Научная статья на тему 'Эркин иқтисодий зоналарни ривожлантиришнинг жаҳон тажрибаси'

Эркин иқтисодий зоналарни ривожлантиришнинг жаҳон тажрибаси Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
848
191
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Инвестиция / эркин иқтисодий зона / “франко зонаси” / Киото конвенцияси / оффшор зоналар / “дьюти фри” дўконлари / технопарклар / эркин савдо зоналар / илмий технология зоналари / инвестиции / свободные экономические зоны / “зона франко” / Киотская конвенция / офшорные зоны / магазины “дьюти фри” / технопарки / свободные торговые зоны / научно-технологические зоны

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Рашидов Мэлс Каримович

Мазкур мақолада эркин иқтисодий зоналар тушунчасининг назарий ва иқтисодий асослари баён этилган. Эркин иқтисодий зоналар ривожланишида хорижий давлатлар(Япония, Жанубий Кореа, Хитой, АҚШ, Россия) тажрибаси мисолида таҳлил қилинган ва тегишли ҳулосалар шакллантирилган. Бундан ташқари эркин иқтисодий зоналарнинг ташкилий тузилишлари тизимини янада такомиллаштиришга доир хулоса ва таклифлар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

МЕЖДУНАРОДНЫЙ ОПЫТ РАЗВИТИЯ СВОБОДНЫХ ЭКОНОМИЧЕСКИХ ЗОН

В этой статье описываются теоретические и экономические основы концепции свободных экономических зон. Был проанализирован опыт зарубежных стран (Японии, Южной Кореи, Китая, США, России), сформулированы соответствующие выводы. Кроме того, были разработаны выводы и рекомендации по дальнейшему совершенствованию организационной структуры свободных экономических зон.

Текст научной работы на тему «Эркин иқтисодий зоналарни ривожлантиришнинг жаҳон тажрибаси»

РАШИДОВ Мэлс Каримович,

Тошкент давлат иктисодиёт университети мустакил тадкикотчиси

ЭРКИН ИКТИСОДИЙ ЗОНАЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЖАДОН ТАЖРИБАСИ

УДК 334.784

РАШИДОВ М.К. ЭРКИН ИКТИСОДИЙ ЗОНАЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЖАЦОН ТАЖРИБАСИ

Мазкур маколада эркин иктисодий зоналар тушунчасининг назарий ва иктисодий асослари баён этилган. Эркин иктисодий зоналар ривожланишида хорижий давлатлар(Япония, Жанубий Кореа, Хитой, АК.Ш, Россия) тажрибаси мисолида тахлил килинган ва тегишли хулосалар шакллантирилган. Бундан ташкари эркин иктисодий зоналарнинг ташкилий тузилишлари тизимини янада такомиллаш-тиришга доир хулоса ва таклифлар ишлаб чикилган.

Таянч иборалар: Инвестиция, эркин иктисодий зона, "франко зонаси", Киото конвенцияси, оффшор зоналар, "дьюти фри" дуконлари, технопарклар, эркин савдо зоналар, илмий технология зона-лари.

РАШИДОВ М.К. МЕЖДУНАРОДНЫЙ ОПЫТ РАЗВИТИЯ СВОБОДНЫХ ЭКОНОМИЧЕСКИХ ЗОН

В этой статье описываются теоретические и экономические основы концепции свободных экономических зон. Был проанализирован опыт зарубежных стран (Японии, Южной Кореи, Китая, США, России), сформулированы соответствующие выводы. Кроме того, были разработаны выводы и рекомендации по дальнейшему совершенствованию организационной структуры свободных экономических зон.

Ключевые слова: инвестиции, свободные экономические зоны, "зона франко", Киотская конвенция, офшорные зоны, магазины "дьюти фри", технопарки, свободные торговые зоны, научно-технологические зоны.

RASHIDOV M.K. INTERNATIONAL EXPERIENCE OF FREE ECONOMIC ZONES DEVELOPMENT

There is described in the article theoretical and economic foundations of free economic zones concept. The international experience of some countries (Japan, South Korea, China, USA, Russian) has been analyzed and the relevant conclusions are formulated. In addition, conclusions and recommendations on further improvement of the organizational structure of the free economic zones were elaborated.

Keywords: investments, free economic zones, "Franco zone" Kyoto convention, offshore zones, dutyfree shops, techno parks, scientific-technological zones.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 9(117)

Цозирги даврда саноати ривожланган мамлакатлар, ривож-ланаётган мамлакатларда цам албатта турли мацсадларни кузлаб эркин ицтисодий зоналарни вужудга келтирмокдалар. Эркин ицтисодий зоналар борасида ицтисодий жицатдан турли туман таърифлар мавжуд. БМТнинг шу муаммога багишланган фаолия-тида 20 дан ортиц таъриф келтирилган.

Биринчи марта эркин ик,тисодий зоналарнинг ёки "франко зонаси" нинг тушунчаси 1973 йилда Киото конвенциясида берилган. Эркин иктисодий зоналарни - давлат худудининг муайян натижа-ларга эришмок максадида миллий ва хорижий тадбиркорлар учун иктисодий фаолиятнинг пре-ференциал шартлари, бошкарувнинг алохида режими ва бошка ташкилий маъмурий тадбир-ларни жорий этиладиган кисми сифатида таъриф-лаш мумкин.

Хозир жахонда 4 мингдан ортик эркин иктисодий зоналар мавжуддир. Улар турли вазифаларни бажариши учун уз олдига турли максадларни умумлаштирган. Масалан, - махсус имтиёзлар, баркарор конуний база ва ташкилий муолажаларни соддалаштириш туфайли хорижий капитални ва илFор технологияларни жалб этиш; - тайёр махсулот экспортини кенгайтириш учун мехнат так,симоти афзалликларидан фойдаланиш; -мамлакат ва минтак,а бюджетига валюта тушумини устириш; - янги иш жойларини яратиш; - ташкил килиш, бошкариш ва молиялаш сохасида жахон тажрибасини урганиш ва амалиётга жорий этиш хисобидан ишчи кучи малакасини ошириш.

