ERKƏN ANALIQ: ZƏRƏRLİ ƏNƏNƏVİ TƏCRÜBƏ

Qurbanova Mədinə Əbülfət

Gurbanova Madina Abulfat

EARLY MOTHERHOOD: A HARMFUL ...

UDC 316

DOI: 10.34671/SCH.HBR.2020.0404.0008

ERKON ANALIQ: ZORORLi ONONOVi TOCRUBO

Qurbanova Madina Obulfat, Sosial i§ kafedrasinin II kurs magistranti Baki Dovlat Universiteti (1148, Azzarbaycan, Baki, Z.Xalilov, 23, e-mail: [email protected])

Xulasa. Analiq dunyadaki bir gox qadin ugun hayatin vacib bir tarafidir. Bir gox camiyyatda analiq bir qadin saxsiyyatinin vacib bir elementi olaraq qabul edilir. Yeniyetmalarin hayatinin kritik bir marhalasinda meydana galan erkan analiq, onlarin ictimai hayatina va saglamligina ciddi tasir gostarir va bir sira fasadlara sabab olur. Bu problemin bir gox sababi var: sahv prinsiplara asaslanan zaif aila tarbiyasi, erkan cinsi alaqa, alveri§siz sosial muhit, duzgun kontraseptivlarin segilmasina dair malumatsizliq, valideyn nazaratindan gixmaq istayi, zehni xastalik va tacavuz. Erkan analiq problemina galdikda, camiyyatda ustunluklardan daha gox manfi cahat var. Ganc analarda suurlu analiq olmamasi, yeni dogulmus u§aga qulluq eda bilmamasi, fizioloji gatinliklar, emosional qeyri-sabitlik va qeyri-sabit psixika - bunlarin hamisi avvalki analiqla musayiat olunur. Bazi hallarda u§aga gora masuliyyati nana va baba oz uzarina goturur, an pis halda ana usagini tark edir va ya dovlatin himayasina verir. Bela hallara baxmayaraq, erkan analiqda musbat cahatlar var. Bunlara asagidakilar daxildir: analiq statusu alda etmasi va saglam bir u§agin dunyaya galmasi sababindan erkan boyumak.

Afar sozlar: erkan analiq, erkan nikah, aila siddati.

EARLY MOTHERHOOD: A HARMFUL TRADITIONAL EXPERIENCE

Gurbanova Madina Abulfat, 2nd year master of the Department of Social Work

Baku State University (1148, Azerbaijan, Baku, Z. Halilova, 23, e-mail: [email protected])

Abstract. Motherhood is a vital aspect of life for many women around the world. In many societies, motherhood is considered an essential element of a woman's identity. Early motherhood, which occurs at a critical stage in the life of adolescents, has a serious impact on their social life and health and causes a number of complications. There are many reasons for this problem: poor family upbringing based on the wrong principles, early sexual intercourse, unfavorable social environment, ignorance about choosing the right contraceptives, a desire to get out of parental control, mental illness and aggression. Regarding the problem of early motherhood, there are more disadvantages in society than advantages. Lack of conscious motherhood in young mothers, inability to care for a newborn, physiological difficulties, emotional instability and unstable psyche - all this accompanies earlier motherhood. In some cases, the responsibility for the child is assumed by the grandparents, in the worst case, the mother abandons the child, or leaves him in the care of the state. Despite such cases, there are positive aspects to early motherhood. These include: early adulthood due to the acquisition of maternal status and the fact that a healthy child is born.

Keywords: early motherhood, early marriage, domestic violence.

РАННЕЕ МАТЕРИНСТВО: ВРЕДНЫЙ ТРАДИЦИОННЫЙ ОПЫТ

Гурбанова Мадина Абульфат, магистр 2 курса кафедры социальной работы Бакинский государственный университет

(1148, Азербайджан, Баку, З.Халилова, 23, e-mail: [email protected])

Аннотация. Материнство - жизненно важный аспект жизни для многих женщин во всем мире. Во многих обществах материнство считается важнейшим элементом идентичности женщины. Раннее материнство, которое наступает на критическом этапе жизни подростков, оказывает серьезное влияние на их социальную жизнь и здоровье и вызывает ряд осложнений. Причин этой проблемы много: плохое семейное воспитание, основанное на неправильных принципах раннее вступление в половую жизнь, неблагоприятное социальное окружение, неосведомленность о выборе правильных контрацептивов, желание выйти из-под родительского контроля, психическое заболевание и агрессия. Касательно проблемы раннего материнства в обществе недостатков больше, чем преимуществ. Отсутствие осознанного материнства у молодых мам, неумение ухаживать за новорожденным, физиологические трудности, эмоциональная нестабильность и нестабильная психика - все это сопровождает ранее материнство. В некоторых случаях ответственность за ребенка берут на себя бабушки и дедушки, в худшем - мать бросает ребенка, или оставляет его на попечение государства. Несмотря на такие случаи, в раннем материнстве есть и положительные стороны. К ним относятся: раннее взросление за счет обретения статуса материнства и тот факт, что при этом рождается здоровый ребенок.

