Научная статья на тему 'ЕР ФОНДИДАН ФОЙДАЛАНИШНИ ДИВЕРСИФИКАЦИЯ ҚИЛИШ ЮЗАСИДАН ХОРИЖИЙ ТАЖРИБАЛАР'

ЕР ФОНДИДАН ФОЙДАЛАНИШНИ ДИВЕРСИФИКАЦИЯ ҚИЛИШ ЮЗАСИДАН ХОРИЖИЙ ТАЖРИБАЛАР Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
155
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
диверсификация / ер фонди / ер тақсимоти / ердан фойдаланиш / самарали фойдаланиш / прогнозлаш / қишлоқ хўжалиги / ривожланиш. / diversification / land fund / land distribution / land use / effective use / forecasting / agriculture / development.

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Мухаммадбек Дилшодбек Ўғли Махсудов

Ушбу мақолада ердан самарали фойдаланишни режалаштириш ва диверсификациялаш юзасидан ривожланган давлатлар тажрибаси таҳлили келтирилган. Хорижий тажрибаларнинг юртимизда қўллаш имкониятлари келтириб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FOREIGN EXPERIENCES ON DIVERSIFICATION OF USE OF LAND FUND

This paper presents an analysis of the experience of developed countries in planning and diversification of land use effectively. Foreign experience has come to the possibilities of application in our country.

Текст научной работы на тему «ЕР ФОНДИДАН ФОЙДАЛАНИШНИ ДИВЕРСИФИКАЦИЯ ҚИЛИШ ЮЗАСИДАН ХОРИЖИЙ ТАЖРИБАЛАР»

ЕР ФОНДИДАН ФОЙДАЛАНИШНИ ДИВЕРСИФИКАЦИЯ ЦИЛИШ

ЮЗАСИДАН ХОРИЖИЙ ТАЖРИБАЛАР

Мухаммадбек Дилшодбек уFли Махсудов

Тошкент ирригация ва кишлок хужалигини механизациялаш мухандислари

институти таянч докторанти muhammadbek.maxsudov@bk. ru

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада ердан самарали фойдаланишни режалаштириш ва диверсификациялаш юзасидан ривожланган давлатлар тажрибаси тахлили келтирилган. Хорижий тажрибаларнинг юртимизда куллаш имкониятлари келтириб утилган.

Калит сузлар: диверсификация, ер фонди, ер таксимоти, ердан фойдаланиш, самарали фойдаланиш, прогнозлаш, кишлок хужалиги, ривожланиш.

FOREIGN EXPERIENCES ON DIVERSIFICATION OF USE OF LAND FUND

Muhammadbek Dilshodbek ugli Mahsudov

PhD student of Tashkent Institute of Irrigation and Agricultural Mechanization

Engineers muhammadbek.maxsudov@bk.ru

ABSTRACT

This paper presents an analysis of the experience of developed countries in planning and diversification of land use effectively. Foreign experience has come to the possibilities of application in our country.

Key words: diversification, land fund, land distribution, land use, effective use, forecasting, agriculture, development.

КИРИШ

Тараккиёт йулида ривожланган мамлакатлар тажрибасини чукур тахлил килиш ва ушбу тажрибаларни юртимизда жорий этиш заруратини тугдиради. Куйида бир катор иктисодиёти ривожланган мамлакатлар тажрибаси тахлили келтирилган.

Инсоният учун ер ресурсларининг мавжудлиги 13,4 млрд. гектарни ташкил этувчи жахон ер фонди билан белгиланади. Энг кимматли экин ерлари дунё ер фондининг атиги 11%ни, утлок ва яйловлар учун тегишли курсаткичлар 26%ни ташкил этади. Сайёрамиз ер фондининг тузилиши икки карама-карши жараён таъсирида доимо узгариб туради. Улардан бири инсониятнинг яшаш ва кишлок

хужалигига ярокли ерларни кенгайтириш учун курашиш (ерларни унумдорлигини ошириш, мелиорация, дренаж, сугориш, денгизларнинг киргок худудларини ривожлантириш); иккинчиси эрозия, чулланиш, саноат ва транспорт ривожланиши, очик кончилик, боткокланиш, шурланиш натижасида кишлок хужалиги айланмасидан чикиб кетиш. Иккинчи жараён тезрок суръатда давом этмокда. Шунинг учун хам дунё ер фондининг асосий муаммоси кишлок хужалиги ерларининг деградацияси булиб, унинг натижасида ахоли жон бошига экин ерларнинг сезиларли даражада камайиши кузатилмокда [1].

Жахон ер фондининг жами 78%да (Антарктидасиз) кишлок хужалигини ривожлантириш учун баъзи табиий чекловлар мавжуд булса,колган 22% ердан-13% паст, 6% - уртача ва факат 3%— юкори унумдорлиги билан ажралиб туради.

Мутахассисларнинг хисоб-китобларига кура саноат ерларининг умумий ер фондидаги улуши-6-7%ни ташкил килмокда. Саноатни ер билан таъминлашда уз майдонининг улуши буйича А^Ш - 0.8%, Хитой - 3%, Франция - 3.4%, Германия - 8%, Буюк Британия-8.5%, Япония - 10.4%, Украина - 2.8%дан фойдаланмокда [2].

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛГИЯ

Ер ресурсларини бошкаришда, улардан фойдаланиш ва мухофаза килишда дунёнинг барча иктисодий ривожланган ва тараккий этган мамлакатлари кишлок хужалиги ерларига устуворлик берилади, улар орасида махсулдор кишлок хужалиги ерлари асосий уринни эгаллайди.

