Научная статья на тему 'ЕНГИЛ АТЛЕТИКА ТУРЛАРИДА ЁШ СПОРТЧИЛАРДА ЧИДАМЛИЛИКНИ ОШИРИШ ХУСУСИЯТЛАРИ'

ЕНГИЛ АТЛЕТИКА ТУРЛАРИДА ЁШ СПОРТЧИЛАРДА ЧИДАМЛИЛИКНИ ОШИРИШ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
123
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК / ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВА СПОРТ МАШғУЛОТЛАРИ / ЧИДАМЛИЛИК УЗОқ МАСОФАЛАРГА ЮГУРИШ

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Инаков Б.Т.

Ҳoзирги кундa спoртнинг eнгил aтлeтикa тури билaн кўплaб юртдoшлaримиз шугиллaниб кeлмoқдa. Жойларда спортни ривожлантириш, айниқса, ёшларимизни енгил атлетика турларига ўргатиш келажакда соғлом авлодни шакллантиришнинг етакчи омилларидан биридир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FEATURES OF INCREASING ENDURANCE IN YOUNG ATHLETES IN TYPES OF ATHLETICS

Currently, many of our compatriots are engaged in athletics. The development of local sports, especially the training of our youth in athletics, is one of the leading factors in the formation of a healthy generation in the future.

Текст научной работы на тему «ЕНГИЛ АТЛЕТИКА ТУРЛАРИДА ЁШ СПОРТЧИЛАРДА ЧИДАМЛИЛИКНИ ОШИРИШ ХУСУСИЯТЛАРИ»

Инаков Б. Т. кафедраси уцитувчиси «Мураккаб техник спорт турлари назарияси ва методикаси» Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети

ЕНГИЛ АТЛЕТИКА ТУРЛАРИДА ЁШ СПОРТЧИЛАРДА ЧИДАМЛИЛИКНИ ОШИРИШ ХУСУСИЯТЛАРИ

Аннотация: Хозирги кунда спортнинг енгил атлетика тури билан куплаб юртдошларимиз шугилланиб келмоцда. Жойларда спортни ривожлантириш, айницса, ёшларимизни енгил атлетика турларига ургатиш келажакда соглом авлодни шакллантиришнинг етакчи омилларидан биридир.

Калит сузлар: Жисмоний тайёргарлик, жисмоний тарбия ва спорт машгулотлари, чидамлилик узоц масофаларга югуриш.

Inakov B. T. lecturer

department «Theories and methods of complex technical sports» Uzbek State University of Physical Culture and Sports

FEATURES OF INCREASING ENDURANCE IN YOUNG ATHLETES

IN TYPES OF ATHLETICS

Abstract: Currently, many of our compatriots are engaged in athletics. The development of local sports, especially the training of our youth in athletics, is one of the leading factors in the formation of a healthy generation in the future.

Key words: physical training, physical culture and sports training, endurance long-distance running.

Долзарблиги. Бугунги кунда ёшларимизнинг жисмоний тайёргарлигини ривожлантириш масалалари бугунги кунда давлатимиз сиёсатининг устувор вазифаларидан бири хдсобланади [1,2].

Ишнинг максади: Ёш югурувчиларда жисмоний тайёргарлигини оширишда тезкорлик жисмоний сифатини ривожлантирувчи самарадор восита усулларни саралаш оркали спорт натижасини устириш.

Ишнинг янгилиги: Успирин ва ёш югурувчиларни чидамлийлик тайёргарлик даражасини оширишда югуриш масофасини булаклаб утиш ва хдр хил сакраш машкларини эстафета сифатида утказиш машгулот жараёни самарадорлигини таъминлаш билан уларнинг жисмоний сифатларини ривожлантиради.

Тадкикот максади - Успирин ва ёш югурувчиларни жисмоний тайёргарлигини оширишда машгулот юкламаларини тугри таксимлаш.

Тадкикот усуллари.

- Илмий услубий адабиётларни тахлил этиш;

- Жисмоний тайёргарлигини тестлар оркали аниклаш:

моксимон югуриш 4 х 9 м, с;

30 метр масофага югуриш пастки стартдан;

60 метр масофага югуриш;

100 метр масофага югуриш;

3000 м югуриш;

Жойдан узунликка сакраш;

Жойдан уч хатлаб сакраш;

- Жисмоний ривожланишни аниклаш буйи, вазни, кул кучи чап ва

унг;

- Математик статик усуллар

- Педагогик тадкикотни ташкил этиш

Урта ва узок масофага югуриш техникаси. Урта масофаларга югуришга 800 м ва 1500 м га югуриш, узок масофаларга югуришга 3000 м дан 10000 м гача югуришлар киради. Улар стадионда ёки кросс масофаларида утказилади.