Ключевые слова: раннее материнство, ранний брак, насилие в семье.

Erkan analigin sosial tarafi. Yeniyetmalik yeti§kanliya kegid dovrudur. Tarixan bir sira olkalarda erkan ya§da hamilalik normal hal sayilirdi. Ancaq XVIII-XIX asrlarda o artiq normadan kanar hal sayilir va usaqlar va yeniyetmalar valideynlar va camiyyat tarafindan idara edilirdi. 1960-1970-ci illarda Avropa va Amerikada erkan analiga psixiologlar va sosial isgilar xususi problem kimi yana§maga ba§ladilar. Ikinci Demoqrafik kegid dovru da bu illara tasaduf edir. Bunun asas aspektlarindan bin ilk u§agin dogulma ya§inin artmasidir [2, s.1].

1960-ci illara qadar asas problem kimi nikahdan kanar hamilalik asas goturulurdu. 70-ci illarda isa asas diqqat ananin ya§ina yonalirdi. Bu hadisa yeniyetmalarin dogum halinin artdigina gora ba§ vermi§di. Muasir camiyyatda analigin ananavi modeli ciddi dayi§ikliya maruz qalmi§dir. Bu vaziyyati xarakteriza edarkan ham ananin ham da usagin psixi inkisaFina fikir vermak lazimdir. Bir tarafdan 32

bu analigin qeyri standart formalanna diferensial va tolerant munasibati artinr digar tarafdan isa usagin dogulmasi ila alaqadar camiyyatda ananin talabat va cavabdehliyi artir. Ogar camiyyat usagin tarbiyasinin va saglamliginin saxlanmasinda maraqlidirsa o zaman butun diqqat onun anasina yonalir. Yani analiq camiyyatinda ona qiymat verilib verilmamasi ila alaqadar ana pis va yaxsi olur. Ela bu halda da yeniyetma analarin muasir camiyyatda gatinliklari ortaya gixir [2, s.2].

Yeniyetma yasda analiq haqqinda ideya- bu sadaca olaraq kegmisdan qalmis sosial konstruksiyadir. E. Murkort ozunun "The Social Construction and Teenage Pregnancy: a Problem in Ideologies of Children and Reproduction"adli maqalasinda bu problemi tahlil edan ilk mualliflardan bin olmusdur va asagidaki aspektlari irali surmusdur:

1. Yeniyetma hamilaliyi qanuni sayilmir: Qunki o nikaha gira bilmir, buna nikaha talab olunan yas haddi mane olur.

Humanitarian Balkan Research. 2020. T. 4. № 2(8)

Qurbanova Madina Qbülfst ERK3N ANALIQ: ZORORLi ...

2. Müasir dövrda usaqliq va yetkinlik dövrü arasindaki zaman itir. Bundan bela natica gixir ki, yalniz yetkin insanlar u§agi dünyaya gatirib, tarbiya eda bilarlar. (2.2)

Yeniyetma qizin hamilaliyi- onun bakiraliyinin pozul-masnin i§arasidir. Bu onu u§aqliq statusundan mahrum edir amma heg bir alternativ tövsüya olunmur.

Usaqliq kateqoriyasini pozaraq o böyümüs olur. Sosial-antropologiya nöqteyi nazarindan yeniyetmanin hamilaliyi usaqliq haqqinda dominant anlayi§i hadaliyir. Qünki müasir camiyyatin bir gox qadagalarinin aksinadir. Meri Duqlasin "Tamizlik va Tahlüka" adli ma§hur i§inda "Kirlanma"-nin müxtalif formalari tayin olunur,onlardan ikisi yeniyetmanin hamilaliyina aid edilir. Burada göstarilir ki, yeniyetmanin cinsi hayata atilma ya§imn a§agi olduguna baxmayaraq sosial yeti§kanlik ya§i artir.XXI asrin avvallarinda yeniyetmanin kegid dövrünün uzanmasi erkan valideyinlik fikrina tasir edir. ingiltarada Southamton universiteti tadqiqatlarinda erkan analigi 20 ya§a qadar, erkan ataligi isa 23 ya§a qadar tayin etmi§dir. Yani Yan Makvari§in qeyd etdiyi kimi " Bütün valideynlar bazan özlari yeniyetma olurlar" [2, s.3].

