Emergency medical services in the National firefighting and rescue system part IV Текст научной статьи по специальности «Компьютерные и информационные науки»

D01:10.12845/bitp.33.1.2014.13

st. kpt. lek. Mariusz CHOMONCIK1

Przyj^ty/Accepted/Принята: 30.04.2013;

Zrecenzowany/Reviewed/Рецензирована: 04.09.2013;

Opublikowany/Published/Опубликована: 31.03.2014;

RATOWNICTWO MEDYCZNE W KRAJOWYM SYSTEMIE RATOWNICZO-GASNICZYM CZ^SCIV

Emergency Medical Services in the National Firefighting and Rescue System Part IV Скорая медицинская помощь в Государственной Спасательно-гасящей Системе Часть IV

Abstrakt

Cel: Przedstawienie zasad post^powania w przypadku wyst^pienia u poszkodowanego zaburzen kr^zeniowo-oddechowych w stanach nieurazowych i drgawkach.

Wprowadzenie: Post^powanie z kobiet^. w widocznej ci^zy w stanie zagrozenia zycia/zdrowia ma szczegolny charakter, dotyczy bowiem zawsze przynajmniej dwojga poszkodowanych. Najwazniejszym czynnikiem wplywaj^cym na stan plodu jest stan matki. Dlatego prowadzone w sposob optymalny ratowanie matki przyczynia si^ do najlepszego ratowania plodu. W przypadku stwierdzonych obrazen nalezy je opatrzyc zgodnie z odpowiednimi procedurami.

Zdarzenie mnogie to zdarzenie, ktorego zagrozenia dotyczy wi^cej niz jednej osoby poszkodowanej znajduj^cej si^ w stanie naglego zagrozenia zdrowotnego, ale okreslone w wyniku segregacji poszkodowanych zapotrzebowanie na kwalifikowan^. pierwsz^. pomoc i medyczne czynnosci ratunkowe realizowane w trybie natychmiastowym nie przekracza mozliwosci sil i srodkow podmiotow ratowniczych obecnych na miejscu zdarzenia.

Zdarzenie masowe to zdarzenie, w wyniku ktorego okreslone w procesie segregacji poszkodowanych zapotrzebowanie na kwalifikowan^. pierwsz^. pomoc i medyczne czynnosci ratunkowe realizowane w trybie natychmiastowym przekracza mozliwosci sil i srodkow podmiotow ratowniczych obecnych na miejscu zdarzenia w danej fazie dzialan ratowniczych.

Segregacja poszkodowanych to proces wyznaczania priorytetow leczniczo-transportowych realizowany w zdarzeniach mnogich i masowych. Celem segregacji jest szybkie znalezienie poszkodowanych w stanie zagrozenia zycia i zminimalizowanie liczby niepotrzebnych transportow osob mniej poszkodowanych do specjalistycznych osrodkow.

Na swiecie funkcjonuj^. rozne systemy segregacji poszkodowanych, ktore pozwalaj^. w krotkim czasie dokonac oceny stanu poszkodowanego. W Polsce najbardziej znanym systemem jest system START (simple triage and rapid treatment - prosta segregacja i szybkie leczenie), ktory dotyczy osob powyzej 8 roku zycia. U dzieci pomi^dzy 1 a 8 rokiem zycia nalezy zastosowac system segregacji JumpSTART.

Znaczenie dla praktyki: W swojej pracy i poza ni^. ratownik moze spotkac si^ z sytuacjami, kiedy pomocy b^dzie potrzebowala osoba zglaszaj^ca dolegliwosci niezwi^zane z obrazeniami. Przedstawione w artykule tresci mog^. znalezc praktyczne zastosowanie w takich sytuacjach.

SJowa kluczowe: zaburzenia kr^zeniowo-oddechowe, drgawki, ci^za, zdarzenie mnogie, zdarzenie masowe, segregacja;

Typ artykuJu: artykul przegl^dowy

1 Szkola Aspirantow Panstwowej Strazy Pozarnej w Krakowie, os. Zgody 18, 31-951 Krakow, szkola@sapsp.pl / The Fire Service College in Cracow; 31-951 Cracow, Poland

D01:10.12845/bitp.33.1.2014.13

Abstract

Purpose: Presentation of emergency action principles in case a casualty suffers from circulatory and respiratory disorder in non-traumatic condition or tremors (convulsions).

Introduction: The procedure when dealing with a visibly pregnant woman in life / health threatening conditions is very specific as it considers at least two casualties. The most important factor that influences the fetus’ condition is the condition of the mother. So the most optimal rescue procedure conducted on the mother is the best way to save the unborn baby. Any injuries should be dressed in accordance with proper procedures.

Multiple-casualty incident is a situation in which more than one person is in danger, however, the need for acute medical care and rapid rescue procedures (determined in the process of triage - medical selection) does not override the rescue resources (such as personnel and equipment) present on the spot.

Mass-casualty incident is any incident in which the number of casualties in the dire need of acute medical care and rapid rescue procedures determined in triage, overrides the rescue resources present on the spot.

Triage (medical selection / segregation of casualties) is the process of determining the medical and transportation priorities while dealing with numerous or mass- casualty incidents. Its goal consists in finding the casualties in life threatening condition as soon as possible as well as minimizing the transport to specialized hospitals of those casualties whose condition is not severe.

There is a great deal of casualty segregation systems in the entire world that allows a quick assessment of casualties’ condition. In Poland the most commonly known is the START system (simple triage and rapid treatment). It is used in regard to people over 8 years old. For kids aged 1- 8, the segregation system Jump START should be applied.

Practical significance: Regardless of the fact whether he is on duty or not, a paramedic may find himself in a situation when a person in need declares complaints unrelated to an injury. The information presented in the article can have practical implication in such situations.

Keywords: circulatory-respiratory disorder, tremors, pregnancy, numerous incident, mass - casualty incident (MCI).

Type of article: review article

Аннотация

Цель: Представить правила поведения в ситуации, когда у пострадавшего выступают сердечно-лёгочные недостаточности и спазмы, но нет у него травм.

