Научная статья на тему 'ЕР УЧАСТКАЛАРИНИ ЎЗБОШИМЧАЛИК БИЛАН ЭГАЛЛАБ ОЛИШ ЖИНОЯТИНИНГ ҲУҚУҚИЙ БЕЛГИЛАРИ'

ЕР УЧАСТКАЛАРИНИ ЎЗБОШИМЧАЛИК БИЛАН ЭГАЛЛАБ ОЛИШ ЖИНОЯТИНИНГ ҲУҚУҚИЙ БЕЛГИЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

5
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ер участкалари / суғориладиган ерлар / ўзбошимчалик / ер участкаларини ўзбошимчалик билан эгаллаб олиш / жиноят / қонуний эгалик / объект / объектив томони / субъект / субъектив томони / жиноий оқибат / зарар / емельные участки / орошаемые земли / самоуправство / самовольный захват земельных участков / преступление / законная собственность / объект / объективная сторона / субъект / субъективная сторона / уголовное последствие / ущерб.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Фаррух Рўзмат Ўғли Қўшаев

Ер ва ер ресурслари табиатнинг ажралмас ва чекланган манбалари ҳисобланиб, бугунги кунда мамлакатимизда уларни нобуд қилиш, мақсадсиз фойдаланиш ва ўзбошимчалик билан эгаллаб олиниши ортидан жиноий оқибатлар келиб чиқишининг қонуний асослари белгиланган. Мазкур мақолада ер участкаларини ўзбошимчалик билан эгаллаб олиш жиноятининг жиноий-ҳуқуқий белгилари илмий асослантирилган ҳолда таҳлил қилинган. Шунингдек, мазкур жиноят турининг ҳуқуқий асосларини мустаҳкамлаш бўйича зарур таклиф ва тавсиялар ҳавола қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Земля и земельные ресурсы считаются незаменимыми и ограниченными ресурсами природы, и сегодня в нашей стране существуют правовые основания для уголовно наказуемых последствий за их уничтожение, нецелевое использование и произвольное присвоение. В данной статье с научным обоснованием анализируются уголовно-правовые признаки преступления самовольного захвата земенных участок. А также представлены необходимые предложения и рекомендации по укреплению правовой основы данного вида преступлений

Текст научной работы на тему «ЕР УЧАСТКАЛАРИНИ ЎЗБОШИМЧАЛИК БИЛАН ЭГАЛЛАБ ОЛИШ ЖИНОЯТИНИНГ ҲУҚУҚИЙ БЕЛГИЛАРИ»

ЕР УЧАСТКАЛАРИНИ УЗБОШИМЧАЛИК БИЛАН ЭГАЛЛАБ ОЛИШ ЖИНОЯТИНИНГ ^УЦУЦИЙ БЕЛГИЛАРИ

Фаррух Рузмат угли ^ушаев

Узбекистан Республикаси Хукукни мухофаза килиш академияси «Тергов фаолияти» йуналиши магистратура тингловчиси E-mail: farruhkushayev@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Ер ва ер ресурслари табиатнинг ажралмас ва чекланган манбалари хисобланиб, бугунги кунда мамлакатимизда уларни нобуд килиш, максадсиз фойдаланиш ва узбошимчалик билан эгаллаб олиниши ортидан жиноий окибатлар келиб чикишининг конуний асослари белгиланган. Мазкур маколада ер участкаларини узбошимчалик билан эгаллаб олиш жиноятининг жиноий-хукукий белгилари илмий асослантирилган холда тахлил килинган. Шунингдек, мазкур жиноят турининг хукукий асосларини мустахкамлаш буйича зарур таклиф ва тавсиялар хавола килинган.

Калит сузлар: ер участкалари, суFориладиган ерлар, узбошимчалик, ер участкаларини узбошимчалик билан эгаллаб олиш, жиноят, конуний эгалик, объект, объектив томони, субъект, субъектив томони, жиноий окибат, зарар.