Мавзуга оид адабиётларнинг тацлили

Эркин иктисодий зоналарни умумназа-рий жихатлари хорижий мамлакатлар олим-лари И.П.Форминский, Е. Авдокушин[3], Н.В. Черненко[4], Александрова Е.[5], А.Базель, Д. Гер-медис, Т. Данно, З. Окрут, Робард, Я. Друзик, В. Акуреев, С.Г. Овчинникова, Ю.В Яковец[6], Шехов-цев А., Шестакова М., А.Громов [7] ва бошкалар томонидан урганилган. Булар каторида мазкур категория узбек олимларимиздан С.С/Руломов, Ш.Н.Зайнутдинов, И.Искандаров, С.Э.Вохидова, Х.Р.Хамроев[1], А.Б.Низомов, А.Р. Холикулов[8] каби иктисодчиларнинг тадкикотларида хам уз аксини топган.

Мамлакатимиз иктисодчи олимларининг хам назарий карашлари эътироф этилган. Хусусан: Х.Р.Хамроевнинг "Зонал сиёсат" номли моногра-фиясида эркин иктисодий худудларнинг таркибий жихатдан тузилиши,фаолияти ва жахон тажрибаси хакида тулик маълумотга эга булим мумкин [1].

Бундан ташк,ари, Е.Автокушин узининг рисола-ларида "эркин зоналар- инвестиция учоFи" -деб, таъриф келтириб утади[3].

Иктисодий луFатларда эркин иктисодий худудларнинг (ЭИХ) хорижий инвестициялар-нинг кириб келишини раFбатлантиришига урFу берилган. У ерда ёзилишича: «Эркин иктисодий худуд: хорижий капитал иштирокидаги фаолиятни раFбатлантирувчи, имтиёзли валюта-молиявий ва кулайрок, солик, режимларига эга булган худуддир» [9].

Аммо, республикамизнинг хозирги ижти-моий - иктисодий ривожланиш даражаси эркин ик,тисодий зоналар фаолиятини ташкил этиш, назарий ва амалий жихатларини чукуррок, урганишни талаб этади. Бу эса мазкур макола мавзусининг долзарблигини англатади.

Тадцицот методологияси

Хозирги глобаллашган даврда хар бир давлат уз олдига улкан мак,садларни куйиши аник,, лекин бу мак,садлар инвестицияларсиз ташкил этишили кийиндир. Шу инвестицияларнинг мажозий маъ-нода учоFи хисобланган эркин иктисодий зоналар хисобланади. Бугунги кунда дунёнинг 150 дан ортик, давлатида ташкил этилган эркин зоналар мамлакатлар тараккиёти учун хизмат килиб келмокда.Узбекистонда хам карийб, 10 йиллик тажриба мавжуд. Бу жараён албатта Узбекистан учун ривожланган ва ривожланаётган давлатлар тажрибасини урганишни талаб килади. Хамма давлатларда хам эркин иктисодий зоналар яратиш ишлари илмий асосда, пухта уйланган эркин иктисодий зоналар сиёсати оркали ташкил этилган, деб булмайди. Биз бу борада катта тажри-бага эга булган айрим давлатлардаги зоналарда олиб борилган ишларни тахлил к,илмок,чимиз. Бу борада катта тажрибага эга давлатлар анчагина, аммо кайси давлатнинг тажрибасига эътиборни каратишда икки нарсани хисобга олдик: биринчи-дан, эркин иктисодий зоналар сиёсати борасида узига хос урни бор ва иккинчидан, тажрибасини Узбекистонда куллаш учун ахамияти мухимрок давлатлар танланди.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 9(117)

Биринчи танлаган давлатимиз бу-Япония. Бу давлат эркин иктисодий зоналар сиёсати масала-сида узига хос томонларга эга булиб, у куйидаги мезонлар тизимига таянади:

- минтакаларнинг чекланган ер ресурсларидан иложи борича самарали фойдаланиш;

- табиий ресурсларнинг нисбатан камлигини хисобга олиш;

- махаллий ва марказий маъмурият манфаат-ларини мослаштириш;

- йирик шахарларда ахолининг ва саноат ишлаб чикаришнинг хаддан ташкари концентра-циялашувини бартарафлаштириш.

Ушбу мамлакат миллий масштабда минтакаларни ривожлантиришни режалашти-ришнинг узига хос усулларига эга. Давлат томо-нидан режалаштириш уз ичига ривожланиш режа-сининг умумий хамда алохида вазирликларнинг кушма тадбиркорликни турли усуллари булган зоналарни ривожлантириш режаларини олади. Японияда эркин импорт зоналари номини олган эркин иктисодий зоналар кенг таркалган. Бундай зона "импортни ривожлантириш ва инвести-цияларни жалб килиш хисобида ривожланиш максадида конунчиликда алохида чоралар"ни уз ичига олади.

Улар денгиз ва х,аво портларида ташкил этилади, бу зоналарни тузишдан максад: бу портларда минтака микёсида товарларнинг йиFилиши окибатида Япон иктисодиётининг бутун сохаларидаги муомала харажатлар оптималлаш-тиришдан иборатдир;

• хорижий инвестицияларнинг усиб кетаётган шароитда мамлакатда саноат базаларини "ювилиб кетиш" жараёнини секинлаштиришдан иборат;

• кушни Осиё мамлакатлари билан мехнат таксимотини кенгайишига кумаклашишдан ибо-рат;

• тартибга солишнинг янги усулларини синаш-нинг узига хос "полигонларини"яратишдан ибо-рат.

Японияда куйидаги тур эркин савдо зоналари тузиш таклиф этилган:

- импортга кумуклашувчи эркин иктисодий зоналари: экспортга мулжалланган усиш даврига оид тартибларни куриб чик,иш ва узгартириш (10 мингга якин карорларни куриб чикиш зарур). Бу зоналар Хитой махсус зоналари ва Тайваннинг -экспорт к,айта ишлаш зоналарига нисбатан узаро бир-бирини тулдирувчи муносабатда булиши зарур.

- ресурсни тежовчи эркин иктисодий зоналари. Уларда жахон бозорларида коньюнктура

кулай булган даврда сотиб олинадиган хом ашё-нинг йирик захираларидан божсиз саклаш кузда тутилган. Хом ашёни япон истеъмолчилари хам, зонада ишлаб чикариш билан шуFулланувчи хорижий фирмалар хам ишлатишлари мумкин;

- эгизак зоналар, яъни Хитойнинг махсус иктисодий зоналаридаги мехнат куп талаб киладиган ишлаб чикаришларни тулдирувчи зоналар. Бу зоналарга эгизак зоналардаги хом ашё ва деталларга асосланувчи капитал куп талаб к,илинадиган ишлаб чик,аришларни ривожлантириш кузда тутилган:

- Океан олди мамлакатларидаги фирмалар учун "энг кулай" тартибли эркин иктисодий зоналари. Улардаги корхоналар, хатто япон техноло-гиясини кулласалар хам солик имтиёзларга эга буладилар.

