Научная статья на тему 'ДЕҲҚОН ВА ТОМОРҚА ХЎЖАЛИКЛАРИ ЕРЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ЙЎЛЛАРИ'

ДЕҲҚОН ВА ТОМОРҚА ХЎЖАЛИКЛАРИ ЕРЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ЙЎЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
177
33
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ер / ер фонди / ердан фойдаланиш / самарадорлик / қишлоқ хўжалик ерлари / ер турлари. / land / land fund / land use / efficiency / agricultural land / land categories.

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Санжар Садуллаев, Шахзода Умарова

Мақолада деҳқон ва томорқа хўжаликлари ерларидан фойдаланиш самарадорлигини оширишга қаратилган илмий таклифлар берилган, шунингдек деҳқон хўжаликлари фаолиятини давлат томонидан қўллаб-қувватлаш йўналишларини ишлаб чиқиш, тадбиркорлик фаолиятини кенг йўлга қўйиш орқали даромадларини ошириш имкониятларини асослаш бўйича амалий тавсияларни ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

WAYS TO IMPROVE THE EFFICIENCY OF LAND USE IN DEHKAN AND HOMESTEAD FARMS

The article presents scientific proposals aimed at improving the efficiency of land use of dehkan and homestead farms, as well as practical recommendations for developing areas of state support for the activities of dehkan farms, justifying the possibility of increasing their income through the widespread introduction of entrepreneurial activities.

Текст научной работы на тему «ДЕҲҚОН ВА ТОМОРҚА ХЎЖАЛИКЛАРИ ЕРЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ЙЎЛЛАРИ»

ДЕХДОН ва ТОМОРДА ХУЖАЛИКЛАРИ ЕРЛАРИДАН ФОИДАЛАНИШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ИУЛЛАРИ

Санжар Садуллаев

Тошкент ирригация ва кишлок хужалигини механизациялаш мухдндислари институти стажёр укитувчиси mr.boev.2000@mail.ru

Шахзода Умарова

Тошкент ирригация ва кишлок; хужалигини механизациялаш мухдндислари институти стажёр укитувчиси sh. umarova@tiiame.uz

АННОТАЦИЯ

Маколада дехкон ва томорка хужаликлари ерларидан фойдаланиш самарадорлигини оширишга каратилган илмий таклифлар берилган, шунингдек дехкон хужаликлари фаолиятини давлат томонидан куллаб-кувватлаш йуналишларини ишлаб чикиш, тадбиркорлик фаолиятини кенг йулга куйиш оркали даромадларини ошириш имкониятларини асослаш буйича амалий тавсияларни ишлаб чикилган.

Калит сузлар: ер, ер фонди, ердан фойдаланиш, самарадорлик, кишлок хужалик ерлари, ер турлари.

WAYS TO IMPROVE THE EFFICIENCY OF LAND USE IN DEHKAN AND

HOMESTEAD FARMS

Sanjar Sadullaev Shahzoda Umarova

Intern teacher of Tashkent Institute of Intern teacher of Tashkent Institute of

Irrigation and Agricultural Mechanization Irrigation and Agricultural Mechanization

Engineers Engineers

mr.boev.2000@mail.ru sh. umarova@tiiame.uz

ABSTRACT

The article presents scientific proposals aimed at improving the efficiency of land use of dehkan and homestead farms, as well as practical recommendations for developing areas of state support for the activities of dehkan farms, justifying the possibility of increasing their income through the widespread introduction of entrepreneurial activities.

Keywords: land, land fund, land use, efficiency, agricultural land, land categories.

КИРИШ

Жахон давлатларида кишлок хужалиги иктисодиёти ривожланиши учун дехкон хужаликлари ва томорка ер эгалари томонидан уларга бириктирилган табиий ресурслар (ер, сув ва бошк.)дан фойдаланиш даражаси мухим урин тутади

[1]. Чунки улар етиштириладиган кишлок хужалиги, айникса экологик тоза озик-овкат махсулотларини ишлаб чикарувчи ахамиятли соха вакиллари деб топилган

[2]. Жумладан, Шаркий Европа, Япония, Осиё мамлакатларида, Россияда кишлок; хужалиги махсулотларининг 38-42% яратишда хусусий мулкдорлар - дехкон хужаликлари фаолиятидан унумли фойдаланилади [3].