Введение: Порядок выполнения действий при оказании первой помощи с пострадавшим-женщиной в очевидной беременности при угрозе жизни/здоровью имеет особенный характер. Связан он, ведь, по крайней мере со спасением сразу двух пострадавших. Самым важным фактором влияющим на состояние плода является состояние матери. Поэтому оптимально проведённая работа по спасению матери способствует спасению плода. В случае обнаруженных травм надо их перевязать согласно соответствующим процедурам.

Многочисленное событие - это событие, угрозы связанные с которым относятся к больше чем одному пострадавшему в состоянии неожиданной угрозы здоровью, но определённая вследствие сортировки пострадавших потребность на квалифицированную помощь и медицинские спасательные работы в незамедлительном режиме не превышает сил и средств спасательных субъектов присутствующих на месте события.

Массовые событие - это событие, в случае которого определённая в процессе сортировки пострадавших потребность на квалифицированную помощь и медицинские спасательные действия, реализуемые в незамедлительном режиме превышает силы и средства спасательных субъектов, присутствующих на месте события в данной фазе спасательных операций. Медицинская сортировка пострадавших - это процесс определения лечебно-транспортных приоритетов, реализуемый при многочисленных и массовых событиях. Цель сегрегации - найти быстро пострадавших в состоянии угрозы жизни и минимизировать число лишних транспортировок в специалистические центры лиц менее пострадавших. В мире функционируют разные системы медицинской сортировки пострадавших, которые позволяют за небольшое время определить тяжесть состояния пострадавшего. В Польше самой популярной системой является система START (simple triage and rapid treatment - простая сортировка и скорое лечение), которая относится к лицам свыше 8 года. При детях между 1 а 8 годом жизни надо применять систему сортировки JumpSTART.

Значение для практики: Так как на работе так и в свободное время спасатель может столкнуться с ситуациями, когда помощи будет требовать лицо, сообщающее о болезни не связанной с травмами. Представленная в статьи информация может иметь практическое применение в таких же ситуациях.

Ключевые слова: кардиореспираторное расстройство, спазмы, беременность, многочисленное событие, массовые событие, сегрегация

Вид статьи: обзорная статья

С ПРАКТИКИ ДЛЯ ПРАКТИКИ

1. Zaburzenia kr^zeniowo-oddechowe w stanach nieurazowych

Ryc. 1. Zaburzenia kxi[zemowo-oddechowe w stanach nieurazowych

Fig. l.Circulatory and respiratory disorder in non-traumatic conditions

1.1. Omdlenii

Omdlenie: krotkotrwala utrata przytomnosci na sku-tek naglego i chwitowego niedoboru tlenu w mozgu. Przyczyny:

• pozycja stojqica w dusznym pomieszczeniu,

• nieko rzy stne warunki meteorologiczne (niskie cisnie-nie atmosferyczne:

• duza wilgotnosc powietrza),

• czynniki emocjonalne (strach, pobudzenie, widok krwi, zle wiadomosci),

• silny bol.

Objawy zwiastuj^ce omdlenie: uczucie oslabienia i gor^ca, zbledni?cie, poty, zawroty glowy, mroczki przed oczami, szum w uszach.

1.2. Bol w klatce piersiowej, dusznosc

Ponizej omowiono kilka stanow nieurazowych, w ktorych poszkodowany w wywiadzie moze zglaszac bol w klatce piersiowej i/lub dusznosc.

Dusznica bolesna: to stany bolowe wyst?puj^ce przy schorzeniach naczyn krwionosnych zaopatrjcych w krew mi?sien sercowy (t?tnice wiencowe). Zw?zenie t?tnic wiencowych powoduje niedokrwienie okolicy mi?-snia sercowego w cz?sci zaopatrywanej przez zw?zone naczynie krwionosne. Dolegliwosci wyst?puj^. zwykle w razie zwi?kszonego zapotrzebowania na dostaw? tlenu do mi?snia sercowego (np. wysilek fizyczny, silne reakcje emocjonalne, itp.).

Objawy:

• ostry bol zamostkowy promienkjcy cz?sto do zu-chwy i lewej konczyny gornej,

y dusznosc,

• uczucie przerazenia zwi^zane z poczuciem zagrazaj^-cej smierci,

• dolegliwosci zazwyczaj ust?puj^. w ci^gu kilku minut od zaprzestania dzialania bodzca, ktory powodowal

D01:10.12845/bitp.33.1.2014.13

zwi?kszone zapotrzebowanie mi?snia sercowego na tlen lub po przyj?ciu lekow.

Zawal mi^snia sercowego: wywolany jest podob-nymi przyczynami, co dusznica bolesna, z t^. roznic^, ze w zawale dochodzi do naglego zamkni?cia swiatla t?tni-cy wiencowej i w konsekwencji do niedotlenienia mi?snia sercowego w zakresie zaopatrywanym przez zamkni?te naczynie wiencowe.

Objawy:

• ostry, zaciskaj^cy bol zamostkowy cz?sto promieniu-j^cy do zuchwy i lewej konczyny gornej, czasem nad-brzusza,

• bol nie ust?puje po zaprzestaniu dzialania bodzca, ktory powodowal zwi?kszone zapotrzebowanie mi?snia sercowego na tlen i po przyj?ciu lekow,

• dusznosc,

• uczucie przerazenia zwi^zane z poczuciem zagrazaj^-cej smierci,

y nagle oslabienie, nudnosci, poty, y zaburzenia rytmu serca, y obrz?k pluc,

• zatrzymanie kr^zenia.

Obrz^k pluc: wyst?puje w nast?pstwie przedosta-nia si? plynu osoczowego do drog oddechowych w wyni-ku niewydolnosci pracy serca, co prowadzi do obecnosci plynu w p?cherzykach plucnych.

Objawy:

• nagla, silna dusznosc,

• sinica,

• kaszel, cz?sto z odpluwaniem pienistej rdzawo pod-barwionej plwociny,

• przyspieszony oddech,

• przyspieszone t?tno,

• nadmiernie wypelnione zyly szyjne.

Astma oskrzelowa: stan charakteryzuj^cy si? uogol-nionym zw?zeniem oskrzeli, ktoremu towarzyszy nad-mierna produkcja g?stej sluzowej wydzieliny.

Objawy: y nagla dusznosc wydechowa, y sinica, y kaszel,

y przyspieszony oddech,

• przyspieszone t?tno.

