Emergency medical services in the National fire-fighting and rescue system. Part II Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

st. kpt. lek. Mariusz CHOMONCIK1

RATOWNICTWO MEDYCZNE W KRAJOWYM SYSTEMIE RATOWNICZO-GASNICZYM. CZ^SC II

Emergency medical services in the National Fire-Fighting and Rescue System. Part II

Streszczenie

Jezeli u poszkodowanego istnieje podejrzenie obrazenia glowy i/lub kr?goslupa przy podejsciu do poszkodowanego nalezy zachowac zasady stabilizacji odcinka szyjnego kr?goslupa. W zwi^zku z tym w przypadku poszkodowanych wymienionych powyzej oraz w kazdej sytuacji, kiedy nie mozemy z cal^. pewnosci^. wykluczyc mozliwosci obrazenia kr?goslupa kierjcy dzialaniami z zakresu kwalifikowanej pierwszej pomocy powinien podejsc do poszkodowanego z przodu (twarz^. w twarz, aby poszkodowany nie odwrocil glowy w celu zobaczenia ratownika). Podchodz^c do poszkodowanego, ktory jest przytomny, nalezy si? przedstawic z imienia, funkcji i powiedziec poszkodowanemu, aby si? nie ruszal, a po dotarciu do niego r?cznie ustabilizowac odcinek szyjny kr?goslupa. Po przekazaniu stabilizacji drugiemu ratownikowi, ratownik kierjcy dzialaniami z zakresu kwalifikowanej pierwszej pomocy powinien wdrozyc sekwencje medycznych dzialan ratowniczych.

W przypadku, gdy poszkodowany lezy i nie porusza si?, najpierw nalezy r?cznie ustabilizowac odcinek szyjny kr?goslupa, a nast?pnie wdrozyc sekwencje medycznych dzialan ratowniczych.

Jezeli poszkodowany z krwawi^c^. ran^. glowy ma objawy wstrz^su hipowolemicznego, to nalezy kontynuowac ocen? poszkodowanego pod k^tem obecnosci krwawienia z innego miejsca (u poszkodowanego doroslego rzadko dochodzi do utraty duzej ilosci krwi tylko z rany skory glowy).

Poszkodowanego z obrazeniem i podejrzeniem obrazenia kr?goslupa w przypadku braku wskazan do ewakuacji nalezy stabilizowac w pozycji zastanej. Ewakuacja b?dzie wskazana w nast?puj^cych sytuacjach: bezposredniego lub przewidywanego w krotkim czasie zagrozenia dla zycia ratownika i ratowanego, braku mozliwosci oceny funkcji zyciowych w miejscu, w ktorym znajduje si? poszkodowany, w przypadku ci?zkiego stanu poszkodowanego wymagaj^cego podj?cia czynnosci z zakresu kwalifikowanej pierwszej pomocy w ci^gu 1-2 minut, aby zapobiec smierci (najcz?sciej wstrz^s). W przypadku wskazan do ewakuacji nalezy poszkodowanego w miar? mozliwosci unieruchomic na noszach typu deska i po unieruchomieniu ponownie ocenic jego stan.

W przypadku zauwazenia intensywnego krwotoku nalezy go natychmiast uwidocznic i zatamowac, stosuj^c w miejscu krwawienia ucisk bezposredni lub opatrunek uciskowy albo powyzej miejsca krwawienia (na udzie lub ramieniu w zaleznosci od miejsca krwawienia) w ostatecznosci opask? zaciskow^.

Ciala obcego wbitego w poszkodowanego nie nalezy usuwac poza dwoma wyj^tkami: cialo obce, ktore powoduje niedroznosc drog oddechowych, cialo obce w mostku w sytuacji koniecznosci wykonywania zewn?trznego masazu serca.

Summary

If there’s a suspicion that a casualty suffers from a head and/or spine injury, while approaching the casualty one should follow the rules for stabilization of the cervical vertebrae. Therefore, in the fore mentioned situations and also every time one can’t exclude a suspected spinal injury, the casualty should be approached face on by the first aid Rescue Coordinator (to avoid the casualty moving his head in order to see the paramedic). While approaching an injured but responsive person, one should introduce oneself by name and function and tell the casualty not to move. When the casualty is reached, his cervical vertebrae should be immobilized manually. After the stabilization process is passed on to the second paramedic the first aid Rescue Coordinator should apply the medical rescue action sequence.

If a casualty with a bleeding head wound shows symptoms of hypovolemic shock, one should continue the casualty assessment because bleeding can occur in a different parts of the body (an adult casualty rarely suffers from vast blood loss solely because of a skin wound to the head).

Where evacuation is not required, the person with a spinal cord injury or suspected spinal cord injury should be immobilized in a position in which he was found. Evacuation will be required under following circumstances: where immediate or probable danger exists in the short term and threatens the life of a casualty or paramedic, when it is not possible to assess the condition of a casualty on the spot, when a casualty in a critical condition requires immediate first

1 Szkola Aspirantow Panstwowej Strazy Pozarnej, os. Zgody 18, 31-951 Krakow, Polska; [email protected];

aid within a timescale of 1-2 minutes to avoid death (most frequently after-shock). If evacuation is needed, the casualty should be immobilized on a long spine board, after which his condition should be re- assessed.

In case of a heavy haemorrhage, the bleeding should be exposed and stopped by direct pressure or with a pressure dressing on the wound. As a last resort a tourniquet should be applied above the wound (on the thigh or arm, depending on the source of bleeding).

If a casualty’s body is punctured by a foreign body, it shouldn’t be removed, except in two instances; in situations where a foreign object is causing an airway obstruction, and when a foreign object lodged in a sternum inhibits the administration of CPR.

Slowa kluczowe: ewakuacja, obrazenie, krwotok, cialo obce, opatrunek uciskowy, opaska zaciskowa; Keywords: evacuation, injury, haemorrhage, pressure dressing, tourniquet;

1. Obrazenia i podejrzenia obrazeñ glowy

Ryc. 1. Obrazenia i podejrzenia obrazen glowy Fig. 1. Injuries and suspected head injuries

1.1. Rozpoznanie miejsca zdarzenia

• zabezpieczenie ratownikow

• identyfikacja zagrozen

• liczba poszkodowanych

• potrzebne dodatkowe sily i srodki

• mechanizm zdarzenia

Uwaga! W przypadku zauwazenia intensywnego krwotoku nalezy go natychmiast uwidocznic i zata-mowac przez zastosowanie w miejscu krwawienia ucisku bezposredniego lub opatrunku uciskowego albo powyzej miejsca krwawienia (na udzie lub ra-mieniu w zaleznosci od miejsca krwawienia) opaski zaciskowej.

1.2. Stabilizacja odcinka szyjnego krçgoslupa

Ratownik kieruj^cy dzialaniami z zakresu kwa-lifikowanej pierwszej pomocy powinien podejsc do poszkodowanego z przodu (twarz^. w twarz, aby po-szkodowany nie odwrocil glowy w celu zobaczenia ratownika). Podchodz^c do poszkodowanego, kto-

ry jest przytomny, nalezy siç przedstawic z imie-nia, funkcji i powiedziec poszkodowanemu, aby siç nie ruszal, a po dotarciu do niego rçcznie ustabilizo-wac odcinek szyjny krçgoslupa. Po przekazaniu sta-bilizacji drugiemu ratownikowi, ratownik kieruj^-cy dzialaniami z zakresu kwalifikowanej pierwszej pomocy powinien wdrozyc sekwencjç medycznych dzialan ratowniczych.

W przypadku, gdy poszkodowany lezy i nie po-rusza siç, najpierw nalezy rçcznie ustabilizowac odcinek szyjny krçgoslupa, a nastçpnie wdrozyc se-kwencje medycznych dzialan ratowniczych.

Uwaga! Wszystkich poszkodowanych z obrazenia-mi glowy i szyi nalezy traktowac jak poszkodowa-nych z obrazeniami krçgoslupa.

1.3. Sekwencja medycznych dzialañ ratowniczych

• Ocena stanu przytomnosci: zaburzenia swiado-mosci róznego stopnia (skala AVPU) najczçsciej nieprawidlowa (nieprzytomny, senny, pobudzony, agresywny, zaburzenia mowy)

• Ocena droznosci dróg oddechowych (A):

- sprawdzenie, czy w jamie ustnej nie ma ciala obcego: ewentualnie usuniçcie

- w przypadku zaburzen i/lub braku droznosci: udroznienie dróg oddechowych przez wysuniç-cie zuchwy

• Ocena oddechu (B): czçstotliwosc oddechu: róz-na, zwykle zwolniona

• Oddech obecny: utrzymanie droznosci dróg odde-chowych (u osoby glçboko nieprzytomnej rozwa-zyc zalozenie odpowiedniego rozmiaru rurki ust-no-gardlowej)

• Tlenoterapia: zastosowanie maski z workiem re-zerwuarowym i przeplywem tlenu 15 l/minutç

Uwaga! W przypadku braku prawidlowego oddechu ^ RKO (procedura nr 3 lub 4).

• Ocena krçzenia (C): czçstotliwosc tçtna - zwykle zwolniona

Uwaga! W przypadku zauwazenia intensywnego krwotoku nalezy go natychmiast uwidocznic i zata-mowac przez zastosowanie w miejscu krwawienia ucisku bezposredniego lub opatrunku uciskowego

albo powyzej miejsca krwawienia (na udzie lub ra-mieniu w zaleznosci od miejsca krwawienia) opaski zaciskowej.

у Wywiad ratowniczy: ból glowy, zawroty glowy, dzwonienie w uszach, nudnosci, wymioty, moze wystçpowac niepamiçc wsteczna (co siç stalo), zaburzenia orientacji (co do miejsca, czasu) y Ocena poszkodowanego pod k^tem istniej^cych obrazen i dolegliwosci

Objawy, które mog^ wystçpowac w przypadku obrazenia glowy:

у prçzenia у drgawki

у ulozenie ciala: konczyny górne zgiçte, dolne wy-prostowane ^ pozycja odkorowania у konczyny górne i dolne wyprostowane ^ pozycja odmózdzeniowa y w obrçbie glowy: siniaki, rany, krwawienie, znie-ksztalcenie, wyplyw krwi i/lub plynu mózgowo -rdzeniowego z uszu i/lub nosa, zasinienie wokól oczodolów („krwiaki okularowe”), obrzçk i/lub przebarwienie za uchem („objaw Battle’a”), у dotykiem: bolesnosc, niestabilnosc, obrzçk y zrenice: poszerzone, nie reaguj^. na swiatlo ^ prawdopodobnie uszkodzenie pnia mózgu у poszerzone, reaguj^. na swiatlo ^ uszkodzenie czçsto ma charakter odwracalny у jednostronnie poszerzona, reaguje na swiatlo ^ objaw wzrostu cisnienia sródczaszkowego

Uwaga! Poszkodowani z obrazeniami glowy czçsto wymiotuj^, dlatego nalezy miec przygotowany ssak lub byc przygotowanym do odwrócenia poszkodo-wanego na bok z utrzymaniem stabilizacji krçgoslupa w sytuacji wyst^pienia wymiotów. Po zakoncze-niu wymiotów nalezy zawsze ocenic zawartosc jamy ustnej i obecnosc oddechu.

y Wdrozenie postçpowania adekwatnego do dole-gliwosci i obrazen stwierdzonych u poszkodowa-nego

- rana: opatrunek oslaniaj^cy (najlepiej gaza ja-lowa mocowana codofixem)

Uwaga! W przypadku intensywnego krwotoku z rany, nalezy zatamowac go opatrunkiem, który za-tamuje krwawienie.