Югуриш жараёнини шартли равишда куйидагиларга булиш мумкин: старт ва стартдан тезлик олиш, масофа буйлаб югуриш ва маррага етиб келиш. Югуриш техникаси асослари энг консерватив булиб, куп асрлар давомида улар жиддий узгармаган. Етакчи спортчиларнинг индивидуал техникасини урганиш буйича олиб борилган тадкикотлар факат кичик узгаришлар киритилишига асос булган. Асосан турли хил омилларнинг югуриш техникасига таъсири, югуриш тезлигини хосил килишда маълум бир мушаклар-нинг иши аникланган, югуриш техникаси асосий тавсифларининг биомеханикавий параметрлари белгилаб берилган (1-расм).

1-расм. Урта масофага югуриш техникаси

Ака-ука Знаменскийлар, В.Куц, П.Болотников, Л.Брагина, Т.Казанкина каби XX асрнинг машхур спортчилари югуришни таргиб килишда ва бу спорт турига ёшларни жалб этишда катта урин тутадилар.

Замонавий югуриш техникаси асосини: а) харакатланишнинг юкори тезлигига; б) бу тезликни кам энергия сарфлаган холда бутун югуриш масофаси давомида саклаб колишга; в) хар бир харакатда эркинликка ва табиийликка эришига булган интилиш ташкил килади.

Х,ар бир югуриш турида оптимал кадам узунлиги тугрисида гапириш зарур булади; урта масофаларга югуришда у киска масофаларга югуришдагига караганда камрок ва узок хамда ута узок масофалардагига нисбатан купрок булади.

Кучланишлар шиддати ва харакатлар тежамкорлиги югу-риш техникасининг энг асосий курсаткичларидан бири хисобла-нади. Улар, бир томондан, югурувчининг тезлик-куч тайёргарлиги билан, иккинчи томондан, энергетик захира сарфланишининг тежамкорлиги билан боглик Масофа ортиши билан харакатларнинг тежамкорлиги омили иш шиддати омили ахамиятидан устунлик килади, чунки кадамлар узунлиги ва суръати камаяди. Бу ерда спортчининг оптимал шиддатга эга узок вакт давом этадиган ишга булган кобилияти биринчи уринга чикади.

Урта ва узок масофаларга югуриш стартдан бошланади. Мусобака коидаларига биноан ушбу холда иккита буйрукдан иборат юкори старт кулланилади.

Старт ва старт тезланиши. "Стартга!" буйруги билан югурувчи старт чизиги ёнида дастлабки холатни эгаллайди. Депсинадиган оёк чизик олдида туради, кадам ташланадиган оёк эса 2-2,5 оёк кафти нарида оркага куйилади. Гавда тахминан 40-45° олдинга эгилган, оёклар тос-сон ва тизза бугимларидан букилган, УОМ олдинда турган оёкка якин жойлашган. Югурувчи гавда-сининг холати кулай ва мустахкам булиши керак. Куллар тирсак бугимидан букилган ва оёкларга нисбатан карама-карши холатни эгаллайди. Югурувчининг нигохи тахминан 3-4 м олдинга йулкага каратилган (2-расм).

2-расм. Юкори старт техникаси

Старт берувчининг "Марш" буйругидан ёки ук узишидан кейин спортчи югуришни фаол бошлайди. Спортчи стартдан эгилган холатда югуришни бошлайди, кейин секин-аста гавдасини ростлаб, югуриш холатини эгаллайди, бунда гавданинг эгилиши 5-7о га тенг.

Бошка масофаларда старт тезланиши кичикрок, 10-15 м атрофида, бу ерда энг асосийси - тез тезланиш хисобига йулка четидан урин эгаллаш, уз йулини купайтирмасдан иккинчи йулка буйлаб югурмаслик, кейин эса спортчи тайёргарлигига мос холда бир маромда югуришга утишдир.

