Научная статья на тему 'ЕР ФОНДИДАН ФОЙДАЛАНИШНИ ДИВЕРСИФИКАЦИЯЛАШНИНГ АҲАМИЯТИ'

ЕР ФОНДИДАН ФОЙДАЛАНИШНИ ДИВЕРСИФИКАЦИЯЛАШНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
75
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ер / ер фонди / диверсификация / самарадорлик / ердан фойдаланиш. / land / land fund / diversification / effectivness / land use.

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Мухаммадбек Дилшодбек Ўғли Махсудов

Ушбу мақолада ердан фойдаланишни диверсификация қилишнинг аҳамияти, диверсификация тушунчаси ҳақида сўз юритилган. Ердан самарали фойдаланишни йўлга қўйиш юзасидан қисман хулосалар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE IMPORTANCE OF DIVERSIFICATION OF USE OF LAND FUND

This article discusses the importance of land use diversification, the concept of diversification. Partial conclusions are drawn on the way to effective use of land.

Текст научной работы на тему «ЕР ФОНДИДАН ФОЙДАЛАНИШНИ ДИВЕРСИФИКАЦИЯЛАШНИНГ АҲАМИЯТИ»

ЕР ФОНДИДАН ФОИДАЛАНИШНИ ДИВЕРСИФИКАЦИЯЛАШНИНГ

АХДМИЯТИ

Мухаммадбек Дилшодбек уFли Махсудов

Тошкент ирригация ва кишлок хужалигини механизациялаш мухандислари

институти таянч докторанти muhammadbek.maxsudov@bk.ru

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада ердан фойдаланишни диверсификация килишнинг ахамияти, диверсификация тушунчаси хакида суз юритилган. Ердан самарали фойдаланишни йулга куйиш юзасидан кисман хулосалар келтирилган.

Калит сузлар: ер, ер фонди, диверсификация, самарадорлик, ердан фойдаланиш.

THE IMPORTANCE OF DIVERSIFICATION OF USE OF LAND FUND

Muhammadbek Dilshodbek ugli Mahsudov

PhD student of Tashkent Institute of Irrigation and Agricultural Mechanization

Engineers muhammadbek.maxsudov@bk.ru

ABSTRACT

This article discusses the importance of land use diversification, the concept of diversification. Partial conclusions are drawn on the way to effective use of land.

Key words: land, land fund, diversification, effectivness, land use.

КИРИШ

Ер фондидан фойдаланишни диверсификация килиш тушунчисига изох беришдан аввал диверсификация тушунчасига таъриф бериб утишимиз зарур. Диверсификация лотинча "diversificatio" — узгариш, хилма-хил тараккиёт — корхона (бирлашма)ларнинг фаолияти сохалари ва ишлаб чикарадиган махсулотлари турининг кенгайиши, янгиланиб туришидир. Диверсификация ишлаб чикаришда юкори самарадорликка эришиш, иктисодий фойда олиш, банкротликка бархам бериш ва бошка максадларда амалга оширилади. Илгари бир сохада ихтисослашган фирмаларнинг (саноат, кишлок хужалиги, транспорт, молия ва хоказолар) бошка ишлаб чикариш тармоклари, хизмат курсатиш сохаларига, биринчи навбатда, юкори фойда берадиган сохаларга кириб бориши уларнинг хужалик фаолияти сохалари ва имкониятларини кенгайтиради. Дунё

мамлакатларида диверсификация жараёни XX асрнинг 50 йиллари урталаридан ривожлана бошлади. Дастлаб АКШ, Япония, Гарбий Европа давлатларида диверсификация саноат, транспорт, курилиш, молия сохаларида вужудга келади [1-3].

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ

Англиялик иктисодчилар Бэннок, Бакстер ва Девислар томонидан келтирилган таъриф эътиборга молик "диверсификация - бу бирор фирма ёки географик минтакада товарлар ва хизматлар доирасини кенгайтиришдир". Бу таърифда диверсификацияга жараён сифатида каралиб, асосий эътибор унинг натижасига каратилмокда. Россиялик В.Д.Камаев фикрича, "диверсификация - бу бир-бири билан боглик булмаган куплаб ишлаб чикариш турларининг бир вактда ривожланишидир". Ю.В.Чайковскийга кура, диверсификация бу маълум бир махаллий худудда хилма-хилликни оширишнинг узин-узи ташкил этиш жараёни; ишлаб чикарилаётган махсулотнинг таркибий хусусиятлари ва хусусиятлари ёки функционал максади (истеъмол сифати) ёки уни яратишда унга таъсир курсатадиган воситаларни кенгайтириш жараёни; мехнатнинг мазмуни ва табиатини унинг ички хилма-хиллиги усиши, маданият ва санъат сохасида, дам олиш (рекреация) ва бошкаларда хилма-хилликни ошириш оркали бойитиш; саноат корхоналари ва бирлашмаларининг профилини кенгайтириш (кенг ва интенсив); шуба корхоналарни бош компания ёки корхона, бирлашма ёки концерндан хизматларнинг тури, хажми ва турларининг усиши билан ажратишдир [4-6].

