Научная статья на тему 'ОЙЧУЧУК ОЙИМ – ҚЎҚОН МАЛИКАСИ'

ОЙЧУЧУК ОЙИМ – ҚЎҚОН МАЛИКАСИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
40
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Шаҳрисабз / Қўқон / малика / сулҳ / Ойчучук ойим / Ойжон ойим / Абдураҳимбий / Абдукаримбий / Иброҳим оталиқ / Shakhrisabz / Kokan / malika / world / mother Oychuchuk / mother Oijon / Abdurahimbiy / Abdukarimbiy / fatherhood of Ibrahim

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — R. Abdullaev

Ушбу мақолада Шаҳрисабзда вояга етган, сулҳ сабаб Қўқон маликасига айланган, Кенагас ойим номи билан танилган Ойчучук ойим ҳақидаги маълумотлар маликанинг Қўқондаги ҳаёти тарихий манбалар асосида ёритиб берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

OYCHUCHUK PRINCESS OF KOKAN

This article, based on historical sources, highlights the life of the princess in Kokon, as well as information about Oym Oychuchuk, who grew up in Shakhrisabz, became the princess of Kokon thanks to the world, and was known as the mother of Kenagas

Текст научной работы на тему «ОЙЧУЧУК ОЙИМ – ҚЎҚОН МАЛИКАСИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ОЙЧУЧУК ОЙИМ - ЦУЦОН МАЛИКАСИ Абдуллаев Равшанжон Иномжон ^ли

УзФА Тарих институти кичик илмий ходими https://doi.org/10.5281/zenodo.7443619

Аннотация. Ушбу мацолада Ша^рисабзда вояга етган, сул% сабаб Куцон маликасига айланган, Кенагас ойим номи билан танилган Ойчучук ойим уацидаги маълумотлар маликанинг Куцондаги %аёти тарихий манбалар асосида ёритиб берилган.

Калит сузлар: Шахрисабз, Куцон, малика, сул%, Ойчучук ойим, Ойжон ойим, Абдурахимбий, Абдукаримбий, Иброщм оталиц.

ОЙЧУЧУК - ПРИНЦЕССА КОКАНА

Аннотация. В данной статье на основе исторических источников освещается жизнь княгини в Коконе, а также сведения об Ойм Ойчучук, которая выросла в Шахрисабзе, стала княгиней Кокон благодаря миру, и была известна как мать Кенагаса.

Ключевые слова: Шахрисабз, Кокан, малика, мир, мать Ойчучук, мать Ойджон, Абдурахимбий, Абдукаримбий, отцовство Ибрагима.

OYCHUCHUK - PRINCESS OF KOKAN

Abstract. This article, based on historical sources, highlights the life of the princess in Kokon, as well as information about Oym Oychuchuk, who grew up in Shakhrisabz, became the princess of Kokon thanks to the world, and was known as the mother of Kenagas.

Keywords: Shakhrisabz, Kokan, malika, world, mother Oychuchuk, mother Oijon, Abdurahimbiy, Abdukarimbiy, fatherhood of Ibrahim.

^укон хони Шохрухбий вафот этгач хонлик тахтига катта угли Абдурахимбий утиради (1721-1733). У мамлакат сиёсий кудратини ошириш, худудий чегарани кенгайтириш максадида харбий харакатларни бошлаб юборди. ^укон кушинлари томонидан Бухоро хонлигига карашли булган худудлар: Хужанд, Уратепа ва Самарканд шахарлари эгалланди. Шундан сунг Шахрисабзни босиб олиш учун харакатлар бошланади. Бу вактда Шахрисабз хокими Х,акимбек булиб, у куконликларнинг Бухородаги галабаларини эшитиб, доно элчиларини Абдурахимбий хузурига юборади ва узининг ^уконга тобе булганлигини билдиради. Шунингдек Х,акимбек катта акаси Иброхимбекнинг гузал ва окила кизини ^укон хукмдорига турмушга бериш оркали уртадаги муносабатларни янада мустахкамлайди.