Келажакда Гарбий Европанинг барча мамлакатлари барча турдаги махсулотлар билан уз-узини таъминлашга интилади. Бу сохада прогнозлаш учун асос прогноз озик-овкат баланслари хисобланади. Кишлок хужалиги вазирликлари ва куплаб илмий-тадкикот муассасалари ушбу мамлакатларда хосилдорлик пасайишининг олдини олиш учун кишлок хужалиги ишлаб чикаришини ривожлантиришни башорат килишда иштирок этмокда. Самарали ерларни бошкариш тизимини амалга оширишнинг асосий механизми давлат ер кадастрини юритиш эканлигини хисобга олган холда, уни ривожлантиришнинг жахон тажрибасини урганиш учун объектив эхтиёж мавжуд [3].

Дания учун кишлок хужалиги махсулотлари учун ташки бозорларни ривожлантириш прогнозлари (бу махсулотларнинг 75% га якини экспорт килинади) мухим ахамият касб этади. Данияда кадастр асосан ерларини кенг микёсда хариталаш ишларини уз ичига олади ва унинг асосий вазифаси хар бир ер участкасини фойдаланиш турини аниклашдан иборат [4].

Германияда ер хукуки кишлок хужалиги ер ва урмон ресурслари айланмасини хукукий тартибга солишни кузда тутади, бу эса урмон ва кишлок хужалиги ерларини таксимлашни, фойдаланиш максадларини узгаришини такиклайди ва жамият манфаатлари йулида юкори самарали агросаноат ишлаб чикаришни ривожлантиришни таъминлайди. Кишлок хужалиги ишлаб

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 1 I 2021

ISSN: 2181-1601

чикарувчиларига кишлок хужалиги билан шугулланмайдиган кишиларга нисбатан кишлок хужалиги ерларини сотиб олишга устувор хукук берилади. Бундан ташкари, Германияда кишлок хужалиги ер ижараси шартномасининг шартлари катъий конунлар билан белгиланади. Германияда ердан фойдаланиш ва мухофаза килишни режалаштириш тизими умумий ердан фойдаланиш дастурини мажбурий ишлаб чикиш ва барча ер эгалари томонидан уз худудидаги ердан фойдаланишни ривожлантириш бош режасига асосланади [5].

Италияда ер айланмасини давлат назорати фермер хужаликни самарали бошкаришни таъминламаса (шу жумладан ернинг унумдорлигини саклаш ва ундан максадга мувофик фойдаланиш) мажбурий лизинг (сотиш) ер участкалари фойдаланувчилар учун янада самарали булиши имконияти камаяди.

Норвегия Марказий кисмидаги 1 га ер учун уртача ижара хаки 2-3 минг Норвегия крони. Урмон ерларини ижарага олиш мумкин эмас [6].

Францияда ерларни давлат манфаати йулида кайта таксимлашнинг режали механизми, шунингдек, кишлок хужалиги худудларидан бошка максадларда фойдаланишдан химоя килиш давлат назорати мавжуд. Францияда замонавий бошкарув усулларидан фойдаланадиган кичик-кичик тармоклар рентабеллигини ошириш максадида давлат имтиёзли шартлар асосида кушимча ер майдонларини сотиб олиш имкониятини беради. Францияда ердан фойдаланишни режалаштиришда икки ёндашув кулланилади: жорий тенденциялар ва преференцияларни экстраполяция килиш хамда кишлок хужалигини ривожлантиришнинг график усуллари. Давлат кичик бизнесни ташкил этишга ундайди иктисодий рагбатлантириш чораларини куради [7].

Финляндияда ер тузиш буйича асосий кадастр фаолияти мамлакатда телекоммуникацияларнинг ривожланишини хисобга олган холда Финляндиянинг бутун худуди хакида маълумотга эга булган миллий ер хизмати томонидан амалга оширилади [8].

Мулкдорлар томонидан ердан фойдаланиш турли мамлакатларда турлича тартибга солинса-да, зоналарнинг хукукий режимига катъий риоя килиши керак. Шотландияда, масалан, конунни бузганлик учун мулкдор маъмурий йул мулк хукукидан жумладан, ерларидан махрум этилади. Кушма Штатларда бу турдаги коидабузарликлар учун жарима тизими мавжуд.

МУХ,ОКАМА

Окилона ердан фойдаланиш шароитларини таъминлашга ижара оркали эришиш мумкин, бу эса экин экиладиган ер массасининг яхлитлигини сакланишини таъминлайди. Бирок, хорижий мамлакатларда ижара шартномалари амал килиш минимал муддати Белгияда-9 йил, Германия-12 йил, Франция-9 йил, Голландия-12 йил, Португалия-10 йил, Италия-6-15 йил, Испания-6-15 йил, Дания-максимал 30 йил, Украинада ижара шартномалари 5 йилга кадар муддатга тузилади [9].

Кишлок хужалиги корхоналарининг табиий ва антропоген омиллар окибатида юзага келадиган кутилмаган хавф-хатарлар шароитида фаолият курсатиши шубхасиздир. Ривожланган бозор иктисодиётига эга мамлакатларда сугурта кишлок хужалиги корхоналарининг молиявий холатини анча вактдан буён баркарорлаштириш воситаси булиб келмокда. Масалан, Канадада барча кишлок хужалиги ишлаб чикарувчиларининг 55% сугурталанган, Кушма Штатларда-20-25% фермерлар, Испания-31-32% фермерлар сугурталанганлар.