Иктисодий адабиётлардада диверсификация килишнинг куплаб таърифлари мавжуд. Аммо кийинчилик шундаки, диверсификация килиш аник таъриф бериб булмайдиган тушунчадир.

"Диверсификация натижалари жуда хилма-хил булиши мумкин...". Жозеф Т. Райтнинг бу сузлари стратегик режалаштириш ва бошкарув асосчиси Игорь Ансоффнинг "Янги корпоратив стратегия" номли китобида, "Диверсификация килиш ва халкаролаштириш" бобига эпиграф сифатида кабул килинади. Таникли олим И. Ансоффнинг айтишича, "Диверсификация килиш-бу корхонада мавжуд булган ресурсларни кайта таксимлаш жараёнига, аввалги фаолият турларидан сезиларли даражада фарк килувчи бошка сохаларга татбик этиладиган атама" [79].

Ф.Е. Удалов ва О.Ф. Удаловлар муаллифлигидаги "Менежмент ва конверсия: муаммолар ва истикболлар" монографияда куйидаги таърифни беришади: "Ишлаб чикаришни диверсификация килиш куп махсулот ишлаб чикаришга каратилган. Диверсификация-махсулот ассортиментини кенгайтириш ёки образли килиб айтганда, "мина под монопродукт" [9-11].

Ahhh nafiTga gHBepcH^HK^HA KanuTag кoнcefflpaцнacннннг энг KeHr TapKagraH maKgura afigaHgu. EyryHru KyHga gнвepcн$нкaцнa KoHgupugraH ucTetMog TagaSu Ba KopxoHagap ynyH KymuMHa a$3agguKgap aparnS, So3opga y3 ypHHHH caKgaS Kogum 3apypara Ty^afigu By^ygra KegraH cTpaTeruK MeHe^MeHT эgeмeнтн xucoSgaHagu [12-14].

MYXOKAMA

,Цнвepcн$нкaцнa Sup xug MaxcygoTgapHu oMMaBufi umgaS HuKapum caMapacHHH opKara cypuS, xugMa-xugguK caMapacu Ty^afigu ycum CTpaTernacHHH aMagra omupumra oguS Keggu. XugMa-xugguK caMapacuHuHr Moxuara myHgaKu, Sup fiupuK KopxoHa goupacuga KyngaS Typgaru Max,cygoTgapHu umgaS HuKapum khhhk HXTucocnamraH KopxoHagapga Sup xug Typgaru MaxcygoTgapHu umgaS HH^apumgaH Kypa ^ofiganupoKgup [15-17]. ,Цнвepcн$нкaцнaнннг acocufi MaKcagu-^ofigaHH omupum Ba Sup KaHHa TapMOKgapga ^aoguaT Kypcaram opKagu pucKgapHu KaMafiTupum, xarro цнкgнк Sygumu MyMKuH (afipuM тapмoкgapga-ннк,нpoз, SomKagapuga эca WKcanum). Kyn TapMoKgu KopxoHagap paKoSaT Kypamuga öapKapoppoK SygraHu ynyH ygap 6o3opgaH, TapKuSufi Ba цнкgнк TeSpaHumgapgaH fiyKoramgap xaB^uHu KaMafiTupumra эгa. ,Цнвepcн$нкaцнa-тagSнpкopgнк cySteKTgapuHu puBo^naHTupumHuHr 3apypufi Ba yMyMKaSyg KuguHraH ycygugup [18-20].

EyryHru KyHga ^aMuaraMroga ep pecypcgapugaH ^ofigagaHum Kyn ^yH^uoHag, Kyn MaKcaggu xapaKTepra эгagнp. Ep pecypcgapugaH Kyn MaKcaggu ^ofigagaHum, aroHa ep ^oHgugaH y3 aKcuHu TonraH. YmSy Segrucu Syfiuna ep ^oHgu 8 Tou^ara SyguHraH. EpgapgaH ^ofigagaHum aHaga aHuKgaHTupum MaKcaggapura KapaS xap Sup Tou^a epgapuHuHr y3gapu xaM Terumgu paBumga TacHu^gaHagu. EyHga ygap MaKcaggu MoxuaTgapura KapaS MatgyM Sup TapKuSHu ogagugap [21-22].