- халкаро савдо билан алокадор масалалар буйича маълумот-маслахат берувчи махсус ташки-лотлар тузиладиган эркин иктисодий зоналари;

- иктисодий тараккиёти даражаси паст булган мамлакатларга кумаклашувчи эркин иктисодий зоналар. Уларда ривожланаётган мамлакатлар товарларининг сифат даражасини кутариш Японияда мавжуд маркетинг туFрисидаги маълумот-ларни таркатиш, сифатини бошкаришнинг япон тизимини жорий этишга кумаклашиш ишлари олиб борилади.

Эркин импорт зоналари билан бир каторда илмий - техник типидаги тадбиркорликни ривож-лантиришга мулжалланган эркин иктисодий зоналар хам мавжуд. Улар АКШнинг технопаркларига ухшаб кетади, аммо анча фарк килади.

Технополис деганда, шахар ва унинг атрофи яхлит бир худуд сифатида каралиб, унда юкори технологияли саноат тармоклари, илмий муассаса-лар, олий укув юртлари (технополис учун илмий ва инженер кадрларни тайёрловчи), хозирги замон ишлаб чикариш ва ижтимоий инфратузилма жой-лаштирилади. Бу тузилмаларнинг энг мухим фарк килувчи хусусиятларидан бири, чекка туманлар иктисодиётини кутаришнинг бош ричаги сифатида илм куп талаб килиши ва кушилган киймат хиссасининг-юкорилиги билан ажралиб турувчи илFор, узлаштириш боскичида ёки ривожланиш боскичида булган тармоклар технологиялар тан-лаб олинган.

"Технополис" дастури куйидаги максадларга эга:

- саноатни марказдан чекка улкаларга кайта-таксимлаш,

- махаллий университетлардаги илмий ходим-ларнинг фаолиятини активлаштириш хисобидан илмий ишланмаларни интенсивлаштириш;

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 9(117)

- саноатни илм куп талаб киладиган ва энергияни тежовчи технологияларга кайта мулжаллаштириш.

"Технополис" дастури Япониянинг ташки савдо ва саноат вазирлиги томонидан ишлаб чикилган. Бу дастур буйича мамлакатнинг ик,тисодий жихатдан колок префектураларида 20 га якин технополис номини олган илмий - техник зоналарни яратиш кузда тугилган эди. "Технополислар сгратегияси" -Японияни умуммиллий кризисдан олиб чик,иш ва дунёнинг буюк давлатлар каторига олиб чик,ишга ёрдам берган ишлардан биридир.

Одатда технополис деганда, иктисодиётида янги технология тадкикот марказлари ва шу тех-нологиядан фойдаланувчи корхоналар асосий роль уйнайдиган шах,ар тушунилади. Лекин, бу таъриф асосий мазмунни ифодаламайди: янги технология одамлар орасида, одамлар ва табиат орасида кандайдир муносабат яратишда курол булиб хисобланади. Биринчи технополислар яра-тилиши АКШда бошланди, аммо фак,атгина япон-лар технополисларни давлат даражасида шакллан-ган сиёсатга айлантирдилар. Бизнинг фикримизча, бу япон хукумати олиб борган эркин иктисодий зоналар сиёсатининг кучлилигидандир. XX асрнинг 70-йилларида Японияда асосида япон миллати-нинг саклаш ва ривожлантириш максади ётган, инсоният эришган илмий на маданий потенциални онгли равишда фойдаланиш жараенини давлат томонидан ташкил этишнинг стратегияси ишлаб чикилди. Бу стратегия "технополислар стратегияси", яъни одамларнинг янги яшаш шароитла-рини - ^окимият, бизнес ва илм билан бирга-ликда ишлаб чицариш номини олди.

Куйилган мак,сад куйидаги 3 йуналишда амалга оширилди:

- махаллий ресурсларни ишлатиш асосида махаллий хаётни фаоллаштириш.

- замонавий технологияни жалб килиш ва т ехнополиснишакллантиришасосидамахаллий хаётнифаоллаштириш.

- ахоли билан иш олиб бориш ("сифатли ресурсларни тарбиялаш" маънода).

Япон ик,тисодиётини ривожлантиришга моно-полислар хам хизмат килмокда. Уларнинг ёрда-мида Япония технологик янгиликларни импорт килишдан - узининг миллий ишлаб чикариш технологияларни ишлашини амалга ошириш мувафакиятига эришди.

Хулоса килиб айтганда, технополислар япон ик,тисодиётини узгариб кетишига олиб келди. Агар Япония йигирманчи асрнинг 70 - 80 йилларида дунёнинг технологиялар импортёри булган булса,

90- йилларда эса эспортёрига айланди. Бунда тех-нополисларнинг роли жуда бекиёсдир.

Жанубий Корея. Корея узок вакт мобайнида уз мамлакатига хорижий инвестицияларни деярли жалб килмасдан келган. Мамлакат худудида хорижий кушма корхоналар булмаган. Факат 1960 йил "Хорижий инвестицияларни жалб килиш тутрисида" конун кабул килингач шароит узгарди. Бу инвесторларга к,атор имтиёзлар берганди. Аммо бу конун уз имтиёзларини 10 йилдан кейин бера бошлади. 1970 йилда Жанубий Кореяда биринчи эркин иктисодий зона ташкил этилди, бу хорижий капитал ок,имини жадаллаштириб юборди. Асосий максад, мамлакат иктисодиётида факат экспорт учун ишлайдиган корхоналар сонини купайтириш, мамлакатнинг аграр ривожланишда, мехнат куп талаб киладигал саноат тармокларини ривожлантиришга эришиш эди. Кореядан урганадиган мухим жихатлардан бири, эркин ик,тисодий зона-лардаги корхоналар экспорт-импорт фаолият учун лицензия талаб этилмаслигидир.

Хорижий инвестициялар узи билан бирга замонавий менежмент ва бизнес ахлок,и олиб киришди десак, хеч хам муболаFа булмайди.

Жанубий Кореядаги хорижий капитал жалб килишни раFбатлантириш жараёни 2 боскични босиб утди.

