Научная статья на тему 'ЕНЕРГИЯНИ ТЕЖАШ ВА ЭНЕРГИЯ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ СОҲАСИГА ОИД ҚОНУНЧИЛИК ИЖРОСИ УСТИДАН ПРОКУРОР НАЗОРАТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ'

ЕНЕРГИЯНИ ТЕЖАШ ВА ЭНЕРГИЯ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ СОҲАСИГА ОИД ҚОНУНЧИЛИК ИЖРОСИ УСТИДАН ПРОКУРОР НАЗОРАТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
Прокурор назорати / ҳуқуқни муҳофаза қилиш / энергия тежаш / энергия самарадорлиги / жавобгарлик / қонунчилик базаси / атроф-муҳитни муҳофаза қилиш қоидалари / барқарорлик / мувофиқлик / сиёсат ислоҳоти / Prosecutorial oversight / law enforcement / energy conservation / energy efficiency / accountability / legal framework / environmental regulations / sustainability / compliance / policy reform

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Саттаров Азим Саидович

Экологик муаммолар ортиб бораётган бир шароитда энергияни тежаш қоидаларига риоя этилишини таъминлаш ва энергия самарадорлигини оширишда прокурорларнинг роли тобора муҳим аҳамият касб этмоқда. Ушбу мақола энергетика соҳасида ҳуқуқни муҳофаза қилиш устидан прокурор назоратини яхшилашнинг муҳим заруратини ўрганади. Амалдаги қонунчилик базаси, протсессуал носозликлар, прокуратура ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ўртасидаги ҳамкорликни таҳлил қилиш орқали назорат ва жавобгарликни кучайтириш стратегияларини белгилаб беради. Кенгайтирилган тренинглар, сиёсат ислоҳотлари ва технологияларни интегратсиялашуви орқали мақола прокуратура органларига энергияни тежашга ёрдам берувчи қоидаларни самарали татбиқ этиш ҳуқуқини бериш учун яхлит ёндашувни таклиф қилади. Топилмалар барқарорлик мақсадларига жавоб берадиган янада масъулиятли энергия бошқаруви тизимига ҳисса қўшишга қаратилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по праву , автор научной работы — Саттаров Азим Саидович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPROVING PROSECUTOR CONTROL OVER LAW ENFORCEMENT IN THE FIELD OF ENERGY SAVING AND ENHANCEMENT OF ENERGY EFFICIENCY

In the context of increasing environmental problems, the role of prosecutors in ensuring compliance with energy conservation regulations and improving energy efficiency is becoming increasingly important. This article explores the critical need to improve prosecutorial oversight of law enforcement in the energy sector. By analyzing the current legal framework, procedural failures, and cooperation between the prosecution and law enforcement agencies, the study will identify strategies to strengthen oversight and accountability. Through enhanced training, policy reform, and technology integration, the paper proposes a holistic approach to empowering prosecutors to effectively enforce energy-saving regulations. The findings aim to contribute to a more responsible energy management system that meets sustainabilitygoals

Текст научной работы на тему «ЕНЕРГИЯНИ ТЕЖАШ ВА ЭНЕРГИЯ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ СОҲАСИГА ОИД ҚОНУНЧИЛИК ИЖРОСИ УСТИДАН ПРОКУРОР НАЗОРАТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ»

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz

/ j* //МЛ

f t ' vsl

4 F "4

KORASIAMOUKM'»'

ftSSS

ART

rt^HH»1'"

ICLE INFO

IMPROVING PROSECUTOR CONTROL OVER LAW ENFORCEMENT IN THE FIELD OF ENERGY SAVING AND ENHANCEMENT OF ENERGY EFFICIENCY

Sattarov Azim Saidovich

Senior Prosecutor of the General Prosecutor's Office https://doi.org/10.5281/zenodo.13927919

ABSTRACT

Received: 08th October 2024 Accepted: 13th October 2024 Online: 14th October 2024 KEYWORDS

Prosecutorial oversight, law enforcement, energy

conservation, energy

efficiency, accountability,

framework, regulations, compliance,

In the context of increasing environmental problems, the role of prosecutors in ensuring compliance with energy conservation regulations and improving energy efficiency is becoming increasingly important. This article explores the critical need to improve prosecutorial oversight of law enforcement in the energy sector. By analyzing the current legal framework, procedural failures, and cooperation between the prosecution and law enforcement agencies, the study will identify strategies to strengthen oversight and accountability. Through enhanced training, policy reform, and technology integration, the paper proposes a holistic approach to empowering prosecutors to effectively enforce energy-saving regulations. The findings aim to contribute to a more responsible energy management system that meets sustainability goals.

ЕНЕРГИЯНИ ТЕЖАШ ВА ЭНЕРГИЯ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ СОХДСИГА ОИД КОНУНЧИЛИК ИЖРОСИ УСТИДАН ПРОКУРОР НАЗОРАТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Саттаров Азим Саидович

Бош прокуратура бошцарма катта прокурори https://doi.org/10.5281/zenodo.13927919

legal

environmental sustainability, policy reform.

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Received: 08th October 2024 Accepted: 13th October 2024 Online: 14th October 2024 KEYWORDS

Прокурор назорати,

хукуцни му^офаза цилиш, энергия тежаш, энергия самарадорлиги, жавобгарлик, цонунчилик базаси, атроф-мущтни му^офаза цилиш

цоидалари, барцарорлик,

Экологик муаммолар ортиб бораётган бир шароитда энергияни тежаш цоидаларига риоя этилишини таъминлаш ва энергия самарадорлигини оширишда прокурорларнинг роли тобора мущм ащмият касб этмоцда. Ушбу мацола энергетика сощсида хукуцни мущфаза цилиш устидан прокурор назоратини яхшилашнинг мущм заруратини урганади. Амалдаги цонунчилик базаси, протсессуал носозликлар, прокуратура ва цуцуцни мущфаза цилувчи органлар уртасидаги щмкорликни та^лил цилиш орцали урганиш назорат ва жавобгарликни кучайтириш

мувофицлик, исло%оти.