KKTucogufi ucgoxaraap, ep MyHocaSaraapuHu ucgox Kugum, epgapgaH oKugoHa Ba caMapagu ^ofigagaHum MexaHu3Mura uKTucogufi, umuMoufi Ba экagoгнк xapaKTepgaru aHru oMuggapHu Kymumu mapomuga epgaH ^ofigagaHumHuHr gag3apSguru Kynaagu. EpgapgaH oKugoHa Ba caMapagu ^ofigagaHum TamKu ^M^aTgaH umgaS HuKapum, ^ucKag, So3op, umuMoufi, peкpeaцнoн-corgoMgamTupum, TaSuaTHu Myxo$a3agam KaSu ^aMuaTga yfiHafiguraH Kyn ^yH^uoHag pogu Bocuracuga HaMoeH Sygagu. Ep axoguHu ^ofigamrapum Ba xaeT ^aoguaTuHuHr ypHu, umgaS HuKapum BocuTacu xaMga KeHrguK oпepaцнoн acoc SyguS xu3MaT Kugagu. Ep octu "oMSopxoHacu", xafiBoHoT Ba ycuMguK gyHecuHu puBo^gaHTupum ynyH TaSuufi acoc xucoSgaHagu. fflyHuHr ynyH ep, SupuHHu ragga, н^тнмoнfi-нктнcogнfi xapaKTepra эгagнp. Pea^uoH Ba corgoMgamTupum MaKcaggapuga epgaH ^ofigagaHum 3apypuaTu ymSy ^apaeHra peaкцнoн-

coraoMnamTHpHffl moxuatuhu Sepgu, epnapgaH ^ofiganaHum ^apaëHuga TaSuarau Myxp$a3anam TanaSnapuHu x,aM xucoSra onum 3apypuATu By^ygra Kengn [23-25].

Eo3op HKTHCognëTHHHHr puBo^naHumu epgaH ^ofiganaHumra 6o3op Ba ^HCKan xapaKTepHH Sepgu. By x,on epHu ^aMuATgaru H^THMOHH-HKTHCogHH anoKanap Ba MyHocaSaraapHuHr MyxuM oStercra cu^aragaru ponHHH AHaga rosppu gapa^aga KynaHTHpgu. Y3 HaBSaruga, ^muathu puBO^naHumu SunaH epgaH ^ofiganaHumHUHr Kyn Ma^cagnu xaparcrepura SynraH TanaSnap MypaKKaönarnagu, epgaH ^ofiganaHurn maKnnapu Ba xaparcrepu y3rapagu, 6y xpnar yHHHr gнвepcн$нкaцнoн mo^hathhh aHH^nafigH, yHH gouMufi puBO^naHyBHH ®:apaëH cu^arnga TaBcu^nafigu. EpgaH ^oöganaHHfflHHHr acocufi Kuppanapu Kyfigarunap: u^tumouh, uKTucogufi, peкpeaцнoн Ba экoпoгнк [26].

HATH^AtfAP

^aMuATgaru epHu pecypc cu^aragaru yHyMnu Ba yHyMcu3 (umuMoufi, peкpeaцнoн, TaSuarnu Myxo$a3a Kunum) ucTetMonu MaB^yg. By эca y3 HaBSaruga, epnapgaH ^ofiganaHum ycynnapuHu Sup-SupnapugaH Terurnnu ^apKgapuHu x,aM aHuKgafigu. YHyMnu ^ofiganaHurn ycynnapu epgaH ^ofiganaHurnHuHr a^oxy^^nm Ba caHoar-umnaS nuKapum ycynnapu кнpagн. YHyMcu3-acocaH uKTucogufi caMapagopHu^ro ^Hrnm oпepaцнoн acoc cu^araga epgaH ^ofiganaHurn ycynnapu кнpagн. EpgaH ^ofiganaHum Kuppanapu Ba ycynnapura KapaS, y ^aMuATgaru acocufi umnaS nuKapurn BocuTacu, кeнraнк oпepaцнoн acoc, TOBap cu^araapuga MaB^yg Synagu. ^umnoK xy^an^ ycynu KumnoK xy^anm экннпapннн ycTupum ynyH epHuHr TynpoK KaTHaMugaH ^ofiganaHum SunaH sofhuk. By epga ep acocufi umnaS nuKapum BocuTacu cu^araga raBganaHagu.

1-pacM. EpHU fyyHKuuuoHm Moxunmu

CaHoaT-umgaS HuKapum ycygu caHoaT, TpaHcnopT, xu3MaT Kypcarnm coxagapu Ba caBgo oSteKTgapuHu ygap MaB®yg SygraH gaBpra ^ofigamrapum Ba cтaцнoнap xogga ymgaS Typum yHyH ep ynacTKagapuHu KeHrguK ^uxarngaH MocgamTupumHu Ky3ga TyTagu. Ey ®ofiga ep umgaS HuKapumHuHr SupgaMHu mapra, umgaS HuKapum BocuTacu cu^arnga MaB®yg Sygagu. uKKaga ycyg SugaH epgaH ^ofigagaHumHuHr Hara^acu uKTucogufi caMapagopguK my ®yMgagaH nygguK xu3MaT ogumgaH uSopaTgup. CaHoaT Ba TpaHcnopT oSteKTgapu KynuHHa pe^uMHu By^ygra KegTupyBHugap caHagagugap, ygapHu HopMag экcngyaтaцнa Kugum pe^MMu MuHTaKaHu aparnmHu TagaS Kugagu.

