Научная статья на тему 'ЭКОЛОГИЯ, АТРОФ-МУҲИТНИ МУҲОФАЗА ҚИЛИШ ВА ЎРМОН ХЎЖАЛИГИ СОҲАСИДАГИ ҚОНУНЧИЛИК ИЖРОСИ УСТИДАН НАЗОРАТ ЙЎНАЛИШИ БЎЙИЧА ПРОКУРОРЛИК НАЗОРАТИНИНГ РИВОЖЛАНИШ ТАРИХИ'

ЭКОЛОГИЯ, АТРОФ-МУҲИТНИ МУҲОФАЗА ҚИЛИШ ВА ЎРМОН ХЎЖАЛИГИ СОҲАСИДАГИ ҚОНУНЧИЛИК ИЖРОСИ УСТИДАН НАЗОРАТ ЙЎНАЛИШИ БЎЙИЧА ПРОКУРОРЛИК НАЗОРАТИНИНГ РИВОЖЛАНИШ ТАРИХИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Атроф-муҳит / экология / экологик хавфсизлик / сув / таъминлаш / табиат / прокурор / назорат / қонунчилик / нормалар. / Environment / ecology / environmental safety / water / supply / nature / prosecutor / control / legislation / norms.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Ахмаджанов Отабек Муроджон Ўғли

Мазкур мақолада экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва ўрмон хўжалиги соҳасидаги қонунчилик ижроси устидан назорат йўналиши бўйича прокурор назоратининг ривожланиш тарихига доир масалалар таҳлил этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Ахмаджанов Отабек Муроджон Ўғли

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DEVELOPMENT HISTORY OF THE PROSECUTOR'S CONTROL OVER THE EXECUTION OF LEGISLATION IN THE FIELD OF ECOLOGY AND ENVIRONMENTAL PROTECTION

This article analyzes issues related to the development history of the prosecutor's control over the execution of legislation in the field of ecology and environmental protection.

Текст научной работы на тему «ЭКОЛОГИЯ, АТРОФ-МУҲИТНИ МУҲОФАЗА ҚИЛИШ ВА ЎРМОН ХЎЖАЛИГИ СОҲАСИДАГИ ҚОНУНЧИЛИК ИЖРОСИ УСТИДАН НАЗОРАТ ЙЎНАЛИШИ БЎЙИЧА ПРОКУРОРЛИК НАЗОРАТИНИНГ РИВОЖЛАНИШ ТАРИХИ»

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

Щ /

g Ä

mm

f *Ji Л 4-

Вr ff« f ; / ».

щ f %g

LAW, FINANCE AND APPLIED SCIENCES

ARTICLE INFO

DEVELOPMENT HISTORY OF THE PROSECUTOR'S CONTROL OVER THE EXECUTION OF LEGISLATION IN THE FIELD OF ECOLOGY AND ENVIRONMENTAL

PROTECTION

Akhmadjanov is the son of Otabek Murodjon

Prosecutor's office of Tashkent region 2nd level senior prosecutor of the legal department ahmadjanovotabek888@gmail.com https://doi.org/10.5281/zenodo.13852733

ABSTRACT

This article analyzes issues related to the development history of the prosecutor's control over the execution of legislation in the field of ecology and environmental protection.

Received: 22th September 2024 Accepted: 27th September 2024 Online: 28th September 2024

KEYWORDS Environment, ecology,

environmental safety, water, supply, nature, prosecutor, control, legislation, norms.

ИСТОРИЯ РАЗВИТИЯ ПРОКУРОРСКОГО КОНТРОЛЯ ЗА ИСПОЛНЕНИЕМ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА В СФЕРЕ ЭКОЛОГИИ, ОХРАНЫ ОКРУЖАЮЩЕЙ

СРЕДЫ И ЛЕСНОГО ХОЗЯЙСТВА

Ахмаджанов — сын Отабека Муроджона

Прокуратура Ташкентской области Старший прокурор 2-го уровня юридического отдела ahmadjanovotabek888@gmail.com https://doi.org/10.5281/zenodo.13852733

ARTICLE INFO

ABSTRACT

В данной статье анализируются вопросы, связанные с историей развития прокурорского контроля за исполнением законодательства в области экологии и охраны окружающей среды.

Received: 22th September 2024 Accepted: 27th September 2024 Online: 28th September 2024

KEYWORDS Окружающая среда, экология, экологическая безопасность, вода, водоснабжение, природа, прокуратура, контроль,

законодательство, нормы.