Ушбу никох хакида ^укон хонлиги тарихига оид манбаларда бир мунча кенгрок маълумотлар келтирилиб утилади. Хусусан Мирзо Олим Мушрифнинг таъкидлашича: "Умаро ва фузало маслахат килиб, сулхга карор килдилар. Уртада ошнолик тарихи тузалуб, Иброхим Отоликни кизи Ойчучукойимни Рахимхонни никохига акд килиб, ахди паймон махкам килиб, иззат ва обру бирлан мурожаат килиб. Самарканд дохил булиб, неча кун анда турди".

"Анжум ат-таворих" асарида ушбу никох хакида батафсилрок маълумотлар учрайди. Асарда келтирилишича: "Шахрисабз волийси Х,акимбек бир хушёр ва уйгок киши эди. Самарканд фатх этиши, бухороликларни хукандликлар билан сулх ахдномасини имзо килганларини эшитгани захоти доно арбоблари билан машварат килиб, сузамол элчиларини танлаб, жуда куп тортук ва тансукот билан бир муборакнома ёздириб юборди. Шу билан эл булгани ва итоатини маълум килди. Шахрисабз волийсининг элчилари кукка етадиган

Бахмсг ялю жжоуатЮЖ

ЮТЕКМАТЮМАЬ 8С1ЕОТ1Р1С ГОШМАЬ УОШЫЕ 1 Б8иЕ 8 иШ-2022: 8.2 | КБК 2181-3337

саройга келиб, хоннинг якинлари оркали унинг кулини упиш бахтига муяссар булдилар. Ожизлик ва буйсуниш билан элчилик расмини бажардилар. Хоннинг шохона рахмдиллиги жуш уриб, уларга эхтиром курсатди, куп эхсон ва инъом бахшида этиб, улар оркали Х,акимбек валинаъми учун жавохир ва дурлар билан безатилган мурассаъ килич ва камарлар бериб уларни кайтарди. Узининг зафарли узангиси мулозимларидан булмиш Абдулжаббор туксобани улар билан бирга Х,акимбек валинаъмининг энг катта акаси Иброхимбек валинаъмининг жуда гузал ва замонанинг сараси булган кизига совчилик учун юборди.

Элчилар келишидан Х,акимбек хабардор булиб, вилоятнинг аъёни ва ашрофини истикбол учун буюрди. Эъзоз ва икром, хурмат билан яхши жойлар тайинлаб, зиёфат ва мехмондорчилик расмини бажо келтирди. Совчилик хабарини эшитиб, бундай кариндошчиликдан хотири гулдек булди. Кучи етгунча кимматбахо матолар, куз курганда ялтирайдиган дуру жавохирдан жуда куп хадялар билан, уша даврда хеч ким курмаган ва эшитмаган дабдаба ила муътабар якинларини, кабира аёлларни кушиб Ойчучукойим бинт Иброхимбек валинаъмини Самаркандга Абдурахимхон хузурига юборди. Хусумат ва душманлик шундай кариндошлик билан якун топди. Абдулжаббор туксоба олдинрок Фаргона хони хузурига келиб, замона Билкиси келаётгани хушхабарини етказган эди.

Хон ашроф ва зодагонларини бориб уларни кутиб олиш ва нусратли урдуга олиб келиб, шох харамсаройига киритишлари учун буйрук берди. Олий фармонга биноан ул замона Зулайхосини шон ва шавкат, катта иззат ва хурмат билан давлат саройи булмиш амирлик касрига туширдилар. Х,окимлар, маъмур ва саркорлар бир подшохона зебу зийнатли туйни камолига етказиб бошладиларки, бу утиришда турли-туман таомлар, шарбатлар, мевалар, кушлар гушти куп ва сероб холда мухайё эди. Маснавий: [ Шундай шохона базм барпо цилдики, Жамшид арвощни уам узидан шод цилди. Нуёну ша^зодалар %ар тарафдан, Келиб олд сафда турдилар. Улуг донишмандлар %ар фандан, Келдилар бу улуг мажлисга. Х,ар тарафда мусицачи ва мутриблар, Мусица илмида билимдонлари. Уз овозлари билан турли навода, Жонбахш этиб, цайгуни йуц цилардилар. Ул тантанада %ар хил мусица асбоблардан, Барчаси булиб, базм цилардилар. Бу базмда цатнашган %ар бир киши, Давру замон гамидан цутулар эди. Нишот ва тараб шунча куп булдики, Фалак фитнажуйлигини фаромуш этди].