I боскич (1962-1984 йиллар). Барча хорижий инвесторлар куйидаги имтиёзларга эга эди: -солик, имтиёзлари (даромад солиFи, корпоратив солик,, мулк солити 50% камайтирилган); -божхона туловларидан озод к,илиш; - импорт к,илинадиган ускуналар кушилган киймат солиFидан озод килинди.

II боск,ич (1984 йилдан хозирги кунгача). Фак,ат юкори технологик тармокларни ривожланти-ришни раFбатлантирувчи солик солиш тизими киритилган.

Унга, куйидаги имтиёзлар киритилган: даромад солиFи. Капитали 100 % хорижий булган кушма корхонада ишловчи хорижий фукаролар бу соликни тулашдан озод килинади;

корпоратив солик. Капитали 100 % хорижий булган корхоналар корпоратив соликдан куйидагича озод килинади:

- биринчи беш йил солик тулашдан озод килинади,

- кейинги 3 йил солик,к,а 50 % ли имтиёз бери-лади;

- хорижий инвесторларга дивидентларини хорижга кучиришда хукукий химоя килинган хамда хеч кандай тусиксиз йуклигидир.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 9(117)

Тадкикотларимиз давомида Жанубий Коре-яда бир канча эркин иктисодий зоналар кишлок хужалиги ва олис туманлар иктисодиётини юксал-тиришга каратилганлигига амин булдик. Ушбу туманларда ахоли бошка туманларга нисбатан жуда зич жойлашганлиги хамда уларни иш билан таъминлашга эришилган ва мехнат куп талаб киладиган тармоклар ихтисослаштирилган.

Жанубий Кореядаги эркин иктисодий зона-ларни урганишдаги мухим хулосаларидан бири шуки, миллий корпорацияларининг фансиFимли инвестицияларини мамлакатга жалб килишда эркин иктисодий зоналар кучли курол эканлигини яккол исбот килиб берди.

Хитой. Хитойдаги эркин иктисодий зоналар иктисодий ислохотларнинг жадал суръатлар билан боришида жуда катта ахамият касб этади. Бунда эркин иктисодий зоналарнинг хиссаси 20 %ни ташкил этади. Хитой Осиёнинг мамлакатлари ичида биринчи булиб эркин иктисодий зоналар туFрисидаги к,арор кабул килди. Хитой олимлари эркин иктисодий зоналарни яратишдан олдин АКШ, Япония, Гонгконг, Сингапур, Тайванларни тажрибасини чукур ва хар томонлама урганиб чикганлиги - улар юритган эркин иктисодий зоналар сиёсатидаги афзалликлари хам Хитойда аксини топишига имкон яратган.

Эркин иктисодий зоналар яратишдан Хитойда куйидаги максадлар кузланган эди:

1. Хорижий капитални жалб килиш.

2. Ривожланган мамлакатлардаги илFор тех-нологияни ва менежмент тажрибасини кабул килиш.

3. Самарадор иш жойларини яратиш йули билан нафакат ахоли бандлиги даражасини кутариш, балки ахолининг турмуш даражасини ошириш, мамлакат ижтимоий мухитни баркарорлаштиришга эришиш.

4.Экспортни купайтириш йули билан валюта тушумларини ошириш.

5. Чет эл капиталидан энг унумли тарзда фой-даланиш.

6. Халк,аро иктисодий ва технологик хамкорлик даражасини ошириш иктисодий ва технологик ахборотни йиFиш, хорижий мамлакат-лар хамкорлик ва ташки савдо сохасида банд буладиган кадрларни тайёрлаш.

7. Ижтимоийлашган кенг масштабда ишлаб чикаришни бошкаришдаги хориж тажрибаси урганиш.

8. Замонавий саноат корхоналар турини яра-тиш.

9. Янги тур махсулотлар ишлаб чикариш ва уларни халкаро куламда ракобатбардошлигини таъминлаш.

10. Ички саноатга эьтибор берган холда, асосий эътиборни ташкарига йуналтирилган иктисодиётни куриш, саноат, савдо ва кишлок хужалиги инте-грацияси, чорвачилик, баликчилик ва туризмни бир вактда ривожлантириш.

11. Махсус иктисодий зоналарда ахоли жон бошига даромад микдорини жадал ошириш.

Хитой тажрибасида зона учун жой танлашда куйидагилар асосий хисобланган:

- ташки бозорга мустакил равишда чикишини таъминлай оладиган йирик порт булиши керак (ёки бундай порт курилиши керак);

- жахоннинг йирик молиявий иктисодий мар-казлари билан алока урнатишга кулай жойлашган булиши керак (биринчи навбатда Гонконг, Синга-пурва Япония шахарларига);

- ахоли зичлиги унчалик юкори булмаган, нисбатан эркин, буш майдонларга эга булган жой-ларда жойлашиши керак (янги саноат объектла-рини куриш ва янги ишловчиларни жойлайлаш-тиришга имкон булиши учун).

Хитой иктисодиётига хорижий инвесторларни жалб килган асосий омил бу нафакат эркин иктисодий зоналарда, балки мамлакат микёсида инфратузилманинг юкори даражада ташкил этил-ганлигидир. Инфратузилма бу - шундай омилки, у давлатдан зоналарни яратиш буйича асосий куйилмаларни талаб килади ва уз навбатида, улар фаолият юритишининг макроиктисодий самара-дорлигини белгилайди. Бунда Хитойликлар инфратузилманинг шаклланиши "олтита куйилиш, текис-лаш" шиори остида кетмокда. Йулларни, сув, газ кувурларини, коммуникацияни, иссиклик, электр узатиш линияларини куйиш ва шунингдек ер участкаларини текислаш. Бундан яхши куринадики, курилиш деярли нолдан бошланган.

Хитой эркин иктисодий зоналаридаги имтиёз-лар тизими куйидагилардан иборат:

- камида 5 йил муддатда уз фойдасини Хитойга кайта инвестицияга айлантирган хорижий инве-сторларга реинвестиция килинган улушга мос равишида туланган даромад солиFининг 40% кайтариб берилади;

- паст рентабелли ёки иктисодий чекка ва колок туманларига уз капиталини киритган тад-биркорлар 11 йилдан бошлаб, (10 йил имтиёз дав-ридан кейин) даромад солиFининг 15-30 фоизи мукофот тарзида чегирилади;

- 5 миллион доллардан ортик инвестиция киритган ёки замонавий технологияни такдим

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 9(117)

этган ёхуд айланма капитали секин айланадиган корхона солитидан кисман ёки тулик,лигигача озод килиниши мумкин;

- божхона зоналарига божхона - саноат соли™ хамда божхона туловларини туламасдан, хохла-ган махсулотни киритиш мумкин. Бу товарларни ички бозорда олиб киритилаётганда эса солик ва туловлар тулик холда олинади[5].