ЭКОЛОГИЯ, АТРОФ-МУХИТНИ МУХ,ОФАЗА ЦИЛИШ ВА УРМОН ХУЖАЛИГИ СОХАСИДАГИ ЦОНУНЧИЛИК ИЖРОСИ УСТИДАН НАЗОРАТ ЙУНАЛИШИ БУЙИЧА ПРОКУРОРЛИК НАЗОРАТИНИНГ РИВОЖЛАНИШ

ТАРИХИ

Ахмаджанов Отабек Муроджон ртли

Тошкент вилояти прокуратураси 2 даражали юрист булим катта прокурори ahmadjanovotabek888@gmail.com https://doi.org/10.5281/zenodo.13852733

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Received: 22th September 2024 Accepted: 27th September 2024 Online: 28th September 2024

Ma3Kyp Ma^oAada экoAoгuR, ampo$-My%umHu My%o$a3a K,UAum ea ypMOH xywaAueu coyacudaeu K^oHyHHUAUK uwpoeu ycmudaH Ha3opam üyHaAumu öyüuna npoKypop Ha3opamuHuH3 pueoMAaHum mapuxuea doup MacaAaAap ma^AuA этuAгaн.

KEYWORDS

Ampo$-My%um, экoAoгuR,

экoAoгuк xae$cu3AuK, eye, ma'bMuHAam, maôuam,

npo^pop,

Ha3opam,

KOHyHHuAu^ HopMaAap.

EyryHrH KyHga ^axpHgaru Kyn^aö gaB^aTflapga эко^огнк mapoHT x,aMOH KecKHH^HTHHa rço^Morçga. Эко^огнк CHëcaTHH o^uö öopum Ba aMa^ra omupum yHyH x,ap öup gaB^aT y3HHHHr Ta^cupnaH MexaHu3M Ba eTap^una Ba^^aTra эгa öy^raH gaB^aT opraH^apura эгa öy^umu 3apyp.

^apxa^H^aT HHcoHHHTHHHr эpтaнгн кyнн, yHHHr hcth^6O^H, ^.«a^^ aB^ogHuHr экo^oгнк MaH^aaT^apu ycTyBop^uruHu TaiMHH^am my Marçcagga экo^oгнк xaB^c^^urau Ta^MHH^am, cyB Ba TaöuuM pecypc^apgaH o^H^oHa ^oMga^aHumra ^ugguM эг>тнöop rçaparam 3apyp1.

TaöuaTra HucöaTaH Hoo^u^oHa MyHocaöaT Hara^acuga öyryHru ^Hga go^apö экo^oгнк MyaMMo^ap uHcoHuHTra xaB$ co^Mo^ga. Ey^apHu o3OH KaT^aMuHuHr eMupu^umuga, uK^uMHuHr x,aggaH 3uëg ucuö кетнmнga HKKo-fl ^pumuM^ мyмкнн. EyryH uhcohuht, TaöuaTra HucöaTaH эхтнётcнз MyHocaöaTga öy^um TaöuaTHuHr эмac, öa^u uHcoHuHTHuHr y3u yHyH 3apap экaн^нгннн aHr^aö eTgu. ffly caöaögaH x,aM uhcohuht y3 gaB^aTHu^uruHuHr puBo^uga TaöuaTHu Myx,o$a3a Ku^um öyMuHa Typ^u xu^ ^apa^T-flap Ba Tam^^oT^apHu Tam^.« этgн Ba экo^oгнк cuëcaTHu gaB^aT cuëcaTuHuHr ycTyBop нyнa^нm^apнgaн öupu cu^araga öe^ru^agu. EyHuHr Hara^acuga r^oöa^ uk^um y3rapumu, r^oöa^ ucum, TaöuuM cyB xaB3a^apuHuHr u^^oc^aHumu, Hoëô ycнм^нк Ba xaHBoHoT Typ^apuHur MyKo^uö ^ramu кaöн ca^öufi xo^aT^ap кyзaтн^мoкga.2 OrçuôaTTa, öyryHru кyнga ep ro3u ypMoH Ba gapaxT3op^ap MafigoH^apu KucKapuö, 03oh rçaT^aMu eMupu^umu кyн caMuH opraö öopMoKga. CyHru yH нн^^нк^apga ^öeracToH Рecпyö^нкacн ^^ö^ra ^pu^^aH нoёö Ba MyKo^uö кeтнm xaB^u ocragaru