Шохона туй маросими нихоясига етгач шавкатли саройда хозир булган катта ва кичик, улуг ва оддий ахолига хусрави замон лутфи билан заррин халатлар, тилло ва кумуш билан безатилган камарлар тухфа этилди.

Никох туйи хакидаги маълумотларни Ниёз Мухаммад Хукандийнинг асаридаги маълумотлар буйича давом эттирсак: "Шундан сунг балогатосор хатиб ва фасохатшиорли

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

никох укувчи олим хутба укиб, висол акдини шариат устига мустахкам килди. Мажлис катнашчилари султонни куллук килиб мажлисини тарк этдилар. Сарой харамининг махрамлари шохни катта иззат билан малика арус хузурига олиб кирдилар.

Мехмонларнинг хар бирига шохона расм ва русум билан хусравона таъзим курсатилди, иззат ва икром етарли даражада булди. Мехмонлар неча кун турган булсалар шунча кун давомида уларга иззат ва хурмат курсатилди. Валиниъма хотири учун куёвлик бурчидан келиб чикиб хон тарафидан барча мехмонларга хурмат ва иззат курсатилди, кимматбахо хадялар ва чексиз тухфалар улашилди. Кейин уларга рухсат берилди. Эхтиром эгалари булмиш надимларни барча мехмонларни кузатиш учун тайинлаб, мехмонларни узидан рози ва хушнуд этди. Ризожуй надимлар ва юмшок феълли давлат хизматчилари турт фарсанггача мехмонларни тавозе билан кузатиб кайтдилар.

Мехмонлар кайтишидан бир кун утиб, Рахимхон хам Самаркандни бир камсукум ишонган ва якин кишисига бериб узи кайтиш жиловини Хуканд дорус-салтанати сари бурди. Бир неча кун утиб дорул-аморатга фатх ва нусрат билан кириб келиб давлати кароргохида куним топти.

Шу тарика Ойчучук ойим ^укон маликасига айланади ва ^уконда Абдурахимбий бунёд этган ^алъаи-Раимбий саройида яшай бошлайди.

Орадан бироз вакт утиб маликанинг фарзанд кутаётганлиги маълум булади. Бу вактга келиб Абдурахимбийнинг соглиги ёмонлашади ва 1733 йилда вафот этади. Ой-куни етиб маликанинг кузи ёрийди. "Мунтахаб ут-таворих" асарида айтиладики: "Рахимхон Иброхим оталицни бояги айтганимиз кизини уз никохига киритган пайтда мазкур исматпанохнинг буйида Рахимхондан хомила колганди. Х,омиланинг вакти-соати етиб, Рахимхон вафотидан сунг гузал юзли бир киз йуклик куйнидан борлик майдонига келди. Унга Ойжон ойим деб исм куйдилар".

Абдурахимбий вафотидан сунг Ойчучук ойим кайин огаси, эридан кейин ^укон тахтига чиккан Абдулкаримбийнинг никохига киради. Бу хакда Умидий уз асарида ёзадики: "Абдулкаримхон ибн Шохруххон маснади тахтда карор топди, тожи шохини бошига куйди. Нармхуйлик ва дилжуйликни узига пеша килиб муросо ва мадоро бирла хукумат сурди. Ой чучук ойимки, Рахимхонни хотуни эди, никохига олди".

Ойчучук ойим ушбу Абдулкаримбий билан 1750 йил унинг вафотига кадар бирга хаёт кечиради, аммо ундан фарзанд курмайди.

^укон тахтида 17 йил хукм сурган Абдукаримбий вафотидан сунг хукмрон доира вакиллари томонидан унинг угли Абдурахмонбий (1750) хон этиб кутарилади. Унинг хукмдорлиги узокка чузилмай, атиги 9 ой давомида у хокимият тепасида турди. Мазкур Абдурахмонбий малика Ойчучук ойимнинг "угай угли" булиб, кейинрок малика унга кизи Ойжон ойимни турмушга беради.