сиёсат стратегияларини белгилаб беради. Кенгайтирилган

тренинглар, сиёсат исло%отлари ва технологияларни интегратсиялашуви орцали мацола прокуратура органларига энергияни тежашга ёрдам берувчи цоидаларни самарали татбиц этиш хукуцини бериш учун яхлит ёндашувни таклиф цилади. Топилмалар барцарорлик мацсадларига жавоб берадиган янада масъулиятли энергия бошцаруви тизимига хисса цушишга царатилган.

КИРИШ

Иклим узгариши ва энергиянинг камайиши билан боглик хавотирлар кучайиб бораётган бир даврда энергияни тежаш буйича самарали чора-тадбирларни амалга ошириш ва энергия самарадорлигини ошириш зарурати хеч качон бу кадар долзарб булмаган. Бутун дунё хукуматлари тегишли коидаларга кат'ий риоя килинмаса, энергияни тежаш ва атроф-мухитга этказилган зарарни юмшатиш буйича саъй-харакатлар барбод булишини яхши билишади. Шу нуктаи назардан, прокурорларнинг роли энергия самарадорлиги ва баркарорлигини таъминлашга каратилган хукукий стандартларни куллаб-кувватлашда мухим элемент сифатида намоён булади. Прокурорлар хукукни куллаш амалиётини назорат килишда мухим ваколатларга эга булиб, уларни энергияни тежаш учун мустахкам асос яратишда мухим иштирокчиларга айлантиради. Уларнинг энергия тежаш коидаларига риоя килиш кобилияти конунларнинг ер даражасида канчалик самарали ижро этилишига бевосита таъсир килиши мумкин. Бирок, муаммолар хали хам давом этмокда, жумладан, протседура самарасизлиги, ресурсларнинг этишмаслиги ва энергияни бошкариш билан шугулланадиган турли суб'ектлар уртасидаги хамкорликнинг этарли эмаслиги. Шундай килиб, долзарб савол тугилади: энергияни тежаш ташаббусларини самарали амалга ошириш учун энергетика сохасида хукукни мухофаза килиш устидан прокурор назоратини кандай яхшилаш мумкин? Ушбу макола мавжуд амалиётларни урганиш, хукукий жавобгарлик ва энергия самарадорлигининг кесишишини урганиш ва энергияни тежаш сохасидаги хукукни мухофаза килиш харакатларига прокурор таъсирини кучайтириш буйича амалий стратегияларни таклиф килишдан иборат. Бу оркали у нафакат мувофикликни таъминловчи, балки энергия ресурсларини бошкариш буйича масъулият маданиятини ривожлантирувчи тизимли узгаришларга хисса кушишга интилади.

АСОСИЙ ЦИСМ

Электр энергияси сохасидаги конунларнинг бажарилиши устидан прокурор назорати мазмунининг асосий характерологик таркибий кисмлари масаласини доимий равишда куриб чикиш жараёнида давлат бошкаруви, назорат ва прокурор назорати назариясининг умумий назарий коидаларидан фойдаланиш тавсия этилади. Ушбу масалалар буйича адабиётларни урганиш шуни курсатадики, прокурор назорати хусусиятларини тахлил килишда тизимли ёндашувнинг асосий коидаларидан фойдаланган холда одатда куйидаги асосий таркибий кисмлар (елементлар)

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz

ажратилади: 1) прокурор назоратининг максади ва вазифалари; 2) прокурор назорати субйектлари; 3) прокурор назорати обйектлари; 4) прокурор назоратини утказиш (утказиш) тартиби (тартиби) (текширишлар сабаблари, асослари, назорат пайтида аникланиши керак булган масалалар); 5) прокуратура ваколатлари доирасида конунбузарликларни аниклади.

Конунчилик ижросини таъминлашда прокуратура органларининг тутган урни бекиёс. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг "К^онун устуворлиги-инсон мафаатларини таъминлашнинг му;им омилидир" деб номланган маърузасида айтганларидек, "Прокуратура органлари кундалик хаётимизда конун устуворлигини таъминлаш, юридик ва жисмоний шахсларнинг конуний хукукларини химоя килиш, ахолининг хукукий маданиятини юксалтиришга хизмат килиши зарур"1.

Шуни алохида таъкидлаш керакки, электр энергетикаси сохасидаги конунларнинг бажарилишини прокурорнинг назорати прокуратура узининг умумий максадларини — конун устуворлигини, бирлигини ва устуворлигини таъминлашни амалга оширадиган назорат килувчи давлат органи сифатида хукукий макомининг узига хос хусусиятларини акс эттиради.

"Узбекистон Республикаси прокуратура органларининг (бундан буён матнда прокуратура органлари деб юритилади) асосий вазифалари конун устуворлигини таъминлаш, конунийликни мустахкамлаш, фукароларнинг хукук хамда эркинликларини, жамият ва давлатнинг конун билан курикланадиган манфаатларини, Узбекистон Республикаси конституциявий тузумини химоя килиш, хукукбузарликларнинг олдини олиш ва профилактика килишдан иборат". ("Прокуратура тугрисида"ги конуннинг 2-моддаси).

Прокурорнинг ушбу сохадаги конунларнинг бажарилишини назорат килиш доирасида кайд этилган максадлар белгиланади.