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Дунё буйича глобал иклимнинг кескин узгариши, ахоли сонининг кескин ошиши, уз навбатида кишлок хужалиги махсулотларига булган талабнинг ошишига олиб келади, бу эса уз навбатида кишлок хужалиги сохасидаги ислохотларни изчил давом эттириш заруратини келтириб чикаради [4]. Расмий маълумотларга кура, хозирги вактда дунё буйича 840 миллиондан ортик киши, яъни хар туккиз инсоннинг бири туйиб овкатланмаяпти, сайёрамиз ахолисининг 30% ортиги тулаконли равишда овкатланмаслик муаммосига дуч келмокда [5].

Республикамизда фаолият юритаётган дехкон хужаликлари ва томорка ер эгаларининг конуний манфаатларини химоя килиш хамда озик-овкат махсулотлари ишлаб чикариш хажмларини баркарор ошириб бориш, тизимда бозор механизмларини жорий этиш ва уларни амалга ошириш буйича кенг микъёсли ислохотлар амалга оширилмокда [6].

Шу нуктаи назардан, Узбекистон Республикаси президенти томонидан таклиф этилган республикани янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегиясида "кишлок хужалиги ишлаб чикарувчиларини янада куллаб-кувватлаш, фермер, дехкон ва томорка экин майдонларидан фойдаланиш самарадорлигини таъминлаш, пировард натижада ер эгаларининг даромадларини купайтиришга булган муносабатларини тубдан узгартириш" каби масалалар устувор вазифа килиб белгилаб олинди [7]. Мазкур вазифаларни амалга ошириш дехкон хужаликларида кишлок хужалиги махсулотларини етиштириш фаолиятини ривожлантириш зарурлигини курсатмокда [8].

Узбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 5 октябрдаги "Тадбиркорлик фаолиятини жадал ривожланишини таъминлашга, хусусий мулкни хар томонлама химоя килишга ва ишбилармонлик мухитини сифат жихатидан яхшилашга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги 4848-сонли, 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси тугрисида" ПФ-4947-сонли, Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 9 октябрдаги "Фермер, дехкон хужаликлари ва томорка

ер эгаларининг хукуклари ва конуний манфаатларини химоя килиш, кишлок хужалиги экин майдонларидан самарали фойдаланиш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида" ПФ-5199-сонли Фармонлари, 2017 йил 10 октябрдаги "Фермер, дехкон хужаликлари ва томорка ер эгалари фаолиятини янада ривожлантириш буйича ташкилий чора-тадбирлар тугрисида" П^-3318-сонли, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2017 йил 4 мартдаги 119-сонли "Дехкон хужаликлари ва ахолининг томорка ерларидан самарали фойдаланиш, сувга чидамли, экспортбоп дарахт плантацияларини ривожлантиришга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида" каби карорларининг кабул килиниши республикада ердан фойдаланувчи хужалик юритиш шакллари уртасида дехкон хужаликлари ва томорка ер эгаликларининг салмокли урни борлигини тасдиклайди [9-11].

НАТИЖАЛАР

Юкорида тахлил килинган масалаларни аник объект, яъни Тошкент вилояти Оккургон тумани мисолида тахлил киламиз. Туманда 2019 йилда жами 17854 та дехкон хужаликлари руйхатга олинган булиб, шундан 198 таси юридик макомга эга. Бу жами дехкон хужаликларининг 1,1%ни ташкил этади. Туманда дехкон хужаликлари сони ошган, лекин юридик макомдагилар сони купаймаган. Туманда дехкон хужаликларида нафакат кишлок хужалиги ва озик-овкат махсулотлари, балки ноозик-овкат махсулотлари етиштирди [12-14].