HoumgaS HuKapum ycyggapu uKTucogufi caMapa ogMacgaH KeHrguK onepaцнoн acoc cu^arnga epgapgaH ^ofigagaHum SugaH SorguKgup. Ygap ^aoguaraHuHr umuMoufi, peкpeaцнoн Ba TaSuarau Myxo$a3anam coxagapu yHyH xapaKTepgugup. H^raMoufi coxaga ep yfi-^ofi Kypugum Ba umuMoufi MoxuaTgaru oSteKTgapHu ^ofigamrapum yHyH ^ofigagaHugagu, peкpeaцнoн coxaga ep ennacura gaM ogum (HyMugum ®ofigapu, Kyggap, gaM ogum napKgapu, KeMa cтaнцнagapн Ba xoKo3agap) MuHTaKacuHu TamKug этнm yHyH MocgamTupugagu. CorgoMgamrapum MaKcaggapuga peкpeaцнoн (corgoMgamrapum) caMapagopguruHu omupum epHuHr TaSuufi xycycuaTgapugaH (gaBogam ^ofigapu, MuHepaggamraH cyB, uKguM xycycuaTgapu) ^ofiganaHugagu. TaSuarau Myxo$a3anam coxacu yHyH экagoгнк caMapa ogum acocuga, yHra TexHoreH Tatcup yTKa3MaraH xogga ycuMguK Ba xafiBoHoT gyHecu SugaH epgapgaH ^ofiganaHumHuHr "TaSuufi" ycygu xapaKTepgugup.

Ep So3opu MaB^yg SygraH mapouTga yHgaH ^ofiganaHumHuHr Tu^opaTgu ycyguHu xaM a^parnm xaKKoHufi Sygagu. Ep yHacTKagapuHu oggu-coTgucu xapaKaT umTupoKHugapuHuHr uKTucogufi ^ofiga ogum, myHuHrgeK ep yHacTKagapura SygraH xyKyKgapHu gaBgaT pyfixarara ogumgaru So®; SugaH SorguKgup. ffly SugaH Supra, ymSy ycyg epra TexHuK-TexHogoruK Tatcup Kypcaramu SugaH SorguK эмac, SyHu, epgaH ^ofiganaHumHuHr "MyBaKKaT, yTum" ycygu cu^arnga KapaMoK go3uM Sygagu. HeraKu y KucKa Myggarau xapaKTepra-ep yHacTKacu SugaH xapaKaraapHu aMagra omupum gaBpura эгagнp.

Typgu MaKcaggu MoxuaTra эгa SygraH epgapHu Saxogam ygapHu MaKcaggu ^ofiganaHum xapaKTepu xaMga oguHaguraH caMapagopguK Typgapu SugaH SorguKgup. EpgapgaH ^ofiganaHumHuHr MaKcaggu MoxuaTura xaMga caMapagopguK Typgapura KapaS epgapHu SaxogamHuHr y eKu Sy ycgySu TaHgaHagu.

^umgoK Ba ypMoH xy^anuruga epgapgaH (TynpoK KaTgaMugaH) ^ofiganaHum KumgoK xy^anuK экннgapнgaн xocug Ba eroH ogum SugaH, atHu uKTucogufi caMapa Ba epgapgaH ^ofiganaHumga Terumgu gapoMag ogum SugaH SorguKgup. ffly SugaH Supra TynpoKgaH xap fiugu ^ofiganaHum yHu MaxcyggopguruHu KaMafiTupagu, yHu umgam эca MexaHuK TapKuSuHu, cyB-xaBo pe^uMuHu y3rapumu SugaH SorguK, atHu экagoгнк xogarau eMoHgamyBura oguS Kegagu. ^umgoK Ba ypMoH xy^anuruga epgaH

^ofiganaHum uKTucoguH caMapagopnuK ôunaH ôupra экaпorнк caMapagopnuK ôunaH xaM ôoraHKgHp, ôyHga HKKana Typgaru caMapagopnuK h^oôhh x,aM ôynumu MyMKuH, canÔHH x,aM ôynumu MyMKHH. EpgaH ^onganaHumHuHr uKTucoguH caMapagopnuruHu MaB^ygnuru ymôy MaKcagnu MoxuaTgaru epnapHH ôaxonamga gapoMag ycnyÔHHH Kynnamra hmkoh ôepagu.

CaHoaT epnapu umnaô nu^apurn ®;apaëHHga KumnoK xy^anuK epnapura HucôaTaH KaMpoK ^aonuK Kypcaragunap. By ^ofiga ep umnaô nu^apurn BOCHTacu cu^arnga MaB^yg ôynca-ga, KumnoK xy^anurugeK acocufi эмac. fflyHra KapaMacgaH, ôyHgafi xonarga xaM epgaH ^OHganaHHmHHHr uKTucogufi caMapagopnuru MaB^yg ôynagu, umnaô nu^apurn Bocuracu-epra Tyrpu KenaguraH conumrapMa gapoMagHu xucoônam 6y epga eTapnuna MypaKKaô xaMga ôyryHru KyHga KaM ypraHunraH MyaMMogup. By umnaô nu^apurn Moxutfragaru epnapHu gapoMag ycnyôuga ôaxonamHu KuSuH^affiTupagu.