Куп йиллар давомида хар бир давлат ердан окилона фойдаланиш ва уни мухофаза килишни режалаштириш ва ташкил этиш борасида катта тажриба туплаган. Прогнозлаш ва режалаштириш тизимларининг икки тури мавжуд: марказлашган ва марказлашмаган. Марказлашган режалаштириш усулидан Канада, Швеция, Хитой, Япония фойдаланса, марказлашмаган усулдан фойдаланадиган давлатлардан-Америка Кушма Штатларини мисол килишимиз мумкин. Марказлашган прогнозлаш ва режалаштириш жараёнини "юкоридан пастга" тамойили асосида ташкил этиш билан тавсифланади. Марказлашган прогнозлаш тизимига эга булган мамлакатда хар доим худудни ривожлантириш режасини ишлаб чикадиган миллий прогнозлаш хизмати мавжуд. Уни турли давлат марказлари, масалан, катор хорижий давлатлардаги каби - котибиятлар курсатиши мумкин. Котибият тадкикот марказларида прогноз ишланмаларини мувофиклаштиради, зарур булганда махсус тадкикот гурухларини ташкил этади, прогнозларни тузишда воситачилик килади ва хукумат учун энг долзарб умумий масалалар (энергия, моддий ва хом ашё базаси, ташки савдо, илмий ва технологик тараккиётнинг ижтимоий окибатлари ва бошкалар) [10].

Ер таксимоти куйидаги мамлакатларда реституция ер ислохотининг асосий усули хисобланади (Эстония, Латвия, Литва, Словакия, Шаркий Германия, Руминия, Болгария, Словения, Хорватия, Сербия, Черногория, Македония). Венгрияда ер ислохоти узига хос. Бу мамлакатда факат компенсация усули ислох килишнинг асосий ёндашувидир. Махсус ташкил этилган ер участкалари аукционларда сотиб олиш механизми жорий этилган. 1990-йиллар бошида, Россия, Украина, Молдова ва Озарбайжон кишлок хужалиги максадлари учун ишлатилган кишлок хужалиги ер хусусийлаштирилди. колхозлар собик колхозчиларга умумий мулкнинг "когоз" акциялари шаклида мол-мулк таркатиш йули билан бошкарилар эди. Бу ер участкаларини таксимлашнинг дастлабки боскичи сифатида каралди. Шаркий Европа мамлакатларидан Арманистон, Грузия, Озарбайжон, Молдова, Украинада 1990-йиллар охири ва 2000-йиллар бошида кишлок хужалик ерлари кичик ер участкаларнинг таксимланиши оркали хусусийлаштирилди. Участкалар кишлок ахолиси уртасида таксимланади [11].

Турли мамлакатлар ер таксимотини бошлаш учун турли бошлангич нукталарга эга эди. Баъзи мамлакатларда (Албания ва собик совет давлатлари) хаммаси кишлок хужалик ерлари давлат мулкчилигида эди. Болкон мамлакатлари ва Польшада ерларнинг бир кисми ер ислохоти бошлаш боскичидаёк хусусий мулкчиликда булган [12].

CyHru fiuggapga Eegapyc PecnyöguKacu ep pecypcgapuHu SomKapum Ba epgaH ^ofigagaHumHu pe^agamrapum öopacugaru aMagra omupugaeTraH Hopa-TagSupgap TaxguguHu KypuS HuKcaK. Eegapyc PecnySguKacuHu 2016-2020 fiuggapra Myg^aggaHraH H^THMOHH-HKTHCogHH pHBO^naHTHpnm gacTypuga epgapHu Myxo$a3a KHnnrn Ba SapKapop ^ofigagaHum coxacuga, acocufi эtтн6op ep geгpagaцнacн ogguHu ogum ynyH Muggufi xapaKaT pe^acHHH aMagra omupum SegrugaS oguHgu. fflyHHHrgeK, ugrop TexHogoruagapHu (^yMnagaH, epHH Maco^agaH 3oHggam) ^opufi этнm acocuga Typgu gapa^agaru MatMypufi-xygygufi SupguKgap goupacuga aroHa pe^agamrapum t^umuhu aparam, ep Typgapu Syfiuna ep кgaccн$нкaцнacннн coggagamTupum Ky3ga TyragraH эgн. ^acTypra MyBo^uK, epgaH ^ofigagaHum caMapagopguruHu omupum Ba TynpoK KongaMuHu gaBgaT ep cuecaraHuHr cTpaTeruK Ma^cagu cu^araga xuMoa Kugum, ep MyHocaSaraapuHu axmugam Ba KumgoK xy^aguru epgapugaH ^ofigagaHumHu onraMaggamrapum SugaH Sup KaTopga, энг gog3apö Ba3u^anap: paguoHyKguggap SugaH u^gocgaHraH epgapHu pea6нgнтaцнa Kugum, TynpoKgapHu cyB Ba maMog эpoзнacнgaн xuMoa Kugum, KafiTa umgaHraH epgapHu caKgam, 6y3ugraH epgapHu oKugoHa мegнopaцнa Kugum umgapu aMagra omupuö KeguHMoKga. 3po3uara Kapmu Tagöupgap xap fiugu 600 MuHr reKTapga aMagra omupugagu. Узgamтнpнgгaн epgapHuHr yMyMufi MafigoHu 3 MgH.reKTapgaH opTuK (MaMgaKaT xygyguHuHr 16,4%u) [13].