АННОТАЦИЯ

Земля и земельные ресурсы считаются незаменимыми и ограниченными ресурсами природы, и сегодня в нашей стране существуют правовые основания для уголовно наказуемых последствий за их уничтожение, нецелевое использование и произвольное присвоение. В данной статье с научным обоснованием анализируются уголовно-правовые признаки преступления самовольного захвата земенных участок. А также представлены необходимые предложения и рекомендации по укреплению правовой основы данного вида преступлений.

Ключевые слова: земельные участки, орошаемые земли, самоуправство, самовольный захват земельных участков, преступление, законная собственность, объект, объективная сторона, субъект, субъективная сторона, уголовное последствие, ущерб.

ANNOTATION

The land and land resources are considered irreplaceable and limited resources of the nature, and today in our country there are legal grounds for criminal consequences for their destruction, misuse and arbitrary appropriation. In This article analyzes the

April 24, 2024

951

National University of Uzbekistan Current Issues and Modern Trends of Social and Humanitarian Sciences

Национальный университет Узбекистана Современные тенденции и актуальные вопросы социально-гуманитарных наук

^'zbekiston^iiiiyumverMteji^^^^^^^^^^^itmoiy-gumanitBrfn™

criminal law features of the crime of unauthorized seizure of land plots with scientific justification. The necessary proposals and recommendations for strengthening the legal basis of this type of crime are also presented in turn.

Keywords: land plots, irrigated lands, arbitrariness, unauthorized seizure of land plots, crime, legal property, object, objective side, subject, subjective side, criminal consequences, damage.

Узбекистан Республикаси Конституциясининнг 68-моддасида «Ер, ер ости бойликлари, сув, усимлик ва хайвонот дунёси хамда бошка табиий ресурслар умуммиллий бойликдир, улардан окилона фойдаланиш зарур ва улар давлат мухофазасидадир.

Ер конунда назарда тутилган хамда ундан окилона фойдаланишни ва уни умуммиллий бойлик сифатида мухофаза килишни таъминловчи шартлар асосида ва тартибда хусусий мулк булиши мумкин» деб белгиланган [6].

Асосий комусимизда ердан фойдаланиш ва унга эгалик килишнинг конституциявий асослари катъий мустахкамланиши, ушбу табиат ресурсини асраб-авайлаш ва ундан самарали фойдаланишдаги конунбузилиш холатларига карши муросасиз курашиш ортидан зарур жавобгарлик масалаларини белгилаб берилишини устувор вазифа килиб куйди.

Узбекистон ер хукуки уз тартибга солиш предметига эга. Бунда хукук нормалари тартибга солиши керак булган барча ижтимоий муносабатларнинг марказида ер туради. Ер табиатнинг энг мухим таркибий кисми булиб, умуммиллий бойлик-давлат мулки деб, тан олинган. У фукаролар хаётий фаолиятининг асоси, кишлок хужалигида бош ишлаб чикариш воситаси иктисодиётнинг барча тармоклари жойлашиши ва ривожаланишининг худудий базаси [5].

Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 2291-моддаси «Ер участкаларини узбошимчалик билан эгаллаб олиш» деб номланиб, бу турдаги жиноят бошка экология сохасидаги жиноятлардан фаркли рафишда, мазкур кодекснинг хокимият, бошкарув ва жамоат бирлашмалари органларининг фаолият тартибига карши жиноятлар туркумига кирувчи «бошкарув тартибига карши жиноятлар» бобига хос жиноят тури хисобланади.

Унга кура, «Ер участкаларини узбошимчалик билан эгаллаб олиш, шу жумладан ушбу ер участкаларига нисбатан конуний хукуклари мавжуд булмаган холда улардан фойдаланиш, худди шундай харакатлар учун маъмурий жазо кулланилганидан кейин содир этилган булса, — базавий хисоблаш микдорининг уч юз бараваридан турт юз бараваригача микдорда жарима ёки уч йилгача ахлок тузатиш ишлари ёхуд бир йилгача озодликни чеклаш ёки бир йилгача озодликдан махрум килиш билан жазоланади.

