Научная статья на тему 'ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ МАҲСУЛОТЛАРИНИ ЭКСПОРТ ҚИЛИШДА GLOBAL G.A.P СТАНДАРТИНИНГ РОЛ'

ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ МАҲСУЛОТЛАРИНИ ЭКСПОРТ ҚИЛИШДА GLOBAL G.A.P СТАНДАРТИНИНГ РОЛ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

290
79
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
―Ўзстандарт‖ агентлиги ва ―Ўзбекозиқовқатхолдинг‖ ХК / ―Global GAP‖ / ―Halal‖ ва ―Organic‖ сифат стнадартларини жорий этишни жадаллаштириш борасида бир қатор вазифалар юклатилган / Uzstandard Agency and Uzbekiston Holding FE / Global GAP / Halal and Organic set a number of tasks to accelerate the implementation of quality standards

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — А. М. Назаров, Ф. Х. Асилова

Экспортчиларнинг халқаро бозорларда эгаллаган позицияси мустахкамлиги уларнинг ишлаб чиқарган маҳсулотлари рақобатбардошлиги ҳамда рақобатлаша олиш имкониятлари билан ўлчанади. Бугунги кунда жаҳон озиқ-овқат бозорларига ўз маҳсулотларини экспорт қилувчи товар ишлаб чикарувчилар олдида турган энг мухим вазифалардан бири бу маҳсулотларнинг рақобатбардошлик даражасини бахолай олиш ва туғри аниқлашдир

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OF THE GLOBAL G.A.P STANDARD IN THE EXPORT OF AGRICULTURAL PRODUCTS

The strength of the position of exporters in international markets is measured by the competitiveness and competitiveness of their products. One of the most important tasks facing commodity producers today, who export their products to world food markets, is to assess and accurately determine the level of competitiveness of products.

Текст научной работы на тему «ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ МАҲСУЛОТЛАРИНИ ЭКСПОРТ ҚИЛИШДА GLOBAL G.A.P СТАНДАРТИНИНГ РОЛ»

;ишло; ХУЖАЛИГИ МАДСУЛОТЛАРИНИ экспорт ;илишда GLOBAL G.A.P СТАНДАРТИНИНГ РОЛИ

А. М. Назаров

Тошкент давлат аграр университети

Ф. Х. Асилова

Тошкент давлат аграр университети

АННОТАЦИЯ

Экспортчиларнинг халкаро бозорларда эгаллаган позицияси мустахкамлиги уларнинг ишлаб чикарган мах,сулотлари ракобатбардошлиги хдмда ракобатлаша олиш имкониятлари билан улчанади. Бугунги кунда жах,он озик-овкат бозорларига уз мах,сулотларини экспорт килувчи товар ишлаб чикарувчилар олдида турган энг мухим вазифалардан бири - бу мах,сулотларнинг ракобатбардошлик даражасини бахолай олиш ва туFри аниклашдир.

Калит сузлар: "Узстандарт" агентлиги ва "Узбекозщовкатхолдинг" ХК, "Global GAP", "Halal" ва "Organic" сифат стнадартларини жорий этишни жадаллаштириш борасида бир катор вазифалар юклатилган

THE ROLE OF THE GLOBAL G.A.P STANDARD IN THE EXPORT OF

AGRICULTURAL PRODUCTS

A. M. Nazarov

Tashkent State Agrarian University

F. X. Asilova

Tashkent State Agrarian University

ABSTRACT

The strength of the position of exporters in international markets is measured by the competitiveness and competitiveness of their products. One of the most important tasks facing commodity producers today, who export their products to world food markets, is to assess and accurately determine the level of competitiveness of products.

Keywords: Uzstandard Agency and Uzbekiston Holding FE, Global GAP, Halal and Organic set a number of tasks to accelerate the implementation of quality standards

*

GLOBALGAP

КИРИШ

Узбекистон Республикаси факат узи етиштираётган пахта толаси билан

эмас, балки бутун дунё халкдари яхши куриб истеъмол киладиган мевалари, узумлари, сабзавот ва полиз махсулотлари билан машхур булиб, уларнинг купгина турлари ва навлари бошка мамлакатларда учраймадиган хаммани узига тортадиган таъми ва хушхурлиги билан алохида ажралиб туради.

