Emergency Medical services in the National firefighting and rescue system part III Текст научной статьи по специальности «Ветеринарные науки»

D01:10.12845/bitp.31.3.2013.13

st. kpt. lek. Mariusz CHOMONCIK1

Przyj^ty/Accepted: 17.06.2013; Zrecenzowany/Reviewed: 06.09.2013; Opublikowany/Published: 30.09.2013

RATOWNICTWO MEDYCZNE W KRAJOWYM SYSTEMIE

RATOWNICZO-GASNICZYM CZ^SC III

Emergency Medical Services in the National Firefighting and Rescue System

Part III

Streszczenie

Oparzeniejest chorob% ktorej skutki obejmuj^. opr6cz powlok ciala (rana oparzeniowa) powstanie zmian ogolnoustrojowych (choroba oparzeniowa). Ci?zkosc oparzenia zalezy od powierzchni i gl?bokosci oparzenia. W przypadku udzielania pomocy poszkodowanemu oparzonemu nalezy zwr6cic uwag? na okolicznosci i objawy wskazuj^ce na mozliwosc oparzenia g6rnych dr6g oddechowych (jezeli pojawi^ si? objawy obrz?ku dr6g oddechowych, szybko moze dojsc do niedroznosci dr6g oddechowych). Objawami obrz?ku g6rnych dr6g oddechowych mog^byc: chrypka (wczesny objaw narastaj^cego obrz?ku w drogach oddechowych - zapytaj poszkodowanego, czy chrypka pojawila si? teraz) oraz stridor (swiszcz^cy oddech, wskazuje na ci?zki obrz?k dr6g oddechowych, kt6ry moze doprowadzic do niewydolnosci oddechowej ijest stanem bezposredniego zagrozenia zycia).

U poszkodowanego w przypadku rozleglych oparzen mog^ wyst^pic objawy wstrz^su hipowolemicznego. Nalezy pami?tac, ze w przypadku porazenia pr^dem elektrycznym istnieje ryzyko zatrzymania kr^zenia, dlatego kazdy poszkodowany porazony pr^dem elektrycznym powinien trafic do szpitala.

W wyniku inhalacji (wdychania) dymu powstalego podczas pozaru dochodzi do uszkodzenia ukladu oddechowego. Towarzyszy temu: inhalacja tlenku w?gla i innych gaz6w powstalych w procesie spalania, uszkodzenie g6rnych dr6g oddechowych z nast?powym obrz?kiem, uszkodzenie dolnych dr6g oddechowych. Do dr6g oddechowych dostaj^ si? substancje chemiczne powoduj^ce uszkodzenie pluc oraz narz^d6w wewn?trznych.

Toni?cie to proces skutkuj^cy pierwotnie zatrzymaniem oddechu spowodowanym podtopieniem lub zanurzeniem w cieczy. Pierwszym i najwazniejszym celem udzielania pomocy poszkodowanemu po epizodzie toni?cia jest zmniejszenie niedotlenienia. Natychmiastowe podj?cie i prawidlowe prowadzenie tlenoterapii czynnej lub biernej zwi?ksza przezywalnosc. Dlatego czynnosc te nalezy rozpocz^c tak szybko, jak to mozliwe (mozna je rozpocz^c, gdy poszkodowany znajduje si? w plytkiej wodzie, jezeli bezpieczenstwo ratownika niejest zagrozone). Wychlodzenie to wyzi?bienie calego organizmu doprowadzaj^ce do zmniejszenia temperatury ponizej normalnych wartosci (36,5°C - 37,5°C).

Summary

Burn is a disease which results in both the skin changes (burn wound) and systemic changes (burn disease). The burn severity depends on: burn area and burn depth. When applying first aid to a burn casualty, one should pay attention to the circumstances and symptoms that could indicate the burn of upper airway (if the symptoms of airway edema appear, airway obstruction may quickly follow). The symptoms of upper airway edema include: hoarseness (an early symptom of growing edema - ask the casualty if the hoarseness appeared now?) and stridor (a wheezing breath, indicates heavy airway edema, which can cause airway failure and is an immediate life threatening condition).