Абдурахмонбийдан сунг Абдурахимбийнинг угли Эрдонабий ^укон хонлиги тахтига (1751-1752) кутарилади. Эрдонабий хам малика Ойчучук ойимга "угай угил" саналар эди. Аммо Эрдонабийнинг хукмронлиги узокка бормади. ^алмиклар мададига таянган Абдурахимбийнинг бошка бир угли Бобобек ^укон тахтини эгаллаб олади. Бобобекнинг Ойчучук ойимга кандай муносабатда булганлиги хакида манбаларда маълумотлар учрамайди.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Бобобек ^укон тахтида 10 ойгина хукмронлик килди. Уратепа учун бошланган харбий харакатда унга нисбатан суикасд уюштирилади ва бу вокеа Бешарикда амалга оширилади. Олий хокимиятга иккинчи бор Эрдонабий (1753-1762) утказилади.

Ойчучук ойимнинг Эрдонабий давридаги хаёти хакида Мухаммадхакимхон тура куйидагиларни ёзади: "Рахимхон замонасида Бухорода Абулфайзхон подшохлик киларди. Бу подшох ута кетган маишатбоз ва уйин-кулгига берилган хукмдор булиб, давлат ва мамлакат ишларига карамасди. Шу сабабли узбек амирлари орасида бош-бошдоклик вужудга келганди. Жумладан, улардан бири Фарход оталиц саналиб, уз улуси ичида бир неча кун хукумат ногорасини чалиб юрди. Самаркандда эса хукумат уриндигига утирадиган муносиб бир киши йук эди. Амирлар ноилож саййидлар ва нажиблар панохи жаноби эшон Абдушахидхожа ибн жаноб Абдулмажидхожани хукумат тахтига утказдилар. Бир неча кун утгач, бу саййидлар панохи билан мазкур Фарход оталиц уртасида уруш руй берди. Зафар насими язидийлар байроги томон эсиб, жаноб саййидни асир олдилар ва хусайинвор шахидлик даражасига етказдилар.

Азиз фарзандлари эшон Ортукхожа эса кочипши ихтиёр этиб, Хужанд томонга юзланди. Ул жанобнинг келганидан Абдулкаримбий хабар топиб, кучок очиб кутиб олди ва бу саййидлик панохининг кадамини муборак санаб, яхши бир уйга туширди. Эшон жаноблари ул вилоятда тургун яшаб колдилар. Эрдонабий валинеъмат замонасида зиёрат йусини билан Тахти Сулаймонга бордилар. Эрдонабий ул зотнинг кайтиб келишини баракат сабабчиси билиб, бир неча кун хизматларида булди.

У вактда Кенагас ойим номи билан танилган Ойчучук ойим бинт Иброхим Оталикнинг хаёт умри икки йили кам эллик ёшга етган булиб, ул исмат ва хаёлик намунасини эшон жаноблари никохига киритди. Бироз муддат утгач ул хонимнинг эшон жанобларидан буйида колиб, бир фарзанд дунёга келди. Ул саййидзода исмини Х,аким тура куйдилар. Бу пайтда эшон жанобларининг ёши етмишдан ошган эди". Ортукхожа эшоннинг качон вафот этганлиги аник эмас.

Бу орада ^укон хони Эрдонабий билан Ойчучук ойимнинг куёви Абдурахимбийнинг муносабатлари бузилиб, икки орада душманлик пайдо булади. Улар уртасида бошланган кураш Абдурахимбий ва унинг рафикаси Ойжон ойимларнинг фожеали тарзда улдирилиши билан якун топади.