Ep pecypcgapugaH oKugoHa ^ofigagaHum Ba Myxo$a3a Kugum ynyH: -oKugoHa epgaH ^ofigagaHum Ba TynpoKHu Myxo$a3a Kugum ynyH 3apyp uKTucogufi, xyKyKufi Ba TamKugufi mapT-mapouTgap aparam, my ^yMgagaH экogoгнк xaB^cro ^epMepguK тнзнмgapннн ^opufi eTum;

-öapna TagöupKopguK cyöteKTgapu ynyH TeHr mapT-mapouraapHu TatMuHgam opKagu ep MyHocaSaraapuHu TaKoMuggamTupum, KumgoK xy^aguru epgapura gaBgaT мygкннgнгннн caKgaö KograH xogga Ba KuMMarau Ba HoeS экoтнзнмgap xygyguga epgapHu xycycufigamTupumHuHr caMapagu xyKyKufi Ba Hapx мexaннзмннн aparam;

-xygygHuHr paguo^KogoruK, reoKuMeBufi Kyn MaKcaggu xapuTagam, my ^yMgagaH, gaBgaT ep KagacTpu Ba MoHmopuHru ^aoguaraHu aHaga TaKoMuggamTupum;

-ep $oHgu тyзнgмacннн onTuMaggamTupum;

-epgapHuHr MeguoparaB cTpaTeruacuHu yзгapтнpнm-тop$gн TynpoKgapHu caKgaö Kpgum Ba ygapHuHr MuHepaggamyBuHu ogguHu ogum Hopa-TagSupgapuHu aMagra omupum SugaH эcкнpгaн TrouMgapHu peкoнcтpyкцнa Kugum Ba мogepннзaцнagamнн 3apypuaTu öegrugaHgu.

Eegapyc PecynySguKacuHu 2030-fiugrana öygraH gaBpga н^тнмoнfi-uKTucogufi puBo^gaHTupum Muggufi cTpaTeruacuga SegrugaHumuna, ep pecypcgapugaH SapKapop ^ofigagaHumHu TatMuHgam ynyH Kyfiugaru:

- 2030 fiugrana epgaH ^ofigagaHum Ba Myxp$a3a Kugum coxacugaru gaBgaT cuecara кoнцeпцнacннн umgaö HuKum Ba epgaH ^ofigagaHum Ba Myxo^a3a Kugum caMapagopguruHu omupum gaBgaT gacTypu;

- олий таълим дастурларини оптималлаштириш оркали ер ресурслари билан боглик фаолият юритувчи кадрлар билан таъминлашда, олий таълимнинг иккинчи боскичи ва олий укув юртидан кейинги таълимнинг биринчи боскичида мутахассисларни тайёрлаш учун иктисодий рагбатлантириш;

- вазифаларни диверсификация килиш, маълумотларни туплаш, кайта ишлаш, саклаш ва такдим етишда замонавий технологиялардан фойдаланиш асосида ер ахборот тизимини модернизация килиш ва ривожлантириш;

- ер бошкаруви ISO 19152 асосий моделининг миллий профилини яратиш, "кучмас мулкни бошкариш учун географик ахборот-домен модели";

- курилиш ва ер устидаги бошка тадбирлар билан боглик маъмурий тартиб-коидаларга хизмат курсатувчи электрон хукуматни ривожлантириш (курилиш рухсатномаларини олиш, объектларни ишга кабул килиш, казишмаларга рухсат бериш ва бошкалар.);

- махаллий Ижроия кумиталари томонидан ердан фойдаланиш, ерга эгалик килиш ва шахарсозлик буйича кабул килинган карорларни оммавий мухокама килиш учун електрон маъмурий коидалар ва воситаларни ишлаб чикиш;

- ер участкаларини шакллантиришда кучмас мулкнинг ягона давлат реестрини, унга булган хукуклар ва у билан давлат ер кадастри битимларини тузиш тартибини такомиллаштириш;

- халкаро тажрибани хисобга олган холда ерларни таснифлашни соддалаштириш, шу жумладан кишлок хужалик ерларининг органик турларини хукукий мустахкамлаш буйича ер кадастрини давлат руйхатидан утказишни такомиллаштириш;

- кишлок хужалиги ташкилотлари ва дехкон (фермер) хужаликларининг кишлок хужалик ерларини кадастр бахолашни такомиллаштириш;

-турли даражадаги маъмурий-худудий ва худудий бирликлар доирасида ижтимоий-иктисодий ва худудий режалаштиришнинг ягона тизимини ишлаб чикиш;

- шахар худудларининг ихчамлиги ва мувозанати тамойилларига риоя килган холда курилаётган ер майдони, йуллар ва бошка транспорт коммуникацияларини оптималлаштириш, шахарлар ижтимоий инфратузилмасини боскичма-боскич ривожлантириш;

- масофадан зондлаш маълумотлари, географик ахборот тизимлари ва IT-технологияларидан фойдаланиш асосида ердан фойдаланиш ва мухофаза килиш устидан давлат назоратини самарали тизимини яратиш каби чора-тадбирлар белгилаб олинди [14].

ТАХЛИЛИЙ НАТИЖАЛАР

Туман худудини диверсификация килишнинг мухим омилларидан бири сифатида иктисодий курсаткичларни юксалтиришдир. Туман иктисодий тизими-маълум фазовий улчамларга эга ва мураккаб минтакавий тизим хисобланади. У туманнинг иктисодий тизими: ишлаб чикариш ва мехнат салохияти, ишлаб

HHKapnm KynnapHHHHr caMapagu ^ofigamyBu, axoguHuHr TypMym gapa^acu Ba cu^ara, MaxarnHH öomKapyB opraHHapuHuHr ^aoguaTuHu y3 unura ogagu. TyMaH HKTHCogHH th3hmh MypaKKaö Ty3uHMara эгa öyHuö, HoaHuKguK Ba xuHMa-xugguKga pHBO^naHagu [15].