Узок масофага югурувчиларнинг чидамлилигини ривожлантириш усуллари ва методикаси Хрзирги вактда чидамлиликни тарбиялашда махсус чидамлиликни ривожлантириш учун маълум бир катор усуллар кулланилади (интервалли, такрорий, узгарувчан, бир хил усуллар ва уларнинг комбинациялари, шунингдек, мусобака усули). Усулларни танлаш хар доим асосий вазифалардан бири - махсус чидамлиликни ривожлантиришнинг юкори даражасига еришиш учун хал килиниши керак.

Жадвал

7-17 ёшдаги болаларда чидамлиликни ва характерли юклама курсаткичлари жараёнида умумий (аэроб) жисмоний тарбиясини

ривожлантириш усуллари

(В.И.Лях буйича, 1998)

юклама

Усул Дам олиш Машк

Такрорлаш сони давомийлиги Интенсивлиги (Шиддатлилиги) килиш (воситалари)

1 Яхлит 1 Камида 5-10 Уртача ва Юриш,

(узлуксиз) машклар дакика (1-1У синф.), 10-15 дакика (V-IX синф.)15-25 дакика (Х-Х1 синф.) узгарувчан юрак уриши 120-130 дан дак/160-170 гача Паузасиз югуриш, чанги, велосипедда юриш, киска аркон устида бир нечта сакраш ва бошкалар.

2 интервали Такрорий 3-4 марта (Яхши бошлангчилар учун 1 -2 Субмаксимал юрак уриши 120- Фаол (югуриш, Худди шу

машк килиш тайёргарлик дак.,3-4 дак. 140 дан дак/170- секин юриш),

билан купрок) укитилганлар учун 180 гача туликсиз

3 Айланма ва Айланалар 5 дан 10 Уртача ёки катта Паузасиз Такроран

давомийлик сони дакикагача максимум

узлуксиз иш 1-3 булган битта (ТМ)хар

усулидан фойдаланган холда доирада, станциядаги иш давомийлиги 30-60 сония Машкдан сунг (индивидуал равишта): 1/2-1/3 ТМ (да бошланиши), 2/33/4 ПМ (бир

неча ойлар шугилланиб)

4 Айланма машгулот интервал ишлар режимида Айланмалар сони (1-2) 5-12 мин, муддатда хар бир стансияда 3045 с Субмаксимал узгарувчи Дам олишлар: стансиялар орасида 3060 с; айланмаларда дам олиш 3 дакика Югуриш, куп сакрашлар, тулдирилган туплар билан гимнастика девор устида машклар, ва бошкалар

5 Уйин 1 Камида 5-10 дакика узгарувчи Паузасиз Харакатли ва спорт турдаги уйинлар "Икки муз", "Сардорга туп", "овчилар ва урдаклар", "Мини баскетбол" ва бошкалар

6 Мусобака 1 (амалга ошириш 4 дан ортик емас йилига бир марта) Дастурнин талабларига мувофик г Максимал Паузасиз 600-800 м.га 6-ёки 12-дакикали, югуриш

Узок масофаларга югуришда махсус машгулотларга утиш -югуриш техникасини чукуррок такомиллаштириш, махсус машклар ва машгулот юкламаси хажмини аста-секин ошириш хамда мусобакаларда систематик равишда катнашиш демакдир. Умумий жисмоний тайёргарлик хажми махсус тайёргарлик билан биргаликда орта боради. Спортчининг махсус машгулотидан асосий вазифа куйидагидан иборат:

1. Умумий жисмоний тайёргарлик даражасини: тезликни, чидамлилиги,

эгилувчанликни, мускулларни бушаштира билиш ва бошкариш кобилиятини ошириш.

2. Стартда, стартдан кейинги тезланиш, масофада югуриш, маррага кириб келишнинг югуришда техник тайёрлик даражасини ошириш.

3. Узок масофага югурувчи кизларни тезкорлик-кучлилик жисмоний сифати ва махсус чидамлилигини ривожлантириш.

4. Ахлокий, иродавий фазилатлар ва психологик даражасини ошириш.

5. Тактик тайёргарликни такомиллаштириш ва мусобака тажрибасини орттириш.

6. Назарий тайёргарликни давом эттириш вазифаларини хал этиш лозим. Спортчининг шахсий хусусиятларига караб курсатилганлардан бошка вазифалар хам хал этилади. Машгулотлар хафтада 5 марта куйидаги схемада утказилади: 3 кун машгулот + 1 кун дам олиш + 2 кун машгулот + 1 кун дам олиш. Юкори разрядли киска масофага югурувчилар машгулотини режалаштириш энди бошлаганлар машгулотининг режасидан машгулотлар сони куплиги билангина эмас, балки машгулот юкламаларининг хажми ва жадаллиги ортик экани билан хам фарк килади.

