CC BY
4EMOSiNAL Z9KA PSiXOLOQLARIN PE§9KAR F9ALiYY9TiNiN MUHUM
KOMPONENTi KiMi
RAMAZANOVA K9MAL9 §ABAN QIZI
Psixologiya muallim Azarbaycan/§aki ADPU §aki filiali
Xulass. Son illdrdd emosional zaka ila emosiyalari idara etmak, onlardan tasirli §akilda faydalanmaq, belalikla da ozunu va ba§qalarini anlayaraq tarazli va ahangdar bir hayat surmak bacarigi gundama gatirilib. Yuksak emosional zakaya malik §axslarin daha ahangdar va uygun oldugunu gostaran tadqiqatlar aparilib. Bu tadqiqatlar naticasinda emosional zaka anlayi§i meydana gixdi. Kegmi§da zaka tez oyranmak, tez qavramaq va unutmamaq kimi IQ adli bir anlayi§dan ibarat idi. Guman edilirdi ki, ugur ancaq bela zaka ila mumkundur. Tadqiqatlar bunun dogru olmadigini gostardi. Emosional zaka IQ-dan daha vacib hesab edilir, gunki emosional zaka hayatda ugur va xo§baxtlik alda etmak ugun §artdir. Emosional zaka hayatimizda gox vacib oldugu ugun onun inki§afina tasir edan amillari da ortaya gixarmaq onamlidir. Emosional zakanin bir insanin hayatina va i§ hayatina musbat tohfa verdiyina dair fikirlar akademiklarin, idaragilarin va har kasin diqqatini gakir. Bu tadqiqat i§inda emosional zaka anlayi§i, tariflari, emosinal zakani meydana gatiran bacariqlar va onlarin psixoloqlarin pe§akar faaliyyatinda rolu muzakira edilmi§dir.
Agar sozhr: Emosional zaka, psixoloji faaliyyat, empatiya, $axsiyyatlararasi munasibat.
Giri§. Emosional zaka anlayi§i ila bagli tadqiqatlar umumiyyatla psixologiya va sosiologiya fanlarinda aparilmi§dir. Elmin har bir sahasinda emosional zaka anlayi§i bir 9ox farqli aspektdan muzakira edilmi§dir. Son bir ilda emosional zaka anlayi§i haqqinda 9oxlu fikirlar irali surulsa da, bu anlayi§ psixologiyanin geni§ subyektlari arasinda yaranib va inki§af edib. Tadqiqat9ilarin emosional zaka anlayi§ina yana§ma tarzi onlarin bu anlayi§i iki farqli modelda nazardan ke9irmasina sabab olub. Bu yana§malarin yaratdigi modellardan birincisi Qolemanin irali surduyu "qari§iq model"dir. Emosional zaka "qari§iq modeli" daha 9ox yayilmi§dir, daha 9ox taninir va bu anlayi§i daha geni§ kontekstda muayyan edir. Daniel Qolemanin (1995) "Emosional zaka" adli kitabinda emosional zakanin koqnitiv zakadan daha vacib oldugunu vurgulayir va emosional zakanin olmamasinin insanin aila hayatindan pe§a uguruna, sosial alaqalardan saglamliq vaziyyatina qadar bir 9ox sahada 9ox pis naticalara sabab ola bilacayini bildirir. Emosional zaka anlayi§ina digar yana§ma "istedad asasli model" 9ar9ivasinda muzakira edilir. Salovey va Mayer tarafindan hazirlanmi§ bu model emosional zaka anlayi§ini daha dar 9ar9ivada muayyanla§dirir va qabiliyyat anlayi§ina diqqat yetirir. 9slinda, zaka anlayi§i hami§a psixologiyanin maraq dairasi olub va tadqiqat9ilar daha 9ox insan zakasini tadqiq ediblar. Bu, yeni emosional zaka anlayi§i yalniz idrak elementlarini nazara alan va buna gora da rasionalizmi manimsayanlari bu movzuda bir daha du§unmaya vadar edib.