Xopu^HH MaMnaxaraapga cohuk cuecara gaBHaT gapoMagnapHHH maKHHaHTupumga MaMHaKarnuHr Muggufi MaH^aaraapuHu TatMHHnoBHH gaBHaT Hopa-TagöupnapuHHHr hhmhh acocgaHraH Ma^Myugup. Xopu^HH MaMHaKaraapga ep conuFHHHHr y3ura xoc TH3HMnapu öeHrugaHraH aHtaHanap Ba Tapuxufi Ta^puöa öugaH öenrunaHagu. OapKgap oöteKTra, ep cohufu cTaBKanapura Ba cohuk fiuFum ynyH mapT-mapouraapra öofhuk [16].

KurnnoK xy^anuK epgapuHu coguKKa TopTum ycyguHu xucoöra ograH xpgga ep cohufuhuot ukku acocufi Typu MaB^yg:

ep ynacraacu MafigoHu Ba TynpoK yHyMgopguru xucoöra oguHraHga MycTaKuH ep cohufu;

cohuk cogum oöteKTu ep Ba öuHogap, my ^yMHagaH, aroHa KyHMac MyHK oöteKTu KufiMaTu KyHMac MyHK cohufu, öup kucmu cu^arnga.

TepMaHuaga ep cohufuhu yHgupumga cohuk cogum oöteKTu KumgoK xy^anuK KopxoHanapuHuHr ep MyHKu, myHuHrgeK ropuguK Ba ^mcmohuh maxcgapra Terumgu ep yHacTKanapu xucoögaHagu. Cohuk cTaBKacu ogaTga 1.2%. gaBHaT KopxoHanapu, guHufi Myaccacanap, myHuHrgeK uhmuh MaKcaggapga ^ofiganaHugaguraH ep ynacTKanapu ep coguFugaH o3og этннagн.

TepMaHuaga puBo^naHraH ep MyHocaSaraapuHuHr y3ura xocnuru ep cпeкyнaцнacннннг ogguHu ogum MaKcaguga HeKHamgap ypHaramgup. Yhu cotuö onuHraHgaH cyHr 20 huh BaKT opanuFuga coram TaKuKgaHagu. Coraö ogum öyfiuHa Hapxra HucöaraH coragaeTraH ep HapxuHuHr omumugaru öapna $apK gaBHaT ^ofigacura öygagu, HyHKu y ep эгacннннг umgaö TonuHMaraH gapoMagu xucoÖHaHagu [17].

^exua PecnyÖHuKacuga ep cohufu ep ynacTKanapuga cohuk Ba öuHogapra cohuk cogumgaH uöopaT. ^umgoK xy^anuru epgapugaH oguHaguraH coguKHuHr acocuHu öoHuTeTHap cuH^ura Kapaö öeHrugaHraH epHuHr ^opufi Hapxu TamKug этagн. ^afiganaguraH epgap, экнн epgapu Ba MeBagu gapaxreopgap ynyH cohuk cTaBKacu Terumgu ep öaxocuHuHr 0.75%hu TamKug этagн; yTHoKgap Ba afigoBHap, uHTeHcuB SanuKHuHuK öugaH ypMoH Ba cyB x,aB3anapu ynyH - 0.25%; öomKa xygyggap ynyH—0.1 KpoHa/M, Kypugum MafigoHHapu ynyH — 1 KpoHa/M. Kypugum ynacTKanapu ynyH ep cohufu cTaBKacu 0,3 gaH (300 axogu amafiguraH ^ofigap ynyH) 4.5rana (nparaga) ^apKgaHaguraH Maxcyc кoe$$нцнeнтгa KynafiTupuHagu. MyHKgop ToMoHugaH экннagнгaн 10 reKTaprana KumgoK xy^anuru epgapu, gaBHaT Ba maxap xoKuMHurura Kapamgu ep ynacTKanapu, u^apara öepuHMaraH ep ynacTKanapu, myHuHrgeK, öomKa gaBHaT Ba ^aMoaT TamKugoTHapura Terumgu MaKTaö, HepKoB ynacTKanapura cohuk coguHMafigu. ^ygyggaru öomKa ynacTKanapra KaparaHga yHyMgopguru aHHa nacT öygraH KumgoK xy^anuru epgapura cohuk нмтнeзнapн

Sepugumu eKu ygapgaH ^ofigagaHumHu caHoaT TapMoKgapura SepumHu ^opufi этнm SugaH HeKgaHumu MyMKuH [18].

Opaнцнaga Maxaggufi xoKuMuaT opraHgapuHuHr gapoMag эxтнe^gapнгa MyBo^uK, myHuHrgeK gaBgaT Tacappy^ugaH Hu^apum gaBgaT gacTypu goupacuga Maxaggufi coguKKa TopTumHu omupum тeнgeнцнacн Ky3aragMoKga. Mog-MygK coguKgapuHuHr yMyMufi cyMMacugaH ep coguru 40%, Mepoc Ba xaga coguKgapu 30%, SomKa Mog-MygK coguKgapu эca 20%hu TamKug этaцн. Kypugum MafigoHgapu Syfiuna ep coguru puBo^gaHraH xygyggapga yHgupugagu. CoguK öapna KyHMac MygK yHyH aMag Kugagu: SuHogap, uHmooTgap Ba Som^agap. CoguK coguHaguraH kucm ynacTKa KagacTp KufiMarnHuHr apMura TeHr. By coguK gaBgaTra Kapamgu epgapgaH; maxapgapgaH Tam^apuga ^ofigamraH Ba KumgoK xy^agurugaH ^ofigagaHum ynyH Myg^aggaHraH SuHogap o3og этнgagн. PuBo^gaHMaraH ep coguru gagagap, yTgoKgap, ypMoHgap, Kapepgap, SoT^oKguKgap, myp SoTKpKguKgap Ba ep ynacTKagapura Tatcup KypcaTagu. Cogu^HuHr acocu SyguS xu3MaT KugaguraH KagacTp gapoMaggapu ep ynacTKacuHuHr KagacTp u^apa KufiMarnHuHr 80%ra TeHr

[19].