- w razie koniecznosci ewakuacji unieruchomie-nie poszkodowanego na noszach typu deska (uniesienie deski od strony glowy)

Uwaga! Ciala obcego wbitego w poszkodowanego nie nalezy usuwac poza dwoma wyj^tkami:

l. cialo obce, które powoduje niedroznosc dróg od-dechowych

2. cialo obce w mostku w sytuacji koniecznosci wy-konywania zewnçtrznego masazu serca

^ Uwaga! W przypadku wystçpowania objawów ^ wstrz^su hipowolemicznego (poszkodowany blady, spocony, zaburzenia swiadomosci, oddech przyspieszony, tçtno przyspieszone, slabo wyczuwalne na tçtnicy promieniowej, nawrót kapilarny > 2 sekund) nalezy wdrozyc wstçpne postçpowanie przeciwwstrz^sowe.

y Termoizolacja

у Regularna ocena funkcji zyciowych i postçpowa-nie adekwatne do stanu poszkodowanego у Wsparcie psychiczne: w przypadku osób przy-tomnych

1.4. Przeglqd najczçstszych obrazeñ glowy (kosci czaszki i mózgu)

у rany skóry glowy: skóra glowy jest dobrze una-czyniona i przy zranieniu moze dojsc do duzego krwawienia. U osoby doroslej krwawienie ze skóry glowy bardzo rzadko moze doprowa-dzic do wstrz3.su. U dzieci (które maj^. wiçksz^. powierzchniç glowy w stosunku do calego ciala, mniejsz^. ilosc krwi, a utrata jest taka sama jak u doroslych) krwawienie ze skóry glowy moze doprowadzic do wstrz3.su. y zlamania kosci czaszki: nalezy zapamiçtac, ze uraz który doprowadzil do zlamania kosci czasz-ki, prawdopodobnie wywolal równiez obrazenia mózgu. O zlamaniu czaszki swiadczy niestabil-nosc kosci podczas oceny poszkodowanego. Po-nadto nalezy podejrzewac zlamanie czaszki, je-zeli podczas oceny poszkodowanego stwierdzi-my obecnosc duzego krwiaka lub obrzçku skóry glowy. у obrazenia mózgu:

- wstrz^snienie mózgu: najczçsciej wystçpu-je utrata przytomnosci lub spl^tanie o róznym czasie trwania po którym nastçpuje powrót do pelnej swiadomosci u poszkodowanego, moze wyst^pic niepamiçc wsteczna (co siç stalo), zaburzenia orientacji (co do miejsca, czasu). Po-szkodowany moze zglaszac zawroty i ból glo-wy, nudnosci, dzwonienie w uszach.

- stluczenie mózgu: najczçsciej poszkodowany bçdzie nieprzytomny lub bçd^ wystçpowa-ly zaburzenia swiadomosci (spl^tanie, niepa-miçc, nieadekwatne zachowanie). W zalezno-sci od miejsca stluczenia w mózgu u poszkodowanego mog3 wyst^pic: oslabienie, zaburzenia mowy, zaburzenia motoryki, zmiany osobowo-sci (np. nadmierna agresja).

- krwawienie podpajçczyrnwkowe: krew, która gromadzi siç w przestrzeni podpajçczy^wko-wej, drazni tkanki, w wyniku czego dochodzi do przesi^kania plynu z przestrzeni wewn^trz-

naczyniowej do mózgu i narastania obrzçku. U poszkodowanego czçstymi objawami s^: ból glowy, wymioty, spi^czka.

- krwawienie wewn^trzczaszkowe: w zaleznosci od miejsca zbierania siç krwi mozna wyróznic:

l. krwiak nadtwardówkowy (krew gromadzi siç miçdzy koscmi czaszki a opon^. twar-d3), najczçsciej po urazie glowy dochodzi do utraty przytomnosci. Nastçpnie poszko-dowany odzyskuje przytomnosc. Po uplywie kilku minut do kilku godzin u poszkodowa-nego mog3 wyst^pic wymioty, bóle glowy, zaburzenia psychiczne, narastaj^ce zaburze-nia przytomnosci, porazenie polowicze (po stronie przeciwnej do krwiaka), czçsto wy-

Tabela 1.

Objawy obrazenia glowy i post^powanie - skrot

Table 1.

Symptoms of head injuries and treatment - summary

stçpuje poszerzenie zrenicy po stronie obrazenia i brak jej reakcji na swiatlo.

2. krwiak podtwardówkowy (krew gromadzi siç miçdzy opon3 tward^ a pajçcz^. Do typo-wych objawów nalezy bóle glowy, zaburzenia przytomnosci, objawy ogniskowe (np. niewyrazna mowa, oslabienie sily miçsnio-wej jednej konczyny lub jednej polowy cia-la).

3. krwiak wewn^trzmózgowy: (krew groma-dzi siç wewn^trz mózgu). Objawy zalez^. od miejsca lokalizacji krwiaka i jego wielkosci. Czçsto wystçpuj^ zaburzenia przytomnosci. U przytomnych mog3 wystçpowac zaburze-nia mowy, oslabienie sily miçsniowej, wy-mioty, ból glowy.

Uwaga! Jezeli poszkodowany z krwawi^c^. ran^. glowy ma objawy wstrz^su hipowolemicznego, to nalezy kontynuowac ocenç poszkodowanego pod k^tem obecnosci krwawienia z innego miejsca (u poszko-dowanego doroslego rzadko dochodzi do utraty du-zej ilosci krwi tylko z rany skóry glowy).

2. Obrazenia i podejrzenie obrazeñ krçgoslupa

Ryc. 2. Obrazenia i podejrzenia obrazen krçgoslupa Fig. 2. Injuries and suspected spine injuries

2.l. Rozpoznanie miejsca zdarzenia

у zabezpieczenie ratowników у identyfikacja zagrozen у liczba poszkodowanych у potrzebne dodatkowe sily i srodki у mechanizm zdarzenia

Ocena stanu przytomnosci skala AVPU zaburzenia swiadomosci róznego stopnia, najczçsciej nieprawidlowa (nieprzytomny, senny, pobudzony, agresywny, zaburzenia mowy)

Sposöb udroznienia drög oddechowych (A) przez wysuniçcie zuchwy

Ocena oddechu (B) czçstotliwosc oddechu: rózna, zwykle zwolniona

Ocena krçzenia (C) czçstotliwosc tçtna: zwykle zwolniona

Objawy ból glowy, zawroty glowy, dzwonienie w uszach, nudnosci, wymioty, moze wystçpowac niepamiçc wsteczna (co siç stalo), zaburzenia orientacji (co do miejsca, czasu), prçzenia, drgawki, ulozenie ciala (konczyny górne zgiçte, dolne wyprostowane ^ pozycja odkorowania; konczyny górne i dolne wyprostowane ^ pozycja odmózdzeniowa), siniaki, rany, krwawienie, znieksztalcenie, wyplyw krwi i/lub plynu mózgowo-rdzeniowego z uszu i/lub nosa, zasinienie wokól oczodolów („krwiaki okularowe”), obrzçk i/lub przebarwienie za uchem („objaw Battle’a”), zrenice (poszerzone, nie reaguj3 na swiatlo ^ prawdopodobnie uszkodzenie pnia mózgu; poszerzone, reaguj3 na swiatlo ^ uszkodzenie czçsto ma charakter odwracalny; jednostronnie poszerzona, reaguje na swiatlo ^ objaw wzrostu cisnienia sródczaszkowego)

Uwaga! W przypadku zauwazenia intensywnego krwotoku nalezy go natychmiast uwidocznic i zata-mowac przez zastosowanie w miejscu krwawienia ucisku bezposredniego lub opatrunku uciskowego albo powyzej miejsca krwawienia (na udzie lub ra-mieniu w zaleznosci od miejsca krwawienia) opaski zaciskowej.

2.2. Stabilizacja odcinka szyjnego krçgoslupa

Ratownik kierjcy dzialaniami z zakresu kwa-lifikowanej pierwszej pomocy powinien podejsc do poszkodowanego z przodu (twarz^. w twarz, aby po-szkodowany nie odwrócil glowy w celu zobaczenia ratownika). Podchodz^c do poszkodowanego, któ-ry jest przytomny, nalezy siç przedstawic z imie-nia, funkcji i powiedziec poszkodowanemu, aby siç nie ruszal, a po dotarciu do niego rçcznie ustabilizo-wac odcinek szyjny krçgoslupa. Po przekazaniu sta-bilizacji drugiemu ratownikowi, ratownik kieruj^-cy dzialaniami z zakresu kwalifikowanej pierwszej pomocy powinien wdrozyc sekwencjç medycznych dzialan ratowniczych.

W przypadku, gdy poszkodowany lezy i nie po-rusza siç, najpierw nalezy rçcznie ustabilizowac od-cinek szyjny krçgoslupa, a nastçpnie wdrozyc se-kwencjç medycznych dzialan ratowniczych.

Uwaga! Wszystkich poszkodowanych z obrazenia-mi glowy i szyi nalezy traktowac jak poszkodowa-nych z obrazeniami krçgoslupa.