Уcнм^нк Typ^apu cohu 324 Tara eTraHu3, ypMoH Ba gapaxaT3op^apHuHr 32 $ou3u MyKo^uö кeтгaнн Ba3uHTHuHr Harçagap ^ugguM экaн^нгнgaн ga^o^aT öepagu. EyHgaH TamKapu, 1981 Mu^ga ra^ö'^a 161 Typgaru x,aMBoH^ap ^pu^^aH öy^ca, 2004

1X0^MyMMH0B W.T. Экo^oгмк xaB$cM3MKHM TabMMH^am Ba экo^oгмк Taxgwfl^apHM o^flMHM o^wmHMHr x,yK,yK,MM acoc^apM.//y36eKMcroH Pecnyö^MKacM MHKM wm^ap Ba3Mp^wrw AKageMMncMHMHr Ax60p0TH0MacM //2014 MM^, № 2, 53-60 6e™ap.

2X0^MyMMH0B ^.T. M^^MM y3rapwmMHMHr K,MW^OK, xy^a^Mrw pMBO^^aHMmwra Tatcwpw Ba yHMHr o^MÖaT^apMHM

y3rapwmM Maca^a^apMHM ^a^ K^^umra 3aMOHaBUM ëHgamyB. Ky^^aHMa. TomKeHT,2018.- B. 80.

3^aK6apoB C. YCMM^MK gyHëcMHM My^o^a3a KM^wm Ba yHgaH ^oMga^aHMrnHMHr ^yKyK^M acoc^apw. // '"feöeKMcroH Pecnyö^MKacM Экo^oгмк KOHyHHM^wrMHM pMBo^^aHTMpwm Ba TaKOMM^awTMpww Maca^a^apw" MaB3ycwgarM M^MMM-aMa^MM кoн$еpенцмfl MaTepwa^^apw TomKeHT.: 2014. - B. 23.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

йилда бу рацам 184 тага4 етгани табиий мувозанатнинг жиддий издан чиццанидан хамда бу борада давлат экологик назоратини янада кучайтириш лозимлигидан эмас балки шартлигидан далолат беради.

Шу сабабдан хам экологик хавфсизликни таъминлаш, бунинг учун эса таъсирчан механизмларни ишлаб чициш, жумладан давлат экологик назоратини такомиллаштириш бугунги кунда долзарб ахамият касб этади. Шу сабабдан Узбекистон Республикасининг "Экологик назорат тугрисида"ги К^онуни цабул цилинди. Ушбу цонуннинг мацсади экологик назорат сохасидаги муносабатларни тартибга солишдан иборатдир. Ушбу цонун атроф-мухитни мухофаза цилиш, экологик холатни яхшилаш, табиий ресурсларни сацлаш сохасида давлат органлари, фуцаролик жамияти институтлари ва фуцароларнинг узаро х,амжих,атликда харакат цилишининг хуцуций механизмларини таъминлайди. Хужжатнинг хаётга татбиц этилиши табиатни мухофаза цилиш сохасида ахолининг экологик хуцуций онги хамда фаоллиги, фуцаролик жамиятининг илмий доиралар ва давлат хокимияти органлари билан узаро хамкорлигининг ошишига хизмат цилади.

Глобал экологик муаммоларнинг олдини олиш, табиат ва инсон уртасидаги мувозанатни сацлашда мухим ахамият касб этмоцда. Бу борада цабул цилинган йигирмадан зиёд цонун ва юздан ортиц цонуности хужжати сохадаги ишларни тартибга солишда мухим хуцуций асос булиб хизмат цилмоцда.

Мамлакатимиз ва ривожланган мамлакатлар цонунчилигининг тахлиллари асосида шуни айтиш керакки, экологик хавфсизликни таъминлаш, табиий ресурслардан оцилона фойдаланишни таъминлаш мацсадида давлат экологик назоратининг роли ва урнини аницлашга царатилган чуцур ислохотларни амалга ошириш-махсус ваколатли давлат органларининг ушбу сохадаги ишлар самарадорлигини ошишига хизмат цилади.