Узбекистонда етиштирилаётган мевасабзавот махсулотлари иклим шароитининг жуда кулайлиги туфайли мана шундай ноёб булганлиги учун хам жахон кишлок хужалиги махсулотлари бозорида юкори даражада ракобатбардошдир.

Бугунги кунда Узбекистон кишлок хужалик махсулотларининг ута кимматли навларини етиштириш ва кайта ишлаш, уларни экспорт килиш сохасида катта салохиятга эга. Аграр секторда экспортга мулжалланган махсулот ишлаб чикаришни йулга куйиш ва уни кайта ишлайдиган саноатни етакчи уринга кутариш кишлок хужалигида баркарор иктисодий усишни таъминлайди. Ушбу вазифани хал килиш, мамлакатимиз Президенти Ш.М.Мирзиёев бир неча бор таъкидлаганидек, кишлок хужалиги махсулотининг сифатини хамда уни кайта ишлайдиган корхоналарнинг самарадорлигини оширишни, ички ва ташки сотиш бозорларини янада кенгайтиришни талаб килмокда.

МЕТОДОЛОГИЯ

Айни вактда кишлок хужалик махсулотларининг экспорт салохиятини хамда уни етиштирувчи ва ишлаб чикарувчилари фаолиятининг самарадорлигини ошириш биринчи навбатда кишлок ва сув хужалигининг узига хос хусусиятларини хисобга олган холда халкаро стандартларни кулланилишини амалга ошириш заруриятини келтириб чикармокда. Шунинг учун хам аграр сохада фаолият олиб бораётган кишлок хужалик махсулотларини етиштирувчи ва ишлаб чикариш корхоналарида халкаро стандартларни жорий этиш усулларини яратиш зарур. Аграр сохани ривожлантириш, кишлок хужалиги махсулотларини сифатини ошириш уларни халкаро ракобатбардошлигини таъминлашда жахонда кишлок хужалиги

MaxcygoTgapuHH umga6 HHKapum Ba Kama umgamga cu^aTHH TatMHHgamra HyHagTHpugraH CTaHgapTgapHH ypraHum Ba Ta^gug Kugum x,aMga KumgoK xy^anHK MaxcygoTgapu cu^ara Ba xaB^croguruHH TatMHHgam 6yHHna ^axpHga WKopn

KypcaTrungapra эгa xagKapo Global G.A.P. CTaHgapTHHH Y36eKHCTOHga ^opun этнm xp3upga 6a^apunHmH KepaK 6ygraH umgapgaH Supugup. Y36eKHCTOHga eTHmTHpunaeTraH KumgoK xy^aguru Max,cygoTgapu cu^aTH Ba xaB^croguruHH TatMHHgamga xagKapo Global G.A.P CTaHgapTHHH ^opun этнmнннг ypHH Ba axaMH^TH ^yga MyxuM oMuggapgaH Supugup.

Global G.A.P CTaHgapTHHH naftgo Sygumu XX - acp oxupgapura Kegu6 eBponaga KumgoK xy^aguru MaxcygoTgapu cu^ara Ba xaB^croguruHH TatMHHnamga gog3ap6 MyaMMogap W3ara Kega Somgagu.

^umnoK xy^aguK Max,cygoTgapuHH экcпopт KugyBHH KopxoHagapga y3 6u3Hecuga o3HK-oBKaT xaB^crogurura 6ugaH 6ofhhk TaxguggapHH MHHHMyM gapa^ara Tymupum ynyH, caBgo TapMoKgapuga KumgoK xy^aguru MaxcygoTgapu xaB^croguru 6yHHna AHru CTaHgapT umga6 HHKum 3apypaTH nango 6yggu. ffly TapuKa W3ara KegraH CTaHgapT EurepGAP: (Euro-Retailer ProduceWorking Group) - o3HK-oBKaT MaxcygoTgapu naKaHa caBgocu Macagagapu 6yHHna eBpona umnu rypyxu Ba GAP (Good Agricultural Practice) - ^umgoK xy^aguruHH axmugam aMagueTH homhhh oggu.