Ep Kyfiugaru MaMgaKaraapga Mog-MygK coguruHuHr Sup kucmu cu^arnga coguKKa TopTugagu.

HugepgaHguaga KyHMac MygK oSteKTgapuHu KafiTa Saxogam xap TypT fiugga aMagra omupugagu. CoguKKa TopTum cySteKTgapu-Typgu cTaBKagapga coguKKa TopTugaguraH KyHMac MygK эгagapн Ba ^ofigagaHyBHugapugup. MygK эгacн yHyH cTaBKa 3.5%, ^ofigagaHyBHu yHyH эca-2.8% KuguS SegrugaHraH. ByHgaH Tam^apu, мyннцнпagнтeтgapгa xap fiugu TygaHaguraH coguK MuKgopuHu Mog-MygK KufiMarn yHyH coguK cTaBKagapuHu xucoSgam MexaHu3Mu umgaragagu. Tapu^HuHr x&®mu Maxaggufi Srog^eTHuHr ^oHggapra SygraH эxтнe^gapннн KpHgupum yHyH ypHaragagu. CoguK cyMMacu Mog-MygKHuHr SaxogaHraH KufiMarara TeHr SyguS, Tapu^ra SyguHagu Ba cTaBKara KynafiTupugagu. Arap MygKgop Sup BaKTHuHr y3uga MygKgaH ^ofigagaHyBHu Sygca, y xaM coguK Tygafigu. CoguK cogum oSteKTgapu-эгagнк KuguHaguraH eKu ^ofigagaHugaguraH ep yHacTKagapu Ba SuHogap. CoguK cogum oSteKTu Sup HeHa ep yHacTKagapu eKu SuHogapgaH uSopaT Sygumu MyMKuH. Ep yHacTKagapuHuHr KucMgapu coguK cogum oSteKTu SyguS xu3MaT Kugumu MyMKuH. CyB ocrngaru epgap coguK cogumgaH o3og этнgagн [20].

HTaguaga gapoMag coguru ep эгagнгн, KanuTag Ba Som^a MaHSagapgaH oguHaguraH gapoMaggapgaH uSopaT xap ToMoHgaMa co$ gapoMagHu xucoSra ogagu. Ep эгagнгнgaн oguHaguraH gapoMag, y3 HaBSarnga, ep yHacTKagapu Ba SuHogapgaH oguHaguraH gapoMaggapgaH uSopaT. YgapgaH SupuHHucu ep эгagнгннннг xaKuKaTugaH eKu KumgoK xy^aguK ^aoguaraHu aMagra omupumgaH KeguS Hu^agu. Kkkuhhucu SeBocuTa MygKgop ToMoHugaH Suho Ba uHmooTgapHuHr umgaH HuKumu Ba ygapHu u^apara Sepum HaTu^acuga oguHraH gapoMaggapgaH uSopaT. Ep эгagнгн coguruHu xucoSgamga $a^aT KumgoK xy^aguru ^aoguaTu yHyH apoKgu epgap xucoSra oguHagu [21].

fflвeцнaga epra HucSaraH MycTaKug coguK fiyK, ep KanuTag coguruHuHr Sup kucmu cu^arnga coguKKa TopTugagu. ^aMrapugraH KufiMar (KanuTag) omraH capu coguK wku cTaBKacu omuS Sopagu: 400 MuHr KpoHraHa KanuTagra эгa SygraH ep эгagapн Sy coguK o3og этнgagн, 400 MuHrgaH 600 MuHrraHa KanuTagra эгa SygraH ep эгagapн yHyH - 2%, 600 MuHrgaH 800 MuHrraHa KanuTagra эгa SygraH ep эгagapн yHyH - 4%, 800 MuHrgaH 2 MugguoHraHa KanuTagra эгa SygraH ep эгagapн yHyH— 6%, 2 MugguoHgaH WKopu KanuTagra эгa SygraH ep эгagapн yHyH эca— 8%. TyngaHraH KufiMar MuKgopu (ep Ba KyHMac MygKHu coguK 6axogam geS aтagagaцн)нн xucoSgam yHyH So3op HapxuHuHr 75% gapa^acuga HapxgapgaH ^ofigagaHuS SegrugaHagu Ba xap 6em fiugga KafiTa SegrugaHagu. By MaMgaKaTga epgaH oKugoHa ^ofigagaHumHu, ep эгagнгн Ba epgaH ^ofigagaHumHuHr KaTtufi xyKyKufi TapTuSra cogum MaKcaguga KoHyH HuKapyBHu opraH ToMoHugaH TatMuHgaHagu [22].