Тадкикотлар доирасида, Тошкент вилояти Оккургон тумани дехкон хужаликларидаги махсулот етиштириш самарадорлигини урганиш учун 115 та дехкон хужаликларида анкета-суровнома утказилди ва уларнинг фойдаланиши билан боглик муаммолар аникланди Аникланган муаммолар тахлил килинди ва ечимлар тавсия килинди.

Оккургон туманидаги дехкон ва томорка хужаликларидан фойдаланишдаги муамолар (2019 йилги маълумотлар асосида)

Ер майдони

Фойдаланмаслик сабаблари

0,10 га кам

0,20 га

0,20 юкори

К

-С -С

Минерал угитлаонинг етишмаслиги - 60 %

Тавар сервис хизмати ва таварни танлаш имконияти йуклиги — 40 %

Сув муамоси - 60 %

Кам Фойизли кпипитлапнинг етишмаслиги - 40%

Ишчи кучининг етишмаслиги - 60 %

Сув, паст Фойизли кпедитлапиинг етишмаслиги - 40

MuHepa^ yFHT^apHHHr eiarnMac^HrH

Ep MangoHH, MuHepan Ta6uu 3khh epu, ra Xocungopnuru

ra yruraap,% yruTnap, % (KapTomKa) ,Kr

0,10 KaM 0 20 0,01 60

0,10 Kyn 90 50 0,02 300

^agBangaH KypumHMH3 MyMKyHKH ep MangoHH 0,10 ra KaM 6ynraH TOMopKa xy«:anHKnapH MHHepan Ba Ta6uHH yruTnapgaH ^onganaHMacnurH ca6a6nu xocungopnuK 60 Kr TamKun этagн. ffly ca6a6nu 6u3 TaBCua KunanMH3KH 0,10 ra KaM 6ynraH TOMop^a xy^anHKnapura MHHepan yruTnapHH TaHnam hmkohhath 6ynraH mapouTga eTKa3u6 6epum [15-17].

CyB MyaMOCH

Ep MangoHH, ApTH3aHra xapa^ar ^nnu gapoMag, Xapa«:araap, Oonga,

ra ( MHHr cyM) ( MHHr cyM) MHHr cyM MuHr cyM

0,10 10000 ,0 20000,0 13000,0 7000,0

0,20 10000,0 35000,0 23000,0 12,000

By ®:agBangaH KypumuMH3 MyMKyHKH ep MangoHH 0,20 ra 6ynraH TOMopKa xy^anHKnapuHHHr 6up nunnuK ^ongacu op^anu apTH3aH Kypum xapa^araapu KonnaHMOKga. ffly ca6a6nu 6u3HHHr $HKpuMH3Ha, TOMopKa xy^anuKnapura apTH3aH KygyKgapuHH KOBnam Ba yHra cap^naHraH xapa«:araapHH Konnam ynyH KaM % nu Kpuguraap 6epumuMH3 no3HM [18-21].

Hm Kypo^H eTumMac^uru eKH Ky^ Kynura acoc^aHraH^uru SOHC epHHHr ca^MOK^H kucmu 6ym KO^MOKga

Ep MangoHH, ra Ouna at3onapu ypTana COHH OonganaHMaeTraH ep, %

0,06 5 5

0,20 6 30

By ^agBan MatnyMoraapugaH KypumuMH3 MyMKyH ep MangoHH ynnaMH 0,20 ra 6ynraH TOMopKa xy®;anHKnapHHHHr ^onganaHMaeTraH epnapu 30 % hh TamKun экнпagн. ffly ca6a6nu 6u3 TaBCua KunanMH3KH TOMopKa xy^anuKnapu ^onganaHum caMapagopnuruHH omupum ynyH KyrraBaropnapHH eTKa3um no3HM [22-24].

