT öepgu. MeH y khtoöhh yKuö, y3HMHH KuHHaö Ke.aeTraH Macta.a.apra eHHMHH TongHM"15.

XY^OCÄ

A..OMaHHHr h.mhH gapa^acu, xoTupacu, 3aKOBaTH xa^uga y.aMo.apHHHr amraH ran.apH Kyn, aMMO yH.aHMH3KH, öy ypHHga myHHHr y3H eTap.Hgup. AHBap fflox KamMupuH y3H öhtoh 3aMOHgom öy.HÖ AmaraH.apra xaM, KeHuHru aB.Og.apra xaM h.m o.um, yHra aMa. KH.um Ba yHH eTKa3um öyHuna WKcaK HaMyHa Ba ypHaK öy.gH.

REFERENCES

1. Aögy.xaH .HaKHaBuH. Hy3xaTy. xaBOTHp. -EaHpyr:,n,opy. höh X,a3M. 1420. ^.8. -E.1198.

2. MyxaMMag Aögy..ox AHCopuH. "Am-maHx MyxaMMag AHBap fflox KamMHpHH apoyxy. HtTHKoguHa". YMMy. Kypo yHUBepcmera. MaKKa 2000. - E. 400.

3. rocy$ EaHHypuH. Ha^xaTy. aHöap xaaTH AHBap.-KapoTumuH: MaKTaöaTy. EaHHypuHa. 2 Hamp.1424.-E. 349.

4. KamMupuH. Pacou.y hmom KamMupuH. -KapoTHmuH:HgopaTy. KyptOH.1 Hamp.1416.^.1. -E.343.

15 rocy$ EaHHypuH. Ha^xary. aHöap $h xaaTH AHBap-KapoTHmHH:MaKTaöary. EaHHypuHa.2 Hamp.1424.-E. 25.

18

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.