2.3. Sekwencja medycznych dzialañ ratowniczych

у Ocena stanu przytomnosci: przytomny lub za-burzenia swiadomosci róznego stopnia (skala AVPU)

- Ocena droznosci dróg oddechowych (A):

- sprawdzenie, czy w jamie ustnej nie ma ciala obcego: ewentualnie usuniçcie

у w przypadku zaburzen i/lub braku droznosci: udroznienie dróg oddechowych przez: wysuniç-cie zuchwy

y Ocena oddechu (B): czçstotliwosc oddechu: rózna у Oddech obecny: utrzymanie droznosci dróg odde-chowych (u osoby glçboko nieprzytomnej rozwa-zyc zalozenie odpowiedniego rozmiaru rurki ust-no-gardlowej) y Tlenoterapia: zastosowanie maski z workiem re-zerwuarowym i przeplywem tlenu І5 l/minutç

Uwaga! W przypadku zauwazenia intensywnego krwotoku nalezy go natychmiast uwidocznic i zata-

mowac przez zastosowanie w miejscu krwawienia ucisku bezposredniego lub opatrunku uciskowego albo powyzej miejsca krwawienia (na udzie lub ra-mieniu w zaleznosci od miejsca krwawienia) opaski zaciskowej.

y Wywiad ratowniczy: wypadek komunikacyjny, upadek z wysokosci, skok do wody, sila dziala-j^ca osiowo, urazy przenikaj^ce w okolicy krçgoslupa lub jego poblizu, poszkodowany nieprzy-tomny po urazie y Ocena poszkodowanego pod k^tem istniej^cych obrazen i dolegliwosci

Objawy, które mog^ wystçpowac w przypad-ku obrazenia krçgoslupa i/lub rdzenia krçgowego

у ból szyi i pleców, у znieksztalcenie obrysów krçgoslupa, у napiçcie miçsni wzdluz krçgoslupa, у zaburzenia czucia (drçtwienie, mrowienie), у ubytki/utrata czucia,

y zaburzenia ruchowe (oslabienie lub brak mozli-wosci wykonania samodzielnie ruchów konczy-nami),

у niedowlad lub obnizenie napiçcia miçsniowego, у utrata kontroli nad zwieraczami (mozliwosc mi-mowolnego oddania moczu lub stolca), у wstrz^s rdzeniowy.

y Wdrozenie postçpowania adekwatnego do dole-gliwosci i obrazen stwierdzonych u poszkodowa-nego

- w razie koniecznosci ewakuacji unieruchomie-nie poszkodowanego na noszach typu deska

Wskazania do ewakuacji:

у bezposrednie lub przewidywane w krótkim cza-sie zagrozenie dla zycia ratownika i ratowanego, у brak mozliwosci oceny funkcji zyciowych w miejscu, w którym znajduje siç poszkodowany, y ciçzki stan poszkodowanego wymagaj^cy podjç-cia czynnosci z zakresu kwalifikowanej pierwszej pomocy w ci^gu І-2 minut, aby zapobiec smierci (najczçsciej wstrz^s).

Uwaga! Ciala obcego wbitego w poszkodowanego nie nalezy usuwac poza dwoma wyj^tkami:

1. cialo obce, które powoduje niedroznosc dróg od-dechowych,

2. cialo obce w mostku w sytuacji koniecznosci wy-konywania zewnçtrznego masazu serca.

y Termoizolacja

y Regularna ocena funkcji zyciowych i postçpowa-nie adekwatne do stanu poszkodowanego у Wsparcie psychiczne: w przypadku osób przy-tomnych

C Uwaga! W przypadku braku prawidlowego oddechu ^ RKO (procedura nr 3 lub 4).

y Ocena krçzenia (C): czçstotliwosc tçtna - prawi-dlowa moze byc zwolniona

Tabela 2.

Objawy obrazenia krçgoslupa i postçpowanie

- skrót

Table 2.

Symptoms of the spine injuries and treatment - summary

Ocena stanu przytomnosci skala AVPU przytomny lub zaburzenia swiadomosci róznego stopnia

Sposób udroznienia dróg oddechowych (A) wysuniçcie zuchwy

Ocena oddechu (B) czçstotliwosc oddechu: rózna

Ocena kr^zenia (C) czçstotliwosc tçtna: prawidlowa moze byc zwolniona

Objawy ból szyi i pleców, znieksztalcenie obrysów krçgoslupa, napiçcie miçsni wzdluz krçgoslupa, zaburzenia czucia (drçtwienie, mrowienie), ubytki/ utrata czucia, zaburzenia ruchowe (oslabienie lub brak mozliwosci wykonania samodzielnie ruchów konczynami), niedowlad lub obnizenie napiçcia miçsniowego, utrata kontroli nad zwieraczami (mozliwosc mimowolnego oddania moczu lub stolca), wstrz^s rdzeniowy.

З. Obrazenia i podejrzenie obrazeñ klatki piersiowej

Ryc. З. Obrazenia i podejrzenia obrazen klatki piersiowej Fig. З. Injuries and suspected chest injuries

З.1. Rozpoznanie miejsca zdarzenia

у zabezpieczenie ratowników

у identyfikacja zagrozen у liczba poszkodowanych у potrzebne dodatkowe sily i srodki у mechanizm zdarzenia

Uwaga! Jezeli istnieje podejrzenie obrazenia glowy i/lub krçgoslupa przy podejsciu do poszkodowane-go nalezy ustabilizowac odcinek szyjny krçgoslupa.

Uwaga! W przypadku zauwazenia intensywnego krwotoku nalezy go natychmiast uwidocznic i zata-mowac przez zastosowanie w miejscu krwawienia ucisku bezposredniego lub opatrunku uciskowego albo powyzej miejsca krwawienia (na udzie lub ra-mieniu w zaleznosci od miejsca krwawienia) opaski zaciskowej.

З.2. Sekwencja medycznych dzialañ ratowniczych

у Ocena stanu przytomnosci: przytomny lub zaburzenia swiadomosci róznego stopnia (skala AVPU) у Ocena droznosci dróg oddechowych (A):

- sprawdzenie, czy w jamie ustnej nie ma ciala obcego: ewentualnie usuniçcie

- w przypadku zaburzen i/lub braku droznosci: udroznienie dróg oddechowych:

1. poszkodowany nieprzytomny bez podejrze-nia obrazenia krçgoslupa: odgiçcie glowy i uniesienie zuchwy

2. poszkodowany nieprzytomny z podejrze-niem obrazenia krçgoslupa: wysuniçcie zu-chwy

у Ocena oddechu (B): czçstotliwosc oddechu: róz-na, zwykle przyspieszona у Oddech obecny: utrzymanie droznosci dróg odde-chowych (u osoby glçboko nieprzytomnej rozwa-zyc zalozenie odpowiedniego rozmiaru rurki ust-no-gardlowej) y Tlenoterapia: zastosowanie maski z workiem re-zerwuarowym i przeplywem tlenu І5 l/minutç

(Uwaga! W przypadku braku prawidlowego Л oddechu ^ RKO (procedura nr 3 lub 4). J

у Ocena kr^zenia (C): czçstotliwosc tçtna - rózna, zwykle przyspieszona

Uwaga! W przypadku zauwazenia intensywnego krwotoku nalezy go natychmiast uwidocznic i zata-mowac przez zastosowanie w miejscu krwawienia ucisku bezposredniego lub opatrunku uciskowego albo powyzej miejsca krwawienia (na udzie lub ra-mieniu w zaleznosci od miejsca krwawienia) opaski zaciskowej.

y Wywiad ratowniczy: dusznosc, ból, (nasilaj^cy siç podczas oddychania), odkrztuszanie krwi

y Ocena poszkodowanego pod k^tem istniej^cych obrazen i dolegliwosci

Objawy, które mog^ wystçpowac w przypadku obrazenia klatki piersiowej:

у w obrçbie szyi: poszerzenie zyl szyjnych, przesu-niçcie tchawicy z linii posrodkowej ciala y w obrçbie klatki piersiowej: siniaki, rany, odglos syczenia podczas wchodzenia powietrza przez ranç do srodka klatki piersiowej, widoczne b^-belki podczas wydostawania siç powietrza na ze-wn^trz klatki piersiowej, znieksztalcenia, niesy-metryczne unoszenie siç klatki piersiowej pod-czas oddychania, wiotka klatka piersiowa (zapa-danie siç czçsci klatki piersiowej podczas wdechu i unoszenie siç podczas wydechu), y dotykiem: bolesnosc, niestabilnosc, obrzçk, odma podskórna у mozliwe objawy wstrz3.su

y Wdrozenie postçpowania adekwatnego do dole-gliwosci i obrazen stwierdzonych u poszkodowa-nego

- rana dr^z^ca: opatrunek zastawkowy

- wiotka klatka piersiowa: rçczna stabilizacja klatki piersiowej

- pozycja pólsiedz^ca

Uwaga! W przypadku wspólistniej^cego podejrze-nia obrazenia glowy lub odcinka szyjnego krçgoslu-pa, o ile poszkodowany zostal unieruchomiony na desce i nie wystçpuj^ objawy wstrz^su, deskç nale-zy uniesc od strony glowy w stosunku do podloza.

Uwaga! Ciala obcego wbitego w poszkodowanego nie nalezy usuwac poza dwoma wyj^tkami:

1. cialo obce, które powoduje niedroznosc dróg od-dechowych,

2. cialo obce w mostku w sytuacji koniecznosci wy-konywania zewnçtrznego masazu serca.

^ Uwaga! W przypadku wystçpowania objawów ^ wstrz^su hipowolemicznego (poszkodowany blady, spocony, zaburzenia swiadomosci, oddech przyspieszony, tçtno przyspieszone, slabo wyczuwalne na tçtnicy promieniowej, nawrót kapilarny > 2 sekund) nalezy wdrozyc wstçpne ^________postçpowanie przeciwwstrz^sowe._________^

y Termoizolacja

y Regularna ocena funkcji zyciowych i postçpowa-nie adekwatne do stanu poszkodowanego у Wsparcie psychiczne: w przypadku osób przy-tomnych