Niedroznosc drog oddechowych spowodowana cia-lem obcym (zadlawienie)

Objawy:

y informacja z wywiadu o polkni?ciu lub zabawie ma-lym przedmiotem,

• nagly pocz^tek, y dlawienie,

• kaszel.

- kaszel efektywny: placz lub slowna odpowiedz na pytania, glosny kaszel, mozliwosc nabrania po-wietrza przed kaszlem, przytomny.

- kaszel nieefektywny: niemoznosc mowienia, cisza lub bezglosny kaszel, niemoznosc oddychania, si-nica, post?puj^ca utrata przytomnosci.

Post^powanie w zadlawieniu u doroslych:

Ocena ci?zkosci stanu poszkodowanego Kaszel efektywny: zach?ta do kaszlu; kontynuacja oceny do momentu pogorszenia si? stanu poszkodowane-go i wyst^pienia nieefektywnego kaszlu lub usuni?cia cia-la obcego.

Kaszel nieefektywny:

• poszkodowany przytomny: do 5 uderzen w okolic? mi?dzylopatkow^, do 5 ucisni?c nadbrzusza.

• poszkodowany nieprzytomny: w przypadku zatrzy-mania kr^zenia rozpocznij RKO (procedura nr 3).

f Uwaga! W przypadku zatrzymania kr^/enia ^ w wyniku zadlawienia po wykonaniu 30 ucisni?c klatki piersiowej, a przed wykonaniem 2 wdechow, za kazdym razem nalezy ocenic zawartosc jamy ustnej

V pod k^tem obecnosci ciala obcego. j

Post^powanie w zadlawieniu u dzieci:

Ocena ci?zkosci stanu poszkodowanego Kaszel efektywny: zach?ta do kaszlu; kontynuacja oceny do momentu pogorszenia si? stanu poszkodowane-go i wyst^pienia nieefektywnego kaszlu lub usuni?cia ciala obcego.

Kaszel nieefektywny:

• poszkodowany przytomny: do 5 uderzen w okolic? mi?dzylopatkow^, do 5 ucisni?c(u dzieci > 1 roku zy-cia: nadbrzusza,

• u niemowl^t: klatki piersiowej w miejscu wykonywa-nia zewn?trznego masazu serca).

• poszkodowany nieprzytomny: w przypadku zatrzymania kr^zenia rozpocznij RKO (procedura nr 4).

^ Uwaga! W przypadku zatrzymania kr^zenia w ^ wyniku zadlawienia po wykonaniu ucisni?c klatki piersiowej a przed wykonaniem wdechow za kazdym razem nalezy ocenic zawartosc jamy ustnej pod k^tem

V obecnosci ciala obcego. >

1.3. Bol brzucha

Mozna wyroznic dwa typy bolu brzucha:

• trzewny: zwykle rozlany i slabo zlokalizowany, moze wywolywac wymioty, przyspieszenie lub zwolnienie t?tna oraz obnizenie cisnienia t?tniczego krwi. Wyst?-puje w schorzeniach: w^troby, trzustki, zol^dka, jelit, odbytnicy, p?cherza moczowego, macicy, jajnikow.

• scienny: rozchodzi si? od zmienionej zapalnie otrzew-nej, moze towarzyszyc mu napi?cie mi?sni zwane obron^ mi?sniow^. (przy ocenie poszkodowanego de-skowata twardosc powlok).

D0I:10.12845/bitp.33.1.2014.13

1.4. Inne stany nieurazowe

Cukrzyca: choroba, w ktorej organizm nie kontroluje st?zenia cukru (glukozy) we krwi. Grozne dla poszkodo-wanego s^. sytuacje, kiedy w organizmie jest za niskie lub za wysokie st?zenie cukru we krwi.

Hipoglikemia: obnizenie st?zenia glukozy w surowicy ponizej 50mg/100ml.

Objawy: bladosc, wzmozone pocenie si?, uczucie ko-latania serca, przyspieszone t?tno, spadek cisnienia t?tni-czego krwi, podwojne widzenie, zaburzenia pami?ci, wo-jownicze zachowanie, bol glowy, zm?czenie, zaburzenia przytomnosci.

Hiperglikemia: podwyzszone st?zenie glukozy w su-rowicy powyzej 200mg/100ml.

Objawy: zwi?kszone pragnienie i laknienie, bole brzucha, cz?ste oddawanie moczu, wyczuwalny zapach acetonu z ust, skora, sluzowki suche, przyspieszone t?tno, zaburzenia przytomnosci.

Udar mozgu: uposledzenie przeplywu krwi dostar-czaj^cego tlen i substancje odzywczew mozgu. Prowadzi to do martwicy komorek nerwowych w mozgu. Przyczyny:

• p?kni?cie scian naczynia krwionosnego i wydostanie si? krwi z swiatla naczynia do struktur mozgu ( udar krwotoczny),

• zamkni?cie swiatla t?tnicy mozgowej w nast?pstwie zakrzepu lub zatoru (udar niedokrwienny).

Objawy: bol glowy, porazenie mi?sni polowy twa-rzy (opadanie k^cika ust), porazenie jednej lub obu kon-czyn po jednej stronie ciala, trudnosci z mowieniem, wi-dzeniem, polykaniem, oddychaniem, drgawki, zaburzenia swiadomosci az do utraty przytomnosci.

2. Drgawki

Drgawki to niezalezne od naszej woli krotkie, szyb-ko po sobie nast?puj^ce skurcze mi?sni pr^zkowanych. Drgawki s^. objawem a nie rozpoznaniem. Wyroznia si?:

• drgawki toniczne - charakteryzuj^. si? dlugo trwaj^-cym napr?zeniem mi?sniowym,

• drgawki kloniczne - charakteryzuj^. si? szybko wyst?-puj^cym jeden po drugim skurczem mi?sni.

Mozliwe przyczyny wyst^pienia drgawek:

• padaczka,

y urazy czaszkowo-mozgowe,

• zaburzenia metaboliczne (np. hipoglikemia), y zatrucia,

y niedotlenienie,

• dlugotrwaly brak snu,

• zespol abstynencji poalkoholowej i polekowej,

• zespol odstawienia narkotykow,

• wzrost temperatury ciala (glownie u dzieci).