Psixioloq T.O.Argakov sual verir: Erkan analiq: Psi-xioloji problem va ya sosial konstruksiyadir? Müallifin fikrina göra yeniyetmanin hamilaliyi qanundan kanar olur, günki qanunlara asasan natamam ya§i ila alaqadar nikaha gira bilmir naticada usaqliq va böyüklük arasinda sarhad silinir, buna göra da usaqliq müstaqilla§ir va buna böyüklük hayatina hazirliq kimi baxilir [3].

L. Putintseva bu fenomenin asas sabablarini müayyan-la§dirmi§dir:

1.Tibbi göstaricilar- galacakda u§aq dünyaya gatirmak göstaricilarinin itirilmak tahdidi;

2.Yeniyetmanin özünün yetkin kimi hiss etmak va müstaqil hayat sürmak istayi;

3.Sosial-psixoloji sabab.

Tadqiq olunan probelema dair statistik malumatlar Rusiyanin yeniyetmalar arasinda hamilalik sayinda dünya lideri oldugunu göstarir. 2010-cu ilda Rusiya Federasiyasinda 15-18 ya§inda olan 1000 qiza taxminan 50 hamilalik, 2013-cü ilda isa 65 hamilalik qeyda alimi§di. Bu faktlar ölkada bu problemin süratli artimini göstarir. [3].

Erkan analiq sahasindaki regional siyasatla alaqadar olaraq Arxangelsk bölgasinin millat vakillari evlilik ya§im a§agi endiran bir qanun qabul etdilar. indi evlanmak hüququ, hamilalik va ya dogus halinda 16 ya§ina qadar yeniyetmalara istisna hal olaraq verilirdi. Bu baximdan bu gün dövlat siyasati nikahdan kanar dogulan usaqlarin sayinin azaldilmasina yönalib.

Deviant analiq probleminin hallinda sosial i§ tacrübasi iki hall yolunu taklif edir:

Birincisi yeniyetma hadaf auditoriyasina qabaqlayici (profilaktik) tadbirlarin hayata kegirilmasi. Profilaktik i§ probleminin tazahürünün ilkin marhalasinda sapma davram§a sabab olan sartlara va sabablara tasir göstarir. Cinsi tahsil erkan analiq probleminin qar§isimn alinmasinda böyük ahamiyyata malikdir. Maktablarda yeniyetmalara ümumi tahsilla barabar, eyni zamanda galacak aila va cinsi hayata dair zaruri malumat vermasi vacibdir. Cinsi tahsilin vacib bir tarafi bu fenomena sabab olan manfi amillar haqqinda malumat vera bilan kütlavi informasiya vasitalari, media va sosial sabakalardir [3].

ikincisi isa ganc analarin bilik va bacariqlarinin artirilmasi istiqamatinda görülan faaliyyatdir. Bunlara daxildir: galacak ananin fiziki va psixioloji cahatdan hazirligi; böhran dövründa ganc anaya yardim; hamilalik va dogus zamani valideyinlarin dastayi; körpaya qulluq masalalarinda ganc ananin bilik va bacariqlari.

Hamila yeniyetmalarin va ganc analann hayatinin yeni dövrü ila bagli yaranmis vaziyyati daha yax§i dark etmalari va bu vaziyyata daha yax§i istiqamatlanmalarina kömak ügün yaranmis markazlar "tacrübasiz" analar ügün xüsusi dastak qruplari ta§kil edir, manzil, maliyya, hüquqi, tibbi aspektlar daxil olmaqla müxtalif mövzularda seminarlar kegirirlar. Almanyada va dünyanin bir gox ölkasinda yaranmis maslahat markazlarinin asas maqsadi hamilalik Хуманитарни Балкански изследвания. 2020. Т. 4. № 2(8)

va dogus zamani psixioloji dastak;analiq potensialinin yaranmasina dastak; sosial va hüquqi müdafia; manzil saraitinin yax§ila§dirilmasina dastak; tibbi xidmatlarin göstarilmasi [3].