HcnaHuaga KyHMac MygK coguru 6a3acu KyHMac MygK oSteKTgapuHuHr KagacTp KufiMaTu xucoSgaHagu. CTaBKagapu 0.3-1.22% opaguruga Maxaggufi xoKuMguKgap ToMoHugaH TaSaKagamTupugraH xogga SegrugaHagu. Ep yHacTKagapuHuHr KufiMaraHu omupraHguK yHyH coguK ep yHacTKacuHu SomKa MygKgopra yTKa3ugraH TaKgupga KyggaHugagu. CoguK coguHaguraH Sa3a-ep yHacTKacuHuHr KagacTp KufiMaraHuHr cotuS ogumgaH SomKa MygKgopra coTugumuraHa SygraH MyggaTra ysrapumugup. CoguK cTaBKacu maxap xoKuMuaTu ToMoHugaH y3rapagu Ba ogaTga 1630%.

AMepuKa KymMa fflTaraapuga энг MyxuM Maxaggufi coguK MygK coguru xucoSgaHagu. CoguK xap KaHgafi Mog-MygKKa эгa SygraH ^ucMoHufi Ba ropuguK maxcgapgaH fiugura Sup MapTa yHgupugagu. MygK Typgapu KoHyH xy^^araapuga aHuK TacHu^gaHagu. HKKuTa acocufi rypyx MaB^yg: KyHMac MygK Ba maxcufi MygK. KyHMac MygK-ep Ba KyHMac MygK KypugMagapuHu TaKoMuggamTupum MaKcaguga KypugraH SuHogap. KumgoK xy^aguru epgapugaH ^ofigagaHyBHugapHu coguKKa TopTum KumgoK xy^aguru ^aoguaragaH oguHraH ^ofiga SugaH umgaS HuKapum xapa^araapu ypTacugaru ^apKHu xucoSgamra acocgaHagu [23-25].

Typgu gaBgaTgap KumgoK xy^aguru epgapuHuHr peHTaSegguruHu SegrugoBHu afipuM oMuggapgaH ^ofigagaHumga y3 eHgamyBgapuHu Kyggafigugap. fflyHucu MyxuMKu, Sy Tou^agaru epgap yHyH coguK Segrugamga Typgu gaBgargapga TypguHa xucoSgaHaguraH epgapHuHr TaSuufi xycycuaTgapu ^yga KaTTa pog yfiHafigu. YMyMaH, KumgoK xy^aguru epgapugaH oguHaguraH gapoMagra coguK gapa^acu yHuHr yHyMgopgurura SorguK. MKopugarugap gyHeHuHr Typgu MaMgaKargapuga epra эгagнк Kugum maKggapugaH KaTtufi Ha3ap, nygguK epgaH ^ofigagaHum TaMofiugu yMyMSamapufi, geraH xygocara Kegum umkohuhu Sepagu. Xopu^ufi MaMgaKaTgapga epgaH ^ofigagaHumgaH oguHaguraH gapoMag ep peHTacuHu oguS Tamgamra KapaTugraH coguKgap opKagu xucoSgaHagu. ffly SugaH Supra, xopu^ufi MaMgaKaTgapga KumgoK xy^aguru epgapuHu coguKKa TopTumHuHr Taxgugu myHu KypcaTaguKu, coguK Tu3uMura cuecaT Ba Tapuxufi aHtaHagapHuHr KaTTa Tatcupu Ty^afigu SapHa MaMgaKaTgapga ep coguru SyfiuHa ugeag Mogeg MaB^yg эмac. BupoK, Mog-MygK (ep) coguKgapu TapuxaH энг axmu TamKug этнgгaн. By coguKgapHuHr

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE l I 202l

ISSN: 21S1-16G1

жaми солик тyшyмлaридaги улуши ривожлaнгaн мaмлaкaтлaрдa тез узгариб тyрaди. Демaк, Буюк Бритaния вa Шимолий Ирлaндиядa бу улуш 10% дaн ортик 6улсо, Белгия, Греция, Aвстрия, Итaлия, Люксембург, Туркия, Финляндия, Швейцaрия, Испaниядa 1% дaн ошмaйди [26-28].

Кишлок xyжaдиги корxонaдaрининг иктисодий сaмaрaдорлигини ошириш учун энг мухим йyллaридaн бири сифaтидa ер солиFини дaромaдгa мутаносиб рaвишдa белгилaнгaн 6улиши керaк; иктисодий вa экологик жихоти; юкори микдорлилиги, мyрaккaб тулов тaртиби ёки унинг нокулой вокт хом уни туловчига юк бyлмaслиги керaк; солик стaвкaлaри ер yчaсткaси сифaти динaмикaси регрессив булиши керaк.

XУЛОСA

Ердaн фойдaдaнишни режaдaштириш иктисодий ривожлaниш истикболлaригa мувофик ер ТОКСИМОТИНИ яxшилaш, худудни тaшкил етишни тaкомиллaштириш вa aникдaш МОКСОДИДО aмaдгa оширилaди

Бaрчa xорижий мaмлaкaтлaрдa иктисодиётнинг энг мухим сегменти

сифaтидa aгросaноaт мaжмyaсидa тaдaб килaдигaн узок мyддaтли прогнозлaр вa дaстyрлaрнинг нормaд ривожлaниши учун умумий укшошлик мaвжyд. Фо^т узок мyддaтли прогнозлош кишлок xyжaдиги ишлaб чикaришининг aсосий сохaдaригa окилонa инвестиция киритиш имконини берaди.

REFERENCES

[1] Muhammadbek, M. (2018). Improving the Methods of Forecasting the Diversification of the Land Fund in the Region. International Journal of Engineering, 2(4), 88-92.

[2] Ugli, M. M. D. (2019). Economic evaluation of land in land fund diversification. International Journal of Financial, Accounting, and Management, 1(3), 167-172.