Uwaga! U kobiet w widocznej ci^zy nie nalezy uciskac nadbrzusza.

С ПРАКТИКИ ДЛЯ ПРАКТИКИ

D01:10.12845/bitp.33.1.2014.13

Rozpoznanie miejsca zdarzenia Scene assessment

Zabezpieczenie poszkodowanego przed obrazeniami wtornymi szczegolnie glowy Protection of casualty from injuries especially secondary head injuries

Sekwencja medycznych dzialan ratowniczych procedura nr 2 Medical emergency response sequence procedure no. 2

Ryc. 2. Drgawki Fig. 2. Convulsions

O bjawy:

1 nagla utrata przytonrnosci,

1 drgawki,

1 wy plyw z jamy ustnej duzej ilosci sliny,

1 cz?sto bezwiedne oddanie moczu lub stolca,

1 po ukonczeniu drgawek, nadmierna sennosc,

1 niepami?c wsteczna cow do zdarzenia.

Rozpoznanie miejsca zdarzenia:

1 zabezpieczenie ratownikow 1 identyfikacja zagrozen 1 liczba poszkodowanych 1 potrzebne dodatkowe sily i srodki 1 mechanizm zdarze nia

Sekwencja medycznych dzialan ratowniczych

1 O cena stanu przytonmosci: skala AVPU 1 Ocena droznosci drog oddechowych (A):

• sprawdzenie, czy w jamie ustnej nie ma ciala obce-go: ewentualnie usuni?cie

• w przypadku zaburzen i/lub braku droznosci: udroznienie drog oddechowych:

- poszkodowany nieprzytomny bez podejrzenia obrazenia kr?goslupa: odgi?cie glowy i unie-sienie zuchwy

- poszkodowany nieprzytomny z podejrzeniem obrazenia kr?goslupa: wysuni?cie zuchwy

1 Ocena oddechu (B): cz?stotliwosc oddechu: rozna 1 Oddech nieobecny: RKO (procedura nr 3 lub 4)

1 Oddech obecny: utrzymanie droznosci drog oddechowych (u osoby gl?boko nieprzytomnej rozwazyc zalo-zenie odpowiedniego rozmiaru rurki ustno-gardlowej) 1 Tlenoterapia: zastosowanie maski z workiem rezer-wuarowym i przeplywem tlenu 15 l/minut?

1 Ocena kr^zenia (C) cz?stotliwosc t?tna: rozna 1 Wywiad ratowniczy

1 Ocena poszkodowanego pod k^tem istniej^cych obra-zen i dolegliwosci 1 Wdrozenie post?powania adekwatnego do dolegliwo-sci i obrazen stwierdzonych u poszkodowanego

Uwaga! W przypadku wspolistniej^cego podejrzenia obrazenia glowy lub odcinka szyjnego kr?goslupa poszkodowanego nalezy unieruchomic na noszach typu deska.

f Uwaga! W przypadku wyst?powania objawow 'N wstrz^su hipowolemicznego (poszkodowany blady, spocony, zaburzenia swiadomosci, oddech przyspieszony, t?tno przyspieszone, slabo wyczuwalne na t?tnicy promieniowej, nawrot kapilarny ____________________> 2 sekund).___________________f

y Termoizolacja

• Regularna ocena funkcji zyciowych i post?powanie adekwatne do stanu poszkodowanego

• Wsparcie psychiczne: w przypadku osob przytom-nych

3. Kobieta w widocznej cii|zy w stanie zagrozenia zycia/zd rowia

Ryc. 3. Kobieta w widocznej ci^zy w stanie zagrozenia zycia/zdrowia

Fig. 3. Woman in apparent pregnancy in life/health distress

Post?powanie z kobiet^ w widocznej ci^zy w stanie zagrozenia zycia/zdrowia ma szczegolny charakter, do-tyczy bowiem zawsze przynajmniej dwojga poszkodowanych. Najwazniejszym czynnikiem wplywaj^cym na stan plodu jest stan matki. Dlatego prowadzone w sposob optymalny ratowanie matki przyczynia si? do najlepsze-go ratowania plodu.

f Uwaga! W przypadku stwierdzonych obrazen A I zaopatrzenie ich zgodnie z odpowiednimi procedurami. I

Udzielaj^c kwalifikowanej pierwszej pomocy kobie-tom w ci^zy, nalezy pami?tac o pewnych roznicach w po-st?powaniu wynikaj^cych ze zmian anatomicznych i fi-

Procedura 20

Procedura 21

D0I:10.12845/bitp.33.1.2014.13

zjologicznych zachodz^cych w organizmie kobiety pod-czas ci^zy. Do zmian tych mi?dzy innymi nalezy:

• przyspieszenie t?tna,

• cisnienie t?tnicze krwi jest nizsze w I polowie trwa-nia ci^zy, a normalny poziom osi^ga w okresie roz-wi^zania. Gdy chora lezy na plecach, macica uciska na aort? i zyl? glown^. doln^. matki. Ucisk na zyl? pro-wadzi do ograniczenia powrotu krwi zylnej do serca i zmniejszenia w ten sposob obj?tosci wyrzutowej ser-ca, az o 40% i spadku cisnienia t?tniczego krwi. Dal-szym powiklaniem ucisku macicy na zyl? glown^. dol-щ. jest wzrost cisnienia zylnego w obr?bie macicy. Moze to sprzyjac odklejaniu si? lozyska. Dlatego pa-cjentki w II i III trymestrze ci^zy nalezy ukladac na lewym boku.

• mniejsza tolerancja niedotlenienia,

• zwi?kszenie ryzyka zachlysni?cia,

• wzrost przeplyw krwi przez miednic?.

Przyczyny smierci plodu po ci^zkim urazie ci^zar-nej:

y smierc matki,

• odklejenie si? lozyska,

• p?kni?cie macicy.

