Научная статья на тему 'ЕРДAН ФОЙДAЛAНУВЧИЛAР ЧЕГAРAЛAРИНИ КAРТAГA ТУШУРИШДА РAҚAМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ИНТЕГРАЦИЯ ҚИЛИШ'

ЕРДAН ФОЙДAЛAНУВЧИЛAР ЧЕГAРAЛAРИНИ КAРТAГA ТУШУРИШДА РAҚAМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ИНТЕГРАЦИЯ ҚИЛИШ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
75
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Харита / Геоахборот тизим / ортофотопланлар / GPS / SASPLANET / геодезия / картография. / Map / Geoinformation system / orthophotoplanes / GPS / SASPLANET / Geodesy / cartography.

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Сарвар Aбдурахмонов, Ваҳобжон Ахмадалиев

Мамлакатимиз иқтисодиётининг турли соҳаларида, шунингдек, барча ҳудудларни рақамли кўринишдаги картага тушуриш, геодезик ишларни мониторинг қилишда, қурилиш соҳасида замонавий инновацион технологик дастурларни, хусусан Геоахборот тизим ва технологиялар (ГAТ) дастурин иишлаб чиқариш соҳасига тўғри қўллашнинг афзаллик томонлари ҳақида сўз боради. 2020 йилга “Илм-марифат ва рақамли иқтисодиётни ривожлантириш йили” деб ном берилди. Бу ҳақда президентимиз Олий Мажлис аъзоларига 2020 йил 24 январь куни йўллаган мурожаатномаларига кўра рақамли иқтисодиётни ривожлантириш бўйича бир қатор ислоҳотлар амалга оширилиши мўлжаланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INTEGRATION OF DIGITAL TECHNOLOGIES WHEN LOWERING THE BOUNDARIES OF LAND USERS TO THE MAP

The advantages of the application of modern innovative technological programs in the field of construction, in particular in the field of Geoinformation system and technology (GIS), in monitoring Geodetic works, as well as in the field of digitizing all regions, in various sectors of the economy of our country, are mentioned. 2020 year was called the year of development of Science and the digital economy. According to the appeals of the President of our country to the members of the Oliy Majlis are envisaged in this regard on January 24, 2020, a number of reforms on the development of the digital economy.

Текст научной работы на тему «ЕРДAН ФОЙДAЛAНУВЧИЛAР ЧЕГAРAЛAРИНИ КAРТAГA ТУШУРИШДА РAҚAМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ИНТЕГРАЦИЯ ҚИЛИШ»

ЕРДДН ФОИДAЛAНУВЧИЛAР ЧЕГAРAЛAРИНИ KAPTArA ТУШУРИШДА PAKAМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ИНТЕГРАЦИЯ

КИЛИШ

Сарвар Aбдурахмонов Ва^обжон Ахмадалиев

Тошкент ирригация ва кишлок Тошкент ирригация ва кишлок

хужалигини механизациялаш хужалигини механизациялаш

мухандислари институти доценти мухандислари институти ассистенти

AННОTАЦИЯ

Мамлакатимиз иктисодиётининг турли сохаларида, шунингдек, барча худудларни ракамли куринишдаги картага тушуриш, геодезик ишларни мониторинг килишда, курилиш сохасида замонавий инновацион технологик дастурларни, хусусан Геоахборот тизим ва технологиялар (Г AT) дастурин иишлаб чикариш сохасига тугри куллашнинг афзаллик томонлари хакида суз боради. 2020 йилга "Илм-марифат ва ракамли иктисодиётни ривожлантириш йили" деб ном берилди. Бу хакда президентимиз Олий Мажлис аъзоларига 2020 йил 24 январь куни йуллаган мурожаатномаларига кура ракамли иктисодиётни ривожлантириш буйича бир катор ислохотлар амалга оширилиши мулжаланган.

Калит сузлар. Харита, Геоахборот тизим, ортофотопланлар, GPS, SASPLANET, геодезия, картография.