Erkan nikah: ya§i 18 ya§indan az olan yeniyetmlarin va usaqlarin nikaha daxil olmasidir. Bu cür evliliklar asasan macburi sakilda va zorakiliq hallarinin müsayati ila ba§ verir. Usaqlarin müdafiasini özünda aks etdiran 1989-cu ilda qabul edilmis U§aq Hüquqlari Konvensiyasinda müayyanla§dirilmi§ son haddir.Bu konvensiyada qeyd olunur ki: "yetkinlik ya§ina gatmis har bir §axs heg bir milli,irqi va dini mahdudiyyat olmadan bir-biri ila evlanmak va aila qurmaq hüququna malikdir. Bunu da qeyd etmak lazimdir ki, nikah zamani har iki tarafin tam raziligi alinmadir. Oks halda bu cür raziliq "tam va azad" sayila bilmaz [5, s.1].

Azarbaycanda hal -hazirda bu cür evliliklarin sayi tam agiqlanmasa da rasmi statistikalardan malum olur ki, bunlarin sayi hadsiz goxdur. Tadqiqatlar göstarir ki, ölkamiza har 6 nafardan biri 18 ya§ina gatmadan aila qurur. Bu tip ailalarin yaranmasina va sayinin durmadan artmasina asas sabab kimi maddi sixinti göstarilir. Hamginin buna din xadimlarinin da xüsusi maragi olur. Bela ki, onlar artiq qazanc alda eda bilmak ügün usaqlarin va yeniyetmalarin erkan ya§da nikaha daxil olmasina razi olurlar va cinayat masuliyyatindan da asanliqla yaxa qurtarirlar [5, s.2].

islamda erkan nikah: Tarixda mövcud olan aksar dinlarda erkan nikah, nikah ya§inin müayyan edilmasi masalalarina toxunulmu§dur. Xristianliqda mövcud olan Kanon hüququ qizi cinsi yetkinlik ya§ina gatana qadar ara vermayi qadagan edirdi. Hind vedalannda isa cinsi yetkinlik ya§indan daha 3 il sonra qizlarin aila qura bilacayi göstarilmi§dir. Yahudi ailamlari va ravvinlarda qati suratda yetkinlik ya§ina gatmamis qizin nikaha daxil olmasini bayanmirdilar, amma eyni zamanda bir fikrida istisna edirdilar; 3 ya§dan 12 ya§a qadar olan qizlar atalarinin raziligi ila aila hayati qura bilarlar [6, s.54].

islamda nikah - aqli, fiziki va psixioloji cahatdan saglam olan ki§i va qadinlar arasinda evlanmak ügün qar§iliqli razila§ma asasinda baglanan hüquqi aktdir. Bu hüquqi akt taraflarin bir-birilarina qar§i olan öhdaliklarina va masuliyyatlarina göra müayyanlasdirir. Nikah baglandiqda ham ki§inin, ham da qadinin ailada öz vazifalari olur. Qadin dünyaya u§aq gatirir va öz vazifasini yerina yetirmis olur. Ki§i isa gali§maq, ailasinin maddi talabatlarini ödamak va onlari qorumaq vazifalarini öhdasina götürmü§dür [6, s.54].

Bununla bela indiki dövrda bu masalaya tibbi cahatdan da yana§maq lazimdir. Tibbi cahatdan baxdiqda göstarilirki 18 ya§ina gatmayan qizlarin ana olmasi tahlükali xarakter da§iyir va ciddi fasadlar töradir. U§aq ya§da evlanan qadinlarda saglamliq problemlari digar qadinlara nisbatan 50% daha gox özünü büruza verir. Bu hal yalniz qadinlara deyil hamda dünyaya gatirdiklari usaqlardada ciddi fasadlar töradir. Naticada müxtalif cahatdan qüsuru olan usaqlar dünyaya galir [1, s.3].

Yasadigimiz dövrda bu problemin qar§isinin alinmasina gali§ilsa da lakin taassüfla qeyd etmak lazimdir ki, ham Azarbaycanda ham da dünyanin aksar ölkalarinda 18 ya§ina gatmadan aila quran va ya müxtalif sabalardan yetkin olmadan u§aq dünyaya gatiran qizlarin sayi durmadan artmaqda davam edir. UNiCEF-in 2011-ci il malumatina göra har il taxminan 10 milyon qiz 18 ya§ina gatmamis aila qurur. 2000-2011-ci illar arzinda aparilan tadqiqatlar göstarir ki, 20-24 ya§ arasi evli olan qadinlarin ügda birini 18 ya§ina gatmadan evlanan qadinlar ta§kil edir.

Tadqiqatlar göstarir ki, XX-XXI asrda erkan nikahlar an gox inki§afdan qalmi§, yoxsul ölkalarda baglanib. Bu ölkalarin arasinda an gox Afrikanin bazi yerlari, Canubi, Canub-§arqi va Qarbi Asiya, Latin Amerikasi va Okeaniya üstünlük ta§kil edir. 15 ya§indan kigik olan qizlarin evlandirilmasi isa Nigerya, Cad,Banqlade§, Mali va Efiopiyada süratla artmaqdadir [3, s.1].