Rozpoznanie miejsca zdarzenia:

• zabezpieczenie ratownikow y identyfikacja zagrozen

• liczba poszkodowanych

• potrzebne dodatkowe sily i srodki

• mechanizm zdarzenia

f Uwaga! Jezeli istnieje podejrzenie obrazenia glowy ^ i/lub kr?goslupa, przy podejsciu do poszkodowanej nalezy zachowac zasady stabilizacji odcinka szyjnego 4______________________kr?goslupa._____________________^

Uwaga! W przypadku zauwazenia intensywnego krwotoku nalezy go natychmiast uwidocznic i zatamowac przez zastosowanie w miejscu krwawienia ucisku bezposredniego lub opatrunku uciskowego albo powyzej miejsca krwawienia (na udzie lub ramieniu w zaleznosci od miejsca krwawienia) w ostatecznosci opaski zaciskowej.

Sekwencja medycznych dzialan ratowniczych

• Ocena stanu przytomnosci: skala AVPU

• Ocena droznosci drog oddechowych (A):

1. sprawdzenie, czy w jamie ustnej nie ma ciala obce-go: ewentualnie usuni?cie

2. w przypadku zaburzen i/lub braku droznosci: udroznienie drog oddechowych:

- poszkodowany nieprzytomny bez podejrzenia obrazenia kr?goslupa: odgi?cie glowy i unie-sienie zuchwy

- poszkodowany nieprzytomny z podejrzeniem obrazenia kr?goslupa: wysuni?cie zuchwy

• Ocena oddechu (B) cz?stotliwosc oddechu: rozna lub brak

• Oddech nieobecny: RKO (procedura nr 3)

Uwaga! Nalezy pami?tac o odpowiednim ulozeniu Л kobiety w ci^zy. J

Oddech obecny: utrzymanie droznosci drog oddechowych (u osoby gl?boko nieprzytomnej rozwazyc zalo-zenie odpowiedniego rozmiaru rurki ustno-gardlowej) Tlenoterapia: zastosowanie maski z workiem rezer-wuarowym i przeplywem tlenu 15 l/minut?

Ocena kr^zenia (C): cz?stotliwosc t?tna rozna lub brak Wywiad ratowniczy

Ocena poszkodowanej pod k^tem istniej^cych obra-zen i dolegliwosci

Wdrozenie post?powania adekwatnego do dolegliwo-sci i obrazen stwierdzonych u poszkodowanej

Uwaga! W przypadku wspolistniej^cego podejrzenia obrazenia glowy lub odcinka szyjnego kr?goslupa poszkodowan^ nalezy unieruchomic ________________na noszach typu deska.________________^

Ґ Uwaga! W przypadku wyst?powania objawow ^

wstrz^su hipowolemicznego (poszkodowany blady, spocony, zaburzenia swiadomosci, oddech przyspieszony, t?tno przyspieszone, slabo wyczuwalne na t?tnicy promieniowej, nawrot kapilarny _____________________> 2 sekund).____________________^

y Termoizolacja

• Regularna ocena funkcji zyciowych i post?powanie

adekwatne do stanu poszkodowanej

Uwaga! Nalezy pami?tac o odpowiednim ulozeniu kobiety w ci^zy.

zeniu

• Wsparcie psychiczne: w przypadku osob przytom-nych

4. Wypadki z duz^ liczbq poszkodowanych

4.1. Pojgcia

1. Zdarzenie pojedyncze: zdarzenie, ktorego zagrozenia dotycz^. jednej osoby poszkodowanej.

2. Zdarzenie mnogie: zdarzenie, ktorego zagrozenia do-tycz^. wi?cej niz jednej osoby poszkodowanej znajdu-j^cej si? w stanie naglego zagrozenia zdrowotnego, ale okreslone w wyniku segregacji poszkodowanych zapotrzebowanie na kwalifikowan^ pierwsz^. pomoc i medyczne czynnosci ratunkowe realizowane w try-bie natychmiastowym nie przekracza mozliwosci sil i srodkow podmiotow ratowniczych obecnych na miejscu zdarzenia.

3. Zdarzenie masowe: zdarzenie, w wyniku ktorego okreslone w procesie segregacji poszkodowanych za-potrzebowanie na kwalifikowan^. pierwsz^. pomoc i medyczne czynnosci ratunkowe realizowane w try-bie natychmiastowym przekracza mozliwosci sil i srodkow podmiotow ratowniczych obecnych na miejscu zdarzenia w danej fazie dzialan ratowniczych.

4. Zdarzenie nadzwyczajne: zdarzenie, w ktorym liczba osob zagrozonych i poszkodowanych, rozmiar i sto-pien uszkodzenia srodowiska i mienia oraz zniszcze-

С ПРАКТИКИ ДЛЯ ПРАКТИКИ

nia infrastruktury uniemozliwiaj^. kontrol? przebiegu zdarzenia przez organy wladzy publicznej.

5. Segregacja poszkodowanych: proces wyznaczania priorytetow leczniczo-transportowych realizowany w zdarzeniach mnogich i masowych.

6. Segregacja pierwotna (wst?pna): segregacja poszkodowanych realizowana niezwlocznie po przybyciu na miejsce zdarzenia podmiotu ratowniczego.

7. Segregacja wtorna: segregacja poszkodowanych realizowana po wdrozeniu medycznych czynnosci ratun-kowych wobec osob poszkodowanych o najwyzszym priorytecie.

Celem segregacji jest szybkie znalezienie poszkodo-wanych w stanie zagrozenia zycia i zminimalizowanie liczby niepotrzebnych transportow osob mniej poszkodo-wanych do specjalistycznych osrodkow. Segregacja obej-muje rowniez ustalenie priorytetow leczenia. Jest proce-sem ci^glym trwaj^cym od miejsca wypadku do zakon-czenia leczenia. Takie post?powanie pozwala na zapew-nienie efektywnej pomocy maksymalnej ilosci poszkodo-wanych, przy uzyciu dost?pnych w danej chwili srodkow. Podejmowane decyzje dotycz^. koniecznosci resuscyta-cji, zabiegow ze wskazan naglych oraz nie podejmowania w danej chwili dzialan ratowniczych. Segregacja powinna byc wykonywana przez najbardziej doswiadczon^. osob? w zespole, poniewaz bardzo wazna jest szybka i precyzyj-na ocena odniesionych obrazen.