Uzun illardir ki, emosiyalarin zehni faaliyyatlara mane oldugu va buna gora da nazarat altina alinmasi lazim oldugu du§unulurdu. Hatta, emosiyalarin butovlukda zehni faaliyyatlara manfi tasir gostarmasi va he9 bir idrak izi da§imamasindan zaka testlarina daxil edilmamali oldugu du§unulurdu. Emosiyalarla bagli muasir nazariyyalar, emosiyalarin fard, ba§qalari va insani ahata edan dunya haqqinda malumat da§idigini, emosiyalarin du§unmaya va qarar vermaya komak etdiyini, emosiyalarin murakkab olmadigini, ba§a du§ulan va proqnozla§dirila bilan oldugunu, muayyan qaydalara va yollara amal etdiyini va emosiyalarin malumat da§idigina gora fardi du§unmaya, qarar vermaya komak etdiyini va digar faaliyyatlarinda vacib olduqlarini bildirirlar [3, 112].
insan hayatindaki ugur va mubarizalarda hisslar 9ox muhum rol oynayir. Son illarda aparilan ara§dirmalar gostarir ki, hayatda ugur alda etmak u9un takca koqnitiv intellekt (IQ) kifayat deyil va emosional bacariqlar da lazimdir. Artan maraqla, artan elmi ara§dirma malumatlari i§iginda emosional zaka adi ila inki§af etdirilan bu konsepsiya takca psixologiya sahasinda deyil, sosiologiya, iqtisadiyyat va biznes kimi muxtalif sahalarda da diqqati calb edir.
3 о
XX asrda psixoloqlar muxtalif intellekt modellarini inki§af etdirdilar. Bu modellari yaradarkan onlarin maqsadi idrakdan ba§qa zaka 6l9ularini ara§dirmaq idi. Edvard Torndayk, Edqar Poll, David Veksler va Hovard Gardner zakanin koqnitiv va qeyri-koqnitiv hissalarina dair qabaqcil tadqiqatlar aparmi§ alimlardir. Qeyri-koqnitiv intellekt umumiyyatla §axsi, emosional, sosial va hayatla alaqali zaka ol9ularini ahata edir. Bu ol9ularin gundalik hayat u9un zakanin idrak tarafi qadar ahamiyyatli oldugu, hatta idrak cahatindan daha ahamiyyatli oldugu ifada edilir.
Zaka va hisslarin bir-birina zidd olan iki anlayi§ olduguna dair geni§ yayilmi§ inanca baxmayaraq, emosiyalar 1920-ci illarin avvallarindan zaka adabiyyatina daxil edilmi§dir. Bazi tadqiqat9ilar emosiyalarin insanin du§unca va harakatlarina rahbarlik eda bilacayi va insanin diqqatini problemin hallina yonalda bilacayi ila razila§irlar [2].
1990-ci illarda emosional zaka populyarliq va akademik diqqat qazandi. Bu muddat arzinda emosional zakanin i§da va umumiyyatla hayatda ugurlari proqnozla§dirmaq qabiliyyatina dair casaratli iddialar irali surulub. Bununla bela, bu iddialarin aksariyyatinin tacrubi dalillardan uzaq oldugu va hekayalara asaslandigi ifada edilir. Emosional zaka anlayi§i ilk dafa Mayer, Salovey va DiPaolo tarafindan istifada edilmi§dir.
Emosional zakanin ma§hurla§masi akademik ara§dirmalarin naticasi deyil, Daniel Qolemanin "Emosional zaka" kitabinin na§ri va i§ hayatinda emosional intellekti ara§diran "i§da Emosional zaka" (1998) adli ugurlu kitabinin naticasidir. 1997-ci ilda ba§qa bir tadqiqat9i, Reuven Bar-On, ozunu hesabat testi ila emosional zakani ol9an ilk na§ri taqdim etdi. Bar-On emosional zakanin populyarla§masina da tohfa verdi. Son on be§ il arzinda emosional zaka anlayi§inin muayyanla§dirilmasina va ol9ulmasina 9ox say sarf edilmi§dir. Bununla bela, tadqiqat9ilar emosional zakanin muayyanla§dirilmasi va ol9ulmasi ila bagli tak fikra galmayiblar.