Давлат бошкарув органларининг айнан шу сохадаги конунларни хакикатда аник ва бир хилда тушунилиши билан бир каторда ижро этишни хам таъминлаш назарда тутилади. Бу борада конун чикарувчининг курсатмаларини хаётга катъийлик билан татбик этилиши ва бунда хеч кандай махаллий ва идоравий таъсирларга йул куйилмаслиги мухим ахамият касб этади. Электр энергия со;асига оид к;онунчилик ижроси устидан прокурор назоратининг мо;ияти шундан иборатки, хусусан: электр энергияси сохасида фаолият билан шугулланадиган шахслар, шу жумладан электр энергияси ва кувватларини ишлаб чикариш, электр энергияси ва кувватларини сотиб олиш ва сотиш, истеъмолчиларга электр энергиясини баркарор етказиб бериш ва таъминлаш, электр энергиясини узатиш буйича хизматлар курсатиш, электр энергетикасида тезкор диспетчерлик бошкаруви, электр энергиясини (кувватни) сотиш, электр энергияси ва кувватни сотиб олиш ва сотишни ташкил етиш; электр энергияси истеъмолчилари - уз уй хужалиги ва (ёки) ишлаб чикариш эхтиёжлари учун электр энергиясини сотиб олган шахслар; энергия истеъмолчилари-электр

1 Ш.Мирзиёев "Крнун устуворлиги-инсон мафаатларини таъминлашнинг му^им омилидир" 2017 йил

7 январ Прокуратура органлари ходимлари куни олдидан сузлаган нутки. Халк сузи газетаси 2017 йил

8 январ.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz

энергиясини сотиб оладиган шахслар, шу жумладан уз уй хужаликлари учун (маиший истеъмол) ва (ёки) кейинчалик сотиш учун, чакана бозорларда электр энергиясини сотадиган шахслар, хорижий мамлакатларнинг электр тизимлари жойлашган худудларда электр энергиясини сотадиган шахслар, му;обил электр энергия манбаларини ривожлантиришга доир ;онунчилик ижроси, шунингдек электр энергия ресурсларидан но;онуний фойдаланиш холатларини ани;лаш ва уларни бартараф этиш чораларини куриш, улардан о;илона фойдаланиш, шу билан бирга истеъмол ;илинган ресурслар учун туловларни уз ва;тида ва тули; амалга ошириш сохаларида тизимли назоратни амалга оширишдан иборат. Шундай ;илиб, куриб чи;илаётган хукук;ий муносабатлар сохасидаги прокурор назоратининг максади назорат ор;али ;онун устуворлиги, ;онунийлик бирлиги ва мустахкамланиши, инсон ху;ук;лари, шунингдек жамият ва давлатнинг ;онун билан химояланган манфаатларини химоя ;илишни таъминлашдан иборат.

Электр энергияни ишлаб чикариш масаласига тухталадиган булсак, юртимизда бугунги кунда электр энергиясини ишлаб чикариш буйича 9 та исси;лик электр станциялари, 3 та исси;лик электр марказлари, 50 та гидроелектр станциялар ва 2 та куёш электр станцияси мавжуд.

Жумладан, "Иссиклик электр станциялари" АЖ (7 та ИЕС ва 3 та ИЕМ), "Узбекгидроенерго" АЖ (50 та ГЭС) ва 2 та хорижий компаниялари (Сентрал Асиа Энергй, Нур Навои Солар) ушбу фаолият билан шугулланмо;да.

Ушбу ишлаб чи;арилаётган электр энергия ресурсларини худудлар кесимидаги транспортировкаси республика ахолиси ва улгуржи истеъмолчилардан келиб чи;адиган талабга кура "Узбекистон миллий электр тармо;лари" АЖ ор;али таъминланади. Жумладан:

"Узбекистон миллий электр тармоклари" АЖга 14 та магистрал электр узатиш тармо;лари, 84 та 110-500 кВ кучланишли подстанциялар, 11 400 км дан орти; 110-500 кВ кучланишли магистрал хаво электр узатиш тармо;лари мавжуд.2

Узбекистон Республикасининг "Прокуратура тугрисида"ги Конуни 13-моддаси3га кура, Узбекистон Республикаси Бош прокурори прокуратура органлари зиммасига юклатилган вазифаларни бажариш юзасидан буйру;лар чи;ариши хамда прокуратура органларининг таркибий булинмалари тугрисидаги низомларни тасди;лаши белгилаб утилган. Ушбу буйру;лар асосида электр энергия масалаларига оид ;онун ва ;онуности хужжатлари, хусусан Президент хужжатларининг ижро этилиши буйича ани; вазифалар юклатилади.Екологик сиёсат ва тартибга солишнинг замонавий манзарасида энергия тежаш ва энергия самарадорлигини оширишнинг ахамиятини ошириб булмайди. Ахолининг усиши ва илгор технологиялар таъсирида энергия исте'моли усишда давом этар экан, бар;арор амалиётлар учун долзарблик кучайди. Хукуматлар ва назорат ;илувчи органлар энергияни тежаш ва турли сохаларда самарадорлик стандартларини оширишга ;аратилган ;онун ва ;оидаларни тобора купро; жорий ;илмо;да. Биро; ушбу ;оидаларнинг самарадорлиги купинча жорий

2 https://minenergy.uz/

3 Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 12.04.2023 й., 03/23/829/0208-сон

