Научная статья на тему 'ТИНЧЛИК ЙЎЛИДАГИ ТАРИХИЙ АЛОҚАЛАР'

ТИНЧЛИК ЙЎЛИДАГИ ТАРИХИЙ АЛОҚАЛАР Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
38
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
“Хиндистон” / Бобур / жахон / тинчлик / кенгаш / конгресс / Шастрий. / “India” / Babur / World Peace Council / Congress / Lael Bahadur Shastri.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Зиёвуддинова, Мухлиса

Ўзбекистон Ҳиндистон ўртасидаги алоқалар қадимдан мавжуд. Ушбу мақолада ХХ аср иккинчи яримида Ўрта Осиё ва Қозоғистон мусулмонлари диния идораси рахбарияти динияидораси рахбарияти билан ҳинд мусулмонлари ўртасидаги дўстлик алоқалари ўтган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

HISTORICAL CONNECTIONS TOWARD PEACE

This article describes the friendly relations between India and Uzbekistan, the roots of which go back to the time of Abu Reyhan Beruni. The successor, who was the emperor and poet Zahiriddin Babur. These relations continued in the twentieth century between the Muslims of Central Asia and India.

Текст научной работы на тему «ТИНЧЛИК ЙЎЛИДАГИ ТАРИХИЙ АЛОҚАЛАР»

ТИНЧЛИК ЙУЛИДАГИ ТАРИХИЙ АЛОЦАЛАР d https://doi.org/10.5281/zenodo.7398480

Зиёвуддинова Мухлиса

Тошкент давлат шаркшунослик университети Филология фанлари номзоди, доцент

АННОТАЦИЯ

Узбекистон Хиндистон уртасидаги алоцалар цадимдан мавжуд. Ушбу мацолада ХХ аср иккинчи яримида Урта Осиё ва Козогистон мусулмонлари диния идораси рахбарияти динияидораси рахбарияти билан уинд мусулмонлари уртасидаги дустлик алоцалари утган.

Коалит сузлар: "Хиндистон", Бобур, жахон, тинчлик, кенгаш, конгресс, Шастрий.

АННОТАЦИЯ

В данной статье описываются дружеские отношения между Индией и Узбекистаном, корни которых идут со времен Абу Рейхана Беруни. Продолжателем, которого был император и поэт Захириддин Бобур. Эти отношения продолжались и вХХ веке между мусульманами Средней Азии и Индии.

Ключевые слова: "Индия", Бабур, Всемирный совет мира, конгресс, Лаъл Бахадур Шастри.

ABSTRACT

This article describes the friendly relations between India and Uzbekistan, the roots of which go back to the time of Abu Reyhan Beruni. The successor, who was the emperor and poet Zahiriddin Babur. These relations continued in the twentieth century between the Muslims of Central Asia and India.

Keywords: "India", Babur, World Peace Council, Congress, Lael Bahadur Shastri.

Маълумки Х,индистон Узбекистон уртасидаги алокалар кадим-кадимларга бориб такалади. Буни биз (1000) минг йил илгари ёзилган аллома Абу Райхон Берунийининг "Х,индистон" асаридан хам куришимиз мумкун. Мазкур асар 1030-йили ёзиб тугатилган булиб, у араб тилида "Тахкик мо ли-л-Х,инд мин маъкула макбула фи-л-акл ав марзула" ("Х,индларнинг аклга сигадиган ва сигмайдиган таълимотларини аниклаш" номи билан юзага келган.

572

Абу Райхон Берунийнинг бу шох асарига Гарб ва Шарк олимлари хам жуда юксак бахо берганлар. "Х,индистон" асарига шаркшунос олим академик В.Р. Розен шундай бахо берган эканлар:

- Шарк ва Гарбнинг кадимги ва урта асрдаги бутун илмий адабиётида бунга тенг келадиган асар йук"

Санскрит тилини пухта эгаллаганлиги Абу Райхон Берунийга Х,инд маданияти адабиёти, урф-одатлари, фан ютукларини ростгуйлик, хакконийлик билан тасвирлаб беришга имконият яратди.

Абу Райхон Беруний Х,индистоннинг уша даврдаги машхур олимлари билан танишиши бу мамлакат хакида шундай улмас ва кимматбахо шох асар яратиш имконини берди.

1963-65 йилларда Берунийнинг "Х,индистон" асарини Узбекистон фанлар Академияси Шаркшунослик институти олимлари рус ва узбек тилларига таржима килдилар. Мазкур асар шунчалар мукаммал ёзилган эканки, буни Х,индистон бош вазири Жавахарлал Неру тан олган.

Х,индистондаги Бобурийлар даври, унинг асосчиси Захириддин Мухаммад Бобурнинг у ерда курдирган меъморий обидалари, ажойиб боглари, кейинги авлодлари хам 300 йил давомида хашамматли саройлар, масжиду-мадрасалар бино килишганки, улар хали хануз сайёхларни мафтун этиб келмокда. "Тожмахал" эса, дунё 7 (етти) муътизасидан бири хисобланади.