[4].

Узок масофага югурувчи хотин-кизларни кучи етадиган огир ва шунга якин огирликдаги штанга билан (кам марта такрорлаб), шунингдек, кичик ва урта огирликлардаги штангалар билан (куп марта такрорлаб) машк килгани маъкул. Тайёрлов давридаги тренировка турли хил сакраш ва спринтчининг махсус тайёрлов машкларини уз ичига олиши керак. Бу машкларни серия-серия килиб бажариш, уларни деярли узлуксиз ижро этишга кетадиган вактни тайёрлов даври охиригача аста-секин 40-45 дакикага етказиш керак булади.

Мусобакалашув олдидан машгулот янада ихтисослаштирилади. Илк мусобакалашув даврида узок масофага югурувчи кизларнинг машгулотларига жуда мухим вазифалар куйилади. Булар киш ва бахор ойларида бошланган катта ва кийин тайёргарлик ишини якунлаш, июн-сентябр ойларида буладиган купгина масъулиятли мусобакаларда спортчи

кизларни муваффакиятли чикиши учун зарур замин яратишдан иборатдир.

Машгулотларда кулланилган усуллар спортчи кизларни жисмоний тайёргарлигини ривож топишига хизмат килибгина колмай, уларни хар томонлама ривожланишига хам замин яратади [2,3].

Урта ва узок масофаларга югуриш техникасини ургатиш услубияти.

Урта ва узок масофага югуриш техникасини ургатишда стадиондан ташкарида булган хар хил текисликларда ургатилса максадга мувофикдир, чунки узок масофага югуришлардан мусобака утказилиши асосан стадиондан ташкарида утказилади.

Адабиётлар:

1. Тухтабоев Н.Т., Шакиржанова К.Т., Солиев И.Р., Киска масофаларга югуриш услубияти, Укув кулланма. - Тошкент: 2016 й. 186 б.

2. Олимов М.С. Солиев И.Р. ва бошкалар. Енгил атлетика назарияси ва услубияти. Дарслик. Тошкент. 2018 й. 882 б.

3. Ohhmob M.C. ConneB H.P. Ba 6omK;anap. .HKKaKypam, кooprцннaцнoн Ba цнкпнк cnopT Typnapn «EHrnn araeTHKa». ^apcnnK. TomKeHT. 2018 h. 660 6.

4. Ohhmob M.C., ConneB H.P. X,aftgapoB E.ffl. CnopT negarornK Maxoparnn omnpnm (EHrnn araeTHKa). ^apcnnK. TomKeHT. 2018 h. 342 6.

5. KygpaToB p.^. EHrnn araeTHKa TOfflKEHT - 2012 H. 126-131 6.

6. P.P.HnA3oBa AHanH3 $H3HHecKoft nogroTOBneHHocra TpnaraoHHCTOB Ha этaпe coBepmeHCTBoBaHHa cnopTHBHoro MacTepcTBa "FAN - SPORTGA" HnMHfi-Ha3apHH ^ypHann 2021/4 ISSN: 2181 7804 r. ^npnnK

7. R.R. Niyazova - Analysis of physical fitness of triathletes at the stage of improving sports skills. central asian research journal for interdisciplinary studies (carjis), 1(3), 148-154. central asian research journal for interdisciplinary studies (carjis) issn: 2181-2454 volume 1 | issue 3 | 2021 www.carjis.org

8. r.3. A3aMoBa - EHrnn araeTHKa cnopT Typnga MamrynoT Ba Myco6aK;a ^apaeHHHH 6om^apnm TH3HMHHHHr Taxgnnn. Academic Research in Educational Sciences, 2 (Special Issue 1), 123-129.

9. E.T. HHaKoB - TpeHnpoBKa CTygeHToB By3oB, 3aHHMarorn,Hxcfl 6eroM Ha cpegHne gнcтaнцнн, Ha ocHoBe oцeнкн HX ^yH^noHanbHoro COCTOAHHA. Academic Research in Educational Sciences, 2 (1), 292301

10. T.Y.3y$apoB - YMyMTatnnM MaKTa6napnga $yT6on TyrapaKnapnHHHr TamKHn этнпнmн Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-1105-1109

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.