Дархацицат, экология ва атроф-мухитни мухофаза цилиш борасида асосий масъулият хуцуцни мухофаза цилувчи органлар хамда одил судлов органлари зиммасига юкланади. Бунда хациций хуцуций давлатни шакллантириш учун асосий вазифаси цонунлар аниц ва бир хилда бажарилиши устидан назорат олиб боришдан иборат булган махсус орган мавжуд булиши керак. Мамлакатимизда бундай орган прокуратурадир. Узбекистон Республикаси прокуратураси хуцуцни мухофаза цилувчи орган хисобланади, бироц у давлат органлари тизимида алохида урин эгаллайди.

Прокурор назорати хам тарихий-тахлилий ёндашув тулиц амалга оширилган. Давлат фаолияти тури сифатидаги прокуратуранинг бутун ривожланиш йулига назар ташлаш, аввало, унинг тарихий ва ижтимоий ахамиятини, давлат ва жамиятнинг ривожланиш жараёнлари билан узвий диалектик алоцасини аницлаш ва нихоят, хозирги шароитда прокуратура фаолиятини такомиллаштиришнинг мацсадга мувофиц йулларини прогноз цилиш имконини беради.

Прокуратура тушунчаси лотинча procuro сузидан келиб чиццан булиб, гамхурлик циламан, таъминлайман, олдини оламан деган маънони англатади5.

4Утегенов О.Д. Жамоат экологик назоратини хукукий тартибга солиш. (Монография). Т.: "Fan va texnologiya"., 2011, - Б. 4.

5 Юридический энциклопедический словарь. - М., 1984. - 256-б.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

"Прокурор" сузи асли лотинча "Про-суро" сузидан олинган булиб, узбек тилида "гамхурлик килмок", "асраб-авайламок, таъминламок, бошкармок, бошлаб бормок" деган маъноларни билдиради.6

Узбекистон Республикаси Конституцияси (XXV боб, "Прокуратура" деб номланган) ва "Прокуратура тугрисида"ги (Янги тахрирда 2001 йил 29-августда)ги конунга мувофик, Узбекистон Республикаси худудида конунларнинг аник ва бир хилда бажарилиши устидан назоратни Узбекистон Республикаси Бош прокурори ва унга буйсунувчи прокурорлар амалга оширадилар. Прокуратура органи ушбу вазифани бажарувчи мамлакатимиздаги ягона давлат органи хисобланади.

Кадимги Юнонистон ва Шар; давлатларидаё; прокурорнинг асосий ижтимоий вазифаси конунийликни таъминлашдан иборат булган. У давлат вакили сифатида судда айбловни амалга оширган. Жазолаш функцияси фа;ат бу вазифаларни бажариш воситаси хисобланган.

Европада прокуратура органлари биринчи марта XIV асрда абсолют монархиянинг шаклланиш жараёни юз бераётган ва китъада давлатчиликнинг ривожланиш йулларини куп жихатдан белгилаб берган Францияда ташкил топди. Франция прокуратураси ташкил топган пайтдан бошлаб уз фаолиятини, аввало, жазолаш, айблаш чораларини амалга оширишга каратди.

1586 йилда кабул килинган Францияда прокуратура фаолияти ва уни ташкил этиш тугрисидаги Конун прокуратуранинг бош;а давлат органлари тизимидаги урнини белгилаб берди. Бу Конунга мувофи;, "прокурор назорати ваколатлари жумласига куйидагилар киритилди: прокурорнинг маъмурий-сиёсий тусдаги фаолияти; терговни амалга ошириш устидан назорат; суд-хукукий фаолияти. Кейинги даврларда Франция прокуратурасида жуда катта узгаришлар юз берди, бирок унинг асосий вазифаси - давлатда жазолаш функцияларини бажариш, давлатдаги олий хокимият эгасининг дахлсизлигини таъминлаш узгаришсиз колди"7.

Франция прокуратурасининг фаолияти чор Россияси прокуратурасига андоза булиб хизмат килди ва шу тарика 1917 йилги Октябр тунтаришидан олдин ва шуро даврида прокуратура органларининг шаклланиши ва фаолиятига сезиларли даражада таъсир курсатди.

Россияда прокуратура органлари ва прокурор назоратининг асосчиси Петр I хисобланади. У 1722 йилда махсус фармонга биноан Генерал-прокурор бошчилигидаги прокуратурани таъсис этди8.

Урта Осиё худудида хонликлар хукм сурган даврда прокуратура институти мавжуд булмаган, чунки хонликларда давлат тузуми бундай меъёрлар назарда тутилмаган шариат коидалари билан тартибга солинган. Прокуратура институти биринчи марта 1867 йилда кабул килинган Туркистон улкасини бошкариш тугрисидаги муваккат Низомда назарда тутилди. Бирок бу даврда прокуратура алохида орган сифатида шаклланмаган эди. Прокурор вазифаларини асосан харбий губернаторлар бажарарди.