CaHoaT epnapugaH ^ofiganaHurn caMapagopnuru Syauna KemupunraH WKopugaru Kouganap caBgo oôteKraapu Ba xu3Mar Kypcarum coxacu oôteKraapu epnapu ynyH x,aM Tyrpu Kenagu. By ^ofiga aHru uKTucogufi caMapagopnuK x,aM MaB^yggup. Ammo umnaô nu^apum Bocuracu epra Tyrpu KenaguraH conumrapMa gapoMagHu xucoônam MyaMMocu 6y epga xaM ypHaranMaraH, Hara^aga epnapHu ôaxonam ynyH gapoMag ycnyôuHu Kynnam MymKyngup.

Tof-koh caHoaruga ep umnaô nuKapum Bocuracu, ^ofiganu Ka3u.rnManap TynnaHraH "oMÔopxoHa" ponuHu yTafigu. EpnapgaH ^ofiganaHurn uKTucogufi caMapagopnuru 6o3opga ^ofiganu Ka3unManapHuHr KuHMara (uhku ëKu TamKu 6o3opga) xaMga ynapHu umnaô nuKapumra (Ba epnapHu peкyптнвaцнaпamra) cap^naHaguraH xapa«:araap y3 HaBÔaruga ^ofiganu KasunManapHu nyKypnurura, myHuHrgeK, conumrapMa x,a^Mura (ôup ôupnuK MafigoH xucoôuga) ôoFnuKgup. Arapga ^ofiganu KasunManapHuHr KuHMara epnapgaH ^ofiganaHurn caMapagopnuruHu $aon Tammn этyвннcн ôynca, ynapHu umnaô nuKumra capu^naHaguraH xapa^araap-naccuB TarnKun этyвнн ôynagu. 6y xonarga xaM umnaô nuKapurn BocuTacu cu^aragaru epra TyFpu KenyBnu gapoMagHuHr conumrapMa x^muhu ôenrunam Tanaô Ku^uHagu. By эca ymôy MaKcaggu MoxuaTgaru epnapHu ôaxonamga gapoMag ycnyôugaH ^ofiganaHum umkohuhu ôepagu.

TpaHcnopT epnapugaH ^ofiganaHum xaM uKTucogufi caMapaHu onum ôunaH ôoFnuKgup. EpgaH ^ofiganaHumHuHr ôapna xonaTnapu Kaôu umnaô nuKapum MaKcagnapu ynyH ôy epga xaM umnaô nuKapum BocuTacu cu^aTugaru epra TyFpu KenaguraH gapoMag Kunum MyaMMonu Macana xucoônaHagu. Ymôy KypcaTKunHu ôenrunam Kypuô ннкнпaётraн MaKcag^u Moxu^Tgaru epnapHu ôaxonamga gapoMag ycnyôugaH ^ofiganaHumra umkoh ôepagu.

2-pacM. Typnuna Ma^cadxu Mo^unmdazu epnapdaH fyoudmaHuw caMapadopnmuHum myprnpu.

Eo3op MyHocaöaraapu mapouraga epgapgaH ^ofigagaHumHuHr y3ura xoc coxacu öyguö ep öo3opu xucoögaHagu, KaficuKu 6y ^ofiga ep TOBap poguHu yfiHafigu. Eo3op xapaKaraapuHu aMagra omupumga uKTucogufi caMapagopguK, ep ynacTKacHHH coTurngaH gapoMag MaB^yg öygagu. aMMO ymöy xogaTga epgapHu öaxogamHuHr y3ura xoc xycycuarn myHgaH uöopaT öygaguKu, ep öo3opu öupgaMnu Ba HKKunaMHH öygumu MyMKHH. EupuHHH xogaTga ^a^aTruHa öaxogamHuHr Metepufi ycyggapugaH ^ofigagaHum MyMKHH, HeraKu öupgaMnu 6o3opHH aparamga epHH coTumgaH HKTHCoguH caMapa MaB^yg öygMafigu. Ey epga xaM epHHHr Metepufi KufiMaraHu öegrugam MyaMMOCH M3ara Kegagu, yHH öygrycu coTurngaH KegaguraH gapoMag MH^gopu xaM MatgyM эмac Ba 6o3op HyKTau Ha3apugaH acocgaHumra эгa эмac, xaMga öaxogamHuHr gapoMag ycgyöuHu Kyggam aMagga MyMKuH эмac. Hkkuhhu xogaTga (uKKunaMHu 6o3op) epHu (ep ynacTKacuHu) KufiMaT öaxogam akuh yTraH gaBpga öyguö yTraH öomKa ep ynacTKanapuHu coTyBgap acocuga aHuKgaHagu. fflyHuHr ynyH ymöy xogaTga xaM ep öaxogamHu gapoMag ycgyöu KyggaHugumu MyMKuH эмac, öomKa yxmam ycgyögap 3apypgup.