З.З. Przeglqd najczçstszych obrazeñ klatki piersiowej

y zlamanie zeber: u poszkodowanego moze wyst^-pic silny, kluj^cy ból w klatce piersiowej, nasila-

j^cy siç podczas ruchów oddechowych lub kaszlu, z róznym stopniem utrudnienia oddychania; y otwarta odma oplucnowa: powstaje w wyniku uszkodzenia sciany klatki piersiowej. Podczas wdechu powietrze przez ranç wchodzi do jamy oplucnej (slychac odglosy ssania). Przy wydechu powietrze wydostaje siç przez ranç na zewn^trz (widac b^belki). Powietrze, które dostaje siç do jamy oplucnowej, nie wchodzi do pluc poszkodo-wanego (nie uczestniczy w wymianie gazowej). Przy ocenie poszkodowanego widac ss^c^. ranç klatki piersiowej; y prçzna odma oplucnowa: powstaje w wyniku obrazenia tçpego lub przenikaj^cego, które powodu-je powstanie mechanizmu zastawkowego (powie-trze dostaje siç do jamy oplucnej, ale nie moze siç stamt^d wydostac). Powoduje to zapadanie siç pluca po stronie odmy. W miarç wzrostu cisnie-nia w jamie oplucnej moze dojsc do przesuniç-cia tchawicy i sródpiersia na stronç przeciwn^. do odmy (poszerzone zyly szyjne, przesuniçcie tchawicy), co powoduje zaburzenia wentylacji oraz krçzenia w obszarze klatki piersiowej. Natomiast zagiçcie siç zyly glównej górnej i dolnej zmniej-sza naplyw krwi do serca; y wiotka klatka piersiowa: powstaje w wyniku zla-mania co najmniej trzech s^siednich zeber w co najmniej dwóch miejscach. Wylamane „okienko” podczas oddychania porusza siç odwrotnie w sto-sunku do reszty klatki piersiowej (w czasie wdechu zapada siç, w czasie wydechu unosi siç do góry). Powoduje to zaburzenia wentylacji; y masywne krwawienie do jamy oplucnej: powstaje w wyniku obrazenia, które powoduje uszkodzenie naczyn krwionosnych. W miarç zwiçkszania siç ilosci krwi w oplucnej, pluco po stronie krwawienia jest uciskane (zaburzenia wentylacji); y tamponada serca: powstaje najczçsciej w wyniku obrazenia penetruj^cego. Krew, która gromadzi siç miçdzy sercem a osierdziem, uciska na komo-ry i powoduje zmniejszenie rzutu serca; y stluczenie serca: powstaje w wyniku obrazenia tçpego. Objawy podobne s^ do objawów zawa-lu miçsnia sercowego: ból w klatce piersiowej, wstrz^s;

у urazowe pçkniçcie aorty: w wyniku szybkiej utra-ty krwi dochodzi do smierci; y obrazenia tchawicy i/lub drzewa oskrzelowego: u poszkodowanego wystçpowac moze odma pod-skórna na klatce piersiowej, szyi i twarzy; у rozdarcie przepony: przerwanie ci^glosci przepo-ny moze spowodowac przemieszczenie siç narz^-dów jamy brzusznej do klatki piersiowej, co moze doprowadzic do wyst^pienia zaburzen wentylacji; y obrazenia przelyku: mog3 spowodowac zapalenie sródpiersia;

y stluczenie pluca: moze doprowadzic do niedotle-nienia.

Tabela 3.

Objawy obrazenia klatki piersiowej i post^powanie - skrot

Table 3.

Symptoms of chest injuries and treatment

- summary

Ocena stanu przytomnosci skala AVPU

Sposób

udroznienia

dróg

oddechowych

(A)

Ocena oddechu (B)

Ocena krqzenia (C)

Objawy

przytomny lub zaburzenia swiadomosci róznego stopnia

1) poszkodowany nieprzytomny bez podejrzenia obrazenia krggoslupa: odgigcie glowy i uniesienie zuchwy 2) poszkodowany nieprzytomny z podejrzeniem obrazenia krggoslupa: _________wysunigcie zuchwy_________

czgstotliwosc oddechu: rózna, zwykle ______________przyspieszona_______________

czgstotliwosc tgtna: rózna, zwykle ___________przyspieszona______________

dusznosc, ból, (nasilajqcy sig podczas oddychania), odkrztuszanie krwi w obrgbie szyi: poszerzenie zyl szyjnych, przesunigcie tchawicy z linii posrodkowej ciala w obrgbie klatki piersiowej: siniaki, rany, odglos ssania podczas wchodzenia powietrza przez rang do srodka klatki piersiowej, widoczne bqbelki podczas wydostawania sig powietrza na zewnqtrz klatki piersiowej, znieksztalcenia, niesymetryczne unoszenie sig klatki piersiowej podczas oddychania, wiotka klatka piersiowa (zapadanie sig czgsci klatki piersiowej podczas wdechu i unoszenie sig podczas wydechu), dotykiem: bolesnosc, niestabilnosc, obrzgk, odma podskórna __________mozliwe objawy wstrzq.su_____________

4. Obrazenia i podejrzenie obrazen brzucha

Ryc. 4. Obrazenia i podejrzenia obrazen brzucha Fig. 4. Injuries and suspected abdominal injuries

4.1. Rozpoznanie miejsca zdarzenia:

• zabezpieczenie ratowników

• identyfikacja zagrozen

• liczba poszkodowanych

• potrzebne dodatkowe sily i srodki

• mechanizm zdarzenia

Uwaga! Jezeli istnieje podejrzenie obrazenia glowy i/lub krggoslupa, przy podejsciu do poszkodo-wanego nalezy zachowac zasady stabilizacji odcin-ka szyjnego krggoslupa.

Uwaga! W przypadku zauwazenia intensywnego krwotoku nalezy go natychmiast uwidocznic i zata-mowac przez zastosowanie w miejscu krwawienia ucisku bezposredniego lub opatrunku uciskowego albo powyzej miejsca krwawienia (na udzie lub ra-mieniu w zaleznosci od miejsca krwawienia) opaski zaciskowej.

4.2. Sekwencja medycznych dzialan ratowniczych

• Ocena stanu przytomnosci: przytomny lub zaburzenia swiadomosci róznego stopnia (skala AVPU)

• Ocena droznosci dróg oddechowych (A):

- sprawdzenie, czy w jamie ustnej nie ma ciala obcego: ewentualnie usunigcie

- w przypadku zaburzen i/lub braku droznosci -udroznienie dróg oddechowych:

1. poszkodowany nieprzytomny bez podejrze-nia obrazenia krggoslupa: odgigcie glowy i uniesienie zuchwy

2. poszkodowany nieprzytomny z podejrze-niem obrazenia krggoslupa: wysunigcie zu-chwy

• Ocena oddechu (B): czgstotliwosc oddechu - róz-na, moze byc przyspieszona

• Oddech obecny: utrzymanie droznosci dróg odde-chowych (u osoby glgboko nieprzytomnej rozwa-zyc zalozenie odpowiedniego rozmiaru rurki ust-no-gardlowej)

• Tlenoterapia: zastosowanie maski z workiem re-zerwuarowym i przeplywem tlenu 15 l/minutg

Uwaga! W przypadku braku prawidlowego oddechu ^ RKO (procedura nr 3 lub 4).

• Ocena krqzenia (C): czgstotliwosc tgtna - rózna, moze byc przyspieszona

Uwaga! W przypadku zauwazenia intensywnego krwotoku nalezy go natychmiast uwidocznic i zata-mowac przez zastosowanie w miejscu krwawienia ucisku bezposredniego lub opatrunku uciskowego albo powyzej miejsca krwawienia (na udzie lub ra-mieniu w zaleznosci od miejsca krwawienia) opaski zaciskowej.

у Wywiad ratowniczy: ból

y Ocena poszkodowanego pod k^tem istniej^cych obrazen i dolegliwosci

Objawy, które mog^ wystçpowac w przypad-ku obrazenia brzucha:

у w obrçbie brzucha: siniaki, rany, krwawienie, wy-trzewienie (jelita wydostaj^. siç przez ranç w po-wlokach brzucha na zewn^trz), zwiçkszenie ob-wodu brzucha y dotykiem: brzuch bolesny, napiçty, twardy у mozliwe objawy wstrz^su

y Wdrozenie postçpowania adekwatnego do dole-gliwosci i obrazen stwierdzonych u poszkodowa-nego

- rana z wytrzewieniem: wilgotny opatrunek oslaniaj^cy, przykryty foli^.

- rana bez wytrzewienia: opatrunek oslaniaj^cy

- pozycja lez^ca z nogami ugiçtymi w kolanach

Uwaga! Ciala obcego wbitego w poszkodowanego nie nalezy usuwac poza dwoma wyj^tkami:

1. cialo obce, które powoduje niedroznosc dróg od-dechowych,

2. cialo obce w mostku w sytuacji koniecznosci wy-konywania zewnçtrznego masazu serca.

^ Uwaga! W przypadku wystçpowania objawów ^ wstrz^su hipowolemicznego (poszkodowany blady, spocony, zaburzenia swiadomosci, oddech przyspieszony, tçtno przyspieszone, slabo wyczuwalne na tçtnicy promieniowej, nawrót kapilarny > 2 sekund) nalezy wdrozyc wstçpne postçpowanie przeciwwstrz^sowe.

y Termoizolacja

y Regularna ocena funkcji zyciowych i postçpowa-nie adekwatne do stanu poszkodowanego у Wsparcie psychiczne: w przypadku osób przy-tomnych

4.3. Przeglqd najczçstszych obrazeñ brzucha:

y Obrazenia narz^dów mi^zszowych (w^troba, sle-dziona, nerki): duze ryzyko krwawienia. y Obrazenia narz^dów jamistych (zol^dek, jelita): duze ryzyko zapalenia otrzewnej.

Uwaga! Zlamanie dolnych zeber wi^ze siç z duzym ryzykiem obrazen w^troby lub sledziony.

Tabela 4.

Objawy obrazenia brzucha i postçpowanie

- skrót

Table 4.

Symptoms of abdominal injuries and treatment - summary

Ocena stanu przytomnosci skala AVPU przytomny lub zaburzenia swiadomosci róznego stopnia

Sposób udroznienia dróg oddechowych (A) І) poszkodowany nieprzytomny bez podejrzenia obrazenia krçgoslupa: odgiçcie glowy i uniesienie zuchwy 2) poszkodowany nieprzytomny z podejrzeniem obrazenia krçgoslupa: wysuniçcie zuchwy

Ocena oddechu (B) czçstotliwosc oddechu: rózna, moze byc przyspieszona

Ocena kr^zenia (C) czçstotliwosc tçtna: rózna, moze byc przyspieszona

Objawy ból, w obrçbie brzucha: siniaki, rany, krwawienie, wytrzewienie (jelita wydostaj^ siç przez ranç w powlokach brzucha na zewn^trz), zwiçkszenie obwodu brzucha dotykiem: brzuch bolesny, napiçty, twardy mozliwe objawy wstrz^su

5. Obrazenia i podejrzenie obrazeñ narzqdu ruchu

Drocedura 10

Ponowna ocena kr^zenia ponizej micjsca uszkodzcma

Ryc. 5. Obrazenia i podejrzenia obrazen narz^du ruchu Fig. 5. Injuries and suspected locomotor injuries

5.1. Rozpoznanie miejsca zdarzenia

• zabezpieczenie ratowników

• identyfikacja zagrozen

• liczba poszkodowanych

• potrzebne dodatkowe sily i srodki

• mechanizm zdarzenia

Uwaga! Jezeli istnieje podejrzenie obrazenia glo-wy i/lub kr^goslupa, przy podejsciu do poszkodo-wanego nalezy zachowac zasady stabilizacji odcin-ka szyjnego kr^goslupa.