Emosional zaka modelini yaradan Mayer va Saloveyin tarifina gora, "Emosional zaka fardin ozunun va ba§qalarinin hiss va emosiyalarini izlamak, onlari bir-birindan ayirmaq, bu prosesdan alda etdiyi malumatlardan oz du§unca va davrani§larinda istifada etmak bacarigi ila bagli olan sosial intellektin bir alt formasidir". Mayer va Saloveyin emosional intellekt modelinda emosional zaka emosiyani qavramaq va ifada etmak, emosiyani du§unca ila birla§dirmak, emosiyalari anlamaq va tahlil etmak, emosiyalari idara etmak bacarigi ila izah olunur [2].
"Emosional intellekt" kitabi ila diqqat 9akan Daniel Goleman emosional zakani "ozunu motivasiya etmak, ugursuzluqlara baxmayaraq yoluna davam etmak, impulslari idara edarak hazzi taxira salmaq, ahval-ruhiyyani tanzimlama, 9atinliklarin du§uncalara mane olmasina yol vermamak, ozunu ba§qalarinin yerina qoymaq" olaraq tayin edir. Goleman, emosional zakani tayin edarkan, fardin ozunu motivasiya etmak, emosiyalari nazaratda saxlamaq va empatiya bacariqlarini vurgulayir.
Reuven Bar-On emosional zakani "fardi atraf muhitdan galan tazyiq va talablarin ohdasindan ugurla galmaya komak edacak bir sira §axsi, emosional va sosial bacariqlar" olaraq tayin edir.
Cooper va Savaf emosional zakani a§agidaki kimi tayin edir [1, 245]:
"Emosional intellekt insan enerjisi, bilik, munasibatlar va tasir manbayi kimi emosiyalarin gucunu va suratli qavrayi§ini hiss etmak, anlamaq va samarali istifada etmak bacarigidir." Cooper va Savafin "Liderlikda Emosional intellekt" kitabinda emosional zakanin tarifi onun idaraetma va ta§kilat daxilinda tasirlari baximindan ara§dirilmasini ehtiva edir. Xususila emosional intellekt va liderlik arasindaki alaqani ara§dirir. Emosional zakaya daxil olan fardin ozunu tanimasi, ozunu idara etmasi va motivasiya etmasi, istaklarini taxira salmasi, emosional dayi§ikliklarina nazarat etmak, manealara qar§i durmaq, digar insanlara anlayi§la yana§maq, onlarin an darin hisslarini hiss etmak, tasirli alaqalar qurmaq va saxlamaq bacariqlari oyranila bilan psixoloji va sosial bacariqlar va bu bacariqlar sayasinda fard hayatda sag qala bilar, ugur va mamnuniyyati maksimuma 9atdira bilar. Alimlar emosional zakanin IQ kimi genetik olmadigini va har ya§da inki§af etdirila bilacayini bildirirlar. Bu, emosional zakanin ahamiyyatini daha da artirir [1, 248].
Emosional intellekt ba§qa bir zaka novudur. Kim oldugunuzu bilmak, oz emosiyalarimizi bilmak va saglam naticalar alda etmak u9un onlardan neca istifada edacayinizi bilmak emosional zakanin komponentlaridir. Qorxu, depressiya va qazab kimi emosiyalari va ahval-ruhiyyani tasirli
çakilda idara etmak, özünü motivasiya etmak, xüsusila mayus olduqda optimist qalmaq, empatiya, yani baçqalarinin nöqteyi-nazarindan görmak bacarigi va münasibatlarda sosial qabiliyyatdir.
Emosional zaka sahasinda çaliçan bir çox maçhur tadqiqatçi emosional zakanin strukturunu sosial intellekt adlanan zaka strukturu ila müqayisa edib. Bazi araçdirmalarda bu zakanin iki növü bir-birini avaz edir. Bundan alava, emosional zaka da sosial zakanin bir növü kimi adabiyyata daxil edilmi§dir [3, 176].