We wszystkich wypadkach z duz^. ilosci^. poszkodowanych nalezy ustalic logiczne kryteria klasyfikowania poszkodowanych. Niektorzy poszkodowani doznaj^. po-waznego obrazenia, ale natychmiastowe proste zabiegi daj^. im duze szanse przezycia. Tacy poszkodowani po-winny byc ewakuowani w pierwszej kolejnosci. Osoby ze smiertelnymi obrazeniami umr^. niezaleznie od zaan-gazowanych sil i srodkow. Natomiast inni poszkodowani nie wymagaj^. zastosowania zabiegow ratuj^cych zycie

i przezyj^. do czasu, gdy zostanie udzielona pomoc bar-dziej potrzebuj^cym. Osoby te przezyj^. pomagaj^c sobie nawzajem lub tez w ogole bez zadnej pomocy. W przypadku duzej liczby poszkodowanych, nalezy na kazdym etapie ewakuacji i udzielania pomocy stosowac zrozu-mialy, powszechnie akceptowany i rutynowo stosowany sposob segregacji poszkodowanych. Przebieg pierwotnej segregacji b?dzie uzalezniony od tego, czy poszkodowa-ni znajduj^. si? w strefie niebezpiecznej, czy tez strefa taka nie zostala wyznaczona. W przypadku wyznaczenia stre-fy niebezpiecznej segregacja pierwotna prowadzona jest przez zespol ratownictwa medycznego na granicy tej stre-fy. W strefie niebezpiecznej dzialaj^. strazacy - ratowni-cy. Ich zadanie polega na jak najszybszej ewakuacji poszkodowanych z strefy niebezpiecznej i opanowaniu za-grozenia. W przypadku skazenia nalezy na granicy strefy niebezpiecznej dokonac dekontaminacji. Jezeli natomiast strefa niebezpieczna nie zostala ustalona pierwotna segre-gacja prowadzona jest przez zespol ratownictwa medycz-nego o ile jest obecny na miejscu zdarzenia. W przypadku braku zespolu ratownictwa na miejscu zdarzenia pierwot-

DOI:10.12845/bitp.33.1.2014.13

na segregacja powinna byc podj?ta przez pierwszy zespol ratowniczy, ktory znajduje si? na miejscu.

4.2. Zasady segregacji poszkodowanych

y odpowiednia segregacja poszkodowanych, zapewnia-j^ca ratowanie, leczenie i ewakuacj? poszkodowanych we wlasciwej kolejnosci,

• optymalne wykorzystanie personelu dost?pnego na miejscu zdarzenia,

y optymalne wykorzystanie dost?pnego sprz?tu i wspar-cia logistycznego.

Segregacja na miejscu zdarzenia odbywa si? na 3 po-ziomach: (segregacja pierwotna, wtorna i ewakuacja) Segregacja pierwotna (na miejscu zdarzenia)

• W pocz^tkowej fazie dzialan ratowniczych liczba osob poszkodowanych jest duza a ratownikow mala, dlatego istotne jest, aby szybko dokonac oceny sta-nu poszkodowanych tak, zeby zrobic jak najwi?cej dla jak najwi?kszej ilosci poszkodowanych.

• Szybkie wyodr?bnienie poszkodowanych z potencjal-nie ci?zkimi obrazeniami, wymagaj^cych natychmia-stowej pomocy bezposrednio na miejscu zdarzenia,

• Szybka ocena poszkodowanego w krotkim czasie (30 sekund) i podj?cie niezb?dnych czynnosci ratowni-czych (udroznienie drog oddechowych, dorazne za-bezpieczenie droznosci drog oddechowych przez np. zalozenie rurki ustno-gardlowej, ulozenie w pozy-cji bocznej bezpiecznej, zatamowanie intensywnego krwotoku zewn?trznego),

• Wykonywana zwykle jest przez osoby, ktore jako pierwsze znalazly si? na miejscu zdarzenia.

Na swiecie funkcjonuj^. rozne systemy segregacji poszkodowanych, ktore pozwalaj^. w krotkim czasie dokonac oceny stanu poszkodowanego. W Polsce najbardziej znanym systemem jest system START (simple triage and rapid treatment - prosta segregacja i szybkie leczenie). W systemie tym ocenia si?:

• wygl^d ogolny - mozliwosc poszkodowanego do sa-modzielnego chodzenia,

y droznosc drog oddechowych (A),

• ocena oddechu (B): cz?stotliwosc oddechow,

• ocena kr^zenia (C): ocena nawrotu kapilarnego lub obecnosci t?tna na t?tnicy promieniowej,

• ocena stanu przytomnosci: zdolnosc poszkodowanego do spelniania prostych polecen.

Opisane powyzej parametry wchodz^. w zakres umie-j?tnosci, ktore ratownik nabywa w trakcie szkolen z za-kresu kwalifikowanej pierwszej pomocy, a nast?pnie do-skonali w trakcie szkolen doskonal^cych.

System segregacji START

System dotyczy osob powyzej 8 roku zycia.

DO3:10.128450bitp. 33.1.2014.13

Tak

Nie

Ryc. 4. System segregacji START Fyicg. 4. The system of segregation START

Na podstawie parametrow ocenianych w systemie segregacji START poszkodowanych mozna zakwalifikowac do czterech kategorii:

• I kolejnosc (kod czerwony): poszkodowani wyma-gaj^cy natychmiastowych zabiegow ratuj^cych zy-

cie i rozpocz?cie definitywnego leczenia szpitalnego w ci^gu і godziny od wypadku.

Nalezy tutaj mi?dzy innymi poszkodowani:

- nieprzytomni oddychaj^cy samodzielnie,

- z ranami klatki piersiowej,

- we wstrz^sie,

С ПРАКТИКИ ДЛЯ ПРАКТИКИ

- z krwawieniem zewn?trznym trudnym do zatamo-wania,

- z urazami glowy, ktorym towarzysz^. zaburzenia przytomnosci,

- z oparzeniami II° i III° obejmuj^cymi 20%-60% powierzchni ciala.

• II kolejnosc (kod zolty): poszkodowani, ktorzy row-niez wymagaj^. leczenia szpitalnego, ale zwloka do 24 godzin w jego rozpocz?ciu nie ma wplywu na roko-wanie. Nalezy tutaj poszkodowani nie mog^cy samo-dzielnie si? poruszac, ale z zachowanymi prawidlo-wymi czynnosciami istotnymi dla zycia.