Тадкикотларимиз давомида Хитой тажриба-сидаги яна бир жихат, бу эркин иктисодий зона-лардаги махаллий хукуматларнинг кушма корхо-налар учун махаллий бюджетга алокддор булган соликлар буйича кушимча имтиёзлар бериши булди. Масалан, субсидиялар паст нархлар тизими оркали коммунал хизмати учун, участкалардан ва ишлаб чикариш хоналаридан фойдаланиш учун ижара туловини арзонлаштиришга, шунингдек, бюджет дотациялари ва давлат кредитлари бери-лади. Маъмурий имтиёзлар инвесторларни инфра-тузилма воситалари таъминлашга, кайд килиш ва божхона муолажаларини соддалаштиришга тегишли, шунингдек бизнесга кумаклашаётган турли хил хизматларни курсатишга тегишлидир.

Хитой тажрибасидан хулоса киладиган булсак, эркин ик,тисодий зоналарни яратишда ва ривож-лантиришда улар куйидагиларга асосий эътибор каратганлар:

1. Пухта уйланган х,ук,ук,ий - норматив база яра-тилганлиги;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2. Иктисодий, молиявий ва бошка имтиёзлар-нинг тури ва даражаси махаллий шароит, куйилган максад ва вазифаларни хисобга олган холда пухта равишда табакалаштирилган.

3. Зоналарда мослашувчан инвестиция сиёсати амалга оширилганлиги.

4 Ишлаб чикариш, илмий тадкикот базаси ва савдо-сотик тизимини, кайта ишлаш саноатини комплекс ривожлантиришга каратилганлиги.

5. Катта микдорда нисбатан арзон булган ишчи кучининг мавжудлиги.

6. Экспорт учун реал ва шаффоф ишлаш имко-ниятининг яратилиши.

7. Хитой суFурта компаниялари хорижий инвесторларни сугурталашни уз буйнига олганлиги.

8. Эркин иктисодий зоналар ривожланишини давлат томонидан кенг тарзда куллаб - кувватлаш ишлари аммалга оширилганида,

- деб биламиз.

Бу тажрибани Узбекистонда ишлаб чикиш ва эркин иктисодий зоналарни яратишда урганиш лозим.

АК.Ш. Эркин иктисодий зоналар масала-сида жуда катта ишлар олиб бораётган ва катта

ютукларга эришган давлат бу - Америка Кушма Штатларидир. Хозирги кунда, АКШда фаолият олиб бораётган эркин иктисодий зоналар сони 2000 тадан ортикни ташкил этади. Уларнинг купчилигини тадбиркорлик, ташки савдо ва техник - тадкикот зоналари ташкил этади.

АКШнинг тажрибасидан шуни курит мумкинки, эркин иктисодий зоналарнинг шаклларидан бири булган техник-тадкикот зоналар ёки технополис-лар яратиш ва ривожлантириш борасида юкори тажрибага эга. АКШ технополисларини яратиш дастурида асосий эътибор куйидагиларга каратилади:

- техник жих,атдан куллаб-кувватлаш;

- кадрлар билан ёрдам бериш;

- курилиш майдонлари ва иншоотларини тай-ёрлаш учун лицензия ва субцидия бериш шакли-даги тижорат ёрдами;

- молиявий ёрдам (ходимларни техник жих,атдан тайёрлаш учун ссуда, субцидия ва карзлар бериш, илмий тадкикот ишлари учун солик имтиёзларини бериш)[7].

АКШнинг тадбиркорлик зоналари фаолияти тажрибасининг умумий хулосаси шундан иборатки, ташкил этиладиган зона унчалик куп булмаган тузилмани уз ичига олиши, сох,ага нисбатан рах,бат, имтиёзлар тизимига бой булиши лозим.

Ташки савдо зоналари тахлили шуни курсатадики, бу зоналарда экспорт мамлакат буйича уртача курсаткичга нисбатан анча тезрок усади. Улар бевосита ёки билвосита ахолининг бандлик даражасини оширади, иктисодиётга нафакат локал даражада, балки бутун миллий иктисодиёт даражасида ижобий таьсир этади, деб каралган. Уларда асосий эътиборни халкаро маркетингни ривожлантиришга, халкаро савдо марказларини яратишга каратилган.

Ташки савдо зоналарининг икки тури мавжуд: умумий зоналар (general purpose, GP) ва махсус кичик зоналар (spesial purpose, SP).

Энг мухим жихат зоналарда товарлар 4 турга ажратилади ва уларнинг хар бирига алохида божхона тартиби тузилган:

- имтиёзли хорижий товар макоми;

- имтиёзи булмаган хорижий товар макоми;

- ички товар макоми;

- зона микёсидаги товар макоми.

Россия. Россияда эркин иктисодий зоналар Хитой тажрибасидан фойдаланган холда ташкил этилган. Россия инвестициялар окимини узига жалб килувчи асосий омиллар сифатида куйидагиларни хисоблайди:

- йирик ички бозор;

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 9(117)

- apзoн xoм aшë вa энepгия pecypcлapи;

- мaлaкaли вa ниcбaтaн apзoн ишчи кучи xaмдa фoйдaлaнилмaëтгaн илмий пoтeнциaл;

- oлим вa юкopи мaлaкaли мyтaxaccиc гад-pлapнинг ниcбaтaн apзoнлиги;

- x1apбий-caнoaт кoмплeкcининг кyдpaти вa зaмoнaвий пoтeнциaли[6].