Torndayk sosial zaka anlayiçini irali süran ilk §axs idi va zakani ûç hissaya bölürdü:
• mücarrad zaka- masalan, dü§üncalari idara etmak va anlamaq;
• mexaniki zaka- masalan, konkret obyektlari idara etmak va anlamaq;
• sosial zaka- nsanlari idara etmak va anlamaq.
Sosial zaka sosial hadisalarda özünün va baçqalarinin davrani§lari haqqinda malumatlarin ugurlu istifadasini tamin etmak ûçûn fardin özünün va baçqalarinin davrani§larini qavramaq qabiliyyatina aiddir. Sosial intellekt sosial vaziyyatlara uygunlaçmagi va müvafiq harakat etmak ^ün sosial biliklardan istifada etmayi talab edir. Bazi tadqiqatçilar sosial intellekta sosial qaydalari bilmak va baçqalari ila yax§i münasibat qurmaq bacarigi kimi da yanaçirlar. Yeni zaka növünü tayin edarkan zaruri addim, onun mövcud zaka növlarindan farqli olub-olmamasina qarar vermakdir. Sosial intellektin digar intellekt növlarindan asanliqla farqlanmadiyi ^ün tanqid edilir. Bunun bir sababi sosial intellektin tarifinin çox geni§ olmasidir. Üstalik, sosial intellektin konstruksiyasini ôlçmak üçün çox az cahdlar edilib va bu cahdlarin çoxu ugursuz olub. Bir çox tadqiqatçilar bu anlayiçi daqiq müayyanla§dirmak va ôlçmayin mümkün olmadigi ^ün sosial intellektin öyranilmasinin zaruri olmadigini qeyd etmiçlar [2].
Mayer va Salovey emosional zaka strukturunun sosial intellekt strukturu ila eyni problemlarla qar§ila§mayacagini irali sürdülar. Emosional zaka sosial intellekt strukturuna xas olan sosial, siyasi va ya praktiki aspektlardan daha çox emosional problemlarin hallina diqqat yetirir. Emosional zaka ham da Gardnerin çoxsayli intellekt nazariyyasinda müayyan edildiyi kimi çaxsiyyatlararasi va çaxsiyyatdaxili zakalara banzayir. Qardner çaxsiyyatlararasi zakani baçqalarini anlamaq qabiliyyati, çaxsiyyatdaxili zaka isa özünü dark etmak bacarigi kimi müayyan etmiçdir. Emosional zaka strukturunun inkiçafina rahbarlik edan nazariyya emosiyalarin motivasiya va idrakla yanaçi zaruri psixi faaliyyatlardan biri olmasi fikrindan irali galir. Emosiyalar dayiçan çartlara reaksiyalarda siqnal rolunu oynayir. Emosiyalar hadisalara, davraniç reaksiyalarina tasir göstarir. Emosional zaka emosiyalar va idrak arasinda qarçiliqli tasir naticasinda yarana bilar.
D. Qoleman daha sonra Saloveyin H. Qardnerin §axsi zaka qabiliyyatlari konsepsiyasini öz emosional zaka anlayiçina daxil etdiyini va bu qabiliyyatlari be§ baçliq altinda topladigini bildirir. Qolemanin fikrinca, emosional zaka be§ sahada araçdirila bilar; özünü dark etmak, emosiyalari idara eda bilmak, özünü safarbar etmak, baçqalarinin emosiyalarini ba§a dü§mak (empatiya) va münasibatlari idara eda bilmak [3, 203].
Bu termin müvaffaqiyyat üçün vacib görünan emosional keyfiyyatlari tasvir etmak ^ün istifada edilmiçdir. Bu keyfiyyatlara açagidakilar daxildir:
• empatiya.
• emosiyalari ifada etmak va anlamaq.
• xarakterina nazarat etmak.
• müstaqillik.
• uygunlaçma qabiliyyati.
• bayanma.
• çaxsiyyatlararasi problemlarin halli.
• azmkarliq.
• qaygikeç.
• nazakat.
• hörmat.