[3] Mahsudov, M. D. (2018). Land use and management issues in local areas.

In Problems of improving the efficiency of work of modern production and economy of energyresources ''International Scientific and Practical Conference materials.-Andijan, Uzbekistan: -2018.

[4] Maxсyдов, M. Д. У. (2021). ЕР ФОHДИДAH ФОЙДAЛAHИШ ДИВЕРСИФИKAЦИЯСИHИ БОШ CXEMA ОР^ЛИ TAPT^rA СОЛИШ. Scientific progress, 1(5).

[5] Mahsudov, M. D. (2019). Диверсифи^ция землепользовaния является фоктором розвития. Monograph. LAP Lambert Academic Publishing, 71-72.

[6] Mahsudov, M. D. U. (2021). PRIORITIZATION OF EXPORT PRODUCTS IN THE LAND USE DIVERSIFICATION. Scientific progress, 1(6).

[7] M Muhammadbek. DIVERSIFICATION OF LAND USE. Збiрник нayковиx предь Л'ОГОХ, 2021

[8] Mahsudov, M. D. (2019). IMPROVEMENT OF THE ALLOCATION OF LAND FUND DURING THE DIVERSIFICATION PROCESS. Central Asian Problems of Modern Science and Education, 3(4), 103-111.

[9] Altiev, A., & Mahsudov, M. (2020). Improvement of the regulation mechanisms of the land use diversification. International Journal of Pharmaceutical Research. ISSN, 9752366.

[10] Altiev, A. S., & Mahsudov, M. D. (2019). REPRODUCTION CYCLE OF LAND. Central Asian Problems of Modern Science and Education, 3(4), 96-102.

[11] Алтиев, А. С. (2019). ДИВЕРСИФИКАЦИЯ ЗЕМЛЕПОЛЬЗОВАНИЯ В УСЛОВИЯХ УГЛУБЛЕНИЯ РЫНОЧНЫХ РЕФОРМ. In ПРОФЕССИОНАЛ ГОДА 2019 (pp. 92-96).

[12] Махсудов, М. Д. У. (2021). ЕР ФОНДИДАН ФОЙДАЛАНИШНИ ДИВЕРСИФИКАЦИЯЛАШНИНГ АХАМИЯТИ. Scientific progress, 2(1).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

[13] Ugli, М. M. D., & Qizi, B. S. S. (2019). Economic basis of evaluation of land resources and their capitalization. International Journal of Financial, Accounting, and Management, 7(2), 101-103.

[14] Mahsudov, M. D. U., Khakimova, S.A. (2021). ISSUES OF ATTRACTING INVESTMENT TO DIVERSIFICATION THE USE OF LAND FUND. Scientific progress, 1(6).

[15] Abdilxodievna, K. S. (2020). Encourage land use in land resources diversification. Indonesian Journal of Innovation Studies, 9.

[16] Shohruh, A., & Muhammadbek, M. (2019). Development of mechanisms to regulate land use diversification. South Asian Journal of Marketing & Management Research, 9(1), 48-56.

[17] Sultanovich, A. A., & Ugli, M. M. D. (2019). Methods of forecasting and management of land fund diversification in local areas. International Journal of Recent Technology and Engineering, 8(3), 403-411.

[18] Sultanovich, A. A. (2019). Regulation of land relations-an important condition of development strategy. Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR), 8(5), 344350.

[19] Алтиев, А. С. (2018). Механизмы регулирования системы использования земельных ресурсов: монография. Ташкент.: Фан,-2018.-112 c.

[20] Алтиев, А. С. (2009). Экономический механизм либерализации системы использования земельных ресурсов: монография. Ташкент.: Фан,-2009.-168 c.

[21] Алтиев, А. (2020). Важнейшие факторы и направления обеспечения комплексного развития территорий путем укрепления местных бюджетов. Общество и инновации, 1(2), 53-63.

[22] Алтиев, А. (2020). Перспективы развития земельной реформы, соответствующей потребностям устойчивого экономического роста. Общество и инновации, 1(1), 30-42.

[23] Алтиев, А. С. (2007). Перспективы создания и развития рынка земли в Узбекистане. Проблемы современной экономики, (1), 165-166.

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 1 I 2021

ISSN: 2181-1601

[24] Махсудов, М. Д. У. (2017). Современное значение геодезии и картографии. Academy, (8 (23)).

[25] А Алтиев. (2013). ЗАКОНОДАТЕЛЬНАЯ БАЗА УЧАСТИЯ ИНСТИТУТОВ ГРАЖДАНСКОГО ОБЩЕСТВА В СТИМУЛИРОВАНИИ ДЕЛОВОЙ АКТИВНОСТИ НАСЕЛЕНИЯ. Fuqarolik jamiyati. Гражданское общество, 10 (4), 69-72.

[26] AS Altiev, AP Pardaboev. (2020). STATE REGULATION OF THE USE AGRICULTURAL LANDS REPUBLIC OF UZBEKISTAN. СИНТЕЗ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В РЕШЕНИИ ГЛОБАЛЬНЫХ ПРОБЛЕМ,, 12.

[27] Abdurshid, A., & Muhammadbek, M. (2020). IMPROVING THE REGULATION OF THE DIVERSIFICATION OF LAND USE IN THE TERRITORY.

[28] Abdurashid, A., Barno, K., & Nilufar, A. (2020). Efficiency Of Use Of Schemes Of Regulation Of Land Use Processes In Uzbekistan. The American Journal of Interdisciplinary Innovations and Research, 2(11), 124-132.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.