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz

этилган ижро механизмларига, хусусан, хукукни мухофаза килиш харакатлари устидан назорат килишда прокурорларнинг ролига боглик. Ушбу иншо энергияни тежаш ва энергия самарадорлиги сохасида хукукни мухофаза килиш устидан прокурор назоратини яхшилаш зарурлигини куриб чикади, бундай такомиллаштириш нафакат конунларга риоя килишга, балки энергетика сохасида масъулият ва инновatsiя маданиятини ривожлантиришга олиб келиши мумкин булган таъсирини таъкидлайди. Энергияни тартибга солиш асослари купинча куп киррали булиб, энергия самарадорлигини рагбатлантириш ва иссикхона газлари чикиндиларини камайтиришга каратилган федерал, штат ва махаллий конунларнинг аралашмасини уз ичига олади. Тартибга солувчи ландшафт эмиссия стандартлари, кайта тикланадиган энергия ваколатлари ва энергия тежамкор амалиётларни рагбатлантириш каби муайян сохаларга каратилган турли конунларни уз ичига олади. Ушбу конунларнинг мавжудлигига карамай, риоя килиш муаммо булиб колмокда ва ижро этиш купинча юрисдиктсиялар уртасида сезиларли даражада фарк килади. Ушбу номувофиклик хукукбузарлар бушликлардан фойдаланадиган ёки умумий энергия сиёсатининг максадларига путур этказадиган коидаларга риоя килишни умуман э'тиборсиз колдирадиган вазиятларга олиб келиши мумкин. Мажбурий ижрони самарали таъминлаш замирида прокурорларнинг роли ётади. Улар хукукий нормалар ва уларни амалда татбик этиш уртасида хал килувчи бугин булиб хизмат килади. Бирок, уларнинг иштироки даражаси ресурслар мавжудлигига, конунчилик базасига ва кенгрок суд тизимида энергияни тартибга солишнинг устуворлигига караб жуда фарк килиши мумкин. Энергия самарадорлигини оширишга каратилган конунлар етарли даражада ижро этилишини таъминлаш учун прокурорлар назорат имкониятларини оширишлари зарурлиги аник.

Прокурорлар энергия конунларига риоя этилиши ва уларга риоя этилишини таъминлашда мухим рол уйнайди. Уларнинг мажбуриятлари одатда мумкин булган хукукбузарликларни текшириш, хукукни мухофаза килиш органлари билан мувофиклаштириш ва атроф-мухит коидаларини бузган шахслар ёки ташкилотларга нисбатан иш кузгатишни уз ичига олади. Бирок, энергетика конунчилигининг мураккаблиги прокуратура ходимларининг энергияга оид коидалар билан умуман таниш булмаслиги билан биргаликда уларнинг ижросини таъминлаш харакатларини мураккаблаштириши мумкин. Ушбу вазиятни яхшилаш учун прокурорлар энергия конунчилигини тушунишларини осонлаштирадиган купрок ресурслар ва воситалар билан жихозланган булиши керак. Бу энергия коидаларига, мувофиклик стратегияларига ва риоя килмасликнинг экологик окибатларига каратилган махсус укув дастурларини уз ичига олиши мумкин. Прокурорларнинг махсус билимга эга булиши уларга хукукбузарликларни янада самаралирок аниклаш ва ишларга ишонч ва малака ошириш билан ёндашишга ёрдам беради.

Энергия конунларининг самарали бажарилиши алохида холатда булиши мумкин эмас. Масъулиятнинг яхлит тизимини яратиш учун прокуратура ва хукукни мухофаза килувчи органларнинг хамкорлиги мухим ахамиятга эга. Бу хамкорлик хукукбузарликларга янада мувофиклаштирилган жавоб бериш имконини беради ва далилларни туплаш, тергов утказиш ва жазо чораларини куллаш кобилиятини

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz

оширади. Бирок, хамкорликка купинча алока тусиклари ва прокурорлар ва хукукни мухофаза килиш органлари ходимлари уртасидаги фаркли устуворликлар тускинлик килиши мумкин. Ушбу муаммоларни энгиллаштириш учун энергияни тартибга солишга каратилган кушма ишчи гурухларни яратиш фойдали булиши мумкин. Ушбу ишчи кучлар мулокотни ривожлантириши, тушунчалар алмашиши ва энергия талабларига мувофиклик буйича ягона стратегияни ишлаб чикиши мумкин. Доимий кушма укув машгулотлари ва семинарлар билимдаги бушликни бартараф этишга ёрдам беради ва иккала ташкилот хам умумий максадлар сари харакат килишини таъминлайди. Ракамли асрда технологиядан фойдаланиш хукукни мухофаза килиш органлари устидан прокурор назоратини кучайтириш учун янги имкониятларни такдим этади. Маълумотлар тахлили энергия исте'моли тендентсияларини аниклаш, мумкин булган конунбузарликларни аниклаш ва ресурсларни янада самаралирок таксимлашда хал килувчи рол уйнайди. Прокурорлар технологиядан фойдаланиш оркали энергия сарфи ва чикиндиларни кузатиб борувчи мавжуд маълумотлар базаларига кириш оркали назоратга маълумотларга асосланган ёндашувларни ишлаб чикиши мумкин. Бундан ташкари, илгор мониторинг тизимларини жорий этиш реал вакт режимида мувофикликни кузатиш имконини беради. Бу, айникса, энергия исте'моли шакллари сезиларли даражада узгариб турадиган курилиш ва ишлаб чикариш каби сохаларда фойдали булиши мумкин. Мувофикликни назорат килиш учун технологиядан фойдаланган холда, прокурорлар конунбузарликларга уз вактида жавоб беришлари ва энергетика секторида шаффофликни оширишлари мумкин.