Emosional zakanin tariflarindan daniçarkan gördük ki, emosional zaka be§ asas qabiliyyatdan ibaratdir. Bu qabiliyyatlarin sayini beçla mahdudlaçdirmaq düzgün deyil. Çünki bu qabiliyyatlarin sonsuz oldugunu deyanlar da var. Bu be§ bacariq emosional zaka üçün avazsizdir. Haqiqatan da, bu be§ bacariq insanin hayatda xoçbaxt va ugurlu olmasi üçün vacibdir. Buna göra da tadqiqat içinda bu be§ bacariq üzarinda dayanacagiq.
Çoxlu intellekt Nazariyyasi izah edilarkan, orada müayyan edilan, "§axsi" va "§axslararasi alaqa" olaraq da adlandirilan zaka sahasindan ikisinin daha sonra emosional zaka olaraq ifada edildiyi qeyd edildi. Bu sahalarin unikal xüsusiyyatlarina asaslanaraq, sistemla§dirilmi§ va qabul edilmi§ emosional intellekt sahasinin qabiliyyatlarini açagidaki kimi siralamaq olar:
1. Özünü dark etmak.
Özünü dark etmak (özünü tanimaq); Güclü taraflarimizi va takmillaçdirmaya açiq olan sahalari bilmak, emosiyalari tanimaq, davrani§inizi istiqamatlandirmak ^ün bu §üurdan istifada etmak va özünüzü aydin §akilda ifada eda bilmak nazarda tutulur. Özünü bilan insanlar özlarini taniyir va hisslarindan xabardardirlar. Bu insanlar öz emosiyalarini ifada eda bilirlar, hisslarini, dü§üncalarini va inanclarini tahlükasiz §akilda ifada eda bilirlar [5, 97].
Özünü dark etmaya malik olmaq, özünü tanimaq va özüna inam kimi bacariqlara istinad edan asas emosional bacariqdir. Digar emosional bacariqlar bunun üzarinda qurulur. Özünü dark etmak insanin daxili alaminda ba§ veranlardan daim xabardar olmaq va özünü kanardan mü§ahida edan "man"a sahib olmaq demakdir. insan an mürakkab hisslar içinda olanda da özünü kanardan izlaya bilir.
Qolemanin fikrinca, özünüdark insanin daxili alaminda ba§ veranlari daim dark etmasidir. Emosiyalari oldugu kimi qavramaq bacarigi emosional zakanin asas tarkib hissasidir. Burada demak olar ki, insanin öz duygularini tanimasi tabiidir. Lakin bazan ela anlar olur ki, fard aslinda na hiss etdiyimizi bilmir va ya hadisa ba§ verdikdan sonra asl hisslarini dark edir. Emosiyalarini taniya bilan fardlar emosional hayatlarinin öhdasindan neca galacayini bilirlar. Onlar öz hüdudlarinin farqindadirlar, manavi cahatdan güclüdürlar va ümumiyyatla müsbat hayat axinina malikdirlar.
Özünü tanimaq insanin bütün potensialini bilmak demakdir. ögar insanin öz potensiali, özünü dark etmasi haqqinda daqiq va kifayat qadar biliyi varsa güclanir.
2. Emosiyalari idara etmayi bilmak.
Emosiyalari alveriçli vaziyyat yaradan §akilda idara etmakdir. Bu, insanin kifayat qadar özünü idara etma, özüna inam va problemlar qarçisinda çeviklik göstarma qabiliyyatidir [5, 99].
Hisslari düzgün idara etmak bacarigi özünüdark asasinda inkiçaf edir. Bu qabiliyyatda zaif olan insanlar daim igti§a§larla mübariza apararkan, güclü olanlar hayatin xoçagalmaz sürprizlari va ugursuzluqlari ila qar§ila§diqdan sonra daha asan öhdasindan galirlar.
Özünü idara etmak hami§a mantiq va hisslar arasinda yax§i tarazliq tapmaq masalasidir. Biz bunu gündalik hayatimizda olan emosional eni§-yoxu§larla effektiv çakilda mübariza apararaq edirik.