Poccия xyкyмaтининг эpкин иктиcoдий зoнa-лap cиëcaтини тaxлил килcaк, эpкин иктиcoдий зoнaлap яpaтишнинг биpинчи бocкичидa мapкa-зий xyкyмaтдa эpкин иктитодий зoнaлap cиëcaти яxши юpитилмaгaн. Нaтижaдa yлap «к1yйидaн», мaxaллий xoкимиятлap тaшaббycи билaн, rana-кaттa мaйдoнлapни эpкин икдигадий зoнaлap, дeб эълoн килишдaн бoшлaнди. Дммo, 1994 йилдaн эpкин и^тигадий зoнaлap cиëcaти шaкллaнa бoш-лaди. Бунинг xycycиятлapи кyйидaгилapдaн ибo-paт б^^нлитыи излaнишлapимиз opкaли ^иб Утдик. Macaлaн:

- йиpик мaйдoндa зoнa яpaтишгa кaтъий ту^к, к^ил^лит;

- яpaтилaжaк зoнa мaйдoнини илoжи бopичa дaвлaт тoмoнидaн киcкapтиpишгa xapa^ килингaнлиги;

- мaxaллий шapoит xycycиятлapини чyкyp Уpгaнмacдaн, xopиждaги эpкин и^и^дий зoнaлap-нинг coддa шaкллapини киpитиш бoшлaнгaни;

- зoнaни бoшкapиш бюpoкpaтик тaмoй-иллap бyйичa oлиб бopишгa кaттa эътибop кapaтилгaнлигини aнглaш мумкин.

Дммo, Poccия Фeдepaцияcитexник тaдкикoт зoнaлapи яpaтишдa узи^ xoc тaжpибaгa э^, дecaк мyбoлaFa бyлмaйди. Чунки yлapдa xapбий вaзи-фaлapни бaжapиш учун '^пик," вa "яpим ëпик1" дeб нoмлaнгaн илмий ишлaб чикapишгa иxти-cocлaшгaн шaxapлap пaйдo булди. Улapни ^уш-гpaд дeб нoмлaшaди. Нayкoгpaд (илм шaxapчacи) axoли яшaйдигaн жoй cифaтидa Poccиядa йиpик илмий тaдкикoт вa илмий ишлaб чикapиш гом-плeкcлapидa мaмлaкaтнинг oлий xyкyмaт opгaни Kapopи acocидa илмий-тexник йyнaлишнинг дaвлaт axaмиятидaги мухим вaзифaлapни xaл килиш учун бapпo этилгaн. Улap oдaтдa биp йиpик зaвoд ëки илмий - тeкшиpиш инcтитyти aтpoфидa бapпoэти-лaди. Улap фaнни oлдингa cypишдa кaттa xизмaт килди. Хoзиpги пaйтдa Poccиядa нayкoгpaдлap coни 70 га якиндиp.

Xyлoca килиб, шуни aйт мумкинки, Poccия тaж-pибacидaн тexник тaдкикoт зoнaлapи aмaлиëтини Уpгaнcaк мaкcaдгa мyoфикдиp.

Эpкин и^тигадий зoнaлap тaшкил этaëтгaн ëки яpaтaëтгaн кyплaб мaмлaкaтлap кyйидaгилapгa эpишгaнлap:

- биpинчидaн, иктитодий жиxaтдaн кoлoк минтaкaлapни pивoжлaнтиpиш;

- иккинчидaн, тexнoлoгиялapни мoдepнизa-циялaш;

- yчинчидaн, янги нoy-xayлapни, тexнoлoгия-лapни мaмлaкaтдa yзлaштиpиш;

- тypтинчидaн, уз мyтaxaccиcлapини ßa ишчи-лapини мex1нaтнинг, бoшкapyвнинг sa coтишнинг янгичa ycyллapигa укитиш вa ypгaтиш;

- бeшинчидaн, экcпopт мax1cyлoтлapини ишлaб чикapиш учун уз xoм aшë pecypcлapидaн oк1илoнa вa юкopи caмapaдopликдa фoйдaлaниш.

Жax1oн тaжpибacидaн кeлиб чикиб, биз эpкин ик1тиcoдий зoнaлapни кyйидaги тyp 8a шaкллapгa aжpaтдик.

Тажриба ва тацлил

Maмлaкaтимиз pивoжлaниш cтpaтeгияcининг биpинчи ycтyвop йyнaлиши - бу мaмлaкaт ^ë-cий, иктиcoдий xaëтини, дaвлaт вa жaмият кypилишини янaдa эpкинлaштиpиш. Бу бopaдa Pecпyбликaмиздa жyдa куп кoнyнлap кaбyл килинди. 1996 йил aпpeлдa кaбyл килингaн "эpкин иктиcoдий зoнaлap" x1aкидaги к1oнyн ик1тиcoдиëтни эpкинлaштиpишни x,ap тoмoнлaмa ишлaб чик1илгaн Koнyний xyжaлик тизимигa интeгpaция жapaëнлa-pини жaдaллaштиpишдa ик1тиcoдий эpкинлик, бу caмapaли утиш дa8pининг acocий yзaгини тaшкил этaди.

Хoзиpги кyндa Pecпyбликaмиздa к1yйидaги тypдaги эpкин ик1тиcoдий зoнaлap фaoлият oлиб бopмoк1дa.

Xopижий capмoядopлap билaн x1aмкopликдa эpкин иктиcoдий зoнaлapнинг энг oпти-мaл мoдeллapини тaшкил этиш, биp тoмoн-дaн Pecпyбликaмизнинг бapк1apop ижтимoий-ик1тиcoдий pивoжлaнишигa ижoбий вa caмa-paли тaъcиp этca, иккинчи тoмoндaн xaлк1apo мex1нaт тaк1cимoтидaги ypнини кyтapaди. Бyндaй x1aмкopлик acocидa жax1oн ик1тиcoдиëтигa xoc бyлгaн фyндaмeнтaл xycycият, яъни бaйнaлми-нaллaшyв жapaëни ëтaди. Бу мyнocaбaтлapнинг шaкллaниши, жaxoн иктиcoдиëти жapaëнлapи глo-бaллaшyвининг acocий мeзoнидиp.