In case of vast burn injuries the casualty may suffer from hypovolemic shock. One should remember that in case of electric shock the risk of circulation failure may appear, that is why every casualty who got electric shock should be taken to hospital.

In case of inhalational injury caused by smoke during fire, respiratory system is damaged. It is accompanied by inhalation of carbon dioxide and other gases emerging from the burning process, upper airway damage and edema, lower airway damage. Chemical substances get into airway and cause lungs and internal organs damage.

1 Szkola Aspirant6w Panstwowej Strazy Pozarnej, os. Zgody 18, 31-951 Krak6w, Polska; [email protected] / The Fire Service College in Cracow, Poland

D01:10.12845/bitp.31.3.2013.13

Drowning is a process that results in breathing loss due to sinking or submersion. The first and most important goal while helping after drowning is hypoxia reduction. Immediate and proper active or passive oxygen administration increases the chances to survive. That is why the activities mentioned above should be undertaken as soon as possible (they can be initiated while the casualty is situated in a shallow water, provided that the paramedic's life is not threatened) Hypothermia is a condition in which the core temperature drops below the required body temperature (36.5°C - 37.5°C)

Slowa kluczowe: oparzenie, chrypka, stridor, inhalacja, toni^cie, wychlodzenie; Keywords: burn, hoarseness, stridor, inhalation, drowning, hypothermia; Typ artykulu: artykul przegl^dowy; Type of article: review article;

l.Oparzenie

Oparzenie jest choroba której skutki obejmuj^ oprócz powlok ciala (rana oparzeniowa), powstanie zmian ogólnoustrojowych (choroba oparzeniowa).

Rana oparzeniowa to uszkodzenie powlok ciala w wyniku dzialania wysokiej temperatury, srodków chemicznych lub pr^du elektrycznego.

Choroba oparzeniowa oznacza uszkodzenia miejscowe oraz zmiany ogólnoustrojowe, których wyrazem s^, ci?zkie zaburzenia metaboliczne, pro-wadz^ce od okresu wstrz^su oparzeniowego przez okres kataboliczny, anaboliczny, az do okresu re-habilitacji. Wyst?puje ona w przypadkach oparzen obejmuj^cych co najmniej 15-20% powierzchni ciala.

1.1. Ci^zkosc oparzenia zalezy od

• powierzchni oparzenia

• gl?bokosci oparzenia

1.2. Ocena powierzchni oparzenia

• „Regula dziewi^tek" (glowa - 9% powierzchni ciala, konczyny górne - po 9% powierzchni ciala, przednia powierzchnia tulowia - 18% powierzchni ciala, tylna powierzchnia tulowia - 18% powierzchni ciala, konczyny dolne po - 18% powierzchni ciala, okolice narz^dów moczowo--plciowych - 1% powierzchni ciala).

Uwaga! Regula dziewi^tek nie moze bye stosowana u dzieci ponizej 14 roku zycia.

• „Regula dloni": dlon osoby oparzonej stanowi okolo 1% powierzchni oparzenia.

l.3. Gl^bokosc oparzenia

1° - Uszkodzeniu ulega tylko powierzchowna war-stwa skóry - wyst?puje zaczerwienienie i ból. 11° - Nast?puje uszkodzenie gl?bszych warstw tka-nek, wlosy i gruczoly lojowe pozostaj^nienaruszone - wyst?puje rumien skóry, ból, obumarcie powierz-chownej warstwy skóry, uszkodzenie scianek na-czyn krwionosnych, wydzielaj^cy si? plyn tkanko-wy tworzy p?cherze pod naskórkiem.

111° - Zniszczeniu ulegaj^, gl?bokie tkanki skóry wraz ze strukturami dodatkowymi, cz?sto uszko-dzone s^, mi?snie znajduj^ce si? pod skór^, spalo-ne - wyst?puj^, obumarle tkanki, które s^, cz?scio-wo snieznobiale, bywaj^, czasem tez brunatno czar-ne, brakjest cz?sto reakcji bólowej.