Uwaga! W przypadku zauwazenia intensywnego krwotoku nalezy go natychmiast uwidocznic i zata-mowac przez zastosowanie w miejscu krwawienia ucisku bezposredniego lub opatrunku uciskowego albo powyzej miejsca krwawienia (na udzie lub ra-mieniu w zaleznosci od miejsca krwawienia) opaski zaciskowej.

5.2. Sekwencja medycznych dzialan ratowniczych

• Ocena stanu przytomnosci: przytomny lub za-burzenia swiadomosci róznego stopnia (skala AVPU)

• Ocena droznosci dróg oddechowych (A):

- sprawdzenie, czy w jamie ustnej nie ma ciala obcego: ewentualnie usuni^cie

- w przypadku zaburzen i/lub braku droznosci -udroznienie dróg oddechowych:

1. poszkodowany nieprzytomny bez podejrze-nia obrazenia kr^goslupa: odgi^cie glowy i uniesienie zuchwy

2. poszkodowany nieprzytomny z podejrzeniem obrazenia kr^goslupa: wysuni^cie zuchwy

• Ocena oddechu (B): cz^stotliwosc oddechu: róz-na, moze byc przyspieszona

• Oddech obecny: utrzymanie droznosci dróg oddechowych (u osoby gl^boko nieprzytomnej rozwa-zyc zalozenie odpowiedniego rozmiaru rurki ust-no-gardlowej)

• Tlenoterapia: zastosowanie maski z workiem re-zerwuarowym i przeplywem tlenu 15 l/minut^

• Ocena kr^zenia (C): cz^stotliwosc t^tna - rózna, moze byc przyspieszona

Uwaga! W przypadku zauwazenia intensywnego krwotoku nalezy go natychmiast uwidocznic i zata-mowac przez zastosowanie w miejscu krwawienia ucisku bezposredniego lub opatrunku uciskowego albo powyzej miejsca krwawienia (na udzie lub ra-mieniu w zaleznosci od miejsca krwawienia) opaski zaciskowej.

• Wywiad ratowniczy: ból

• Ocena poszkodowanego pod k^tem istniej^cych obrazen i dolegliwosci

Objawy, które mog^ wyst^powac w przypadku obrazenia narz^du ruchu

• w obr^bie konczyn: siniaki, rany, krwawienie, znieksztalcenie

• dotykiem: bolesnosc, niestabilnosc, obrz^k, zabu-rzenia ukrwienia i czucia ponizej miejsca uszko-dzenia

• mozliwe objawy wstrz^su

• Wdrozenie post^powania adekwatnego do dole-gliwosci i obrazen stwierdzonych u poszkodowa-nego

- r^czna stabilizacja konczyny

- ocena kr^zenia ponizej miejsca uszkodzenia (ocena ucieplenia i zabarwienia skóry)

- stabilizacja:

1. zwichni^cie: stabilizacja w pozycji zastanej,

2. skr^cenie: stabilizacja w pozycji zblizonej do fizjologicznej w razie braku mozliwosci w pozycji zastanej,

3. zlamanie otwarte: stabilizacja w pozycji zbli-zonej do fizjologicznej w razie braku mozli-wosci w pozycji zastanej, opatrunek na ran^,

4. zlamanie zamkni^te: stabilizacja w pozycji zblizonej do fizjologicznej w razie braku mozliwosci w pozycji zastanej.

- unieruchomienie

- ponowna ocena kr^zenia ponizej uszkodzenia

Uwaga! W przypadku wspólistniej^cego podejrze-nia obrazenia glowy lub odcinka szyjnego kr^go-slupa poszkodowanego nalezy unieruchomic na noszach typu deska.

^ Uwaga! W przypadku wystgpowania objawów ^ wstrz^su hipowolemicznego (poszkodowany blady, spocony, zaburzenia swiadomosci, oddech przyspieszony, t^tno przyspieszone, slabo wyczuwalne na t^tnicy promieniowej, nawrót kapilarny > 2 sekund) nalezy wdrozyc wst^pne post^powanie przeciwwstrz^sowe.

5.3. Ogólne zasady unieruchomienia

• nalezy uwidocznic miejsce obrazenia

• przed przyst^pieniem do unieruchamiania konczyny, niezaleznie od rodzaju zastosowanego sprz^tu, nalezy usun^c wszystkie elementy, które mog^. w miar^ narastania obrz^ku ograniczyc kr^zenie w konczynie (buty, odziez, bizuteria itp.)

• zasada Potta:

- w przypadku zlaman unieruchamiamy uszko-dzon^. konczyny + co najmniej dwa s^siednie stawy

Uwaga! W przypadku braku prawidlowego oddechu ^ RKO (procedura nr 3 lub 4).

- w przypadku skr^cen, zwichni^c unierucha-miamy uszkodzony staw + co najmniej kosci tworz^ce ten staw

• unieruchomienie zlaman, skr^cen (nie zwich-ni^c!) powinno byc poprzedzone prób^. przywró-cenia fizjologicznego ustawienia konczyny

Fizjologiczne ustawienie konczyny:

• górna: palce zgi^te, w nadgarstku zgi^cie grzbie-towe ok. 30o, przedrami^ odwrócone, lokiec pod k^tem prostym

• dolna: stopa pod k^tem prostym w stosunku do podudzia, lekko zgi^te kolano i staw biodrowy

• nalezy zastosowac jedynie delikatny wyci^g (nie stosowac sily wi^kszej niz 5 kg)

• jesli napotyka si^ opór, nalezy unieruchomic kon-czyn^ w pozycji zastanej

5.4. Rodzaje unieruchomien:

• szyny Kramera: uniwersalny stabilizator konczyn górnych i dolnych, wykonany z materialu, który moze byc dowolnie profilowany

• chusta trójk^tna

• deska ortopedyczna

Zapami^taj! W bardzo nagl^cych przypadkach,

jako unieruchomienie róznych towarzysz^cych ob-

razen konczyn, moze wystarczyc unieruchomienie

na noszach typu deska.

• szyny (materac) podcisnieniowe: skladaj^. si^ z powietrzoszczelnych, przepuszczalnych dla promieni RTG plastykowych lub gumowych po-wlok. S3. one wypelnione niemal w % g^bczasty-mi kuleczkami z tworzywa sztucznego. Po dopa-sowaniu materaca (szyny) do ksztaltu ciala (konczyny) i odessaniu z niego powietrza za pomoc^. pompki prózniowej powstaje szynowanie, które z jednej strony dokladnie przylega, zapobiegaj^c powstawaniu miejsc ucisku, z drugiej zas staje si^ tak mocne, ze nie jest mozliwe zadne znaczniej -sze przesuni^cie si^ odlamów, pacjenta zas moz-na wyj^c z materaca (konczyny z szyny) tylko po usuni^ciu prózni. Takie unieruchomienie jest szczególnie przydatne w wypadku zlamania kr^-goslupa, miednicy i kosci udowej.

• szyny wyci^gowe: zastosowanie szyn wyci^-gowych poddaje odlamy dzialaniu poci^gania wzdluz dlugiej osi. Szyny wyci^gowe przezna-czone s^. do stosowania w zlamaniach zamkni^-tych kosci udowej. Powinny byc zdejmowane w warunkach bloku operacyjnego.

• jako ostatecznosc, w przypadku braku odpowied-niego sprz^tu: noga do nogi/patyka itp.

Zasady unieruchamiania szynami typu Kramer:

• staw barkowy, obojczyk, lopatka, kosc ramien-na, staw lokciowy: szyn^ nalezy zalozyc od zdro-wej lopatki, przez górn^. cz^sc pleców do palców uszkodzonej konczyny,

• przedrami^, r^ka: szyn^ nalezy zalozyc od górnej polowy ramienia poza palce poszkodowanego. Staw lokciowy w miar^ mozliwosci nalezy unieruchomic pod k^tem zblizonym do k^ta prostego. Palce w miar^ mozliwosci nalezy unieruchomic w polozeniu lekkiego zgi^cia (np. podlozyc pod dlon rolk^ bandaza),

• staw biodrowy, udo: najdluzsz^. szyn^ po wymo-delowaniu i wygi^ciu koncowym o 180° nalezy ulozyc po stronie wewn^trznej tak, aby siégala od pachwiny do stopy (szyn^ nalezy zgi^c pod po-deszw^), drug^. szyn^ po wymodelowaniu nalezy ulozyc po stronie zewn^trznej konczyny tak, aby siégala od pachy az do stopy,

• staw kolanowy: szyn^ nalezy po wymodelowaniu zalozyc tak, aby siégala przynajmniej do polowy dlugosci uda,

• podudzie, staw skokowy: jedn^. szyn^ po wymodelowaniu nalezy umiescic od tylnej strony, zgi^-t^. pod stop^. tak, aby siégala od polowy uda poza palce, drug^. szyn^ po przymocowaniu pierwszej nalezy przylozyc po stronie zewn^trznej konczy-ny,

• stopa: szyn^ po wymodelowaniu nalezy ulozyc na tylnej powierzchni podudzia i podeszwie tak, aby siégala od polowy podudzia poza palce.

Uwaga! Ciala obcego wbitego w poszkodowanego

nie nalezy usuwac poza dwoma wyj^tkami:

1. cialo obce, które powoduje niedroznosc dróg od-dechowych,

2. cialo obce w mostku w sytuacji koniecznosci wy-konywania zewn^trznego masazu serca.

• Termoizolacja

• Regularna ocena funkcji zyciowych i post^powa-nie adekwatne do stanu poszkodowanego

• Wsparcie psychiczne: w przypadku osób przy-tomnych

5.5. Przeglqd najczgstszych obrazen narz^du

ruchu

• zlamanie zamkni^te,

• zlamanie otwarte,

• skr^cenie: polega na naci^gni^ciu lub naderwaniu aparatu wi^zadlowo-torebkowego stawu, zwykle wyst^puje znieksztalcenie okolicy stawu z zacho-wan^. ruchomosci^,

• zwichni^cie: polega na trwalym przemieszczeniu powierzchni stawowych z naderwaniem lub roze-rwaniem aparatu stabilizuj^cego, zwykle wyst^-

puje widoczna deformacja okolicy stawu z przy-jgciem ulozenia przymusowego.

Uwaga! Na miejscu zdarzenia trudne moze byc róz-nicowanie migdzy skrgceniem i zwichnigciem a zla-maniem.