globalg

globail

MYXOKAMA BA HATH^A^AP

Global GAP - 6y khlujiok xy>kanhk MaxcygoTgapuHu umgaö HuKapum yHyH öhphhhh gapa^agu CTaHgapT öyguö, KHmgoK xy^aguK экннgapннн экнm BaKgugaH to Ma^cygoTgapHH hhfhö ogumrana öygraH, arap HopBaHuguKga öygca urngaö HH^apurnra KHpufflHffl Ba^TugaH opagu^ MaxcygoT xogarara KegryHHa (öokhlij Ba cyfiurn) öygraH gaBpga öapna urngaö HH^apurn ®;apaeHgapHHH ^aMpaö ograH MetepuH xy^^aTgup. Global GAP CTaHgapTH EUREPGAP (öyryH ^axoH 6yÖHHa KHmgoK xy^aguru MaxcygoTgapuHu urngaö Hu^apurn ^apaeHgapura CTaHgapTgap, cepTu^uKaTgamTupumra TagaögapHu ypHaTyBHu xycycufi ugopa) TOMOHugaH Hon этнgagн. ^03upru KyHga gyHeHuHr 124 Ta MaMgaKaTugaru 180000 MuHrgaH opra«; urngaö Hu^apyBHugap Ma3Kyp cepra^uKaT SyfiuHa cepra^uKaTgaHraH.

GLOBALG

Partner

Practic©

Ушбу стандартнинг асосий максади кишлок хужалик махсулотларини етиштириш жараёнининг барча жабхаларини кузатиш оркали уларни етиштириш даврида сифатига салбий таъсир этувчи омиллар ва хавф-хатарлар даражасини минималлаштиришдан иборатдир. ХХ аср урталарида ишлаб чикилган НАССР (Hazard Analysis and Critical Control Point — киритик назорат нукталари ва хавф хатарлар тахлили) тизимидан фойдаланган холда Global GAP стандарти озик-овкат махсулоти сифати ва хавфсизилгини ошириш максадида кулланма сифатида яратилди. Унинг асосига куйидаги тамойиллар киритилган:

- хавф-хатарлар (хавфли омиллар) тахлилини утказиш. Жараён таркибидаги

операциялар руйхатини тайёрлаш, кулланиладиган назорат усулларини баён этиш, ахамиятга эга булган хавф-хатарларни юзага келиши мумкин булган боскичларни аниклаш лозим. Хом-ашёни олишдан бошлаб то якуний махсулотгача булган барча боскич жараёнларини тулик акс эттирувчи ишлаб чикариш жараёнларининг блоксхемаси тузилади. Схема тузилганидан сунг, хар бир боскичда юзага келиши мумкин булган барча мавжуд хавфли омиллар идентификацияланади яъни бунда ахамиятга эга хавфларни аниклаш учун хавф-хатарлар даражаси аникланади ва уларни назорат килиш учун зарурий чора-тадбирлар баен этилади. Бу хавф-хатарларни тахлил килиш HACCP тизимида асосий боскичи булиб хисобланади.

- критик назорат нукталарини (КНН) урнатиш. Хавфли омиллар таъсири эхтимоллигини минимумга келтириш ёки кайтарилмаслиги учун назорат килиниши

зарур булган жараён боскичлари ва операциянинг критик нуктаси аникланади.

- параметрларнинг юкори кийматлари (критик чегаралари)ни урнатиш. Х,ар бир аникланган КНН буйича назорат чора-тадбирлари кулланилади .

- КНН назорат килиш учун мониторинг тизимини ишлаб чикиш. КНН назорат

килиш процедурасини, кузатиш ва улчашларнинг даврийлик тизимини, яъни урнатилган чегаралар доирасида КНН холатини тасдиклаш максадида аниклаш лозим. Режалаштирилган синовлар ёки улчашлар ёрдамида критик назорат нукталарини назорат килиш имконини берувчи мониторинг тизими яратилади.

- назоратдаги КНН у ёки бу чегарадан чикишлари тугрисидаги мониторинг натижаларига мувофик кулланиладиган тугриловчи амалларни аниклаш.

Ушбу тамойилга мувофик тугриловчи амалларни куллаш тартибини ишлаб чикиш ва уни куллаш учун жавобгарларни кайд этиш зарур.

- HACCP тизими хакконий ишлашини тасдикловчи верификатлаш (текшириш) процедурасини ишлаб чикиш. Тугриловчи амаллар ва технологик операцияларни хужжатлаштириш ва юритиш учун жавобгарларни тайинлаш лозим. Бундан ташкари HACCP тизимининг самарадорлигини тасдиклаш имкониятини берувчи текшириш процедурасини ишлаб чикиш керак.