1.4. Oparzenie termiczne

rtoccdm W

Ryc. l. Oparzenie termiczne Fig. l. Thermal burn

1.5. Oparzenie chemiczne

DOI:10.12845/bitp.31.3.2013.13

- sprawdzenie, czy w jamie ustnej nie ma ciala obcego: ewentualnie usuniçcie

f Uwaga! Nalezy zwrocic uwagc na okolicznosci i objawy wskazuj^ce na mozliwosc oparzenia gornych drog oddechowych (jezeli pojawi^ siç objawy obrzçku drog oddechowych, szybko moze ^ dojsc do niedroznosci drog oddechowych).

Ryc. 2. Oparzenie chemiczne Fig. 2. Chemical burn

1.6. Rozpoznanie miejsca zdarzenia

• zabezpieczenie ratownikow

• identyfikacja zagrozen

• liczba poszkodowanych

• potrzebne dodatkowe sily i srodki

• mechanizm zdarzenia

^ Uwaga! Jezeli istnieje podejrzenie obrazenia ^ glowy i/lub krçgoslupa, przy podejsciu do poszkodowanego nalezy zachowac zasady stabilizacji odcinka szyjnego krçgoslupa.

^ Uwaga! W przypadku zauwazenia intensywnego ^ krwotoku nalezy go natychmiast uwidocznic i zatamowac, stosuj^c w miejscu krwawienia ucisk bezposredni lub opatrunek uciskowy albo powyzej miejsca krwawienia (na udzie lub ramieniu w zaleznosci od miejsca krwawienia) , w ostatecznosci opaskç zaciskow^.

1.7. Sekwencja medycznych dzialan ratowniczych

• Ocena stanu przytomnosci: zazwyczaj przytom-ny lub zaburzenia swiadomosci roznego stopnia (skala AVPU)

• Ocena droznosci drog oddechowych (A):

Okolicznosciami, w ktorych istnieje duze praw-dopodobienstwo oparzenia gornych drog oddechowych, s^:

• oddychanie w zamkniçtym pomieszczeniu,

• ewakuacja z dymu/ze strefy ognia,

• brak przytomnosci w strefie pozaru,

• narazenie na dzialanie pary wodnej.

Objawami wskazuj^cymi na mozliwosc oparzenia gornych drog oddechowych s^:

• zapach dymu w powietrzu wydechowym,

• oparzenia twarzy,

• przypalone brwi lub wlosy przedsionka nosa,

• oparzenia wjamie ustnej,

• plwocina podbarwiona sadz^,

• objawy obrzçku gornych drog oddechowych:

1. chrypka: moze byc wczesnym objawem na-rastaj^cego obrzçku w drogach oddechowych (zapytaj poszkodowanego, czy chrypka pojawila siç teraz),

2. stridor (swiszcz^cy oddech) wskazuje na ciçzki obrzçk drog oddechowych, ktory moze doprowadzic do niewydolnosci odde-chowej i jest stanem bezposredniego zagro-zenia zycia.

• w przypadku zaburzen i/lub braku droznosci -

udroznienie drog oddechowych:

1. poszkodowany nieprzytomny bez podejrze-nia obrazenia krçgoslupa: odgiçcie glowy i uniesienie zuchwy

2. poszkodowany nieprzytomny z podejrzenia obrazenia krçgoslupa: wysuniçcie zuchwy

• Ocena oddechu (B): czçstotliwosc oddechu: rozna

• Oddech obecny: utrzymanie droznosci drog oddechowych (u osoby glçboko nieprzytomnej rozwa-zyc zalozenie odpowiedniego rozmiaru rurki ust-no-gardlowej)

• Tlenoterapia: zastosowanie maski z workiem re-zerwuarowym i przeplywem tlenu 15 l/minutç

C Uwaga! W przypadku wystqpienia objawow obrzç- ^ ku drog oddechowych przeplyw tlenu 25 l/minutç. J

C Uwaga! W przypadku braku prawidlowego odde- ^ _chu ^ RKO (procedura nr 3 lub 4)._J