April 24, 2024

952

СуFориладиган ер участкаларини уларда курилиш ишларини амалга оширган холда узбошимчалик билан эгаллаб олиш, — базавий хисоблаш микдорининг турт юз бараваридан олти юз бараваригача микдорда жарима ёки икки йилдан уч йилгача озодликни чеклаш ёхуд икки йилдан уч йилгача озодликдан махрум килиш билан жазоланади.

Биринчи марта жиноят содир этган шахсга нисбатан, агар у узбошимчалик билан эгалланган ер участкасининг кайтарилишини жиноят аникланган кундан эътиборан уттиз кунлик муддатда таъминласа хамда узбошимчалик билан эгаллаб олишнинг окибатларини бартараф этса, озодликни чеклаш ва озодликдан махрум килиш тарикасидаги жазо кулланилмайди» [1].

Мазкур жиноятнинг объекти - ер участкаларини бошкариш ёки таксимлашнинг конунчиликда белгиланган тарибларига риоя килинишини кафолатловчи ижтимоий муносабатлардир.

Хусусан, Узбекистан Республикаси Ер кодексининг 23-моддасида ер участкаларини мулк килиб бериш (реализация килиш), доимий фойдаланиш учун ва ижарага бериш ер ажратиш тарикасида амалга оширилиши, шунингдек, берилган (реализация килинган) ер участкасининг чегаралари Узбекистон Республикаси Давлат солик кумитаси хузуридаги Кадастр агентлигининг Давлат кадастрлари палатаси томонидан натурада (жойнинг узида) белгилангунига хамда ер участкасига булган хукукни тасдиклайдиган хужжатлар берилгунига кадар мазкур ер участкасига эгалик килиш ва ундан фойдаланишга киришиш такикланиши белгиланган [2].

Жиноят объектив томондан - худди шундай харакатлар учун маъмурий жазо кулланилганидан кейин хам биринчидан, ер участкаларини узбошимчалик билан эгаллаб олишда ва иккинчикдан, ушбу ер участкаларига нисбатан конуний хукуклари мавжуд булмаган холда улардан фойдаланишда юзага келади.

Шунга эътибор каратиш лозимки, жиноят кодекси 2291-моддаси маъмурий преюдицияга эга, яъни ер майдонларини узбошимчалик билан эгаллаб олиш, шу жумладан, ушбу ер участкаларига нисбатан конуний хукуклари мавжуд булмаган холда улардан фойдаланиш, худди шундай харакатлари учун маъмурий жазо кулланилганидан кейин содир этилган булса, айбор шахс жиноий жавобгарликка тортилади [3].

Ер участкаларини узбошимчалик билан эгаллаб олиш холатини жиноят деб топилишининг мухим шартларидан яна бири, бу шахснинг мукаддам содир килган худди шу каби Fайриконуний харакатлари учун маъмурий жавобгарликка тортилган булиши, тайинлаш маъмурий жазони уташ муддати тугаган кундан бошлаб бир йил мобайнида яна содир килинганда жиноий жавобгарлик келиб чикиши лозимлиги билан харакатерланишидир.

953

April 24, 2024

Холбуки, Узбекистан Республикаси Маъмурий жавобгарлик т^рисидаги кодекснинг 37-моддасида «Башарти маъмурий жазога тортилган шахс шу жазони уташ муддати тугаган кундан бошлаб бир йил мобайнида янги маъмурий хукукбузарлик содир этмаган булса, мазкур шахс маъмурий жазога тортилмаган деб хисобланади» деб белгиланган.

Мазкур кодекснинг 60-моддасида (Табиий ресурсларга эгалик хукукини бузиш) «Ердан, сувдан, усимлик ёки хайвонот дунёсидан узбошимчалик билан фойдаланиш ёхуд ерга ва бошка табиий ресурсларга (бундан ер ости бойликлари ва ер ости сувлари мустасно) эгалик хукукини бевосита ёки яширин шаклда бузувчи битимлар тузиш ёки бошка харакатлар содир этиш, табиатдан махсус фойдаланиш хукукини бошкаларга бериш, — фукароларга базавий хисоблаш микдорининг беш бараваридан ун бараваригача, мансабдор шахсларга эса — ун бараваридан ун беш бараваригача микдорда жарима солишга ёки ун беш суткагача муддатга маъмурий камокка олишга сабаб булади».