INTEGRATION OF DIGITAL TECHNOLOGIES WHEN LOWERING THE BOUNDARIES OF LAND USERS TO THE MAP

Sarvar Abdurakhmonov Vahobjon Akhmadaliev

Associate professor of Tashkent Institute Assistant of Tashkent Institute of Irrigation

of Irrigation and Agricultural and Agricultural Mechanization Engineers Mechanization Engineers

ABSTRACT

The advantages of the application of modern innovative technological programs in the field of construction, in particular in the field of Geoinformation system and technology (GIS), in monitoring Geodetic works, as well as in the field of digitizing all regions, in various sectors of the economy of our country, are mentioned. 2020 year was called the year of development of Science and the digital economy. According to the appeals of the President of our country to the members of the Oliy Majlis are envisaged in this regard on January 24, 2020, a number of reforms on the development of the digital economy.

Keywords. Map, Geoinformation system, orthophotoplanes, GPS, SASPLANET, Geodesy, cartography.

КИРИШ

"Ракамли Узбекистон-2030" дастури доирасидаги фаолият асосида IT-паркларни ташкил этиш, "Электрон хукумат" тизимини янада такомиллаштириш хамда курилиш, энергетика, транспорт, согликни саклаш, архив, таълим, геология, кишлок ва сув хужалиги, кадастр сохаларини тулик ракамлаштириш кузда тутилган эди [1-3].

Маъмурий-худудий бирликлар чегараларини белгилаш, ер ресурсларини хатловдан утказиш хамда яйлов ва пичанзорларда геобатаник тадкикотларни утказиш тартибини янада такомиллаштириш чора тадбирлари самарадорлигини ошириш тугрисидаги Вазирлар Махкамасининг карори тасдикланган [4-6].

Сунги йилларда республикамизда ерардан окилона ва самарали фойдаланишни ташкил этиш, ер муносабатларини тартибга солиш, ерлардан фойдаланишда давлат назоратини кучайтириш борасида ракамли технологияларни куллаш самарали натижага эришиш мумкин [7-9].

Юкоридагиларни инобатга олиб хамда ерларни мухофаза килиш ва улардан окилона фойдаланиш юзасидан давлат назоратини кучайтириш, ер ресурсларини аник хисобини юритишни тизимли йулга куйиш, кишлок хужалиги ерларидан, жумладан, сугориладиган, лалми ва яйлов ерлардан фойдаланиш самарадорлигини ошириш максадида Вазирлар Махкамасининг 2018-йил 23-апрел, 299-сон карори кабул килинди [10-12].

Ушбу карорда Узбекистон Республикаси Ер ресурслари, геодезия, картография ва давлат кадастри давлат кумитасининг ердан фойдаланиш ва уни мухофаза килишни назорат килиш буйича давлат инспекторлари ташкилий-хукукий шаклидан катъий назар, ердан фойдаланувчилар томонидан уларга ажратиб берилган ерлардан фойдаланиш холатини (молиявий хужалик фаолиятига аралашмаган холда) мунтазам мониторинг килиб бориш хукукига эга [13-15].

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

2018-2019 йилларда Корея давлатининг КОМПСАТ-3 ва KOMnCAT-3A сунъий йулдошлари ёрдамида Республика худудини тулик копловчи космик суратлар олинди ва сугориладиган ерлар ва ахоли пунктлари учун 1:10 000 масштабдаги 5 712 та (100%) ва Республиканинг колган (тог, тоголди ва чул) худудлари учун 1:25 000 масштабдаги 3 608 та (100%), жами 9 320 та ортофотопланлар яратилди [16-18].

Кучмас мулкни хисобга олиш, сугориладиган ерларни хатлов килиш максадида Кашкадарё, Тошкент, Хоразм вилоятлари ва Тошкент шахри худудларида аэрофотосёмка ишлари бажарилди.

Аэросуратлардан фойдаланиб 6 724 та 1:2 000 масштабдаги ва 387 та 1:10 000 масштабдаги ортофотопланлар яратилди.(1-расм).

Ортофотопланларда координаталар тизими жудаям катта ахамиятга эга. Давлат координаталар тизими аникланган маълумотларига асосан Гаусс-Крюгернинг ясси тугри бурчакли кординаталарга кайта хисоблаб чикилган. 1942 йилдаги геодезик координаталар тизими, нукталарнинг координаталари давлат координаталар тизимида кабул килинган бошлангич нуктага нисбатан нуктанинг координатаси ортофотоплан - аэрокосмик суратларни фотограметрик усулда аник геодезик асосга (координата ва баландлик буйича) боглаб тайёрланган фотопланлардир [19-21].