Энергетика сохасидаги хукукни мухофаза килиш сохасидаги жорий прокуратура ландшафти, шунингдек, прокурорларнинг масъулиятини ошириш ва хукукни мухофаза килиш имкониятларини оширишга каратилган конунчилик ислохотларидан хам фойда олиши мумкин. Ушбу ислохотлар аникрок масъулият чегараларини белгилаш, энергия сохасидаги хукукни мухофаза килиш саъй-харакатларини молиялаштиришни купайтириш ва ижро харакатларининг муваффакиятини бахолаш учун самарадорлик курсаткичларини яратишни уз ичига олиши мумкин. Ахолининг энергетика коидаларига риоя килиш ва ижро чоралари хакидаги маълумотларга киришини рагбатлантириш хам масъулиятни оширишда мухим рол уйнаши мумкин. Жамиятлар потентсиал хукукбузарликлар ва уларни куллаш натижалари тугрисида хабардор килинганда, улар химоя килиш, шубхали конунбузарликлар хакида хабар бериш ва энергия ишлаб чикарувчилар ва тартибга солувчилардан жавобгарликни талаб килишлари мумкин. Охир окибат, энергияни тежаш ва самарадорлик сохасида хукукни мухофаза килиш устидан прокурор назоратини такомиллаштириш максади оддий риоя килишдан ташкарида; у энергия масъулияти томон кенгрок маданий силжишни ривожлантиришга каратилган. Прокурорлар жамоатчиликни хабардор килиш кампанияларида иштирок этиш, энергия тежамкор амалиётларни таргиб килиш ва энергетика сохасидаги манфаатдор томонлар билан хамкорлик килиш оркали ушбу силжишга хисса кушиши мумкин. Бундан ташкари, прокурорлар энергияни тежаш мухимлиги буйича хукук тизими ва жамоатчилик уртасида куприк булиб хизмат килиши мумкин. Энергия самарадорлигининг нафакат алохида ташкилотлар учун,

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz

балки бутун жамият учун узок муддатли афзалликларини таъкидлаб, улар баркарор амалиётларга жамоавий садокатни илхомлантириши мумкин.

Электр энергия сохасига оид Узбекистон Республикаси Президентининг "Електр энергияси ва табиий газ етказиб бериш хамда истеъмол килиш сохасида тулов интизомини янада мустахкамлаш, шунингдек ижро иши юритиш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида" 2017-йил 29-майдаги ПФ-5059-сон Фармони, Узбекистон Республикаси Президентининг 2023-йил 24-майдаги "Ёкилги-энергетика сохасида давлат назорати механизмларини жорий такомиллаштириш ва "ракамли энергоназорат" тизимини жорий этиш тугрисида"ги ПФ-77-сон Фармони кабул килинган.

Ушбу хужжатлар ижросини таъминлаш максадида Узбекистон Республикаси Бош прокурорининг тегишли топширигига асосан назорат тадбирлари кучайтирилган. Бу уз навбатида прокуратура органларига сощга доир цатор мажбуриятларни юклайди. Хусусан,

- ёкилги-энергетика сохасида, хусусан электр энергияси ва табиий газдан фойдаланиш, мукобил электр энергия манбаларини яратиш борасида комплекс чора-тадбирлар ишлаб чикилганлиги;

- ёкилги-энергетика сохасини ривожлантиришнинг 2020-2030-йилларга мулжалланган стратегиясида белгиланган тадбирлар режаси;

- ёкилги-энергетика сохасида инвестиция лойихаларини амалга ошириш, янги иш уринларини яратиш, хорижий инвестицияларини жалб килиш ва соханинг экспорт салохиятини оширишга каратилган вазифалар ижроси устидан назорат урнатиш;

- сохани ривожлантиришга йуналтирилган кредитлар, шу жумладан, имтиёзлик кредитлар, буджет ва бошка маблаглардан максадли фойдаланилиши ва уларнинг талон-тарож килинишини олдини олиш чораларини куриш;

- ёкилги-энергетика сохасини ривожлантириш, сохани ракамлаштириш ва мукобил электр энергия манбаларини ривожлантиришни хар томонлама куллаб-кувватлаш;

- худудларда электр энергиядан фойдаланиш билан боглик шартномавий мажбуриятларнинг бажарилганлиги, хизмат курсатувчи ва таъминотчи корхоналарда дебитор ва кредитор карздорликларни кискартириш чораларини куриш белгиланган.

Шунингдек, юкоридагилардан келиб чикиб амалга оширилган турли назорат тадбирларида аникланган конун бузилиш холатлари буйича тегишли прокурор назорати хужжатларни куллаб, уларнинг келиб чикишига имкон берган сабаб ва шарт-шароитлар чукур тахлил килишини лозим.

Электр энергияси сохасига оид конунчилик ижроси устидан прокурор назоратининг максад ва вазифалари Узбекистон Республикаси Бош прокурорининг 280-сон буйруги билан кабул килинган "Узбекистон Республикаси Бош прокуратурасининг Ёкилги-энергетика сохасида конунчилик ижроси устидан назорат бошкармаси тугрисидаги низомда Ёкилги-энергетика сохасида конунчилик ижроси устидан назорат бошкармасининг асосий фаолияти белгилаб олинди.

Бошкарма Бош прокуратуранинг мустакил таркибий тармоги хисобланиб, ёкилги-энергетика сохасида конунчилик ижроси устидан назоратни амалга оширади, мазкур

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz

сохага доир норматив-хукукий хужжатлар ижросини тахлил килади, ташкилий-услубий, ахборот-тахлилий ва назорат тадбирларини ташкил этади.

Электр энергиясини ишлаб чикариш хамда улардан фойдаланиш, мукобил энергия манбаларини ривожлантиришга доир конунчилик ижроси хамда бу борадаги прокурор назорати ёкилги-энергия ресурсларидан ноконуний фойдаланиш, уларни талон-торож килиш холатларининг олдини олиш ва уларга бархам бериш, бу борада давлат назоратини кучайтириш оркали конун талабларини бузган шахсларга нисбатан жавобгарлик мукаррарлигини таъминлаш максадида прокурор назоратини ошириш мухим ахамият касб этади.