H^raMoufi coxaga epgapgaH ^ofigagaHum yfi-^ofigapHu Kypugumu (aKKa TapTuögaru, Kyn xoHagoHgu), MaKTaörana Tapöua MacKaHgapu, MaKTaöggap, Kogge^gap Ba uHcTmyraap, noguKguHuKagap Ba KacagxoHagap, KyTyöxoHagap Ba öomKa umuMoufi MoxuaTra эгa öygraH oöteKTgap ocTugaru epgapgaH ^ofigagaHum öugaH öorguKgup. Ammo epgapgaH ^ofigagaHum u^TuMoufi caMapagopguruHu öaxogam MacagagapuHu ypraHugMaraHguru u^TuMoufi MoxuaTgaru epgapHu öaxogamHu yткaзнmнн KufiuHgamTupagu. Arapga KaHgafigup u^TuMoufi oöteKTgap Tu^opaT xapaKTepura эгa öygca (MacagaH, nygguK noguKguHuKagap, guoraocraK MapKa3gap, xycycufi öogagap öornagapu Ba öomKagap), öyHgafi xogaTgapga epgapgaH

фойдаланишнинг ижтимоий самарадорлиги билан бир каторда иктисодий самарадорлиги хам мавжуд булади.

Табиатни мухофазалаш (курикхоналар, буюртма боглар, миллий парклар, ботаника боглари) ва рекреацион (ёппасига дам олиш минтакалари, чумилиш жойлари, кема бандаргохлари, урмонзорлар, тог ёнбагирлари, туристик базалар ва бошкалар) ерлардан фойдаланиш рекреацион самара олиш билан боглик, буни хисоблаш механизми бугунги кунда ишлаб чикилмаган. Шу сабабли хам ушбу ерларини бахолаш анча мураккабдир. Агарда рекреацион ахамиятдаги объектлардан фойдаланиш характерига эга булса, бундай холларда ушбу ерлардан фойдаланишда рекреацион самара билан бир каторда иктисодий самара хам мавжуд булади.

Кайд килиш зарурки, иктисодий, рекреацион ва ижтимоий самарадорликка доимо экалогик самарадорлик хамрох булади. бошкача килиб айтганда, жамиятнинг хар кандай фаолияти сохасида ерлардан фойдаланиш камида икки турдаги самарани олишни таъминлайди, улардан биттаси доимо экалогик самарадорлик булади. Бу холат шу билан тушунтириладики, турли максадда ер ресурси сифатида жамиятдан фойдаланиладиган ер бир вактнинг узида табиий мажмуанинг бош элементи булиб хам хисобланади, хамда жамият томонидан ундан фойдаланиш атроф-мухитнинг холатида акс этади. Хусусан, кишлок хужалигида ердан фойдаланиш ерлар махсулдорлигини хамда унинг ;атор тавсифларини пасайиши, шунингдек тупрок унимдорлигини кайта тикланиши, ерларнинг мелиоратив холатини яхшиланиши билан богликдир. Нокишлок хужалик ерларидан фойдаланишдаги салбий экалогик самарадорлик турли объектларни куриш, карьерлар яратиш ва бошка жараёнларда ернинг устки катламини бузилиши билан богликдир. Бузилган ерларни рекультивация килишда ижобий экологик самарадорлик мавжуд булади.

Куп максадли ерларни бахолаш максадида урганилаётган массив (ёки ер участкаси)ни олдиндан максадли фойдаланиш белгиси буйича секторларга (булакларга) булиш зарур хамда узининг максадли мохиятига мос тарзда уларнинг хар бири учун алохида ердан фойдаланиш самарадорлиги аникланади, кейин эса уни куп максадли фойдаланишнинг жамланган самарадорлиги топилади, яъни:

Самарадорликнинг хар бир тури узининг натурал курсаткичларига эга хамда барча ташкил этувчиларнинг жамланган самарадорлигини хисоблаш учун ягона курсаткичга келтириш, яъни уларни киймат (пул) куринишига келтириш зарур. Ер участкаларидан куп максадли фойдаланишни жамлаган

Э-

жами

caMapagopnHrHHH x,Hco6nam hmkohhath öapna ep ynacTKacHra gapoMag ycnyÖHga öaxonamHH aManra omHpHmra hmkoh öepagH.

^aBnaTHHHr aroHa ep ^OHgngaH ^oöganaHHmHHHr HKTHcogHH caMapagopnHrHHHHr HKTHcogHH-MareMaraK MogenHHH yMyMHH Tap3ga KyHHgarHHa H^oganam MyMKHH:

zopt = ZZ DiJ -ZZ Nij ^ max • (2)

i=i j=i i=i j=6

By epga: D - epgaH ^ofiganaHumgaH onHHaguraH HKTHcogHH gapoMag;

N - epgaH ^ofiganaHumgaH gapoMag onumHH TatMHHnoBHH cap$-x,apa«:araap;

i - epHHHr aroHa ^oHgu KareropHacH HHgeKCH;

j- epgaH ^oöganaHHm öyHHHa yTKa3HnraH TagÖHpnap TypnapHHHHr HHgeKCH.