1-расм. Ортофотопланларининг номенклатура асосида жойлашуви

Дала кузатув жараёнида туман (шахар) ер кадастри дафтарида руйхатга олинмаган ер участкалари аникланган холатда, ердан фойдаланувчилар хакидаги зарур маълумотлар (ер ажратиш буйича хукукий хужжатлар, амалда фойдаланилаётган ер майдони, максади ва ерга эгалик килиш хукуки хакидаги норматив хужжатлар ва карорлари тугрисидаги маълумотлар) тупланади, ердан фойдаланувчи ёки узининг вакили иштрокида амалда фойдаланилаётган ернинг контур чегаралари картада белгиланади. (2-расм).

Юкорида айтилганидек ердан фойдаланувчи чегаралари аниклигини текшириш учун жойда GPS оркали улчаниб солиштирилади. Ортофотопланлардан олинган натижаларнинг аниклиги 95% ни ташкил килади. Х,ар бир пиксел ячейкаларнинг ичидаги аниклик 0.5 м. га тенг булиши керак (3 -расм) [22-24].

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 2 I 2021

ISSN: 2181-1601

2-расм. Ердан фойдаланувчиларнинг чегаралари ва атрибутив маълумотлари

Лекин, ортофотопланларни хар йилик ёки хар ойликни чет элдан яъни Кореа, Хитой, Росия Федерациясидан сотиб олиш давлат бюджетига зиён келтиради.Шунинг учун яна бир дастурдан SASPLANET дастуридан фойдаланган холда йилнинг хар 6 ойлик маълумотини олиш имконяти мавжуд [25-27].

Бунда бизга SASPLANET дастури ёрдамида жойнинг хозирги вактдаги куринишини олишимиз мумкин.Бу дастурнинг афзалиги шундаки, юклаб олинган растр маълумотларнини узининг кеш хотирасига "map, dat, kml, tab, w, w(shortext)" форматларида юклаб олади. (4-расм).

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Бизнинг сохада яъни геодезия картография ва кадастр сохаларида мутахасисларига шу усулда иш юритиш бир канча афзалик ва кулайликлар яратади.

SASPLANET дастуридан юклаб олаётганда GISS дастурига тугри ва юкори аникликда жойлашиши учун биз, проекцияларни ва координаталарни тугри танлашимиз зарур.

SASPLANET дастуридан олинган растр маълумотларни жойга тугри тушганлигини аниклашимиз учун GPS курилмасида улчанаётган жойни об-хаво шароити очик ва яхши булиши лозим, ер контурларини GPS курилмасидан бирма бир улчаб, ортофотопланлар оркали тушурилган чегараларни атрибутив маълумотлари билан солиштирб чикишимиз максадга мувофик(5-6 расм).

Ер ресурларидан фойдаланишдаги ва уни ракамли куринишга утказиш жараёнида дуч келишимиз мумкин булган муаммолар каторида хайдалма ерлар четидаги техник ишлов бериш технологиясининг нотугри кулланилиши окибатида юзага келадиган партов ерларнинг фермер балансида экин экилган ер статусида булиши ва бунинг натижасида кишлок хужалигида фойдаланишдан манфаат булмаганлиги асносида ердан фойдаланувчи ва ер берувчи давлат

идораси орасида тушунмовчиликлар юзага чикади. Ушбу масаланинг конун хужжатларида муким ечими хам мавжуд эмас.

Свойство Значение л

- Информация о растре

Столбцы и строки 9190г 8103

Число каналов 3

Размер ячейки [X, У) 0Г5737, 0,5737

Размер без сжатия 213,05 MB

Фориат TIFF

Тип источника Общий

Тип пиксела целое число без знака

Глубина пиксела 8 Бит

3-расм. Ортофотопланнинг хусусиятлар

t'^h Операции с выделенной областью

Загрузить Склеить сформировать Удалить Экспорт Копировать Результирующий формат: jpeg {Joint Photographic Experts Group) Куда сохранять: I

X

Спутник (Google) V 16

Наложить:

Нет

Проекция: Geographic (LatjtudeyLongitude) / WGS84 / EPSG:432£

Количество тайлов: 6x8 (48), размер: 1338*1735

I I Накладывать карту заполнения

I I Накладывать отображаемые сетки

I I Накладывать отображаемые метки

I I Накладывать отображаемые спои

I I Применить коррекцию изображения

I I Сохранить гео-привязку в Exif Качество, % ¡^1

Создавать файл привязки:

I I .тар

□ .dat

□ kml

□ .tab

□ I w

I I .w {short ext.)