6 Каранг: Дворецкий И.Х. Латинско-русский словарь. - М. ; 1998, 621 - б.

7 В.И.Басков. Прокурорский надзор. - М., 1995. - Б.14.

8 Памятники русского права. Выпуск 8. - М., 1961. - Б.218.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

1887 йилда Адлия вазирининг буйруги билан Сирдарё, Янги Маргилон, Самарканд ва Верний вилоят судлари хузурида вилоят прокуратуралари ташкил этилди. Округ суди хузуридаги прокурор прокурорлар судлов палатасига буйсунар, палата эса, уз навбатида, Адлия вазири олдида хисобдор эди. Барча прокурорлар лавозимга император томонидан тайинланарди9.

Узбекистонда прокуратура органларининг ташкил топиш тарихи республикамиз 1991 йил 1 сентябрда уз мустакиллигини кулга киритгунга кадар таркибига кирган собик СССРда прокуратурани ташкил этиш тарихи билан узвий боглиц.

Бутунроссия марказий ижроия кумитасининг 1922 йил 28 майдаги карори билан "Прокурор назорати тугрисида"ги Низом тасди;ланди. Унда прокуратура органлари фаолияти ва уни ташкил этишнинг асосий принциплари белгиланди. Бу асосий принциплар жумласига куйидагилар кирарди: прокурор назоратини марказлаштириш хамда прокурор назорати органларининг яккабошчилиги, куйи турувчи прокурорларнинг ю;ори турувчи прокурорларга катъий буйсуниши; прокуратура органларининг махаллий таъсирлардан муста;иллиги; прокуратура органлари кенг жамоатчиликнинг кумагига таяниши. "Прокурор назорати тугрисида"ги Низомда прокурорларнинг конунлар катъий ижро этилиши устидан назоратни амалга ошириш борасидаги ваколатлари белгилаб куйилди:

барча хокимият органлари, хужалик муассасалари, ижтимоий ва хусусий шахслар фаолиятининг конунийлиги устидан назоратни амалга ошириш, айбдорларга ;арши жиноий таъ;иб кузгатиш, конунга зид равишда кабул килинган карорларга протест келтириш;

суриштирув органлари ва ОГПУ фаолияти устидан бевосита кузатув олиб бориш;

судда айбловни кувватлаш;

махбуслар камокда тугри сакланаётганини кузатиб бориш10.

Маълумки, собик СССР таркибидаги барча иттифокдош республикалар каби Узбекистон хам конунчилик тизимини хамда прокуратура органлари фаолияти ва уни тузишнинг асосий принципларини марказдан кабул килган.

Прокуратура тугрисидаги конун хужжатларининг тахлили 1923-1938 йилларда, яъни ССР Иттифоки ва иттифокдош республикаларнинг суд курилиши тугрисидаги К^онун кабул килингунга кадар прокуратура органларининг таркиби, прокурорларнинг вазифалари ва ваколатлари асосан суд курилиши тугрисидаги конун хужжатлари билан тартибга солинди. Ташкилий жихатдан прокуратура органлари марказда хам, жойларда хам мустакил давлат органи хисобланар эди: прокуратура Адлия халк комиссарлиги таркибига алохида булим сифатида кирарди. Адлия халк комиссари бир вактнинг узида республика прокурори хам эди.

1923 йил 23 ноябрда кабул килинган "СССР Олий суди тугрисида"ги Низомга мувофик прокуратура СССР Олий судининг таркибига кирарди. 1926 йил 24 июлда

9 Махбубов М. Создание и развитие органов прокуратуры в Узбекистане. Автореферат дисс. на соиск. учен. степ. док. юр. наук. - Т.: 1993. - Б.28.

1 СУ РСФСР. 1922, №36. 724-б.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

кабул килинган СССР Олий суди ва СССР Олий суди Прокуратураси тугрисидаги Низомга биноан прокуратура ваколатлари сезиларли даражада кенгайтирилди. Прокурорга куйидаги хукуклар берилди: конунчилик ташаббуси хукуки; ОГПУ карорлари, фармойишлари ва харакатларини, судлов хайъатлари чикарган карорлар, ажримлар ва хукмларни тухтатиб туриш. Бундан ташкари, у конституциявий назоратни хам амалга оширарди. Назоратнинг мазкур тури СССР Олий суди прокуратураси бутун назорат фаолиятининг мухим кисмини ташкил этарди. ОГПУ фаолиятининг конунийлиги устидан назорат олиб бориш, харбий прокуратура фаолиятига рахбарлик килиш хам прокурорлар зиммасига юкланган эди.