Ушбу тамойилларга тааллукли барча процедуралар ва ёзувларни тасдиклаш ва уларни куллаш. Параметрларнинг юкори кийматидан ихтиёрий огишлар буйича хакконий тугриловчи амалларни куллаш тугрисидаги ва HACCP тизимининг ишлаши назорат остидалиги тугрисидаги ёзувларни юритиш. Бундай хужжатли расмийлаштириш хавфсиз махсулот ишлаб чикаришни далолатлаш булиб хисобланади.

Global GAP стандартини жорий килиш куйидаги боскичларидан иборат:

- махсулот етиштирувчи хужаликнинг холати тахлили. GlobalGAP талабларига мувофикликка дастлабки аудит утказиш.

- Global GAP стандарти талабларига мувофик дастлабки аудитни утказиш.

- хужалик ишчиларини Global GAP талаблари билан таништириш учун -таништирув/укув семинарини утказиш. Global GAPни жорий килиш буйича дастурлар ишлаб чикиш.

- стандарт талабларига мувофик зарур хужжатлар тизимини жорий килиш.

- етиштириш жараёнида юз бериши мумкин булган хавфни хамда уларни юзага келишини олдини олувчи (гигиеник, экологик, кимёвий, биологик, физикавий ва х.к) усулларни аниклаш ва бахолаш.

- етиштиришнинг барча жабхаларидаги зарур агротехник тадбирлар боскичларини руйхатга олиш тизимларини жорий килиш.

- фермер хужалик худудида Global GAP талабларига мувофик сифат тизимини жорий килиш ишларини ташкиллаштиришда маслахат хизматларини курсатиш.

- Global GAP талабларига мувофик мехнатни мухофаза килиш коидалари, экологик хавфсизлик ва ишлаб чикаришда санитария меъёр коидаларини жорий килишда маслахатлар бериш.

- идентификатлаштириш ва кузатиш тизимини ишлаб чикиш, махсулотга берилган бахо буйича процедураларни жорий килиш.

Дунё буйича сертификатлаштирилган экин майдони, га

- Global GAP талабларига мувофик ички аудит утказиш.

- Global GAP буйича Сертификатлаштириш идорасига ариза бериш, мустакил сертификатлаштириш идораси томонидан сертификатлаштириш аудити утказиш даврида маслахат курсатиш.

Барча боскичларда ходимлар укитилади. Махсулот сифати ва хавфсизлигини назорат килишнинг мукаддам кабул килинган тизими етарли даражада самара бермаганлиги сабабли тайер махсулотга эмас балки, махсулот етиштириш технологиясини сертификатлаштиришнинг тан олинган янги Global GAP сертификатлаштириш тизими ишлаб чикилди. Бу тизим махсулотларда зарарли кимёвий моддалар йигилиши хамда уларни микробиологик ва механик ифлосланишдан химоялаш шароитларини яратади.

Global GAP сертификати - аник бир кишлок хужалик махсулотини етиштириш даврида сифат ва хавфсизик буйича урнатилган барча талаб ва тавсияларни тулик бажарилганлиги кафолати хисобланади.

Global GAP сертификатлаштириш жараёнида кишлок хужалик махсулотини етиштириш давридаги барча агротехнологиялар устидан тулик текширишни назарда тутилади. Махсулотни етиштириш агротехнологиясига куйидагилар киради:

- тупрок;

- уруг/кучатларга оид материаллар;

- угитлаш тизими;

- сугориш;

- усимликларни химоя килишни интеграллашган тизими;

- хосилни йигиштириш;

- йигим-теримдан кейинги ишни якунлаш;

- махсулотни саклаш;

- ходимларни малакаси;

- мехнат гигиенаси ва техника хавфсизлиги;

- техника холати;

- махсулотни кузатиш;

- атроф мухитни мухофазалаш.

Халкаро амалиёт тажрибаси Global GAP сертификатлаштириш тизимига утишни афзалликларини тасдиклаб, озик-овкат хавфсизлигининг ишончли даражада ошгани хамда махсулот сохталаштирилиши хавфи пасайишини курсатди, шунингдек мувофикликни тасдиклаш жараёнига йуналтирилган сарф харажатларнинг камайиши таъминланади.