Mai§at zorkailigi: Mövcud ara§dirmalara göra, ganc ya§da evlanan qadinlar öz hayat yolda§lari tarafindan digarlarina nisbatan daha gox siddat görür va hadalanir. Bununla bela

evli olduqlari saxslara bazi caimiyyatlarda haqq qazandirilir. Bazi tadqiqatgilarin malumatina gora bu qadinlarin 80%-i oz yaxin aila uzvlari, xususila hayat yolda§lari tarafindan zorakiliga maruz qalmi§dir [4, s.22].

Yetkinlik yasina gatmamis qadinlar arasinda maisat zorakiligi suratla artmaqdadir. Hindistan aila igi siddatin hokm surduyu olkalar arasinda an ust sirada dayanir. Burada siddata maruz qalan qadinlarin 65%-ni 18 ya§dan a§agi olan yeniyetmalar ta§kil edir. Bu gatin vaziyyat onlarin manavi dunyasina va psixiologiyasina ciddi ziyan vurur. Taassufla qeyd etmak lazimdir ki, siddata yalniz qadinlar deyil bir gox hallarda usaqlar da maruz qalir va onlar da ailalarinda gorduklarini galacakda oz hayat yoldaslari, usaqlari uzarinda tatbiq edirlar. Yani, mai§at zorakiligi ananavi hal almaga ba§liyir. Oksar olkalarda mai§at zorakiligini, tamas va sozla siddatin qar§isini almaq ugun muayyan tadbirlar gorulur, qadin siginacaq evlari va psixiologiya markazlari agilir va bu cur tadbirlar az da olsa siddatin qar§isini almaga komak edir. Amma bu masalani kokundan hall etmak hala mumkun olmami§dir. Bir gox hallarda hatta bu siddat olumla da naticalana bilir. Bazi qadinlar oz ovladlarinin gozu qabaginda qatla yetirilir, vah§icasina oldurulur. Butun bunlara baxmayaraq onlarin hayatlarini mahv edan saxslar muxtalif dalillar gatirarak sarbast qalir onlara haqq qazandirirlar [4, s.22].

Natica. Son zamanlarda qizlarin erkan ya§da evlanmasinin sabablarindan birida oglanlarin ozlarindan ya§ca kigik qizlara ustunluk vermasidir. Onlar bunun ugun xarici olkalardan galir va ya ailalarinin istayi ila evlanirlar. Bu saxslar gox vaxt yasadigi olkalara geri qayidir va oz hayat yolda§larini ozlari ila aparmirlar. Bazan isa aparirlar amma tez bir zamanda geri qaytarirlar. Bu da ailadaxili konfiliktlara sabab olur.

QDOBiYYAT SiYAHISI:

1. Литвина Л.Ю., Павлова Л.А. СГМУ им В.И. Размовского, кафедра философии, гуманитарных наук и психологии.https://medconfer. com/node/6503

2. Ранее материнство: психологическая проблема или социальный конструкт? http://psyjournals.ru/pseydu_ru/2012/n1/50268.shtml

3. Костина М.П. Ранее материнство как социальный феномен/ М.П. Костина, ТА.Кудрявцева, Е.А. Парщева. Текст: непосредственный //Молодой ученый http://moluch.ru/archive/141/39891/

4. Early_marriage_12.lo.pdf

5. Erkan nikahlar tahlili (tahlili).pdf. // www.scfwa.gov.az

6. Burn Richard Tyrvhitt, Robert Philimore, Robert. The Ecclesiastical Law-London Sweet Stevens and Norton Vol.4

The article was received by the editors 11.09.2020

The article was accepted for publication 27.11.2020

Gurbanova Madina Abulfat

EARLY MOTHERHOOD: A HARMFUL ...

34

Humanitarian Balkan Research. 2020. Т. 4. № 2(8)

ERKƏN ANALIQ: ZƏRƏRLİ ƏNƏNƏVİ TƏCRÜBƏ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Qurbanova Mədinə Əbülfət

Похожие темы научных работ по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям , автор научной работы — Qurbanova Mədinə Əbülfət

EARLY MOTHERHOOD: A HARMFUL TRADITIONAL EXPERIENCE

Текст научной работы на тему «ERKƏN ANALIQ: ZƏRƏRLİ ƏNƏNƏVİ TƏCRÜBƏ»