Ёкилги-энергетика сохасидаги муаммоларни олдини олишда прокуратура органлари куйидагиларни узининг устувор мацсад ва вазифалари сифатида белгилаши лозим:

❖ ёкилги-энергия ресурсларидан ноцонуний фойдаланиш, уларни талон-торож цилиш ;олатларининг олдини олиш ва уларга бар;ам бериш, бу борада давлат назоратини кучайтириш оркали конун талабларини бузган шахсларга нисбатан жавобгарлик муцаррарлигини таъминлаш;

❖ ёкилги-энергия ресурсларини ишлаб чикариш, кайта ишлаш (казиб олиш), узатиш (ташиш), саклаш, таксимлаш ва истеъмол килиш, уларни микдор жихатидан саклаш жараёнига "рацамли энергоназорат" тизимини тулик жорий этиш;

❖ ёкилги-энергетика сохасидаги конунчилик хужжатларининг, дастурлар хамда лойихаларда белгиланган чора-тадбирларнинг уз вацтида ва тулик; ижро этилишини таъминлаш, сохада хукукни куллашнинг ягона амалиётини шакллантириш;

❖ ёкилги-энергия ресурсларининг сарфланишини, сифатини доимий урганиб бориш, курилмаларнинг яроклилик холатини текшириш;

❖ ёкилги-энергия ресурсларидан фойдаланишнинг белгиланган талабларига катъий риоя килиниши устидан кунлик назорат урнатиш.

Ёкилги-энергетика сохасида муаммо ва камчиликларни олдини олиш максадида Узбекистон Республикаси Бош прокурорининг "Узбекистон Республикаси Бош прокуратурасининг Ёкилги-энергетика сохасида конунчилик ижроси устидан назорат бошкармаси тугрисидаги низомни тасдиклаш хакида"ги 280-сон буйруги кабул килиниб, ушбу буйрукда ёкилги-энергетика сохасида прокурор назоратини таъминлаш бошкармаси узининг олдига куйидагиларни асосий вазифа килиб белгилаб олинди. Жумладан:

> ёкилги-энергия ресурсларидан, шу жумладан, электр энергия, нефт ва газдан ноконуний фойдаланиш, уларни талон-тарож килиш холатларининг олдини олиш ва уларга бархам бериш, бу борада давлат назоратини кучайтириш оркали конун талабларини бузган шахсларга нисбатан жавобгарлик мукаррарлигини таъминлаш чораларини куриш;

> кайта тикловчи энергия манбалари ва энергия тежовчи технологияларни жорий этиш хамда тармоклардаги йукотишларни камайтиришга доир вазифалар ижросини таъминлаш чораларни куриш;

> иктисодиётда ёкилги-энергия ресурслар сарфини камайтириш, ишлаб чикаришга энергия тежайдиган технологияларни кенг жорий этиш, кайта тикланадиган энергия

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz

манбаларидан фойдаланиш, республика энергетика баланси таркибида мукобил энергиянинг улушини оширишни таъминлаш борасида белгиланган вазифалар ижросини таъминлаш;

> истеъмолчиларга, шу жумладан, ахоли, иктисодиёт тармоклари, ижтимоий соха обектларига ёкилги-энергия ресурсларини белгиланган тартибда етказиб берилиши, электр тармоклари хамда уларнинг курилмаларини мавсумга тайёрланиши ва баркарор ишлаши таъминлаш устидан назорат урнатиш;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

> ё;илги-энергетика сохасида тулов интизомини мустахкамлаш, шу жумладан, ё;илги-энергетика махсулотларини ишлаб чикариш, ;айта ишлаш, узатиш, са;лаш, та;симлаш, истеъмол ;илиш, уларни микдор жихатида са;лаш ва хисобга олишнинг замонавий автоматлаштирилган тизимларини жорий этишга оид конунчилик хамда дастурлар ижроси устидан назоратни амалга ошириш;

> Электр-энергия сохасида замонавий ахборот коммуника1^я технологиялари ва дастурий махсулотларни кенг жорий ;илиш оркали тармо; корхоналарининг бош;арув самарадорлигини оширилиши, ишлаб чикариш харажатларини ;ис;артирилиши ва молия-хужалик фаолияти шаффофлиги таъминланиши устидан назорат урнатиш;

> ё;илги-энергия ресурсларидан фойдаланиш устидан давлат назоратини самарали олиб бориш ва мувофи;лаштириш буйича штаблар хамда ишчи гурухлар фаолиятини ташкил этиш, улар томонидан амалга оширилган ишларни мунтазам тахлил килиб бориш ва фаолиятини такомиллаштириш буйича тизимли чоралар куриш;

> сохада буджет ва буджетдан таш;ари маблаглар, хал;аро молия институтлари ва хорижий молия маблагларидан ма;садли фойдаланилиши таъминлаш чораларини куриш;

> тегишли назорат органлари фаолиятида конунийликни руёбга чикариш чораларини куриш, улар томонидан утказилган текшириш хужжатлари юзасидан но;онуний карорлар кабул килинишини хамда текшириш хужжатларини куриб чи;иш натижалари юзасидан белгиланган муддатларда солиштириш утказилишини таъминлашдан ва бошкалардан иборат.

Юкорида белгилаб утилган вазифалар ёкилги-энергетика сохасида, хусусан электр энергиядан фойдаланиш сохасида конунийлик ахволи ва прокурор назорати амалиётини доимий тахлил килиш, тизимли камчиликлар, конун бузилиш холатлари, шу билан бир каторда, хукукий нормаларнинг узбошимчалик билан, субйектив тарзда, танлов асосида талкин килиниши хамда коррупсияни келтириб чикарувчи омилларни аниклаш хамда бунга имкон берган сабаб ва шароитларни бартараф этиш чораларини куриш имкониятини беради.