• III kolejnosc (kod zielony): pozostali poszkodowani wymagaj^cy oceny i wdrozenia post?powania ratow-niczego, ale nie wymagaj^cy leczenia w szpitalu. Na-lez^. tutaj poszkodowani, ktorzy poruszaj^. si? samo-dzielnie.

DOI:10.12845/bitp.33.1.2014.13

• Osoby prawdopodobnie nie do uratowania (kod czar-

ny). Nalezy tutaj mi?dzy innymi poszkodowani:

- nieprzytomni, ktorzy nie oddychaj^. samodziel-nie po udroznieniu drog oddechowych, czyli tacy, u ktorych w normalnych okolicznosciach nalezy podj^c czynnosci resuscytacyjne,

- ze znaczn^. deformacja ciala b?d^c^. nast?pstwem dzialania urazu mechanicznego, termicznego, sub-stancji chemicznych, itp.

Osoby takie powinny byc zostawione na miejscu o ile nie utrudniaj^. prowadzenia dzialan ratowniczych.

Przyst?puj^c do udzielania pomocy dzieciom, ra-townik powinien w miar? mozliwosci zapewnic im bli-ski kontakt z rodzicami (nalezy uwazac na bliskich reagu-j^cych w sposob utrudniaj^cy prac? ratownika). Poprawi to kontakt ratownika z dzieckiem, wplynie na sprawniej-

Tak

III kolejnosc Yes

Minor

Czy moze chodzic?

Able to walk?

Nie

No

Oceri oddychanie

Assess breathing

Nie, No

Oddycha? Breathing?

Tak, Yes

Udroznienie drog oddechowych Liczba oddechow

Position upper airway Respiratory rate

I

Oddycha? Breathing?

<15 lub>45/min

15 - 45/min

Nie, No

Tak, Yes

Oceri t^tno/Assess Palpable pulse

Nie, No

Tak, Yes

Osoby prawdopodobnie nie do uratowania w warunkach

katastrofy/People who probably cannot be saved in the conditions of a catastrophe

I kolejnosc

Immediate

Oceri nawrot wlosniczkowy, obecnosc t^tna na t^tnicy promieniowej

Assess perfusion, pulse in radial artery

5 oddechow ratowniczych

5 rescue breaths

Nie, No

I kolejnosc

Immediate

Oddycha? Breathing?

Tak, Yes

<2 s, Tak, Yes

Ocen stan swiadomosci

Assess mental status / AVPU

>2 s, Nie, No

Zatamuj

Krwotok

Stop

hemorrhage

I kolejnosc

Immediate

II kolejnosc -4 A, V, P prawidJowe, P nieprawidJowe, U

Delayed Appropriate Inappropriate

Ryy. 5. System segregacli JumpSTAITT Tig. 5. The syotem of segregation JumpSTART

sze wykonanie oceny stanu dziecka, wykonanie segrega-cji, a w razie potrzeby zapewni dodatkowe r?ce do pomo-cy np. przy zakladaniu opatrunku, wykonaniu opatrunku uciskowego itp. Trudnosci w prawidlowej ocenie poszkodowanego dziecka wynikaj^. przede wszystkim z odmien-nej budowy ciala i fizjologii, odmiennej psychiki, ktora wplywa na inne zachowanie dziecka na miejscu wypad-ku. Dokonuj^c oceny dziecka, nalezy uwzgl?dnic specy-fik? malego pacjenta i pami?tac, ze „dziecko to nie maly dorosly”.

W 1995 roku dr Lou E. Roming dokonala adaptacji systemu segregacji START na potrzeby segregacji dzieci. JumpSTART przebiega podobnie jak START w czterech etapach, kolejno oceniaj^cych zdolnosc do chodzenia, oddech, nawrot kapilarny i stan swiadomosci. Poszkodowa-ny w wieku powyzej 8 lat powinien byc oceniany juz we-dlug systemu START, natomiast dzieci ponizej і roku zy-cia, ktore zostaly wst?pnie zakwalifikowane wedlug schemata JumpSTART do grupy zielonej, jezeli maj^. obraze-nia ciala, musz^. byc przekwalifikowane do grupy zoltej. U malego dziecka bardzo trudno jest ocenic pierwszy etap segregacji, jakim jest zdolnosc do samodzielnego chodze-nia. Zbyt mlody wiek lub trzymanie dziecka na r?ku przez osob? dorosly znacznie utrudnia ocen? tego elementu. U dzieci najbardziej miarodajnym miejscem oceny na-wrotu kapilarnego jest skora na mostku lub czole. Przy ocenie stanu swiadomosci JumpSTART wykorzystuj? skal? AVPU oceny swiadomosci, gdzie A - przytomny,

V - reaguje na glos, P - reaguje na bol, U - bez reakcji, nieprzytomny.

System segregacji JumpSTART (Ryc. 5)

System dotyczy dzieci pomi?dzy і a 8 rokiem zycia.

/ Uwaga! W systemie segregacji JumpSTART, Л dzieci w wieku ponizej jednego roku zycia nie mozna zakwalifikowac do grupy zielonej bez dokladniejszej oceny.

Segregacja wtorna

• segregacja poszkodowanych realizowana po wdroze-niu medycznych czynnosci ratunkowych wobec osob poszkodowanych o najwyzszym priorytecie,

• opiera si? na pelnym badaniu poszkodowanego i do-konaniu oceny szans jego przezycia,

• segregacja poszkodowanych dokonywana jest przez najbardziej doswiadczony personel dost?pny w danej chwili, zdolny do oceny poziomu wymaganej pomo-cy medycznej,

• udzielenie jak najlepszej pomocy maksymalnej licz-bie poszkodowanych,

• niezb?dna znajomosc medycznych konsekwencji roz-nego rodzaju obrazen

Ewakuacja

y segregacja ma na celu ustalenie kolejnosci ewakuacji poszkodowanych,

• celem jest odpowiednia ewakuacja (drog^. l^dow^. lub powietrzn^) zaleznie od stopnia obrazen i dost?pnych srodkow,

D01:10.12845/bitp.33.1.2014.13

• dokonywana jest przez najbardziej doswiadczony per-sonel dost^pny w danej chwili, zdolny do oceny po-ziomu wymaganej pomocy medycznej,

• wazne jest, aby nie doprowadzic do niekontrolowanej ewakuacji (nie przeniesc katastrofy z miejsca zdarzenia do szpitala).