Шу билан бирга, уша даврда прокуратура органларининг ягона марказлаштирилган тизими хали шаклланмаган эди, чунки республика прокуратуралари республика Адлия халк комиссарлиги тизимига кирарди.

1925 йил 6 майда Узбекистон ССР Марказий ижроия кумитасининг Президиуми Адлия халк комиссарлиги тугрисидаги Низомни тасдиклади. Ушбу Низомга мувофик адлия халк комиссари бир вактнинг узида республика прокурори хам эди. У адлия халк комиссари сифатида республика хукумати таркибига кирарди. Натижада республика прокурори, гарчи Узбекистон ССР МИК томонидан тайинланиб, лавозимидан олинса-да, амалда адлия халк комиссари сифатида республика Халк комиссарлари кенгашига хисобдор эди. Республика прокурори конунийлик устидан назорат функциясини бошкарув функцияси билан кушиб олиб борар эдики, бу назорат функциясини амалга оширишга салбий таъсир курсатарди.

1926 йилда Узбекистон ССР Жиноят-процессуал кодексининг амалга киритилиши билан11 республика прокурори тергов аппаратини кучайтириш, унинг тезкорлигини ошириш, прокуратура фаолиятида конунларга катъий риоя этилишини таъминлаш борасида мухим чора-тадбирларни амалга оширди.

Узбекистон ССР МИКнинг 1928 йил 1 декабрдаги карори билан дастлабки тергов прокуратура ихтиёрига берилди. Узбекистон ССР МИК карори билан тасдикланган янги тахрирдаги Жиноят-процессуал кодекси12 прокурорнинг жиноят судлов ишларини юритишдаги хукукий холатини муфассал тартибга солди.

СССР МИК ва ХККнинг 1933 йил 20 июндаги карори билан СССР Прокуратураси ташкил этилди. 1933 йил декабрда кабул килинган "ССР Иттифоки Прокуратураси тугрисида"ги Низомда, унинг функциясини муайянлаштирди, СССР Прокуратурасини бошкариш шакллари ва унинг иттифокдош республикалар прокурорлари билан узаро муносабатларини белгилаб берди. 1936 йил 20 июлда кабул килинган СССР МИК ва ХККнинг "СССР Адлия халк комиссарлигини ташкил этиш тугрисида"ги карори прокуратура ва адлия органларини иттифокдош ва автоном республикалар адля халк комиссарликлари тизимидан чикариб, уларни бевосита СССР Прокурорига буйсундирди13. Шундай килиб, прокуратурани марказлаштириш ва уни ягона тизимга айлантириш жараёни 1936 йилда тулик тугалланди.

11 СУ УзССР, 1926, №11-12. - 53-б.

12 СУ УзССР, 1929, №24. - 95-б.

13 СЗ СССР , 1936. №40, с.338

APPLIED SCIENCES

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

Низомга мувофик СССР Прокурори иттифокдош республикалар прокурорларига улар фаолиятига тегишли масалалар юзасидан курсатмалар бериш, прокурорлик иши масалаларини мухокама килиш, текширувлар утказиш учун иттифокдош республикалар прокурорларининг мажлисларини чакириш, иттифокдош республикалар прокуратура органлари фаолиятини текшириш, уларнинг фаолияти тугрисида хисоботлар олиш хукукига эга эди.

1936 йилги СССР Конституцияси, шунингдек 1937 йилги Узбекистон ССР Конституцияси прокурор назоратининг давлат фаолияти мустакил тури сифатидаги роли ва мавкеини оширди. СССР Прокуратурасининг СССР Олий Совети томонидан тайинланадиган СССР Прокурори бошчилигидаги ягона ва марказлаштирилган тизим куринишидаги таркиби тасдикланди. Иттифокдош ва автоном республикалар, вилоятларнинг прокурорлари СССР Прокурори томонидан иттифокдош республикаларнинг давлат хокимияти органлари билан келишмасдан 5 йил муддатга тайинланар, туман ва шахар прокурорлари иттифокдош республикаларнинг прокурорлари томонидан 5 йил муддатга тайинланар ва кейинчалик СССР Прокурори томонидан тасдикланар эди. Шундай килиб, иттифокдош республикаларнинг мустакиллигини чеклаш хисобига иттифок миёсида прокуратура органларининг марказлашуви кучайтирилди.