Шу билан бир каторда Узбекистон Республикаси Президентининг "Ёкилги-энергия ресурсларидан фойдаланиш сохасида давлат назорати самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПК-54-сон Карорида ёкилги-энергия ресурсларидан ноконуний фойдаланиш холатларини бартараф этиш ва олдини олиш, улардан самарали ва окилона фойдаланиш оркали иктисодиёт тармоклари ва ижтимоий соханинг энергия самарадорлигини ошириш, истеъмолчилар томонидан электр энергиясидан фойдаланиш коидаларига риоя этилиши устидан назоратни кучайтириш

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz

максадида Бош прокурорнинг ёцилFи-энергия ресурсларидан фойдаланиш сох,асида конунчиликка риоя этилиши ва унинг ижроси устидан назоратни амалга оширишга масъул булган уринбосари лавозими жорий этиш белгиланиб, унга куйидаги вазифалар юкланди:

- Узенергоинспексия зиммасига юкланган вазифа ва функсияларни бажаришга амалий ёрдам курсатиш;

- Бош прокуратура хузуридаги Мажбурий ижро бюроси ва Иктисодий жиноятларга карши курашиш департаменти фаолиятини мувофиклаштиш.

Бугунги Узбекистон шароитида жадаллашаётган саноатлаштириш ва а^оли сонининг кескин ошиб бориши иктисодиётнинг энергия ресурсларига булган эхтиёжини сезиларли даражада оширди ва бу уз навбатида мазкур сохаларда вужудга келган бундай холатлар прокурор назоратини тубдан кучайтириш, уни биринчи навбатда электр энергия ишлаб чикариш хамда улардан окилона фойдаланиш, электр тармокларини модернизатсия килиш, шунингдек мукобил энергия манбаларини ривожлантириш, коммунал хизматнинг сифатини яхшилашга каратилган конунчилик ижроси устидан тулаконли назорат урнатишни такозо этмокда.

Мазкур соха фаолияти устидан назоратни келгусида янада кучайтириш ва самарадорликни ошириш максадида куйидагиларни таъкидлаб утиш мумкин: ^ Ижтимоий-иктисодий сохада энергия сигимини кискартириш, энергия тежайдиган технологияларни жорий этиш чора-тадбирларини бажарилишига алохида эътибор бериш;

^ Электр энергия истеъмоли буйича чеклаш ва узиб куйиш, етарли даражада ва уз вактида таъминлаш буйича белгиланган графикларга катъий амал килинишини таъминлаш;

^ Ушбу сохада етишмовчиликларни ва энергия ресурсларига булган талабни урганиб чикиш, улар уз вактида етказилиши ва туловларни кабул килиниши холатини хар ойда тахлил килиб бориш;

^ Ёкилги-энергия ресурсларини ахолига белгиланган имтиёзли нархларда сотилишини таъминлаш, сунъий равишда нархларнинг оширилиши ва танкисликнинг яратилишига йул куймаслик, истеъмолчиларга етказиб берилаётган ёкилги-энергия манбаларини сифатида, белгиланган тартибда етказиб борилаётганлигини доимий урганиб бориш;

^ Махаллий хокимликлар томонидан коммунал хизмат курсатишни тартибга солувчи конунчилик хужжатларининг ижроси ташкил этиб борилаётганлиги, курсатилган коммунал хизматлар учун туловни амалга оширилишига доир талаблар купол равишда бузилган холларда даъво аризалари билан судга мурожаат килиш; ^ Электр тармокларига узбошимчалик билан уланиб олиш, уларни хисобга олиш ускуналарига касддан шикаст етказган, хисобга олиш ускуналарининг курсаткичларини узгартириш максадида уларга ташкаридан аралашишга йул куйган шахсларга нисбатан жавобгарликка тортиш масаласини мунтазам тахлил килиш, бу борада Бош прокуратура хузуридаги Иктисодий жиноятларга карши курашиш департаменти ва Ички ишлар органлари тезкор ва профилактика хизматлари имкониятларидан самарали фойдаланиш;

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz

^ Истеъмолчиларнинг электр энергиядан автоматик равишда узиб куйиш ва онлайн тарзда коммунал туловни амалга ошириш имконини берадиган энергоресурсларни хисобга олишнинг замонавий ускуналар билан таъминланганлик холатлари юзасидан назоратни кучайтириш каби масалаларни таклиф сифатида курсатиш мумкин.

Ёкилги-энергетика сохасида прокурор назоратининг урнатилиши уз навбатида давлат буджетига ва иктисодий-ижтимоий соха ривожига уз таъсирини курсатибгина колмасдан, ушбу сохада инвестицияларни жалб килиш оркали энергия сигимини тежайдиган технологияларни сохага жалб килиш ва бу оркали электр-энергияга булган талабни уз вактида таъминлаш, электр-энергияни узиб куйиш, турли хил чекловларни белгиланган катъий график буйича жорий килинишини таъминлаш, фойдаланилган электр-энергия учун туловларни онлайн тарзда назорат килиш оркали уларни давлат буджетига уз вактида туширилишини таъминлаш, белгиланган имтиёзларни ахолига жорий килиниши, нархларни сунъий оширилиши ва сунъий танкислик холатларини бартараф этиш, махаллий хокимликлар томонидан курсатилаётган коммунал хизматлар учун туловларни уз вактида амалга оширилиши устидан назоратнинг урнатилишини таъминлаш имкониятини беради. Шунингдек, электр тармокларига узбошимчалик билан уланиб олиш холатларни олдини олиниши, уларни хисобга олиб борувчи ускуналарга таъсир курсатиш оркали фойдаланилган электр-энергияни касддан яшириш холатларини бартараф этиш, ушбу харакатларни содир этган шахсларга нисбатан белгиланган жавобгарлик кулланилиши натижасида иктисодиётга ва давлат буджетига етказиладиган зарарларни олиш имкониятини беради.