• Ocena krçzenia (C): czçstotliwosc tçtna - rozna

^ Uwaga! W przypadku zauwazenia intensywnego ^ krwotoku nalezy go natychmiast uwidocznic i zatamowac, stosujXc w miejscu krwawienia ucisk bezposredni lub opatrunek uciskowy albo powyzej miejsca krwawienia (na udzie lub ramieniu

w zaleznosci od miejsca krwawienia) opaskç ^_zaciskow^._j

• Wywiad ratowniczy: bol, pieczenie, dusznosc, oddychanie w zamkniçtym pomieszczeniu, ewa-kuacja z dymu/ze strefy ognia, brak przytomno-sci w strefie pozaru, narazenie na dzialanie pary wodnej.

• Ocena poszkodowanego pod k^tem istniej^cych obrazen i dolegliwosci.

• Objawy, ktore mog^, wystçpowac w przypadku oparzenia: kolor skory uzalezniony od stopnia oparzenia termicznego (czerwony - 1°, czerwony z bialymi plamami -11°, perlowo bialy i/lub tkan-ka zwçglona -111°).

W oparzeniu chemicznym wywolanym przez kwasy mozna zaobserwowac charakterystyczne za-barwienie strupow martwiczych (kwas solny - bialy, kwas azotowy - zolty, kwas siarkowy - zielono-czarny lub ciemnobr^zowy, kwas chlorowodorowy - zoltobr^zowy, kwas trichlorooctowy - bialy, kwas fluorowodorowy - szary lub br^zowy).

- bol (a w przypadku uszkodzenia receptorow czuciowych 111° - brak czucia i bolu),

- objawy obrzçku drog oddechowych (przy oparzeniu drog oddechowych),

- objawy wstrz^su hipowolemicznego (szczegol-ne przy rozleglych oparzeniach),

- wychlodzenie (szczegolne przy rozleglych oparzeniach),

- mozliwosc zatrzymania kr^zenia (zwlaszcza w przypadku porazenia prüdem elektrycznym, dlatego kazdy poszkodowany porazony prüdem elektrycznym powinien trafic do szpitala)

• Wdrozenie postçpowania adekwatnego do dolegliwosci i obrazen stwierdzonych u poszkodowanego:

1. w miarç mozliwosci mechaniczne usuniçcie substancji stalej z powierzchni skory. Nie wol-no zanieczyszczonej odziezy zdejmowac przez glowç. Nalezy chronic drogi oddechowe przed mozliwosci^ wdychania substancji niebez-piecznej;

2. odziezy nie nalezy usuwac na silç (nalezy roz-ci^cj^wokol spalonych fragmentow, ktore sci-sle przylegaj^do skory);

3. splukuj^c wod^, substancjç chemiczn^, nalezy pamiçtac, aby nie splywala ona po nieuszko-dzonej czçsci ciala.

D01:10.12845/bitp.31.3.2013.13

Uwaga! Usuniçcie skazonej substancji ^ (szczegolnie latwo wchlaniaj^cej siç przez skorç) z powierzchni skory i/lub skazonej odziezy i bizuterii jest dzialaniem tak samo pilnym jak ^_zabiegi resuscytacyjne.__,

- na powierzchniç oparzon^: opatrunek hydroze-lowy

- w przypadku braku opatrunku hydrozelowego: opatrunekjalowy

- pozycjapolsiedz^ca

^ Uwaga! W przypadku wystçpowania objawow ^ wstrz^su hipowolemicznego (poszkodowany blady, spocony, zaburzenia swiadomosci, oddech przyspieszony, tçtno przyspieszone, slabo wyczuwalne na tçtnicy promieniowej, nawrot kapilarny > 2 sekund) nalezy wdrozyc wstçpne , postçpowanie przeciwwstrz^sowe.