5.6. Powiklania w nastgpstwie obrazen narzqdu ruchu:

• obrazenia nerwów

• obrazenia naczyn krwionosnych

- objawy niedokrwienia konczyny po urazie: ból, bladosc, drgtwienie, brak tgtna, porazenie

- mozliwa utrata krwi przy zlamaniach:

1 zebro 200 ml

1 kr^g 100 ml

miednica 4000 ml

bark i ramig 750 ml

przedramig 400 ml

udo 1500 ml

podudzie 750 ml

• zakazenia

• cialo obce

- nie nalezy usuwac cial obcych, unieruchomic duz^. ilosci^. materialu opatrunkowego tak, aby utrzymac przedmiot tkwi^cy w ranie w miarg mozliwosci nieruchomo

• zespól ciasnoty przedzialu powigziowego

- objawy wczesne: ból, zaburzenia czucia

- objawy pózne: ból, bladosc, brak tgtna, zabu-rzenia czucia, porazenia

Tabela 5.

Objawy obrazenia narz^du ruchu i post^powanie - skrót

Table 5.

Symptoms of locomotor injuries and treatment - summary

Ocena stanu przytomnosci skala AVPU przytomny lub zaburzenia swiadomosci róznego stopnia

Sposób udroznienia dróg oddechowych (A) 1) poszkodowany nieprzytomny bez podejrzenia obrazenia krggoslupa: odgigcie glowy i uniesienie zuchwy 2) poszkodowany nieprzytomny z podejrzeniem obrazenia krggoslupa: wysunigcie zuchwy

Ocena oddechu (B) czgstotliwosc oddechu: rózna, moze byc przyspieszona

Ocena kr^zenia (C) czgstotliwosc tgtna: rózna, moze byc przyspieszona

Objawy ból w obrgbie konczyn: siniaki, rany, krwawienie, znieksztalcenie dotykiem: bolesnosc, niestabilnosc, obrzgk, zaburzenia ukrwienia i czucia ponizej miejsca uszkodzenia mozliwe objawy wstrz^su

6. Obrazenia i podejrzenie obrazen miednicy

Ryc. 6. Obrazenia i podejrzenia obrazen miednicy Fig. 6. Injuries and suspected pelvic injuries

6.1. Rozpoznanie miejsca zdarzenia:

• zabezpieczenie ratowników

• identyfikacja zagrozen

• liczba poszkodowanych

• potrzebne dodatkowe sily i srodki

• mechanizm zdarzenia

Uwaga! Jezeli istnieje podejrzenie obrazenia glo-wy i/lub krggoslupa, przy podejsciu do poszkodo-wanego nalezy zachowac zasady stabilizacji odcin-ka szyjnego krggoslupa.

Uwaga! W przypadku zauwazenia intensywnego krwotoku nalezy go natychmiast uwidocznic i zata-mowac przez zastosowanie w miejscu krwawienia ucisku bezposredniego lub opatrunku uciskowego albo powyzej miejsca krwawienia (na udzie lub ra-mieniu w zaleznosci od miejsca krwawienia) opaski zaciskowej.

6.2. Sekwencja medycznych dzialan ratowniczych

• Ocena stanu przytomnosci: przytomny lub za-burzenia swiadomosci róznego stopnia (skala AVPU)

• Ocena droznosci dróg oddechowych (A):

- sprawdzenie, czy w jamie ustnej nie ma ciala obcego: ewentualnie usunigcie

- w przypadku zaburzen i/lub braku droznosci -udroznienie dróg oddechowych:

1. poszkodowany nieprzytomny bez podejrzenia obrazenia krggoslupa: odgigcie glowy i uniesienie zuchwy

2. poszkodowany nieprzytomny z podejrze-niem obrazenia krggoslupa: wysunigcie zu-chwy

• Ocena oddechu (B): czgstotliwosc oddechu - róz-na, moze byc przyspieszona

• Oddech obecny: utrzymanie droznosci dróg odde-chowych (u osoby glgboko nieprzytomnej rozwa-

zyc zalozenie odpowiedniego rozmiaru rurki ust-no-gardlowej)

• Tlenoterapia: zastosowanie maski z workiem re-zerwuarowym i przeplywem tlenu 15 l/minutg

Uwaga! W przypadku braku prawidlowego ^ oddechu ^ RKO (procedura nr 3 lub 4). J

• Ocena kr^zenia (C): czgstotliwosc tgtna - rozna, moze byc przyspieszona

Uwaga! W przypadku zauwazenia intensywnego krwotoku nalezy go natychmiast uwidocznic i zata-mowac przez zastosowanie w miejscu krwawienia ucisku bezposredniego lub opatrunku uciskowego albo powyzej miejsca krwawienia (na udzie lub ra-mieniu w zaleznosci od miejsca krwawienia) opaski zaciskowej.

• Wywiad ratowniczy: bol

• Ocena poszkodowanego pod k^tem istniej^cych obrazen i dolegliwosci

Objawy, ktore mog^ wyst^powac w przypadku obrazenia miednicy:

• w obrgbie miednicy: siniaki, rany, krwawienie, znieksztalcenie

• dotykiem: bolesnosc, niestabilnosc, trzeszczenie.

• mozliwe objawy wstrz3.su

Uwaga! Jezeli poszkodowany jest przytomny i zgla-sza dolegliwosci bolowe w okolicy miednicy lub ogl^daniem stwierdzi sig znieksztalcenie - nie nalezy badac miednicy.

Uwaga! Jezeli stwierdzi sig niestabilnosc miednicy, nie nalezy jej badac powtornie, a przy ewakuowaniu poszkodowanego na deskg nie nalezy go rolowac [ewakuacja na deskg przez 5 ratownikow (minimum 4) lub z zastosowaniem noszy podbierakowych].

• Wdrozenie postgpowania adekwatnego do dole-gliwosci i obrazen stwierdzonych u poszkodowa-nego

- przeniesienie na nosze wlasciw^ technik^: technika wielu r^k lub nosze podbierakowe („gra-bie”)

- unieruchomienie na noszach typu deska

Uwaga! W przypadku wystgpowania objawow wstrz^su hipowolemicznego (poszkodowany blady, spocony, zaburzenia swiadomosci, oddech przyspieszony, tgtno przyspieszone, slabo wyczuwalne na tgtnicy promieniowej, nawrot kapilarny > 2 sekund) nalezy wdrozyc wstgpne postgpowanie przeciwwstrz^sowe.

Zapami^taj! Obrazenia miednicy stanowi^ bezpo-srednie zagrozenie zycia (mozliwosc utraty nawet do 4 litrow krwi).

• Termoizolacja

• Regularna ocena funkcji zyciowych i postgpowa-nie adekwatne do stanu poszkodowanego

• Wsparcie psychiczne: w przypadku osob przy-tomnych

Tabela 6.

Objawy obrazenia miednicy i postgpowanie -skrot

Table 6.

Symptoms of pelvic injuries and treatment -summary

Ocena stanu przytomnosci skala AVPU przytomny lub zaburzenia swiadomosci roznego stopnia

Sposob udroznienia drog oddechowych (A) 1) poszkodowany nieprzytomny bez podejrzenia obrazenia krggoslupa: odgigcie glowy i uniesienie zuchwy 2) poszkodowany nieprzytomny z podejrzeniem obrazenia krggoslupa: wysunigcie zuchwy

Ocena oddechu (B) czgstotliwosc oddechu: rozna, moze byc przyspieszona

Ocena kr^zenia (C) czgstotliwosc tgtna: rozna, moze byc przyspieszona

Objawy bol w obrgbie miednicy: siniaki, rany, krwawienie, znieksztalcenie dotykiem: bolesnosc, niestabilnosc, trzeszczenie. mozliwe objawy wstrz^su

7. Rany

Ryc. 7. Rany Fig. 7. Wounds

Rana - to uszkodzenie skóry lub sluzówek oraz tkanek lez^cych glçbiej wskutek urazu mechanicz-nego, wysokiej lub niskiej temperatury, substancji chemicznej.

7.1. Rozpoznanie miejsca zdarzenia

у zabezpieczenie ratowników y identyfikacja zagrozen у liczba poszkodowanych у potrzebne dodatkowe sily i srodki у mechanizm zdarzenia

Uwaga! Jezeli istnieje podejrzenie obrazenia glowy i/lub krçgoslupa przy podejsciu do poszkodowanego nalezy zachowac zasady stabilizacji odcinka szyjne-go krçgoslupa.

Uwaga! W przypadku zauwazenia intensywnego krwotoku nalezy go natychmiast uwidocznic i zata-mowac przez zastosowanie w miejscu krwawienia ucisku bezposredniego lub opatrunku uciskowego albo powyzej miejsca krwawienia (na udzie lub ra-mieniu w zaleznosci od miejsca krwawienia) opaski zaciskowej.

7.2. Sekwencja medycznych dzialañ ratowniczych

у Ocena stanu przytomnosci: przytomny lub za-burzenia swiadomosci róznego stopnia (skala AVPU)

у Ocena droznosci dróg oddechowych (A):

- sprawdzenie, czy w jamie ustnej nie ma ciala obcego: ewentualnie usuniçcie

- w przypadku zaburzen i/lub braku droznosci: udroznienie dróg oddechowych:

1. poszkodowany nieprzytomny bez podejrze-nia obrazenia krçgoslupa: odgiçcie glowy i uniesienie zuchwy

2. poszkodowany nieprzytomny z podejrze-niem obrazenia krçgoslupa: wysuniçcie zu-chwy

y Ocena oddechu (B): czçstotliwosc oddechu: róz-na, moze byc przyspieszona у Oddech obecny: utrzymanie droznosci dróg odde-chowych (u osoby glçboko nieprzytomnej rozwa-zyc zalozenie odpowiedniego rozmiaru rurki ust-no-gardlowej) y Tlenoterapia: zastosowanie maski z workiem re-zerwuarowym i przeplywem tlenu ІЗ l/minutç

C Uwaga! W przypadku braku prawidlowego Л oddechu ^ RKO (procedura nr З lub 4). J

y Ocena krçzenia (C): czçstotliwosc tçtna - rózna, moze byc przyspieszona

Uwaga! W przypadku zauwazenia intensywnego krwotoku nalezy go natychmiast uwidocznic i zata-mowac przez zastosowanie w miejscu krwawienia

ucisku bezposredniego lub opatrunku uciskowego albo powyzej miejsca krwawienia (na udzie lub ra-mieniu w zaleznosci od miejsca krwawienia) opaski zaciskowej.

y Wywiad ratowniczy: dusznosc, ból, uczucie pra-gnienia

y Ocena poszkodowanego pod k^tem istniej^cych obrazen i dolegliwosci

Objawy, które mog^ wystçpowac w przypad-ku ran:

y w obrçbie glowy i szyi: siniaki, rany, krwawienia, nierówne zrenice, zapadniçte zyly szyjne; y w obrçbie klatki piersiowej: siniaki, rany, krwawienia, znieksztalcenie; y dotykiem: bolesnosc, niestabilnosc, obrzçk, odma podskórna;

у w obrçbie brzucha: siniaki, rany, krwawienia, wy-trzewienie, zwiçkszenie obwodu brzucha; y dotykiem: bolesnosc, napiçcie, twardosc; у w obrçbie miednicy: siniaki, rany, krwawienie, znieksztalcenie; y dotykiem: bolesnosc, niestabilnosc, trzeszczenie; y w obrçbie konczyn: siniaki, rany, krwawienie, znieksztalcenie; y dotykiem: bolesnosc, niestabilnosc, obrzçk; у w obrçbie pleców i posladków: siniaki, rany, krwawienie, znieksztalcenie; y dotykiem: bolesnosc, niestabilnosc, obrzçk; у mozliwe objawy wstrz^su.