Асосий конунлар прокуратура органларига уз асосий давлат-хукукий функцияси -конунлар аник ва бир хилда бажарилиши ва уларга риоя этилиши устидан олий назоратни амалга оширишни юклади, прокуратура органларининг махаллий органлардан мустакиллиги ва факат СССР Прокурорига буйсуниш принципини мустахкамлади.

Иккинчи жахон уруши йилларида прокуратура органларининг фаолияти умумий вазифа - немис фашизми устидан галаба козонишга буйсундирилди. Мамлакатда харбий холат эълон килган СССР Олий Совети Президиумининг 1941 йил 22 июндаги фармонига мувофик прокуратура органларининг иши харбий йусинда кайта курилди. Х,арбий даврнинг жамоат тартибини, мехнат ва давлат интизомини, харбий хизматчилар ва уларнинг оила аъзолари хукуклари ва конуний манфаатларини химоя килиш, давлат мулкини жиноий тажовузлардан мухофаза килишга каратилган конунлари бажарилиши устидан назорат олиб бориш прокуратура органлари фаолиятининг асосий мазмунига айланди.

Иккинчи жахон урушининг огир йилларида Узбекистон прокуратура органларининг вазифалари хам купайди. Узбекистонга фронт худудларидан юзга якин саноат корхоналари, унлаб харбий ва нохарбий укув юртлари, госпиталлар, илмий муассасалар эвакуация килинди. Республика бир миллиондан ортик эвакуация килинган одамларни кабул килди, шулардан 200 мингтаси болалар эди. Узбекистонда уруш йилларида Совет Армиясининг купгина харбий тузилмалари, шу жумладан миллий узбек кисмлари ташкил этилди. Республика мамлакатнинг мухим озик-овкат базасига айланди. Республика прокуратура органларининг иши уша даврда харбий давр конунларига риоя этилиши устидан назоратни таъминлашга каратилди14.

Мустафаев Б.Б. 70 лет на страже Закона. - Ташкент, 1992. - 16-б.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

СССР Олий Совети Президиумининг 1943 йил 16 сентябрдаги фармонига мувофик прокуратура органларининг прокурор-тергов ходимлари учун даражали унвонлар белгиланди, СССР Прокуратура органлари прокурор-тергов ходимлари нохарбий даражали унвонларининг киёсий жадвали тасдикланди. Даражали унвонларнинг белгиланиши ва форма кийимининг жорий этилиши прокурор макомига янада расмийрок тус берди, мехнат ва ижро интизомининг мустахкамланишига кумаклашган.

Иккинчи жахон уруши тугаганидан сунг совет прокурорлари гитлерчи боскинчиларнинг жиноятларини фош этиш буйича катта ишларни амалга оширдилар. 1945 йил 20 ноябрдан 1946 йил 1 октябргача Нюрнбергда булиб утган суд жараёни бутун давлатни эгаллаб олиб, уни дахшатли золимликлар куролига айлантирган жиноятчилар суд олдида жавоб берган одил судлов тарихидаги биринчи жараён булди. У очик утказилди. СССРдан бош айбловчи сифатида уша даврда Украина прокурори лавозимини эгаллаб турган, кейинчалик СССР Бош прокурори этиб тайинланган Р.А.Руденко иштирок этди. СССР Прокуратурасининг тажрибали терговчиларидан ташкил топган тергов кисми харбий жиноятчиларнинг айбларини исботлаш борасида катта ишларни амалга оширди.

Нюрнберг суд жараёни халкаро ахамият касб этди, чунки унда фашизмнинг хакикий башараси фош килинди, бош харбий жиноятчилар узининг муносиб жазосини олди. Нюрнбергда чикарилган конуний, асосли ва адолатли хукм х,ар кандай агрессорлар учун хозиргача сабок булиб келаётир.

Урушдан кейинги йилларда прокуратура органлари халк хужалигини тиклашга каратилган конунлар устидан назоратни амалга оширдилар. Шахарлар ва кишлоклар кайта курилди, заводлар ва фабрикалар, колхозлар ва совхозлар тикланди. Бу халк мулкини куриклаш, халк хужалигида давлат ва мехнат интизомини кучайтириш тугрисидаги конунларнинг бажарилиши устидан назоратни кучайтиришни талаб килди.