MYXOKAMA

^exKOH xy^anuKnapu y3napura SupuKTupunraH epnapgaH yHyMnu $OHganaHu6, arpoTexHHK Tag6upnapHH aManra omupraH xpnga Te3numap Ba WKopu xpcun

берадиган навларни жорий этиш хамда мехнатни яхши ташкил этиш натижасида юкори хосилдорликка эришган [25-27]. Кузатишлар натижасида шу нарсалар маълум булдики, кейинги йилларда вилоятнинг дехкон хужаликларида экин майдонлари экин турлари буйича таксимланишида асосий экин майдони сифатида дон, сабзавот, мева, узум ва картошка кабилар эътироф этилди [28].

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда Оккургон туманида дехкон хужаликлари томонидан етиштириладиган экинлар хосилдорлигини ошириш учун куйидагиларга амалга ошириш максадга мувофик деб хисоблайман:

- 0,10 га кам булган томорка хужаликларига минерал угитларни танлаш имконияти булган шароитда етказиб бериш;

- сув муаммосини бартараф этиш максадида артизан куриш ва уига сарфланадиган харажатларини коплаш учун имтиёзли кридитлар ажратиш;

- техника восмиалари етишмаслиги сабабли фойдаланмасдан колаётган кичик улчамлаги контурлар майдонидан фойдаланиш самарадорлигини фойдаланиш учун кичик култиваторларни лизинг асосида етказиш.

Юкорида келтирилган барча тадбирлар амалга оширилиши уз навбатида узининг самарасини яккол курсатади.

REFERENCES

[1] A.P, B., & S.B., R. (2021). The Current State Of The Use Of Lalmi Crop Land And The Main Directions Of Their Improvement. The American Journal of Agriculture and Biomedical Engineering, 3(03), 3945. https://doi.org/10.37547/tajabe/Volume03Issue03-07

[2]. MukumovA.M., Usmanov Y.A., Ruziboyev S.B., Majitov B.K. The ways to increase the efficiency of dekhan and household plots. International Journal of Psychosocial Rehabilitation, Vol. 24, Issue 03, 2020. 318-324. DOI: 10.37200/IJPR/V24I3/PR200785

[3] A Mukumov, K Xujakeldiev, F Xamidov, S Narbaev, K Abdivaitov. Features of the organization of agroclusters in the structure of land management projects. E3S Web of Conferences, 227

[4] Успанкулов Б.М. Мукумов А.М. Особенности ведения земельного кадастра в зоне орошаемого земледелия. Землеустройство,кадастр и мониторинг земель, 3436

[5] Alikulovich, U. Y. (2020). Mechanisms Of Establishing The Use Of Irrigated Land In The Degradation State In The Conditions Of Land Use Diversification. The American Journal of Agriculture and Biomedical Engineering, 2(09), 7784. https://doi.org/10.37547/tajabe/Volume02Issue09-13

[6] M Begimova. Climate indicators for forest landing and evaluation evaluation of forest shelterbelts. E3S Web of Conferences 227, 02004 (2021). https://doi.org/10.1051/e3sconf/202122702004

[7] KZ KHOLMURATOVNA. The Environmental Protection, the Role of Land Support in Creation of Economic and Legal Mechanisms of Effective Use of Land Resources. JournalNX - a Multidisciplinary Peer Reviewed Journal 2 (2), 84-86

[8] B Normuminov, R Abdikarimov, D Khodzhaev, Z Khafizova. Parametric oscillations of viscoelastic orthotropic plates of variable thickness. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering 896 (1), 012029

[9] U Sangirova, Z Khafizova, I Yunusov, B Rakhmankulova, U Kholiyorov. The benefits of development cage fish farming. E3S Web of Conferences 217, 09006

[10] SR Sharipov. TA'LIM BERISH JARAYONIDA NAZARIYA VA AMALIYOT BIRLIGINI TA'MINLASH. - Scientific progress, 2021

[11] АР Бабажанов, СР Шарипов, БМ Успанкулов. ЗЕМЛИ ЛЕСНОГО ФОНДА РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН И АНАЛИЗ ИХ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ. Вестник Казахского гуманитарно-юридического инновационного университета. 2017. № 1 (33). С. 198-201.