Али Кусичининг жияни - Тошкентлик олим-аклий ва наклий илимлар билимдони, Хофиз Кухакий Захириддин Мухаммад Бобур замонида Хиндистонга бориб, куп йил хизмат килиб, кейин Тошкентга кайтган. Кабрлари К.Шоший макбарасида.

Х,индистон бош вазири Жавохарлал Нери узининг "Жахон тарихига бир назар" номли китобида Захириддин Мухаммад Бобур хакида шундай ёзади: "Бобур энг донишманд ва дилбар шахслардан бири эди. Унда мазхабий таассубдан колоклик ва киска фикрликдан асар хам йук эди... Бобур санъат ва адабиётни куллаб-кувватлаган кишилардан эди".

Мен сизларга утган ХХ аср 2-ярмидаги давлат ва дин арбоблари билан Урта Осиё ва Козогистон мусулмонлари асосчиларидан булган киблагохим Зиёвуддинхон ибн Эшон Бобохон хазратларининг Х,индистонга килган сафарлари ва юртимизга ташриф буюрган Х,индистон бош вазирлари билан булган мулокотлари хакида ахборот бермокчиман.

1953 йилда Х,индистон пойтахти Дехли шахрида Жахон Тинчлик кумитасининг Халкаро кескинликни юмшатишга багишланган конгресси утади.

Унга Совет Иттифокидан Совет Тинчлик кумитаси раиси, ёзувчи Николай Тихонов, тожик шоири Мирзо Турсунзода, ^озогистон мусулмонлари диния идораси раиси биринчи муовини, Узбекистон козиси киблагохим Зиёвуддинхон ибн Эшон Бобохон хазратлари катнашадилар.

Х,индистонда булган вактларида купгина дин арбоблари билан хам учрашиб узаро алокалар урнатиб келганлар. Ул зоти бобаракот уша учрашувлар биринчи шундай хикоя килиб берган эдилар:

- Бир катта майдонга тумонат одам йигилган. Турли давлатлардан келган делегатлар хам шу ерда жам булган. Бир вакт хиндлар уз диний рахбарларини бир тахтиравонда кутариб олиб келиб, унга мулжалланган жойга утказдилар. У диний рахбар мусикий охангда узок маъруза килдилар Маълум вакт утгач, бизнинг вакилларга хам навбат келган экан, делегациямиз бошлиги Николай Тихонов менга юзланиб,- жаноб Бобохонов, сиз маъруза киласиз -деди.

Мен хам минбарга чикиб, хиндларнинг мусикий маърузаларига монанд булиши учун форс тилида - маъруза килиб, унда форс мумтоз шоирлари Хофиз Шерозий, Абдурахман Жомий хикматларидан - дустлик, тинчлик хакидаги байтларидан келтирдим.

Бироз вакт утгач бир вакил келиб: - Маърузалар ичида сизнинг чикишингиз диний рахбаримизга маъкул келибди. Кайси тилда маъруза килинди -деб суради, - форс тилида дедим. Ёнига бир форс тилини биладиган таржимонни утказиб, энди сиздан яна бир марта маъруза килиб беришингизни илтимос килиб юборди мени, - деди. Рози булиб, яна иккинчи марта маъруза килиб, унда Хофиз Шерозий, Жалолиддин Румий хикматларидан келтирдим. Мен узимча маъруза килдим, таржимон хам бир нарса таржима килиб бергандир, динний рахбар хам бирон нарса тушунгандир, - деб табассум килиб куйган эдилар. Делегациямиз аъзоларини Х,индистон бош вазири Жавохарлал Неру жаноблари кабул килибти.

1958 йили Х,индистонда булиб утган дин арбобларнинг бутун жахон конференциясида катнашиб, Х,индистон мусулмонлари диний арбобларидан Мавлоно Миён, Мавлоно Атикур-Рахмон, кози Сажжод Хусайн, Шайх Абу - л -Хасан ан-Надавийлар билан учрашиб, уларни УО ва КМДИ номидан юртимизга келиб, мусулмон биродарлари хаёти билан танишиб кетишга таклиф этади!

1963 йил 17-25 август кунлари Х,индистон мусулмонлари делегацияси УО ва КМДИ таклифига таркибида Хдндистон мусулмонлари бош муфтийси,

"Жомиату-я-уламо" жамияти презенденти шайх Атикур- Рахмон Усмоний, Дехлидаги "Шох Жахон" жомеъ масжиди имом хатиби Саид Абдуллох, Бухорий, кози Сажжод Хсайин ва бошкалар бор эди. Улар Тошкент, Самарканд, Бухаро, Душанбе шахарларида булиб, мусулмонлар хаёти билан танишадилар.