у Wdrozenie postçpowania adekwatnego do dole-gliwosci i obrazen stwierdzonych u poszkodowa-nego

- rana niekrwawi^ca: opatrunek oslaniaj^cy

- rana krwawi^ca konczyny:

у w miarç mozliwosci uniesienie konczyny do

gc^

y opatrunek uciskowy, zaklada siç go w miejscu krwawienia, uzywaj^c jalowej gazy oraz bandaza dzianego, ucisk na ranç powoduje zmniejszenie krwawienia wskutek zamkniç-cia uszkodzonych naczyn krwionosnych, jako usztywniacza mozna uzyc zrolowane-go bandaza у ucisk na duz^. tçtnicç

1. ucisk na tçtnicç ramienn^.: uciska siç czte-rema palcami w polowie dlugosci ramie-nia na jego przedniej stronie (przestrzen pomiçdzy miçsniem dwuglowym a miç-sniem trójglowym)

2. ucisk na tçtnicç udow^: uciska siç oby-dwoma kciukami mniej wiçcej w polowie pachwiny

- opaska zaciskowa, zaklada siç j^. na konczynç powyzej miejsca krwawienia, na kosc ramien-n^. lub udow^, po zalozeniu nie luzuje siç opa-

ski, nalezy zaznaczyc czas zalozenia, opaska

powinna miec szerokosc co najmniej 4 cm.

• w miarg mozliwosci unieruchomienie uszko-dzonej okolicy - unieruchomienie powodu-je zmniejszone zapotrzebowanie na tlen a co sig z tym wi^ze na doplyw krwi

- rana krwawi^ca innej okolicy ciala:

• opatrunek uciskowy;

• miejscowe ucisnigcie rany;

• w miarg mozliwosci unieruchomienie uszko-dzonej okolicy;

Uwaga! W przypadku wspólistniej^cego podejrze-nia obrazenia glowy lub odcinka szyjnego krggo-slupa poszkodowanego nalezy unieruchomic na noszach typu deska.

Uwaga! Ciala obcego wbitego w poszkodowanego nie nalezy usuwac poza dwoma wyj^tkami:

1. cialo obce, które powoduje niedroznosc dróg oddechowych,

2. cialo obce w mostku w sytuacji koniecznosci wykonywania zewngtrznego masazu serca.

• Termoizolacja

• Regularna ocena funkcji zyciowych i postgpowa-nie adekwatne do stanu poszkodowanego

• Wsparcie psychiczne: w przypadku osób przy-tomnych

7.3. Podzial ran

• zamknigte: uszkodzenie glgbokich warstw skóry i elementów lez^cych pod ni^, z zachowaniem ci^-glosci skóry:

- glgboko w skórze z uszkodzonych naczyn wydostaje sig krew i powstaje podbiegnigcie krwawe - „siniak”;

- jezeli uszkodzeniu ulegnie duze naczynie, to dochodzi do znacznego krwawienia w obrgbie tkanek, a krew zbieraj^c^. sig w tym miejscu na-zywamy krwiakiem;

• otwarte: dochodzi do przerwania ci^glosci po-wlok zewngtrznych, dlatego istnieje niebezpie-czenstwo: krwawienia, zanieczyszczenia i/lub za-infekowania rany.

7.4. Rodzaje ran

• otarcie naskórka: uszkodzeniu ulega powierzch-niowa warstwa skóry;

• rana cigta: powstaje w nastgpstwie dzialania ostre-go tn^cego narzgdzia np. noza, krwawienie z tego typu rany jest duze;

• rana kluta: powstaje w nastgpstwie dzialania dlu-giego, ostrego, w^skiego narzgdzia np. drutu, moze dojsc do uszkodzenia narz^dów wewngtrz-nych i naczyn krwionosnych (mozliwosc krwa-wienia wewngtrznego i/lub zapalenia otrzewnej);

• rana tluczona: powstaje w wyniku uderzenia tg-pym narzgdziem (np. mlotek, drzewo), krwawienie jest sk^pe, bo naczynia ulegaj^. zgnieceniu. Stluczone tkanki obumieraj^. i powstaje martwica;

• rana miazdzona: powstaje w wyniku dzialania du-zej sily, w nastgpstwie czego dochodzi do rozle-glego i glgbokiego zgniecenia tkanek. Jezeli po-wierzchnia uszkodzenia jest duza, moze powstac zespól zmiazdzenia. Zespól zmiazdzenia jest swo-ist^. reakj wstrz^sow^, rozwijaj^c^. sig w nastgp-stwie zmiazdzenia tkanek migkkich, a szczegól-nie duzych mas migsniowych konczyn z nastgpo-w^. rabdomioliz^. (uszkodzenie migsni pol^czone z uwalnianiem ich zawartosci do kr^zenia w nastgpstwie czego moze dojsc do spadku cisnienia, niewydolnosci nerek, zaburzen rytmu serca);

• rana postrzalowa: moze byc wlotowa i wylotowa, wylotowa jest wigksza;

• rana rabana: powstaje w wyniku dzialania sil-nego, cigzkiego ostrego narzgdzia (np. siekiery, pily). Moze dojsc do calkowitej amputacji czgsci ciala (Procedura 12);

• rana k^sana: zadana przez zwierzg, istnieje duze ryzyko zakazenia, zwlaszcza w przypadku rany zadanej przez podejrzanie zachowuj^ce sig zwierzg, dlatego zawsze konieczny bgdzie kontakt z lekarzem;

• rana bgd^ca nastgpstwem oparzenia chemiczne-

go;

• rana bgd^ca nastgpstwem oparzenia termicznego;

• rana bgd^ca nastgpstwem dzialania niskiej tempe-ratury.

7.5. Nastgpstwa ran

• ból (spowodowany uszkodzeniem zakonczen ner-wowych),

• obrzgk,

• krwawienie (w wyniku uszkodzenia naczyn krwionosnych),

• zakazenie,

• wychlodzenie,

• utrata plynów,

• wstrz^s.

Krwawienie: wydostanie sig krwi poza obrgb uszkodzonego naczynia krwionosnego.

Krwotok: gwaltowna utrata krwi z organizmu bgd^ca nastgpstwem uszkodzenia naczyn krwiono-snych w wyniku urazu lub choroby. Wedlug ATLS

^ Uwaga! W przypadku wystgpowania objawów ^ wstrz^su hipowolemicznego (poszkodowany blady, spocony, zaburzenia swiadomosci, oddech przyspieszony, tgtno przyspieszone, slabo wyczuwalne na tgtnicy promieniowej, nawrót kapilarny > 2 sekund) nalezy wdrozyc wstgpne postgpowanie przeciwwstrz^sowe.

(Advanced Trauma Life Support) krwotoki dzieli sig na 4 stopnie w zaleznosci od ilosci utraconej krwi.

Tabela 7.

Podzial krwotokow wedlug ATLS w zaleznosci od ilosci utraconej krwi

Table 7.

Division of bleedings by ATLS, depending on the amount of blood lost

Stopien Opis

I° Utrata do 15% krwi krqz^cej. Zazwyczaj nie obserwuje sig zmian w funkcjonowaniu organizmu. Niepotrzebne jest uzupelnianie utraconej krwi plynami.

II° Utrata od 15 do 30 % krwi krqzqcej. U poszkodowanego mozna zaobserwowac przyspieszone tgtno (tachykardig) oraz niewielkq. roznicg migdzy wartosciami cisnienia skurczowego i rozkurczowego krwi. Mechanizmem obronnym przed niedokrwieniem glownych narzqdow jest skurcz naczyn na obwodzie (centralizacja krqzenia), co objawia sig spadkiem temperatury i bladosciq. powlok skornych. Mogq. sig pojawic niewielkie zmiany w zachowaniu pacjenta. Utraconq. krew uzupelnia sig krystaloidami.

III° Utrata od 30 do 40% krwi krqzqcej. Obserwuje sig spadek cisnienia krwi, przyspieszone tgtno (tachykardig), wydluzenie > 2 sekund nawrotu kapilarnego, pogorszenie sig stanu psychicznego pacjenta. Utraconq. krew uzupelnia sig krystaloidami, koloidami oraz toczy sig krew i preparaty krwiopochodne.

IV° Utrata krwi krqzqcej powyzej 40%. Przy tak duzej utracie krwi, organizm jest na skraju wydolnosci, jesli nie zostanq. szybko podjgte srodki zapobiegajqce dalszej utracie krwi oraz natychmiastowe uzupelnienie objgtosci krwi krqzqcej, moze dojsc w krotkim czasie do smierci pacjenta.

7.6. Reakcja organizmu na krwawienie

• uszkodzenie naczyn tgtniczych prowadzi do ob-kurczenia ich uszkodzonych koncow, zapobiega to znacznej utracie krwi;

• krew wyplywaj^ca z uszkodzonych naczyn za-czyna krzepn^c. Krzepnigcie jest procesem zlo-zonym, w ktorym bierze udzial kilka czynnikow i w przypadku braku ktoregokolwiek z nich, jak na przyklad w hemofilii, krzepnigcie krwi moze byc opoznione;

Uwaga! Znaczne wychlodzenie organizmu moze doprowadzic do opoznienia procesu krzepnigcia, dlatego dzialania maj^ce na celu zapobieganie wy-chlodzeniu i opanowanie go s^. integraln^ czgsci^ postgpowania ratowniczego i musz^ byc podjgte na miejscu zdarzenia.