Давлат ва хужалик курилиши вазифаларини хал килишда прокуратура органларининг обрусини ошириш максадида СССР Олий Совети 1946 йил 19 мартда СССР Прокурорини СССР Бош прокурори деб номлаш тугрисида конун кабул килди.15

СССР Олий Совети Президиумининг 1955 йил 24 майдаги фармони билан "СССРда прокурор назорати тугрисид"ги Низом тасдикланди16. У прокуратура органларининг ваколатларини анча кенгайтирди ва муайянлаштирди, шунингдек прокурор назорати вазифалари ва уни амалга ошириш усулларини конун йули билан белгилаб куйди. Низомда СССР Бош прокурори ва унга буйсунувчи барча прокурорлар СССР, иттифокдош ва автоном республикаларнинг конунлари махаллий узига хосликлар ва махаллий тазйикларга карамай тугри ва бир хилда бажарилиши устидан назорат олиб боришлари шартлиги кайд этилди. Бу прокурор назоратини кучайтириш учун зарур шарт-шароитлар яратди.

15 Басков В.И. Прокурорский надзор. - М., 1995. - 28-б.

16 Каранг: Ведомости Верховного Совета СССР. 1955, №9. - 222-б.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

1977 йилги СССР Конституциясига асосан 1979 йил 30 ноябрда "СССР прокуратураси тугрисида"ги конун кабул килинди. У СССР парчалангунга кадар амал килди.

Иттифок парчаланиши билан СССР прокуратураси мустакил давлат органи сифатида тугатилди. Суверен давлатларнинг хар бирида Бош прокурорлар томонидан бошкариладиган мустакил прокуратуралар ташкил топди.

"Узбекистон Республикасининг давлат мустакиллиги асослари тугрисида"ги Узбекистон Республикаси Конунига мувофик, Узбекистон Республикаси Президентининг 1992 йил 8 январдаги "Узбекистон Республикаси прокуратура органлари тугрисида"ги Фармони билан Узбекистон Республикаси худудида конунларнинг аник ва бир хилда бажарилиши устидан олий назоратни таъминлаш, фукароларнинг конституциявий хукуклари ва эркинликларини, худуд суверенитетини химоя килиш максадида иттифокка буйсунувчи Узбекистон ССР прокуратураси мустакил Узбекистон Республикаси Прокуратурасига айлантирилди. Шу Фармонга биноан Мудофаа ишлари вазирлиги, унинг жойлардаги муассасалари ва булимларида хамда республика худудида жойлашган ички кушинларда конунларнинг бажарилиши устидан назорат олиб бориш Узбекистон Республикаси Прокуратурасига юкланди.

Узбекистон Республикасининг тегишли конун хужжатлари кабул килингунга кадар унинг худудида собик СССР конунларининг Узбекистон Республикаси Конституцияси ва конунларига зид булмаган кисми амал килишини белгилаган Узбекистон Республикаси Олий Кенгашининг 1992 йил 4 январдаги карорига мувофик 1979 йил 30 ноябрда кабул килинган "СССР прокуратураси тугрисида"ги конун Узбекистон Республикаси Олий Кенгаши 1992 йил 9 декабрда Узбекистон Республикасининг "Прокуратура тугрисида"ги Конунини кабул килгунга кадар амал килди.

Узбекистон Республикаси Прокуратураси марказий аппарати, махаллий прокуратура органларининг тузилмаси билан боглик масалалар Узбекистон Республикаси Президенти хузуридаги Вазирлар Махкамасининг "Узбекистон Республикаси прокуратура органлари фаолиятини ташкил этиш масалалари тугрисида"ги 1992 йил 24 январь карорида белгилаб куйилди.

2001 йил 29 августда келиб эса Узбекистон Республикасининг 257-П-сонли "Прокуратура тугрисида"ги Конунини кабул килинди.

Хозирги вактда Узбекистон Республикаси Прокуратураси назорат фаолиятини такомиллаштирмокда. Конунлар аник ва бир хилда бажарилиши устилан прокурор назоратининг сифати ва таъсирчанлиги ошмокда, фукароларнинг Конституция билан кафолатланган хукуклари ва эркинликларини мухофаза килиш чоралари уз вактида курилмокда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.