Разбить изображение по горизонтали, на| 1

по вертикали, на 1

Пропускать существ, файл

Cû ci3 ^ H I Начать |

4-расм. SASPLANET дастурида растрни юклаш

f GPS Converter i _ D

Latitude [ 65°0Q'37.08 ^N_

Show open applications •

Position ►

Landmarks ►

Default map d Ovi Maps

About Exit Google Maps Streelmap Kartta Paikka

Cancel

5-расм. GPS курилмасининг менюси

6-расм. GPS курилмасини иш жараёнидаги куриниши

ХУЛОСА

Ушбу макола оркали фермер чегараларини узгармас худудий объектлар, яъни дала четидаги ук ариклар, зовурлар, дала ва автомобиль йулларихамда турли бошка узгармас нуктали чеклар асосида белгилаш ва доимий назорат килиш, контурлар кисмларга ажратилган холларда эса дала уртасига мавсумий(муваккат) арикларни жойлаштириш билан чегара белгисини урнатиш таклиф килинди. Арикнинг эни ва бошка улчамлари худуд ва контурнинг объектив ва субъектив шароитлари асосида белгиланади [28-30].

Юкоридаги ишлар натижасида фермер хужаликлари ёки бошка кишлок хужалиги ташкилотлари уртасидаги келишмовчиликларни бартараф этишга эришиш имкониятлари куриб чикилган.

REFERENCES

[1] A.P, B., & S.B., R. (2021). The Current State Of The Use Of Lalmi Crop Land And The Main Directions Of Their Improvement. The American Journal of Agriculture and Biomedical Engineering, 3(03), 3945. https://doi.org/10.37547/tajabe/Volume03Issue03-07

[2]Muratovich, MukumovAbdugani and Alikulovich, Usmanov Yusuf and Sobir, Ruziboyev. (2020). The ways to increase the efficiency of dekhan and household plots.

International Journal of Psychosocial Rehabilitation, 24(03).

[3] A Mukumov, K Xujakeldiev, F Xamidov, S Narbaev, K Abdivaitov. Features of the organization of agroclusters in the structure of land management projects. E3S Web of

Conferences, 227

[4] Мукумов, АМ & Успанкулов, БМ. (2020). Особенности ведения земельного кадастра в зоне орошаемого земледелия. Землеустройство,кадастр и мониторинг земель, 3, 34-36

[5] Alikulovich, U. Y. (2020). Mechanisms Of Establishing The Use Of Irrigated Land In The Degradation State In The Conditions Of Land Use Diversification. The American Journal of Agriculture and Biomedical Engineering, 2(09), 7784. https://doi.org/10.37547/tajabe/Volume02Issue09-13

[6] M Begimova. Climate indicators for forest landing and evaluation evaluation of forest shelterbelts. E3S Web of Conferences 227, 02004 (2021). https://doi.org/10.1051/e3sconf/202122702004

[7] KZ KHOLMURATOVNA. The Environmental Protection, the Role of Land Support in Creation of Economic and Legal Mechanisms of Effective Use of Land Resources. JournalNX - a Multidisciplinary Peer Reviewed Journal 2 (2), 84-86

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

[8] B Normuminov, R Abdikarimov, D Khodzhaev, Z Khafizova. Parametric oscillations of viscoelastic orthotropic plates of variable thickness. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering 896 (1), 012029

[9] U Sangirova, Z Khafizova, I Yunusov, B Rakhmankulova, U Kholiyorov. The benefits of development cage fish farming. E3S Web of Conferences 217, 09006

[10] SR Sharipov. TA'LIM BERISH JARAYONIDA NAZARIYA VA AMALIYOT BIRLIGINI TA'MINLASH. - Scientific progress, 2021

[11] АР Бабажанов, СР Шарипов, БМ Успанкулов. ЗЕМЛИ ЛЕСНОГО ФОНДА РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН И АНАЛИЗ ИХ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ. Вестник Казахского гуманитарно-юридического инновационного университета. 2017. № 1 (33). С. 198-201.