Ойчучук ойим кизи ва куёвининг улимидан сунг "Эрдонабийдан рухсат олди ва икки кадрдон набираси билан тугилган ватани сари юзланади. Бир неча масофа ва манзилларни оркада колдириб, Шахрисабзга етиб боради. Бу пайтда хукумат Рустам авлодлари кулидан чикиб, Бекназарбий ихтиёрига утган эди. Бекназарбий улар кадамини муборак билиб, бегона хонадон вакили булишига карамай, хакни карор топтириб, кулига утган барча мулкларни асл эгаларига кайтариб берди. Кенагас ойим шу зайл узининг барча мулкига эга чикди. Тула ихтиёр ва фарогатда икки нафар камар юзли невараси билан тинч-осуда хаёт кечира бошлади. Бу гаплардан турт йил утгач, Кенагас ойим кунглига уша пайтларда иршодлик уриндигини узининг баракатли зоти билан безаб утирган валийлар кутби ва суфийлар панохгохи эшони бузруквор Мусохонхожа жаноблари зиёрати хаваси тушиб, юрагининг иккита парчаси булмиш неваралари билан ул саййидлик панохи манзил сари юзланди. Манзилга етгач, ул жаноб даргохнинг тупрогини кузига тутиё килиб сурди. Ва ул йулбошловчи хидоятпанох улар хаккида куп лутфу мархаматлар кургузди. Бир неча кундан

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

сунг жаноби эшон хазратлари хаё пардаси ортида утирган ва замон Робияси саналган мастура кизини саййидлик панохи эшон Х,аким туранинг никохига киритди.

Уша кезлари Эрдонабийнинг жияни Хонхожа ибн Юсуф Алихожа тогаси Эрдонабийдан куркиб Дахбедга кочиб келган ва эшон жаноблари хизматида умр кечираётган эди. Бу гаплардан анча вакт утгач, Кенагас ойим бир неварасидан кунглини хотиржам килиб, ул жанобни Дахбедда эшон хазрат хизматида фарзанд сифатида колдирди ва узи яна битта невараси, яъни Норбутабий билан Уратепа сари йулга тушди. Манзилу максадга етишгач, Фозилбий валинеъмат улар кадамини муборак билиб, жуда эъзоз-икром курсатди ва ^изли калъасини ён-атроф туманлари билан бирга уларга инъом килди. Ва бийи мазкурнинг азиз фарзанди Худоёрбий билан Норбутабий киёматлик дуст тутиндилар. Норбутабий икки йил мазкур ерда истикомат килди. Шу орада Эрдонабий мактублар юбориб, шу хатлар ва касамлар оркали Норбутабийнинг дилини ваъдаларга тулдириб, Хукандга чакириб олди.

Эрдонабий уни узининг куп сийловларига сазовор этиб, хозир Муйи муборак деб аталувчи ^оратепа мавзесида хоким килиб куйди".

Шу тарика малика Ойчучук ойим яна ^уконга кайтиб келди. Эрдонабий вафотидан сунг набираси Норбутабий отаси бор-йуги 9 ойгина хонлик килган ^укон тахтини эгаллаб, ^укон хонлари ичида энг узок муддат давлатни бошкарган хукмдорга айланди. Ойчучук ойимнинг качон вафот этгани хозирча маълум эмас.

REFERENCES

1. Мухаммадхакимхон тура. Мунтахаб ут-таворих / Форс-тожик тилидан таржимон, кириш, изохлар муаллифи Ш.Вохидов. - Тошкент: 2010.

2. Махмуд Х,аким Яйфоний. Хуллас ут-таворих. УзР ФА ШИ литографик нашр № 304. Б. 7.

3. Умидий. Тарихчайи Туроний. Кулёзма 17 б бет.

4. Ниёз Мухаммад Хукандий. Ибратул хавокин (Тарихи Шахрухий) / Тожик тилидан таржимон, узбек тилидан табдил, кириш ва изохлар муаллифи тарих фанлари доктори, профессор Ш.Вохидов. Тошкент. 2014.

5. Худоёрхонзода. Анжум ат-таворих (Тарих юлдузлари). Тошкент. 2014.

6. Мирзо Олим Мушриф. Ансоб ус-салотин ва таворих ул-хавокин / нашрга тайёрловчилар А.Матгозиев., М.Усмонова. Тошкент. 1995.

7. Ш.Ю.Махмудов. ^укон хонлигининг маъмурий-бошкарув тизими (1709-1876 йй.) Тарих фанлар номзоди. ...дисс. Тошкент. 2007.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.