• Termoizolacja

• Regularna ocena funkcji zyciowych i postçpowanie adekwatne do stanu poszkodowanego (zwra-canie szczegolnej uwagi na objawy obrzçku gor-nych drog oddechowych)

• Wsparcie psychiczne: w przypadku osob przy-tomnych

1.8. Szczegolne rodzaje oparzen

1. oparzenia elektryczne - powstaj^, w wyniku wej-scia pr^du elektrycznego do ciala ijego przejscia przez tkanki. Obrazenia powstaj^na skutek dzia-lania pr^du na czynnosc narz^dow wewnçtrznych oraz dzialania ciepla podczas przechodzenia prç-du przez cialo. Najpowazniejszym nastçpstwem s^, zaburzenia rytmu serca mog^ce doprowadzic do zatrzymania kr^zenia.

2. porazenie piorunem - najpowazniejsz^, konse-kwencja porazenia piorunemjest nagle zatrzyma-nie kr^zenia i oddechu. Oparzenia wystçpuj^, tyl-ko u okolo Уз razonych; (dziçki bardzo krotkiemu czasowijej dzialania i „splywaniu" pr^du po mo-krej powierzchni ciala s^, one z reguly powierz-chowne i nie stanowi^, powaznego problemu). Glçbokie oparzenia mog^, powstac na skutek sty-kania siç z metalem

3. oparzenia okrçzne: pelnej grubosci oparzenie sciany klatki piersiowej moze utrudniac rozprç-zanie siç klatki piersiowej, prowadz^c do zabu-rzen oddychania. Natomiast pelnej grubosci skory oparzenie okrçzne na konczynie moze powo-dowac zatrzymanie kr^zenia na konczynie (utrata czucia, mrowienie, bol).

4. oparzenia oczu: do wczesnych objawow oparzenia oczu nalezy: bol, lzawienie, zaczerwienie-nie, uczucie ciala obcego, trudnosci w utrzymaniu otwartych powiek, obrzçk, niewyrazne widzenie.

1.9. Postçpowanie

Nalezy plukac duz^ ilosci^ wody (woda powin-na byc zimna, opoznia to rozwoj obrzçku i prze-krwienia) przez okolo 30 minut albo do przyjazdu pomocy, nalezy zalozyc opatrunek jalowy, najlepiej na obie galki oczne.

2. Zatrucie wziewne

W wyniku inhalacji (wdychania) dymu powsta-lego podczas pozaru dochodzi do uszkodzenia ukla-du oddechowego. Towarzyszy temu inhalacja tlenku wçgla i innych gazow powstalych w procesie spala-nia, uszkodzenie gornych drog oddechowych z na-stçpowym obrzçkiem, uszkodzenie dolnych drog oddechowych. Do drog oddechowych dostaj^ siç substancje chemiczne powoduj^ce uszkodzenie pluc oraz narz^dow wewnçtrznych. Najbardziej niebez-pieczny jest dym z pal^cych siç tworzyw sztucz-nych.

Ryc. 3. Zatrucie wziewne Fig. 3. Poisoning by inhalation

.1. Rozpoznanie miejsca zdarzenia:

zabezpieczenie ratownikow identyfikacja zagrozen liczba poszkodowanych potrzebne dodatkowe sily i srodki mechanizm zdarzenia

Uwaga! Jezeli istnieje podejrzenie obrazenia glowy i/lub krçgoslupa przy podejsciu do poszkodowanego, nalezy zachowac zasady stabilizacji odcinka szyjnego krçgoslupa.

Uwaga! W przypadku zauwazenia intensywnego

krwotoku nalezy go natychmiast uwidocznic i zatamowac, stosuj^c w miejscu krwawienia ucisk bezposredni lub opatrunek uciskowy albo powyzej miejsca krwawienia (na udzie lub ramieniu w zaleznosci od miejsca krwawienia) w ostatecznosci opaskç zaciskow^.

DOI:10.12845/bitp.31.3.2013.13 Pamiçtaj! O wlasnym bezpieczenstwie.