Mycтax1кaм бapк1apop, ишлaб чик1apиш, caвдo иктитодий aлoк1aлapнинг pивoжлaниш дapa-жacи тypличa бyлгaн мaмлaкaтлap ypтacидa шaк-ллaниши вa pивoжлaниши, бoзop иктиcoдиëти мexaнизмининг мухим элeмeнтлapидaн биpидиp. Шyндaй э^н, кaбyл к1илингaн к1oнyнлapни xaëтгa тaдбик1 этиш, эpкин ик1тиcoдий зoнaлap тузиш-нинг тexник-ик1тиcoдий acocлaнгaн pивoжлaниш

И^^ОД BA МОЛИЯ I ЭКОНОМИКА И ФИНАКЫ 2018, 9(117)

Эркин иктисодий зоналарнинг шакллари

Савдо зоналари Ишлаб чикариш Техник тадкикот Хизмат курасатиш Мажмуавий

зоналари зоналари зоналари зоналар

Мос равишда уларнинг ту рла ри

1 Эркин савдо зонаси 1 Саноат ишлаб чикариш 1 Технопарк 1 Эркин банк зонаси 1 Махсус иктисодий зона

зонаси

2 Эркин божхона зонаси 2 Экспорт ишлаб чикариш зонаси 2 Эркин илмий зона 2 Оффшор зона 2 Минтакавий зона

3 Эркин логистик зона 3 Кичик тадбиркорлик зонаси 3 Технополис 3 Туристик зона 3 Халкаро эркин иктисодий зона

4 Эркин порт 4 Импорт зона 4 Илмий технологик зона 4 Эркин кайта ишлаш зонаси

5 Транзит зона 5 Эркин савдо-ишлаб чикариш зонаси 5 Эркин инновация зонаси 5 Эркин суFурта зонаси

6 Эркин ташки савдо зонаси 6 Агрополис 6 Илмий -техник тижорат парки 6 Макиладорис

1-расм. Мамлакатимизда ташкил этилган эркин иктисодий зоналарнинг турлари ва таркибий

жих,атдан ихтисослашуви1.

1 Илмий изланишлар натижасида муаллиф томонидан тузилган.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 9(117)

Жaxoндaги эpкин ик1тиcoдий зoнaлapнинг нaмyнaли тypлapи вa yлapдaги имтиëзлap1

Дa8лaтлap Эpкин ик,титадий зoнa тypлapи Нaмyнaли зoнaлapнинг нoми Дcocий бepилгaн имтиëзлap

Дмepикa Kyoiivia Штaтлapи Эpкин ca8Дo зoнaлapи Импopт килин^ кoмпoнeнтлapгa coликлapни кaмaйтиpиш

Эpкин тaдбиpкopлик зoнaлapи '^илитон 8oдийcи" ^лик, имтиëзлapи 8a coддaлaштиpилгaн xиcoбoт

Texнoлoгия пapклapи Kpeдит бepишнинг имтиезли шapтлapи вa ижapa xaкидaн чeгиpмaлap

Япoния Texнoпoлиcлap "Caкaиминaтo" Teзлaштиpилгaн aмopтицaзия

Иpлaндия Maжмyaвий зoнa "Шeннoн" ижapa xaки 8a coлик имтиëзлapи

Xитoй Maxcyc ик,титадий зoнa "Шэньчжэнь" Бoжxoнa 8a coлик имтиëзлapи, дapoмaд coлиFи cтa8кacи 10%, ижapa вa ep coлиFи бyйичa имтиëзлap (xap биp км2 15-20 $)

ep coлиFини тyлaшдaн oзoд килиш,

Бpaзилия Эpкин ишлaб чик^и^! зoнacи "Maнayc" мaшинa 8a ycкyнaлap импopтигa coликлap, бoж имтиëзлapи, мaжбypий шapт - мaxaллий xoм-aшëдaн фoйдaлaниш

Биpлaшгaн Дpaб Дмиpлиги Эpкин caвдo зoнacи "Джaбeл-Али" дapoмaд coлиFидaн вa бoшкa coликлapдaн 15 йилгa oзoд килиш

Жaнyбий Kopeя Дгpoпoлиcлap "Maca^' ижapa xaки 8a талик, имтиëзлapи

Poccия Эpкин бoжxoнa зoнacи "Гa8aнь" бoж тyлo8и 8a талик, имтиëзлapи

Илмий - тaдкикoт зoнa "Нaxoдкa" бapчa coликлap

дacтyp 8a пpoeктлapини ишлaб чик,иш биз илмий Xoдимлapдaн чyк1yp излaнишлapни тaлaб этaди.

Жaxoн тaжpибaлapини тaxлил к,илиб, эpкин ик1тиcoдий зoнaлapнинг мyкaммaл дapaжaдa pивoжлaнишини к1yйидaги жaдвaлдa кypишимиз мумкин. Бyндa дaвлaтлapнинг ижтимoий-ик1тиcoдий pивoжлaнишидa к1aйcи тypдaги зoнa-лapнинг ypни мyxимлиги aкc эттиpилгaн.

Хулоса ва таклифлар

Xap к1aндaй xyдyддa xaм биpинчи к1yйилaдигaн тaлaб - ^^й бapк1apopлик, элeктp энepгия билaн eтapли тaъминлaнгaнлик, тpaнcпopт кoммyникaци-ялapи билaн eтapли тaъминлaнгaнлик кaби xapa-ëнлapни инвecтopлap cиëcий бapк1apopлигининг бeлгилoвчи oмил дeб, бaxoлaйдилap.

Узбeкиcтoндa эpкин и^титодий зoнaлapни pивoжлaнтиpиш учун к1yйидaги вaзифaлapни aмaлгa oшиpиш лoзим дeб xиcoблaймaн:

- эpкин ик1тиcoдий зoнaлap фaoлиятини бутун xyжaлик xyityi^ мacaлaлapни тapтибгa coлиш учун мaxcyc дacтyp ишлaб чик1apиш;

- тpaнcпopт кoммyникaциялapни pивoжлaн-тиpиш;

1 Илмий излaнишлap нaтижacидa мyaллиф то^ни-дaн тyзилгaн

- зapyp инфpaтyзилмa: cyв тaъминoти, элeктp тaъминoти, ижтимoий шapoит вa бoшк1aлapни тaкoмиллaштиpиш;

- тижopaт инфpaтизими: бaнк, ган^л^н^ юpидик xизмaтлapнинг мaвжyдлиги;

- бoзopгa киpa oлиш дacтypи;

- мexнaт к1иймaти 8a yнyмдopлигини oшиpиш дacтypи;

- мaвжyд caнoaт бaзacи;

- эpкин ик1тиcoдий зoнaлap мaъмypий бoшк1apyвининг caмapaли тyзилмacини яpaтиш лoзимдиp.