7.7. Mozliwe objawy krwawienia wewngtrznego

• uczucie pragnienia,

• dusznosc,

• zaburzenia swiadomosci,

• objawy wstrz^su,

• znieksztalcenie tkanek (bol brzucha, napigcie, niestabilnosc kosci czaszki, scian klatki piersio-wej, miednicy, konczyn).

Tabela 8.

Objawy w przypadku ran i post^powanie

- skrot

Table 8.

Symptoms in the case of wounds and treatment - summary

Ocena stanu przytomnosci skala AVPU przytomny lub zaburzenia swiadomosci roznego stopnia

Sposob udroznienia drog oddechowych (A) 1) poszkodowany nieprzytomny bez podejrzenia obrazenia krggoslupa: odgigcie glowy i uniesienie zuchwy 2) poszkodowany nieprzytomny z podejrzeniem obrazenia krggoslupa: wysunigcie zuchwy

Ocena oddechu (B) czgstotliwosc oddechu: rozna, moze byc przyspieszona

Ocena kr^zenia (C) czgstotliwosc tgtna: rozna, moze byc przyspieszona

Objawy dusznosc, bol, uczucie pragnienia w obrgbie glowy i szyi: siniaki, rany, krwawienia, nierowne zrenice, zapadnigte zyly szyjne, w obrgbie klatki piersiowej: siniaki, rany, krwawienia, znieksztalcenie, dotykiem: bolesnosc, niestabilnosc, obrzgk, odma podskorna. w obrgbie brzucha: siniaki, rany, krwawienia, wytrzewienie, zwigkszenie obwodu brzucha, dotykiem: bolesnosc, napigcie, twardosc. w obrgbie miednicy: siniaki, rany, krwawienie, znieksztalcenie, dotykiem: bolesnosc, niestabilnosc, trzeszczenie. w obrgbie konczyn: siniaki, rany, krwawienie, znieksztalcenie, dotykiem: bolesnosc, niestabilnosc, obrzgk. w obrgbie plecow i posladkow: siniaki, rany, krwawienie, znieksztalcenie, dotykiem: bolesnosc, niestabilnosc, obrzgk. mozliwe objawy wstrz^su

8. Amputacja urazowa

Ryc. 8. Amputacja urazowa Fig. 8. Traumatic amputation

8.1. Amputacja urazowa:

• jest obrazeniem okaleczaj^cym i moze stanowic zagrozenie dla zycia,

• moze byc zródlem masywnego krwawienia,

• amputowane czgsci ciala nalezy zabezpieczyc równiez wtedy, gdy przyszycie (replantacja) wy-daje sig niemozliwa,

• prawidlowe zabezpieczenie amputowanej czgsci ciala zwalnia procesy metaboliczne i przedluza Zywotnosc amputowanej czgsci z 4 do 18 godzin:

- amputowan^ czgsc owin^c such^ jalow^ gaz^, umiescic w szczelnym worku plastikowym i po wycisnigciu z niego powietrza umiescic w dru-gim worku wypelnionym zimn^ wod^ z dodat-kiem lodu,

- amputowan^ niecalkowicie czgsc pozostawio-n^ w opatrunku, oblozyc szczelnie workami z zimn^ wod^ z dodatkiem kostek lodu tak, aby plyn chlodz^cy mial temperaturg ok. +4°C.

Uwaga! Nie mozna stosowac samego lodu.

8.2. Ogólnie przyjgte wskazania do

replantacji amputowanych czgsci koñczyn

• odcigcie kilku palców,

• amputacja kciuka,

• odcigcie rgki na poziomie sródrgcza lub nadgarstka,

• amputacje u dzieci.

8.3. Dyskusyjne wskazania do replantacji

• utrata jednego palca, z wyj^tkiem kciuka,

• odcigcie palca pol^czone ze sci^gnigciem skóry.

8.4. Przeciwwskazania do replantacji

• utrata konczyny gornej na poziomie powyzej po-lowy ramienia, jesli niedokrwienie trwa ponad 6 godzin,

• towarzysz^ce obrazenia zagrazaj^ce zyciu,

• uszkodzenia konczyny na wielu poziomach (wie-lopoziomowe),

• znaczne zmiazdzenie i utrata skory,

• bardzo znaczne zabrudzenia i skazenia,

• powazne choroby ukladowe,

• samouszkodzenia w przebiegu psychozy.

8.5. O czym nalezy pami§tac

• ratowanie zycia jest wazniejsze od ratowania utra-conej czgsci ciala,

• mniej widoczne obrazenia mog^. zagrazac zyciu,

• nie stosuj wody utlenionej ani lekow antyseptycz-nych,

• nie probuj umieszczac odcigtego fragmentu w jego miejscu,

• nie decyduj sam, czy odcigty fragment jest za maly do przyszycia,

• replantacje wykonuje sig jedynie w wyj^tkowych sytuacjach, nie nalezy wigc sugerowac poszkodo-wanemu takiej mozliwosci.

Literatura

1. Pierwsza pomoc i resuscytacja krqzeniowo-od-dechowa, J. Andres (red.), Polska Rada Resuscy-tacji, Krakow 2011.

2. Mnogie i wielonarzqdowe obrazenia ciala, L. Bron-giel, K. Duda (red.), PZWL, Warszawa 2001.

3. Zlota godzina, L. Brongel (red.), Wydawnictwo Medyczne, Krakow 2007.

4. Campbell J. E., International Trauma Life Support. Ratownictwo przedszpitalne w urazach, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Krakow 2009.

5. Cieckiewicz J., Medycyna ratunkowa. Razenie piorunem, „Medycyna Praktyczna”, 2008, 6, s. 132-136.

6. Domanasiewicz A., Wytyczne post^powania okolourazowego w ci^zkich urazach konczyn ze szczegolnym uwzgl^dnieniem amputacji, www. szpital-trzebnica.pl/chir/wytyczne.htm.

7. Ratownik Medyczny, J. Jakubaszko (red.), Gor-nicki Wydawnictwo Medyczne, Wroclaw 2003.

8. Jastrzgbski J., Zaburzenia oddechowe w oparze-niach, „Postgpy Nauk Medycznych”, 2009, 8, s. 590-596.

9. Gaszynski W., Intensywna terapia i wybrane za-gadnienia medycyny ratunkowej. Repetytorium, PZWL, Warszawa 2008.

10. Poradnik dyzuranta, M. Maciejewska, A. Tor-bicki (red.), wyd. PZWL, Warszawa 2007.

11. Mejza F., Gazometria i pulsoksymetria, http:// www.pochp.mp.pl

12. Klinika ostrych zatruc dla ratownikow medycz-nych, J. Pach (red.), wyd. Panstwowa Wyzsza Szkola Zawodowa w Nowym S^czu, Nowy S^cz 2011.

13. Mayzner-Zawadzka E., Anestezjologia kliniczna z elementami intensywnej terapii i leczenia bolu, t. 2, wyd. PZWL, Warszawa 2009.

14. Rasmus A., Balcerzyk-Bardzo E., Sikorski T., Piotrowski D., Zasady post^powania z kobietq ciçzarnqpo urazie, „Anestezjologia Intensywna Terapia”, 2005, 4, 274-276.

15. Skoczylas J. J., Prawo ratownicze, LexisNexis, Warszawa 2007.

16. Styka L., Ewakuacja i transportposzkodowane-go, wyd. Gornicki, Wroclaw 2008.

17. Szuldrzynski K., Jankowski M., Technik za-biegow. Technika leczenia tlenem, „Medycyna Praktyczna”, 2010, 4, 106-114.

18. Sylwanowicz W., Michalik A., Ramotowski W., Anatomia i fizjologia czlowieka, wyd. PZWL, Warszawa 1985.

19. Intensywna terapia dzieci, T. Szreter (red.), wyd. PZWL, Warszawa 2002.

20. Szreter T., Tlenoterapia bierna, „Medycyna Praktyczna Pediatria”, 2000, 2, s. 172-178.

21. Medycyna ratunkowa i katastrof, A. Zawadzki (red.), PZWL, Warszawa 2008.

22. Wytyczne RKO 2010, Krakow 2010.

23. Zaawansowane zabiegi resuscytacyjne u dzieci, Polska Rada Resuscytacji, Krakow 2005.

24. Cieckiewicz J., Medycyna ratunkowa. Amputa-cja urazowa, „Medycyna Praktyczna”, 2008, 4, s. 171-174.

25. Hipotermia u pacjentow z obrazeniami ciata, „Medycyna Praktyczna - Chirurgia”, 2000, 3.

26. Stosowanie tlenu w stanach nagfych u osob do-rosfych - wytyczne British Thoracic Society, „Medycyna Praktyczna”, 2010, 4, s. 58-71.

27. Praktyczne wskazowki dotyczqce oceny stanu dziecka po urazie i wst^pnego post^powania, „Medycyna Praktyczna Chirurgia”, 2004, 1, s. 7.

28. Europejskie wytyczne udzielania pierwszej po-mocy, „Medycyna Praktyczna”, 2008, 3.

29. Ratownictwo medyczne w Strazy Pozarnej, Medline, Zielona Góra 2003.

30. Ustawa z dnia 8 wrzesnia 2006 r. o Panstwowym Ratownictwie Medycznym (Dz.U.06.191.1410).

31. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Panstwowej Strazy Pozarnej.

32. Rozporz^dzenie Ministra Spraw Wewngtrznych i Administracji dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie szczególowych zasad organizacji krajowego sys-temu ratowniczo-gasniczego (Dz.U.11.46.239).

33. Rozporz^dzenie Rady Ministrów z dnia 4 lip-ca 1992 r. w sprawie zakresu i trybu korzystania z praw przez kierjcego dzialaniem ratowni-czym (Dz. U. Nr 54, poz. 259).

34. Rozporz^dzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 czerw-ca 2003 r. w sprawie szczególowych zadan ze-spolów ratownictwa medycznego (Dz. U. z dnia 24 lipca 2003 r.).

35. Rozporz^dzenie Ministra Spraw Wewngtrznych i Administracji z dnia 31 lipca 2009 r. w sprawie organizacji i funkcjonowania centrów po-wiadamiania ratunkowego i wojewódzkich cen-trów powiadamiania ratunkowego (Dz. U. z dnia 18 sierpnia 2009 r.).

36. Zasady organizacji ratownictwa medycznego w KSRG, Warszawa 2013 r.

37. Zasady udzielania wsparcia psychicznego oso-bom uczestniczqcym w dzialaniach ratowni-czych, KG PSP, Warszawa 2012 r.

38. www.nfz.gov.pl.

st. kpt. lek. Mariusz Chomoncik, jest koordynato-

rem ratownictwa medycznego w SA PSP w Krako-

wie, specjalist^ anestezjologii i intensywnej terapii.