[12] Sharipov S.R. The types of disturbed lands and the main directions of their reclamation. ECONSPEAK: A jounal of Advances in Management IT social Sciences, International Virtual conference on The ways of innovative approach on the Deployment of Science and Education // Vol.9, issue 5, May 2019. P.75-81.

[13] AR Babajanov, MD Mahsudov. Diversification of land fund in the district. Monograph. LAP Lambert Academic Publishing, 77-78

[14] АР Бабажанов, СБ Рузибоев, БМ Успанкулов. Классификация зданий и сооружений Узбекистана для их оценки. Вестник Казахского гуманитарно-юридического инновационного университета. 2020. № 4 (48). С. 97-102.

[15] Abdurakhmonov S, Abdurahmanov I, Murodova D, Pardaboyev A, Mirjalolov N, Djurayev A. Development of demographic mapping method based on gis technologies. InterCarto, InterGIS. 2020;26:319-328. DOI: 10.35595/2414-9179-2020-1-26-319-328

[16] J Choriev, T Muslimov, R Abduraupov, A Khalimbetov, S Abdurakhmonov (2020). Fundamentals of developing and designing portable weirs for farmlands. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, Volume 869, NEW CONSTRUCTION TECHNOLOGIES

[17] S Avezbayev et al 2020 IOP Conf. Ser.: Mater. Sci. Eng. 883 012059

[18] MD Mahsudov (2019). Диверсификация землепользования является фактором развития. Monograph. LAP Lambert Academic Publishing.

[19] Altiev, A., & Mahsudov, M. (2020). Improvement of the regulation mechanisms of the land use diversification. International Journal of Pharmaceutical Research. ISSN, 9752366.

[20] Ugli, М. M. D. (2019). Economic evаluation of land in land fund diversification. International Journal of Financial, Accounting, and Management, 1(3), 167-172.

[21] Mahsudov, M. D. (2018). Land use and management issues in local areas. In Problems of improving the efficiency of work of modern production and economy of energyresources''International Scientific and Practical Conference materials.-Andijan, Uzbekistan:-2018.

[22] Altiev, A. S., & Mahsudov, M. D. (2019). REPRODUCTION CYCLE OF LAND. Central Asian Problems of Modern Science and Education, 3(4), 96-102.

[23] Ugli, М. M. D., & Qizi, B. S. S. (2019). Economic basis of evaluation of land resources and their capitalization. International Journal of Financial, Accounting, and Management, 1(2), 101-103.

[24] Алтиев, А. С. (2019). ДИВЕРСИФИКАЦИЯ ЗЕМЛЕПОЛЬЗОВАНИЯ В УСЛОВИЯХ УГЛУБЛЕНИЯ РЫНОЧНЫХ РЕФОРМ. In ПРОФЕССИОНАЛ ГОДА 2019 (pp. 92-96).

[25] Махсудов, М. Д. У. (2021). ЕР ФОНДИДАН ФОЙДАЛАНИШ ДИВЕРСИФИКАЦИЯСИНИ БОШ СХЕМА ОРКДЯИ ТАРТИБГА СОЛИШ. Scientific progress, 1(5).

[26] М Muhammadbek. DIVERSIFICATION OF LAND USE. 36ipHrn наукових праць АОШХ, 2021

[27] Mahsudov, M. D. (2019). IMPROVEMENT OF THE ALLOCATION OF LAND FUND DURING THE DIVERSIFICATION PROCESS. Central Asian Problems of Modern Science and Education, 3(4), 103-111.

[28] Abdurshid, A., & Muhammadbek, M. (2020). IMPROVING THE REGULATION OF THE DIVERSIFICATION OF LAND USE IN THE TERRITORY.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.