[12] Sharipov S.R. The types of disturbed lands and the main directions of their reclamation. ECONSPEAK: A jounal of Advances in Management IT social Sciences, International Virtual conference on The ways of innovative approach on the Deployment of Science and Education // Vol.9, issue 5, May 2019. P.75-81.

[13] AR Babajanov, MD Mahsudov. Diversification of land fund in the district. Monograph. LAP Lambert Academic Publishing, 77-78

[14] АР Бабажанов, СБ Рузибоев, БМ Успанкулов. Классификация зданий и сооружений Узбекистана для их оценки. Вестник Казахского гуманитарно-юридического инновационного университета. 2020. № 4 (48). С. 97-102.

[15] S Abdurakhmonov & I Abdurahmanov & D Murodova & A Pardaboyev & N Mirjalolov & A Djurayev. (2020). Development of demographic mapping method based on GIS technologies. ИнтерКарто. ИнтерГИС, 26(1), 319-328.

[16] J Choriev, T Muslimov, R Abduraupov, A Khalimbetov, S Abdurakhmonov (2020). Fundamentals of developing and designing portable weirs for farmlands. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, Volume 869, NEW CONSTRUCTION TECHNOLOGIES

[17] S Avezbayev et al 2020 IOP Conf. Ser.: Mater. Sci. Eng. 883 012059

[18] С Садуллаев & Ш Умарова. (2021). ДЕЗДОН ВА ТОМОР^А ХУЖАЛИКЛАРИ ЕРЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ЙУЛЛАРИ. Scientific progress, 2(1), 989-995.

[19] НН Дубенок & ЮГ Безбородов & АС Шуляк & СА Авезбаев & ОН Юсупбеков. (2019). Землеустроительное и почвенное картографирование для мелиорации земель.

[20] С Авезбаев. (1992). Экономические и социальные основе организации рационального использования земельных и водных ресурсов в районах экологического бедствия (на примере низовья Амударьи).

[21] Altiev, A., & Mahsudov, M. (2020). Improvement of the regulation mechanisms of the land use diversification. International Journal of Pharmaceutical Research, 12(4), 668-672.

[22] Mahsudov, M. D. U. (2021). PRIORITIZATION OF EXPORT PRODUCTS IN THE LAND USE DIVERSIFICATION. Scientific progress, 1(6).

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 2 I 2021

ISSN: 2181-1601

[23] Mahsudov, M. D. U., Khakimova, S.A. (2021). ISSUES OF ATTRACTING INVESTMENT TO DIVERSIFICATION THE USE OF LAND FUND. Scientific progress, 1(6).

[24] Махсудов, М. Д. У. (2017). Современное значение геодезии и картографии. Academy, (8 (23)).

[25] М Muhammadbek. DIVERSIFICATION OF LAND USE. Збiрник наукових праць АОШХ, 2021

[26] Abdilxodievna, K. S. (2020). Encourage land use in land resources diversification. Indonesian Journal of Innovation Studies, 9.

[27] Shohruh, A., & Muhammadbek, M. (2019). Development of mechanisms to regulate land use diversification. South Asian Journal of Marketing & Management Research, 9(1), 48-56.

[28] Махсудов, М. Д. У. (2021). ЕР ФОНДИДАН ФОЙДАЛАНИШ ДИВЕРСИФИКАЦИЯСИНИ БОШ СХЕМА ОР^АЛИ ТАРТИБГА СОЛИШ. Scientific progress, 1(5).

[29] Abdurshid, A., & Muhammadbek, M. (2020). IMPROVING THE REGULATION OF THE DIVERSIFICATION OF LAND USE IN THE TERRITORY.

[30] Алтиев, А. С. (2019). ДИВЕРСИФИКАЦИЯ ЗЕМЛЕПОЛЬЗОВАНИЯ В УСЛОВИЯХ УГЛУБЛЕНИЯ РЫНОЧНЫХ РЕФОРМ. In ПРОФЕССИОНАЛ ГОДА 2019 (pp. 92-96).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.