Излaнишлapимиз нaтижacидa вa юк1opидaги дaвлaтлapнинг эpкин ик1тиcoдий зoнaлap бopacидa тaжpибaлapидaн галиб чик,иб, к1yйидaги xyлoca-лapгa ^линди:

1. Эpкин ик1тиcoдий зoнa - мaxaллий минepaл-xoмaшë pecypcлapини зaмoнaвий тexнoлoгиялap-дaн фoйдaлaнгaн xoлдa чук^ к1aйтa ишлaш вa юк1opи кУшимчa к1иймaтгa эгa жaxoн бoзopидa paк1oбaтдoш мaxcyлoтлap ишлaб чик^ишни тaъминлaйдигaн зaмoнaвий кopxoнaлap тaшкил этувчи мaxcyc xyдyддиp - дeб юpитиш мaк1caдгa мyвoфик1Диp. Ик1тиcoдий тepминлapнинг бoйиб бopиши шу coxaдaги илмийликнинг ycишидaн дaлoлaт бepaди, бизнингчa.

2. Эpкин ик1тиcoдий зoнaлapни aник1 мaк1caдигa мoc xoлдa иxтиcocлигигa к1apaб aжpaтиш лoзим-

И^ИМД BA МОЛИЯ I ЭКОНОМИКА И ФИНAНCЫ 2018, 9(117)

диp. Хамма зoналаpни эpкин иктигадий зoна дeб эмаc, маcалан,тypизм эpкин зoнаcи, эpкин cанoат зoнаcи,эpкин машинатозлик зoнаcи,эpкин cпopт зoнаcи ва бoшкалаp.

3. Узбeкиcтoнда эpкин иктиcoдий зoналаpни pивoжлантиpиш учун ва давp талаблаpида ташкил этиш учун унинг назаpиядаги бeлгилаpни мунта-зам pавишда кeнгайтиpиб бopиш кepак. Ма^-лан, мавжуд cанoат базаcини кeнгайтиpиш ëки бeпyл cepвиc xизмати,кoнcалтинг xизматлаpи ва бoшкалаpни.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4. Жахрн бoзopида эpкин иктитодий зoнани тeзpoк ва шаффoф таpзда танитиш учун юкopи cавиядаги эpкин иктиcoдий зoналаp cиëcатини oлиб бopиш лoзимдиp.

S. Хаp биp эpкин иктиcoдий зoнанинг уз шн-цeпциялаpи булиши ва уни xалкаpo андoзалаpга мoc, инвecтopлаpга coдда ва кулай таpзда яъни тyшyнаpли хрлда eтказиш чopалаpини ^иш лoзим, дeган фи^дамиз.

Xyлocа килиб айтганда, эpкин икти^дий зoналаp фаoлияти мамлакатимиз иктиcoдиëтини янада pивoжлантиpишда ва унинг cамаpадopли-гини oшиpишда, жахрн бoзopига тoбopа интe-гpациялашyвига, тyFpидан-тyFpи инвecтиция-лаpни pаFбатлантиpишнинг узига xoc ва бeтакpop мexанизмини жopий килишда мух,им cox^ булиб xизмат килади. Иктиcoдиëтнинг эpкинлаштиpиш шаpoитида эpкин иктиcoдий зoналаp фаoлияти минтакалаp иктиcoдиëтини pивoжлантиpади.

Адабиётлар руйхати:

1. Хамpoeв Х.Р. Зoнал cиëcат: Moнoгpафия.- Toшкeнт: Фан,- 2008.

2. Рах,матов Б.Б., Бакoeв Х.Н. Эpкин иктишдий зoналаp ташкил этиш йyналишлаpи. Toh-чилик xабаpнoмаcи" 4-coh 2009йил ^^C^eL

3. Aвдoкyшин Е.Ф. Cвoбoдныe (cпeциальныe) экoнoмичecкиe зoны. М 1993.

4. 4epHeH^ Н.В. Cвoбoдныe экoнoмичecкиe зoны в миpoвoй экoнoмикe. ||Becтник Бeл. ГЭУ. - 1998.-C.44-48.

5. Aлeкcандpoва Е. Cпeциальныe экoнoмичecкиe зoны в миpoвoм xoзяйcтвe. II Bнeшнeэ-кoнoмичecкая дeятeльнocть. 1997. №10.-C.1S-18

6. Якoвeц Ю.В. Cвoбoдныe экoнoмичecкиe зoны и coвмecтнoe пpeдпpиниматeльcтвo в oблаcти кyльтypы и тypизма. М. 1991.-C.1S6.

7. Шexoвцeв А., Шecтакoва М., Гpoмoв А. Cвoбoдныe экoнoмичecкиe зoны: миpoвoй oпыт и пepcпeктивы в Poccии. II Boпpocы экoнoмики. - 2000. № 10 C.104-117.

8. Xoликyлoв А.Р. Эpкин иктиcoдий зoналаp: назаpий аcocлаp ва жахрн тажpибаcи. T., 2002. 186 бeтлаp.

9. Кpаткий внeшнeэкoнoмичecкий cлoваpь-cпpавoчник. Пoд peдакциeй

10. В.И.Рыбалкин. - М.: «Meждyнаpoдныe oтнoшeния», 1991. - C.82.

11. Pашидoв М.К. Эpкин иктиcoдий x1yдyдлаpнинг мазмун ^ox^™ ва x1yдyдлаp pивoж-ланишига таъcиpи "Иктиcoд ва мoлия" илмий - амалий жypнал II -Toшкeнт,2012. № 3. -Б.S0 - S4.

12. Pашидoв М.К. ^кин иктиcoдий зoналаp cамаpадopлигини бахрлаш мeзoнлаpи"."Иктиcoд ва мoлия" илмий - амалий жypнал II - Toшкeнт,2012. № 12. - Б.44 -48.

13. Бышв А. Cвoбoдныe экoнoмичecкиe зoны в Poccии. Миф и peальнocть II Bнeшняя тopгoвля. 1993. № 9. -C. 30-34.

14. Ван Ишoy. Cпeциальныe экoнoмичecкиe зoны в Китаe: цифpы и факты. Аматы. 1997. -C. 23-26.

15. Даньш T.n. Oкpyт З.М. Cвoбoдныe экoнoмичecкиe зoны Poccии. М.: Идатeльcтвo Poc. экoн.акадeмииим. .B.Плexанoва, 199S.-C.1S6.

16. Зимeнкoв Р.И. Cвoбoдныe экoнoмичecкиe зoны (Опыт CШA) II CШA экнoмика, пoли-тика, идeoлoгия. - 199S., № 8. -C.3S-46

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ I ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 9(117)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.