Ушбу тизим халкаро хамжамиятда сифатни таъминловчи ягона умумлашган

тизимни киритишга, махсулотнинг бутун харакатланиш йулини камраб олишни таъминлашга, куп марта такрорланувчи сифат аудитини олдини олишга, сохталаштириш имкониятини йук килишга ва истеъмолчиларнинг усиб борувчи талабларини кондириш даражасини оширишга ёрдам беради. Дунё буйича Global GAP стандартини жорий килиш оркали сертификат олган ташкилотлар сони йил сайин усиб бормокда.

Бугунги кунда кишлок хужалиги махсулотлари сифати ва хавфсизлигига етиштириш давридаги турли хил салбий омилларни таъсир курсатишини хисобга олган холда дунёнинг 100 дан ортик давлатларида Global GAP стандарти кулланиб келинмокда. Ушбу давлатларнинг аксариятида мазкур стандартни жорий килиш буйича миллий техник ишчи гурух тузилиб, Global GAP асосидаги миллий стандартлар кабул килинган. Масалан, Chile GAP -

Чили миллий стандарти, AMAGAP - Австралия миллий стандарти, QS-GAP - Германия миллий стандарти, New Zealand - Янги Зелландия миллий стандарти, JGAP - Япония миллий стандарти, China GAP -Хтой миллий стандарти ва бошкалар.

ХУЛОСА

Хрзирги пайтда республикамизда кишлок хужалиги махсулотларини етиштириш даврида агротехник тадбирларнинг сифати ва хавфсизлигини таъминловчи халкаро даражада тан олинган ёки уйгунлаштирилган меъёрий хужжатлар мавжуд эмас.

Бу холат халкаро (Европа) бозорларда истеъмолчилар томонидан Global GAP сертификати талаб этилаётган даврда, ушбу стандарт республикамиз фермер хужаликларининг эътиборидан четда колиши кишлок хужалик махсулотларимизни халкаро бозорларда уз урнига эга булишда тусикларни юзага келтириши мумкин.

Хрзирги вактда Юртимизда етиштирилаётган кишлок хужалик махсулотлари

экспорти, сифати ва ракобатбардошлигини ошириш, шунингдек савдодаги техник тусикларни бартараф этиш мухим масалалардан бири хисобланади.

Узбекистонда Global GAP стандартини жорий килиш ва уни асосида махсулотларни сертификатлаш жараёнлари ва экспорт килинаётган кишлок хужалиги махсулотининг сифатини халкаро талабларга мувофик самарали назорат килиш масалаларини хал этишда бир катор кийинчиликлар мавжуд. Масалан, халкаро талабларга жавоб берадиган синов марказлари ва лабораториялар етишмаслиги, Global GAP стандарти буйича сертификатлаштириш идорасини йуклиги ва малакали мутахассисларни етишмаслиги ва бошкалар.

Демак, республикамиз кишлок хужалигида етиштирилаётган махсулотларининг халкаро бозорларида мустахкам урин эгаллаши учун кишлок хужалик махсулоти етиштирувчиларнинг Global GAP тизими буйича сертификатлаштирилиши максадга мувофик.

REFERENCES

1. Узбекистон республикаси Вазирлар махкамасининг 2019 йил 14 мартдаги "Узстандарт агентлиги хузуридаги стандартлаштириш, сертификатлаш ва техник жихатдан тартибга солиш илмий-тадкикот институти фаолиятини

ташкил этиш тугрисидаги"ги 220-сонли карори (1-4 илова)

2. Абдувалиев А.А., "Метрология, стандартлаштириш ва сертификатлаштириш" Дарслик "Шарк" 2018. 607-Б.

3. Парпиев М.П., Назаров А.М. "Стандартлаштириш асослари" Укув кулланма. -Тошкент: ТДАУ, 2020. 78 б.

4. Буриев Х., Жураев Р., Алимов О. Мева-сабзавотларни саклаш ва уларга дастлабки ишлов бериш. Т.: «Мехнат», 2002.

5.Орипов Р.О. ва бош. Кишлок хужалиги махсулотларини саклаш ва кайта ишлаш технологияси. Т.: «Мехнат», 1991.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.