1956йили Совет Иттифокига Жахон Тинчлик кумитаси раиси Сайфуддин Китчлу жаноблари ташриф буюради. Ундан Москвадан Кавказга борасизми ёки Урта Осиёга,-деб сурашганда - Узбекистонга бораман - дейди. Тошкентга келиб давлат арбоблари билан учрашиб, УО ва КМДИга бориб учрашиши нияти борлигини айтади. У пайтда бобомиз Эшин Бобохон хазратлари Жахон Тинчлик кумитаси аъзоси эдилар.

Мехмонни УО ва КМДИ раиси муфтий Эшин Бобохон ибн Абдумажидхон хазратлари, муовунлари кози Зиёвуддинхон б. Эшон Бобохон, Фозилжон кози домла жаноби ва бошка идора ходимлари кутиб олишади. Узаро самимий сухбатлар ва мехмондорчиликдан сунг бобомиз Эшон Бобохон ибн Абдулмажидхон хазратлари Сайфиддин Китчли жаноби олийларига зар тун кийгизиб, бошларига салла тухфа киладилар. Шундан сунг мехмонни УО ва КМД идораси кутубхонасига таклиф этадилар ва уерда маънавий бойлигимиз булган кулёзма ва тошбосма асарлар билан танаштирадилар.

1956йил 7 ноябр куни Кизил майдонга таклиф килинган бобомиз Эшон Бобохон ибн Абдулмажидхон хазратлари, киблагохим Зиёвиддинхон бобомиз Эшон Бобохон хазратлари, Фозилхон кози домла жаноблари отланиб туришганда, - Адажон, мен хам сизлар билан бирга борай - десам- Майли, юраколинг,- дедилар. Мен хам кизил майдонга чикиб, байрам тадбирларни куриб келаман - дедиму, бирок ажойиб бир вокеага гувох булдим. У ерда тумонат одам. Бобом Эшон Бобохон хазратлари ва атрофларида бизни хам хурмат ва хайрат билан кутиб олиб, таёрлаб куйган турт (4) кишилик жойга утказишди. Бир вакт ташки ишлар вазири М. Турсинов ва таржимон хамрохликларида.

Жахон тинчлик кумитаси раиси хиндистонлик Сайфуддин Китчлу жаноблари хам ташрифи кудум килдилар. Ул зоти бобаракот туппа тугри бобом Эшон Бобохон хазратлари олдиларига келиб хурмат билан кулларини упиб куришдилар ва бошкалар билан кул бериб куришиб, ёнимизда уларга ажратилган жойга бориб утирдилар. Мазкур вокеа менинг хотирамда бир умрга сакланиб колди.

1966 йили Х,индистон ва Покистон уртасидаги кескинликни умшатиш ва тинчлик урнатиш учун Совет иттифоки рахбарияти Тошкентда келишув

R О #

анжуманини ташкил килади. Шу муносабат билан Тошкенти азимга Х,индистон бош вазири Лаъл Бахадур Шастри жаноблари бошчилигидаги делегация ва Покистон президенти Мухаммад Аюбхон бошчилигидаги делегация ташриф буюрадилар. Ана шув анжуманда киблагохим Зиёвуддинхон ибн Эшон Бобохон хазратлари хам катнашган эканлар. Музокаралар давомида таржимон хаторок, таржима килиб койганда жуда калтиз вазиат вужудга келган экан. Шунда киблагохим араб, форс, урду, рус тилларда тугри таржима килиб бериб, вазиятни юмшатган эканлар.

Анжуман муваффакиятли тугагач, Покистон президенти Мухаммад Аюбхон жума куни УО ва КМД идораси мехмони булади. Жума намозини "Тилла Шайх" масжидида жамоат билан бирга укиб, Диния идорада самимий сухбатлар булади. Мехмонга Тошкентда чоп этилган Куръони Карим такдим этилади.

Эртаси куни УОва КМД идорасига Х,индистон бош вазири Лаъл Бахадур Шастри жаноблари бошчилигидаги делегация келади. Самимона учрашув узбекона мехмондарчиликдан кейин уларни Диния идора кутубхонасига таклиф этишади. У ердаги маънавий бойлигимиз булган кадимги кулёзма ва тошбосма асарлар билан таништиришади. Мехмонлар мамнун булиб мехмонхоналарига кайтадилар.

Эртасига уйимизга сим кокилади. Телефонни олсам, рус тилида хинд акцет билан:

- Х,индистонинг Совет Иттифокидаги элчисиман. Бизнинг бош вазиримиз Шастрий жаноблари яна бир бор муфтий хазратлари билан учрашмокчи эканлар - деди.

Киблагохим эрталаб Самаркандга жунаб кетганликларини хабарини бердим. Элчи ачингандек булиб, гушакни куйди. Эратаси эрталаб Лаъл Бахадур Шастрий вафот этибди деган хабар келди.

1978 йили Совет Иттифокига Х,индистон бош вазири Мохаража Десай жаноблари бошчилигидаги делегация ташриф буюради. Москвадан Тошкентга келган бош вазир уз аёллари билан УО ва КМДга хам келади. Уни чиройли кутиб олиб, мехмон килиб, унга хам Бухорода тикилган чопон ва дуппи хадя килишади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.