Emosiyalari bogmaqdansa, ahangdar bir tarazliq quraraq özünü idara etmak, emosional zaka baximindan inkiçaf etmi§ olmanin göstaricisidir. Duygularini maharatla idara eda bilanlar harmoniyaya nail olur va emosional cahatdan saglam olurlar. Emosiyalarin idara edilmasi, asas hayat bacarigidir.
3. Özünü faaliyyata yönaltma.
Emosional özünü idara etma, yani hazzi gecikdirmak va impulsiv davraniça nazarat etmak bacarigi har bir ugurun tamalinda dayanir. Sixilmamaq har cür yüksak performansi mümkün edir. Bu bacarigi olan insanlar gördüklari har §eyda daha mahsuldar va tasirli ola bilirlar [5, 101].
Hisslarini gizlatmaya çaliçan insanlar tabii olaraq hisslarini sözla ifada etmakda çatinlik çakacaklar. Hisslarini özlarina yaxinlaçdirmamaqla, hatta emosiyalarin yaranmasinin qarçisini almaqla öz emosional dünyalarindan xabarsiz olurlar.
Tacrüba ila müayyan edilmiçdir ki, emosiyalara açiq olmaq va onlara qar§i rahat olmaq insanlari daha yaxin münasibatlara aparir.
4. Baçqalarinin hisslarini anlamaq.
Empatiya fardin baçqalarinin hisslarini onlara qar§i hassasliqla tanimaq, anlamaq va §arh etmak qabiliyyatidir [5, 1G5]. insanlarin hisslarini onlara bildirmadan anlaya bilmak empatiyanin mahiyyatidir. Empatik olmaq ba§qa insanlari "emosional olaraq oxumaq" demakdir. Empatiya hamçinin çaxsiyyatlararasi münasibatlarda samimiyyat, maraq, bagliliq va hassasliq göstarmak bacarigini da ahata edir. Empatik insanlar baçqalarinin emosiyalarindan xabardar olur, onlari qiymatlandira bilirlar.
insan takca mövcud çeylari dark etmak deyil, ham da galacakda yarana bilacak §eylari hiss etmak va proqnozlaçdirmaq qabiliyyatina malikdir. Har bir insan atraf mühita uygunlaçma problemi ila üzla§diyi üçün bu qabiliyyat görma funksiyasina mühüm töhfa verir. Bu qabiliyyat "identifikasiya" va ya "özünü baçqasinin yerina qoya bilmak" adlanir.
Empatiyanin asas §arti özünü dark etmak bacarigidir. Öz emosiyalarimizi na qadar yax§i bilsak, baçqalarinin hisslari bir o qadar daqiq qavrayiriq. 5. Münasibatlari idara etmak.
Münasibat sanati baçqalarinin hisslarini idara etmak bacarigidir [5, 12G]. Bu bacariqlar populyarliq, liderlik va §axsiyyatlararasi effektivliyin asas elementlaridir. Bu sahada bacariqlari yax§i inkiçaf etmi§ olan insanlar digar insanlarla konfliktsiz qarçiliqli alaqani davam etdira bilirlar.
insanlarla münasibatlari idara etmayi bir sanat kimi dü§ünmak olar. Bu sanatin mahiyyati insanlarin hisslarini anlamaq va bu hisslari istiqamatlandirmak ^ün faaliyyat göstarmak bacarigidir. Bu bacariqlara malik olmayan insanlar münasibatlarini korlayir, naticada onlari calbedici va ya hassas olmayan kimi qabul edirlar. Bu bacariqlarin olmasi ona baçqalarini havaslandirmaya va yaxin münasibatlari qorumaga, insanlari inandirmaga, tasir etmaya va tasalli vermaya imkan verir.
Münasibatlari idara etmak bacarigina asaslanan sosial zakaya qruplar taçkil etmak, müzakira edarak hall yollarini tapmaq, §axsi alaqalar qurmaq va sosial tahlil etmak kimi bacariqlar daxildir. Bu bacariqlara sahib insanlar insanlarla rahat ünsiyyat qururlar.