BupHHHH KymunyBHH öapna TypgarH epnapgaH ^oöganaHHm onHHraH gapoMag, hkkhhhh KymunyBHH - epnapHH KaHTa umnaö HHKapHmra KeTaguraH cap$-x,apa«:araap KypcaTKHHH. EpgaH ^ofiganaHumHUHr h^thmohh axaMuaTH eKH epgaH ^oöganaHHmHHHr h^thmohh caMapagopnuruHH yMyMHH KypuHumga KyHHgarHHa u^oganam MyMKHH:

n m

= ZZ(3)

1 1

By epga: i - ep MaögoHnapH HHgeKCH (i = 1, 2,..., m)

j - h^thmohh coxaga epnapgaH ^oöganaHHm HHgeKCH (j =1,2, n);

эij - ^oöganaHHmgaH h^thmohh caMapa i - yma ep MaögoHH

j- yma Ma^caggarH öyHanHm.

EpnapgaH ^oöganaHHmHHHr caMapagopnHrHHH aHHKgamga TaÖHar KynnapHHHHr canÖHH TatCHpH Ba hhcoh ^aonHaTH oKHÖarnga epnapHHHr KenrycHgarH eMoHnamyBH, yHyMgopnHrH nacT epnapgaH ^oöganaHHmra yTH^HmH, KHmnoK xy^anHrH oöoporagaH epnapHHHr HHKapHHHÖ roöopHHHmHHHHr ongHHH onHm ynyH KeTraH cap$-x,apa«:araap x,aM HHoöarra onHHagH atHH:

33Kon Sgap33Kon - Cgap- ngap (4)

By epga: Sgap - TynpoKHHHr экoпorнк xpnaraHH axmHnam Harn^acHga epgaH ^oöganaHHm caMapagopnHrHHHHr opTHmH;

33KoJi - ep pecypcnapHHHHr экoпorнк xpnaraHH axmHnam ynyH KeTraH cap$-x,apa«:araap;

Cgap- ep pecypcnapHHHHr экoпorнк xonarn eMoHnamyBH oKHÖaraga ep caMapagopnHrHHHHr nacaHHmH;

Пдар - экологик ёмонлашув сабабли кишлок хужалиги оборотидан чикариб юборилган ерлар.

Ердан самарали фойдаланишга таъсир этувчи омиллар ташкилий-иктисодий омиллар, технологик омиллар, ерга эгалик масаласи, ишлаб чикарилган махсулотга эгалик масаласи, ер билан ишловчиларнинг малакаси, минерал ва органик угитлардан окилона фойдаланиш, тупрок унумдорлигини саклаб колиш тадбирларини амалга ошириш, серхосил навларни танлаш мелиорация тадбирларини амалга ошириш, махсулот ишлаб чикарувчиларни давлат томонидан куллаб-кувватлаш, тупрок шурини ювиш, солик сохасидаги имтиёзлар, сервис хизмати курсатувчи инфратузилма субъектларининг ривожланганлиги, сугоришни тугри йулга куйиш, тупрокка ишлов бериш технологияси, алмашлаб экиш, экинларни жойлаштириш, кишлок хужалиги ишлаб чикаришини табиий-иктисодий худудлар буйича окилона жойлаштириш, махсулот ишлаб чикариш хажмини купайтириш ва арзонлаштириш имкониятини яратади.

Шу билан бирга кишлок хужалиги ишлаб чикаришини окилона жойлаштириш ер ресурсларидан фойдаланиш самарадорлигининг ошишига олиб келади.

Тадкикот натижасида ер фондидан фойдаланиш диверсификацияси атамасиги фанга таклиф этилади. Ер фондидан фойдаланиш диверсификацияси

бу - худуддаги ер майдонларидан самарали фойдаланишнинг белгиланган асосий максадига кура доимий равишда тоифаларга булишни, ижтимоий-иктисодий талабга таксимланиши ва кайта таксимланишига таълукли тушунчадир.

Маълум бир худуддаги ер ресурсининг фойдаланиш максади ижтимоий-иктисодий талабларга кура самарали фойдаланиш максадида узгариши натижасида ер фондидан фойдаланиш диверсификацияси амалга ошади. Бу жараён доимо амалга ошувчи жараён хисобланади.

ХУЛОСА

Маълум бир худуддаги ер ресурсининг фойдаланиш максади ижтимоий-иктисодий талабларга кура самарали фойдаланиш максадида узгариши натижасида ер фондидан фойдаланиш диверсификацияси амалга ошади. Бу жараён доимо амалга ошувчи жараён хисобланади.

REFERENCES

[1] Muhammadbek, M. (2018). Improving the Methods of Forecasting the Diversification of the Land Fund in the Region. International Journal of Engineering, 2(4), 88-92.

[2] Ugli, M. M. D. (2019). Economic evaluation of land in land fund diversification. International Journal of Financial, Accounting, and Management, 1(3), 167-172.

[3] Mahsudov, M. D. (2018). Land use and management issues in local areas.