Хулоса урнида айтишимиз мумкинки, бугунги кунда Узбекистон шароитида жадаллик билан ривожланиб бораётган саноат ва ахоли сонининг йилдан-йилга ошиб бориши ижтимоий-иктисодий сохада электр энергияга булган талабни хар качонгидан кура долзарб эканлигини курсатмокда ва бу эса ушбу сохада вужудга келаётган турли хил муаммолар ва камчиликларни олдини олишда прокурор назоратининг урнатилганлиги хамда ушбу сохада конунларнинг аник ва бир хилда бажарилиши устидан назоратининг тубдан ислох килиш, уни кучайтириш, уни биринчи навбатда электр энергияни ишлаб чикариш ва улардан окилона фойдаланиш, электр тармокларини модернизатсия килиш, шунингдек ушбу сохада мукобил энергия манбаларини яратиш, коммунал хизматнинг сифатини яхшилашга каратилган конунчилик ижроси устидан тулаконли назорат урнатиш мухим ахамият касб этмокда. Сохада прокурор назоратининг урнатилиши юртимизда электр энергия ресурсларидан окилона фойдаланиш, уларни талон-тарож килиш холатларини олдини олиш, сохада инвестицион мухитнинг яратилиши борасида мухим ислохотлар ва назорат урнатилиши такозо этмокда. Сохада вужудга келаётган муаммоларни тизимли хал килинишида биринчи навбатда электр энергияни ишлаб чикаришдан тортиб истеъмолчига етказишгача булган жараёнда тулик замонавий ахборот-коммуникatsiя технологияларининг жорий килиниши, уларни онлайн тарзда реал вакт режимида назорат килиш имкониятининг мавжуд эмаслигини, ишлаб чикарувчи, етказиб берувчи ва назорат органлари уртасида тизимли ахборот алмашинуви йулга куйилмаганлиги, уларни назорат килиш максадида тизимнинг назорат органлари билан интегратсия

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz

цилинмаганлиги сохада вужудга келаётган тавофутларни уз вацтида аницлаш ва бартараф цилиш имкониятини бермаяпти. Шу билан бир цаторда, электр энергия сохасида хуцуцбузарликлар содир этилганлиги хацида хабар берганлик учун рагбатлантириш тизимининг жорий этилмаганлиги хамда жамоатчилик назоратининг етарли эмаслиги хам сохадаги муаммоларни уз вацтида хал цилиш имкониятини бермоцда. Юцоридаги муаммо ва камчиликларни хал цилиниши хамда сохада прокурор назоратининг ислох цилиниши электр энергияни сохасини цайта ислох цилиш, талон-тарож цилиш холатларини бартараф этиш, ахолига электр энергияни уз вацтида етказилиши ахоли уртасида хам норозиликларни олдини олишда мухим босцич була олади деб хисобласак булади.

Прокурор назорати йуналиши каби тушунчанинг мохияти тугрисида бир цатор нуфузли олимларнинг баёнотларини умумлаштириб, цуйидаги хулосага келиш мумкин: хозирги вацтда электр энергетикаси сохасидаги цонунларнинг бажарилишини прокурор назорати билан боглаш мумкин. прокуратура. Шу билан бирга, электр энергияси сохасидаги цонунларнинг бажарилиши устидан прокурор назоратини мустацил йуналишга ажратиш зарурати ва долзарблиги электр энергетикасини тартибга солиш учун меъёрий-хуцуций базанинг хозирги холати ва мухим узгаришлари ва ижтимоий-ицтисодий ривожланишнинг табиати билан белгиланади. Ицтисодиётдаги инцироз ходисаларининг оцибатларига царамай, энергия истеъмолининг барцарор усиб бораётган даражаси, саноатни тартибга солиш ва назорат цилиш сохасидаги давлат таъсирини кучайтиришга царатилган давлат сиёсатининг узгариши билан ажралиб турадиган мамлакатдаги муносабатлар; электр энергетикаси сохасида тартибга солиш, назорат, назорат ва аудитни амалга оширувчи давлат хокимиятининг ижро этувчи органлари уртасида ваколатларни цайта тацсимлаш; уз фаолиятида жиддий камчиликларга эга булган янги назорат ва назорат органларининг пайдо булиши; электр энергияси сохасида, шу жумладан сохада цонунийликнинг цоницарсиз холати ва шунинг учун прокуратура фаолиятини фаоллаштириш зарурати инсон хуцуцларини, шунингдек жамият ва давлатнинг цонун билан мухофаза цилинадиган манфаатларини химоя цилиш. Яъни, агар электр энергетикаси сохасидаги ихтисослашган давлат назорати ва назорати органлари учун идоравий булмаган назорат (назорат) уларнинг асосий фаолияти булса, у холда Узбекистон номидан прокуратура томонидан электр энергетикаси сохасидаги цонунларнинг бажарилишини назорат цилиш цуйидагиларни англатади, Узбекистон жамияти ва давлатининг ривожланишининг замонавий шароитида прокуратура органлари ва муассасалари фаолиятининг мустацил ва албатта, устувор йуналишларидан бири. Шу билан бирга, ушбу куп улчовли ишнинг асосий вазифалари нафацат цонун устуворлигини таъминлаш, цонун устуворлигини бирлаштириш ва мустахкамлаш, жамият ва давлатнинг цонун билан химояланган манфаатларини химоя цилиш, балки инсон хуцуцлари, яъни унинг асосий мазмуни хуцуцни мухофаза цилиш ва инсон хуцуцлари муносиб химоя цилиш фаолиятидир.

References:

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz

1. Ш.Мирзиёев "Конун устуворлиги-инсон мафаатларин итаъминлашнинг мухим омилидир" 2017 йил 7 январ Прокуратура органлари ходимлари куни олдидан сузлаган нутки. Халк сузи газетаси 2017 йил, 8 январ.

2. Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 12.04.2023 й., 03/23/829/0208-сон

3. https://minenergy.uz/

4.

Lex.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.