Ер участкаларини узбошимчалик билан эгаллаб олиш, шу жумладан ушбу ер участкаларига нисбатан конуний хукуклари мавжуд булмаган холда улардан фойдаланиш, — фукароларга базавий хисоблаш микдорининг йигирма беш баравари, мансабдор шахсларга эса — эллик баравари микдорида жарима солишга сабаб булади.

Узбошимчалик билан эгаллаб олинган, ажратилган ер участкасига туташ булган ва туташ булмаган ер участкаларида курилиш ишларини амалга ошириш, — фукароларга базавий хисоблаш микдорининг бир юз эллик баравари, мансабдор шахсларга эса — уч юз баравари микдорда жарима солишга сабаб булади.

Ушбу модданинг иккинчи кисмида назарда тутилган хукукбузарликни биринчи марта содир этган шахс, агар у узбошимчалик билан эгалланган ер участкасининг кайтарилишини таъминласа ва узбошимчалик билан эгаллаб олишнинг окибатларини бартараф этса, жавобгарликдан озод этилади» [4].

^онунчиликда белгиланган асослардан ташкари ер участкаларини бошкача тарзда реализация килиш ёки уни эгаллашга каратилган хар кандай Fайрихукукий хатти-харакат узбошимчалик билан эгаллаш деб хисобланиши мумкин.

Шунингдек, ер участкасини узбошимчалик билан эгаллаб олиш деганда, тегишли ваколатга эга булган давлат бошкарув идораларининг рухсатисиз ернинг узлаштирилиши ёхуд унда иншоотлар куришга каратилган харакатлар тушунилади [3].

Ер кодексининг 17-моддасида бегиланишича, юридик шахслар мулк, доимий фойдаланиш ва ижара хукуки асосида, жисмоний шахслар мулк ва ижара хукуки асосида, чет эллик фукаролар ва юридик шахслар, фукаролиги булмаган

954

April 24, 2024

шахслар, чет эл инвестициялари иштирокидаги корхоналар факат ижара хукуки асосида ер участкаларига эга булишлари мумкин [2].

Субъектив томондан жиноят туFри касд билан содир этилади. Айбдор шахс ер участкаларини узбошимчалик билан эгаллаб олиш буйича харакатлар содир этаётганини англайди ва бундай харакатлари содир этишни олдиндан хохлайди. Шу жумладан, жиноятни содир килишга булган мотив ва жиноятни содир кдлишдан кузланган максад мазкур жиноятни квалификация килишда хеч кандай ахамиятга эга булмайди.

Жиноятнинг субъекти - 16 ёшга тулган хар кандай акли расо жисмоний шахс булиши мумкин.

Шу билан бирга, мазкур жиноятни мансабдор шахслар томонидан содир килиниши холатида, уларнинг содир килган жиноий килмиши иш холатларидан келиб чиккан холда тегишли тартибда жиноят кодексининг 205-моддаси (Хокимият ёки мансаб ваколатини суиистеъмол килиш) ёки 206-моддаси (Хокимият ёки мансаб ваколати доирасидан четга чикдш) билан квалификация килишни такозо килади.

REFERENCES

1. https://lex.uz/ru/docs/111453 Узбекистон Республикасининг Жиноят кодекси

2. https://lex.uz/acts/152653 Узбекистон Республикасининг Ер кодекси.

3. Узбекистон Республикаси Жиноят хукуки курси. 3-том. Рустамбаев М. X,. «Илм зиё» н.у. 2011. 308 б.

4. https://lex.uz/docs/97664 Узбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тyFрисидаги кодекси.

5. Ер хукуки. Усмонов М.Б. Тошкет давлат юридик иститути. 2002 й. 246 б.

6. Узбекистон Республикаси Конституцияси. - Тошкент. «Адолат» миллий хукукий ахборот маркази. 2023-йил. - 108 б. 20-21 бетлар.

955

April 24, 2024

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.