In Problems of improving the efficiency of work of modern production and economy of energyresources ''International Scientific and Practical Conference materials.-Andijan, Uzbekistan: -2018.

[4] Maxсyдов, M. Д. У. (2021). ЕР ФОHДИДAH ФОЙДAЛAHИШ ДИВЕРСИФИKAЦИЯСИHИ БОШ СХЕMA ОР^ЛИ TAPT^rA СОЛИШ. Scientific progress, 1(5).

[5] Mahsudov, M. D. (2019). Дивеpсификaция землепользовaния является фaктоpом paзвития. Monograph. LAP Lambert Academic Publishing, 71-72.

[6] Mahsudov, M. D. U. (2021). PRIORITIZATION OF EXPORT PRODUCTS IN THE LAND USE DIVERSIFICATION. Scientific progress, 1(6).

[7] M Muhammadbek. DIVERSIFICATION OF LAND USE. Збipник нayковиx npa^ АОГОХ, 2021

[8] Mahsudov, M. D. (2019). IMPROVEMENT OF THE ALLOCATION OF LAND FUND DURING THE DIVERSIFICATION PROCESS. Central Asian Problems of Modern Science and Education, 3(4), 103-111.

[9] Maxсyдов, M. Д. У. (2017). Современное зтачение геодезии и кapтогpaфии. Academy, (8 (23)).

[10] Altiev, A., & Mahsudov, M. (2020). Improvement of the regulation mechanisms of the land use diversification. International Journal of Pharmaceutical Research. ISSN, 9752366.

[11] Altiev, A. S., & Mahsudov, M. D. (2019). REPRODUCTION CYCLE OF LAND. Central Asian Problems of Modern Science and Education, 3(4), 96-102.

[12] Aлтиев, A. С. (2019). ДИВЕPСИФИKAЦИЯ ЗЕMЛЕПОЛЬЗОВAHИЯ В УСЛОВИЯХ УГЛУБЛЕ™Я РЫтЧ^^ PЕФОPM. In ПРОФЕССИОНАЛ ГОДА 2019 (pp. 92-96).

[13] Abdurshid, A., & Muhammadbek, M. (2020). IMPROVING THE REGULATION OF THE DIVERSIFICATION OF LAND USE IN THE TERRITORY.

[14] Sultanovich, A. A. (2019). Regulation of land relations-an important condition of development strategy. Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR), 8(5), 344350.

[15] Aлтиев, A. С. (2018). Mеxaнизмы pегyлиpовaния системы использовaния земельные pесypсов: моногpaфия. Ташкент.: Фан,-2018.-112 c.

[16] Aлтиев, A. С. (2009). Экономический меxaнизм либеpaдизaции системы использовaния земельный pесypсов: моногpaфия. Ташкент.: Фан,-2009.-168 c.

[17] Алтиев, А. (2020). Важнейшие факторы и направления обеспечения комплексного развития территорий путем укрепления местных бюджетов. Общество и инновации, 1(2), 53-63.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

[18] Алтиев, А. (2020). Перспективы развития земельной реформы, соответствующей потребностям устойчивого экономического роста. Общество и инновации, 1(1), 30-42.

[19] Алтиев, А. С. (2007). Перспективы создания и развития рынка земли в Узбекистане. Проблемы современной экономики, (1), 165-166.

[20] Abdurashid, A., Barno, K., & Nilufar, A. (2020). Efficiency Of Use Of Schemes Of Regulation Of Land Use Processes In Uzbekistan. The American Journal of Interdisciplinary Innovations and Research, 2(11), 124-132.

[21] Ugli, М. M. D., & Qizi, B. S. S. (2019). Economic basis of evaluation of land resources and their capitalization. International Journal of Financial, Accounting, and Management, 1(2), 101-103.

[22] Mahsudov, M. D. U., Khakimova, S.A. (2021). ISSUES OF ATTRACTING INVESTMENT TO DIVERSIFICATION THE USE OF LAND FUND. Scientific progress, 1(6).

[23] Abdilxodievna, K. S. (2020). Encourage land use in land resources diversification. Indonesian Journal of Innovation Studies, 9.

[24] Shohruh, A., & Muhammadbek, M. (2019). Development of mechanisms to regulate land use diversification. South Asian Journal of Marketing & Management Research, 9(1), 48-56.

[25] AS Altiev, AP Pardaboev. (2020). STATE REGULATION OF THE USE AGRICULTURAL LANDS REPUBLIC OF UZBEKISTAN. СИНТЕЗ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В РЕШЕНИИ ГЛОБАЛЬНЫХ ПРОБЛЕМ,, 12.

[26] А Алтиев. (2013). ЗАКОНОДАТЕЛЬНАЯ БАЗА УЧАСТИЯ ИНСТИТУТОВ ГРАЖДАНСКОГО ОБЩЕСТВА В СТИМУЛИРОВАНИИ ДЕЛОВОЙ АКТИВНОСТИ НАСЕЛЕНИЯ. Fuqarolik jamiyati. Гражданское общество, 10 (4), 69-72.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.