Literatura

1. Pierwsza pomoc i resuscytacja krqzeniowo-oddechowa, J. Andres (red.), Polska Rada Resuscytacji, Krakow 2011.

2. Mnogie i wielonarzqdowe obrazenia ciala, L. Brongiel, K. Duda (red.), PZWL, Warszawa 2001.

3. Zlota godzina, L. Brongel (red.), Wydawnictwo Medyczne, Krakow 2007.

4. Campbell J. E., International Trauma Life Support. Ratow-nictwo przedszpitalne w urazach, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Krakow 2009.

5. Cieckiewicz J., Medycyna ratunkowa. Razenie piorunem, „Medycyna Praktyczna”, 2008, 6, s. 132-136.

6. Domanasiewicz A., Wytyczne post^powania okolourazowe-go w ci^zkich urazach konczyn ze szczegolnym uwzgl^dnie-niem amputacji, www.szpital-trzebnica.pl/chir/wytyczne. htm.

7. RatownikMedyczny, J. Jakubaszko (red.), Gornicki Wydawnictwo Medyczne, Wroclaw 2003.

8. Jastrz^bski J., Zaburzenia oddechowe w oparzeniach, „Po-st^py Nauk Medycznych”, 2009, 8, s. 590-596.

9. Gaszynski W., Intensywna terapia i wybrane zagadnienia medycyny ratunkowej. Repetytorium, PZWL, Warszawa 2008.

10. Poradnik dyzuranta, M. Maciejewska, A. Torbicki (red.), wyd. PZWL, Warszawa 2007.

11. Mejza F., Gazometria i pulsoksymetria, http://www.pochp. mp.pl

12. Klinika ostrych zatruc dla ratownikow medycznych, J. Pach (red.), wyd. Panstwowa Wyzsza Szkola Zawodowa w No-wym S^czu, Nowy S^cz 2011.

13. Mayzner-Zawadzka E., Anestezjologia kliniczna z elemen-tami intensywnej terapii i leczenia bolu, t. 2, wyd. PZWL, Warszawa 2009.

14. Rasmus A., Balcerzyk-Bardzo E., Sikorski T., Piotrow-ski D., Zasady post^powania z kobiety ci^zarnq po urazie, „Anestezjologia Intensywna Terapia”, 2005, 4, 274-276.

15. Skoczylas J. J., Prawo ratownicze, LexisNexis, Warszawa 2007.

16. Styka L., Ewakuacja i transport poszkodowanego, wyd. Gornicki, Wroclaw 2008.

17. Szuldrzynski K., Jankowski M., Techniki zabiegow. Techni-ka leczenia tlenem, „Medycyna Praktyczna”, 2010, 4, 106114.

18. Sylwanowicz W., Michalik A., Ramotowski W., Anatomia i fizjologia czlowieka, wyd. PZWL, Warszawa 1985.

19. Intensywna terapia dzieci, T. Szreter (red.), wyd. PZWL, Warszawa 2002.

20. Szreter T., Tlenoterapia bierna, „Medycyna Praktyczna Pe-diatria”, 2000, 2, s. 172-178.

21. Medycyna ratunkowa i katastrof, A. Zawadzki (red.), PZWL, Warszawa 2008.

22. Wytyczne RKO 2010, Krakow 2010.

23. Zaawansowane zabiegi resuscytacyjne u dzieci, Polska Rada Resuscytacji, Krakow 2005.

24. Cieckiewicz J., Medycyna ratunkowa. Amputacja urazowa, „Medycyna Praktyczna”, 2008, 4, s. 171-174.

25. Hipotermia u pacjentow z obrazeniami ciala, „Medycyna Praktyczna - Chirurgia”, 2000, 3.

26. Stosowanie tlenu w stanach naglych u osob doroslych - wytyczne British Thoracic Society, „Medycyna Praktyczna”, 2010, 4, s. 58-71.

С ПРАКТИКИ ДЛЯ ПРАКТИКИ

27. Praktyczne wskazowki dotyczqce oceny stanu dziecka po urazie i wst^pnego post^powania, „Medycyna Praktyczna Chirurgia”, 2004, 1, s. 7.

28. Europejskie wytyczne udzielania pierwszej pomocy, „Medycyna Praktyczna”, 2008, 3.

29. Ratownictwo medyczne w Strazy Pozarnej, Medline, Zielo-na Gora 2003.

30. Ustawa z dnia 8 wrzesnia 2006 r. o Panstwowym Ratownic-twie Medycznym (Dz.U.06.191.1410).

31. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Panstwowej Strazy Po-zamej.

32. Rozporz^dzenie Ministra Spraw Wewn?trznych i Admini-stracji dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie szczegolowych za-sad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gasniczego (Dz.U.11.46.239).

33. Rozporz^dzenie Rady Ministrow z dnia 4 lipca 1992 r. w sprawie zakresu i trybu korzystania z praw przez kieru-j^cego dzialaniem ratowniczym (Dz. U. Nr 54, poz. 259).

34. Rozporz^dzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 czerwca 2003 r. w sprawie szczegolowych zadan zespolow ratownictwa medycznego (Dz. U. z dnia 24 lipca 2003 r.).

DOI:10.12845/bitp.33.1.2014.13

35. Rozporz^dzenie Ministra Spraw Wewn?trznych i Admini-stracji z dnia 31 lipca 2009 r. w sprawie organizacji i funk-cjonowania centrow powiadamiania ratunkowego i wo-jewodzkich centrow powiadamiania ratunkowego (Dz. U. z dnia 18 sierpnia 2009 r.).

36. Zasady organizacji ratownictwa medycznego w KSRG, Warszawa 2013 r.

37. Zasady udzielania wsparcia psychicznego osobom uczest-niczqcym w dzialaniach ratowniczych, KG PSP, Warszawa 2012 r.

38. www.nfz.gov.pl.

st. kpt. lek. Mariusz Chomoncik jest koordynatorem ratownictwa medycznego w SA PSP w Krakowie, specjali-

st^ anestezjologii i intensywnej terapii.