Yax§i sosial zakaya malik insanlar, ilk növbada, öz hisslarini ifada etmakda bacariqli olurlar. Eyni zamanda, atrafdakilarin reaksiyasina da uygunlaçirlar. Bütün emosional qabiliyyatlarda oldugu kimi, bu qabiliyyatda da tarazliq çox mühüm elementdir. 9gar insan baçqalarini anlamaq qabiliyyati ila öz ehtiyac va hisslarini ba§a dü§mak va onlari neca qarçilamaq bacarigi arasinda uygunsuzluq yaçayirsa, bu, ugursuzluga gatirib çixara bilar.
Natica.Emosinal zaka anlayiçi çox da yeni bir anlayiç deyil. illardir bu sahada araçdirmalar edilmiçdir. Önamli olan emosional zakanin insan hayatini manalandirmaq, daha aktiv hala gatirmak va i§ faaliyyatinda müvaffaqiyyati yüksaltmak üçün na qadar vacib oldugunu qabul etmak va ondan istifada eda bilmakdir. Psixoloqlarin faaliyyatinda onlarin sahib olmasi vacib olan empatiya, emosiyalari anlamaq, dark etmak, onlari ifada etmak, vaziyyati düzgün dayarlandirmak, dogru münasibat qura bilmak kimi bacariqlar emosinal zakani inkiçaf etdirilmasi ila mümkündür. Tadqiqatlar emosional zakanin ya§la birga artdigini göstarir.
Emosional zaka ba§qa bir zaka növüdür. Kim oldugunuzu bilmak, öz emosiyalarimizi bilmak va saglam naticalar alda etmak ^ün onlardan neca istifada edacayinizi bilmak emosional zakanin komponentlaridir. Qorxu, depressiya va qazab kimi emosiyalari va ahval-ruhiyyani tasirli §akilda idara etmak, özünü motivasiya etmak, xüsusila mayus olduqda optimist qalmaq, empatiya, yani baçqalarinin nöqteyi-nazarindan görmak bacarigi va münasibatlarda sosial qabiliyyatdir.
Emosional zakanin inkiçafi ^ün insan ilk növbada özünü va xarakterini tanimalidir. insanlara tolerant va empatik yanaçmaq, ünsiyyatda qabul va anlayiçi asanlaçdirdigi üçün müsbat tasir göstarir. Özünü onun yerina qoyaraq qarçidaki insani anlamaga çaliçmaq olaraq tayin olunan empatiya qabiliyyati, empatik ünsiyyati tamin edir. Empatik ünsiyyatda insan qarçi tarafin hiss va dü§üncalarini düzgün anlamali, öz hiss va dü§üncalarini qarçi tarafa ifada etmayi bacarmalidir. Qarçi tarafin baxi§ tarzini, emosional vaziyyatini anlamaq i§ proseslarinda önamlidir. Empatiya qurmaq adatan empatiya qurulan §axsa kömak etmak prosesinin bir hissasidir. Kömak etma zamani qarçimizdaki çaxsin ba§a dü§ülmasi qadar, ona inam vermak önamlidir.
9D9BiYYAT SiYAHISI
1. Cooper, R. K. ve A. Savaf (1997), Liderlikte Duygusal Zeka, (£ev. Zelal Bedriye Ayman-Banu Sancar), Sistem Yayincilik, Ü9üncü Basim: Eylül 2003, istanbul. 480 s.
2. Do9.Dr. Selen Dogan DUYGUSAL ZEKÄ: TARiHSEL GELi§iMi VE ÖRGÜTLER i£iN ÖNEMiNE KAVRAMSAL BiR BAKI§// £.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 16, Sayi 1, 2007, s. 231-252.
3. Özkan Avci Duygusal zeka ve ileti§im. istanbul, 2019 s. 201.
4. Goleman, D. (1995), Duygusal Zeka, (£ev.Banu Se9kin Yüksel), Varlik Yayinlari. 29 basim: 2005, istanbul. s. 440
5. Gaye Özdemir Yaylaci, Duygusal Zeka ve ileti§im yetenegi 2006, s. 256.