2.2. Sekwencja medycznych dzialan ratowniczych

• Ocena stanu przytomnosci: zaburzenia swiado-mosci roznego stopnia (skala AVPU)

• Ocena droznosci drog oddechowych (A): spraw-dzenie, czy w jamie ustnej nie ma ciala obcego: ewentualnie usuniçcie

f Uwaga! Nalezy zwrocic uwagç na okolicznosci ^ i objawy wskazuj^ce na mozliwosc oparzenia gornych drog oddechowych (jezeli pojawi^ siç objawy obrzçku drog oddechowych, szybko moze ^ dojsc do niedroznosci drog oddechowych). j

Okolicznosciami, w ktorych istnieje duze praw-dopodobienstwo oparzenia gornych drog oddechowych, s^:

• oddychanie w zamkniçtym pomieszczeniu,

• ewakuacja z dymu/ze strefy ognia,

• brak przytomnosci w strefie pozaru,

• narazenienadzialanieparywodnej. Objawami wskazuj^cymi na mozliwosc oparzenia gornych drog oddechowych s^:

• zapach dymu w powietrzu wydechowym,

• oparzenia twarzy,

• przypalone brwi lub wlosy przedsionka nosa,

• oparzenia wjamie ustnej,

• plwocina podbarwiona sadz^,

• objawy obrzçku gornych drog oddechowych:

1. chrypka moze byc wczesnym objawem nara-staj^cego obrzçku w drogach oddechowych (zapytaj poszkodowanego, czy chrypka po-jawila siç teraz),

2. stridor (swiszcz^cy oddech) wskazuje na ciçzki obrzçk drog oddechowych, ktory moze doprowadzic do niewydolnosci odde-chowej i jest stanem bezposredniego zagro-zenia zycia.

W przypadku zaburzen i/lub braku droznosci: udroznienie drog oddechowych:

1. poszkodowany nieprzytomny bez podejrze-nia obrazenia krçgoslupa: odgiçcie glowy i uniesienie zuchwy

2. poszkodowany nieprzytomny z podejrzenia obrazenia krçgoslupa: wysuniçcie zuchwy

• Ocena oddechu (B): czçstotliwosc oddechu: rozna, mozliwy brak prawidlowego oddechu

• Oddech obecny: utrzymanie droznosci drog oddechowych (u osoby glçboko nieprzytomnej rozwa-zyc zalozenie odpowiedniego rozmiaru rurki ust-no-gardlowej)

• Tlenoterapia: zastosowanie maski z workiem re-zerwuarowym i przeplywem tlenu 15 l/minutç

D01:10.12845/bitp.31.3.2013.13

Uwaga! W przypadku wystapienia objawow obrzc-ku drog oddechowych przeplyw tlenu 25 l/minutc.

Uwaga! W przypadku braku prawidlowego oddechu ^ RKO rozpoczyna sic od 5 oddechow ratowniczych, nastcpnie ucisniccia klatki piersiowej s_(procedura nr 3 lub 4)._

• Ocena krazenia (C): czcstotliwosc tctna: rozna

Uwaga! W przypadku zauwazenia intensywnego

krwotoku nalezy go natychmiast uwidocznic i zatamowac stosujac w miejscu krwawienia ucisk bezposredni lub opatrunek uciskowy albo powyzej miejsca krwawienia (na udzie lub ramieniu w zaleznosci od miejsca krwawienia) ^_opaskc zaciskowa._^

» Wywiad ratowniczy: bol, pieczenie, dusznosc, oddychanie w zamknictym pomieszczeniu, ewa-kuacja z dymu/ ze strefy ognia, brak przytomno-sci w strefie pozaru, narazenie na dzialanie pary wodnej.

» Ocena poszkodowanego pod katem istniejacych obrazen i dolegliwosci

• Wdrozenie postcpowania adekwatnego do dolegliwosci i obrazen stwierdzonych u poszkodowanego

Uwaga! W przypadku wystcpowania objawow wstrzasu hipowolemicznego (poszkodowany blady, spocony, zaburzenia swiadomosci, oddech przyspieszony, tctno przyspieszone, slabo wyczuwalne na tctnicy promieniowej, nawrot kapilarny > 2 sekund) nalezy wdrozyc wstcpne postcpowanie ^_przeciwwstrzasowe._^

» Termoizolacja

• Regularna ocena funkcji zyciowych i postcpowanie adekwatne do stanu poszkodowanego

Uwaga! Bardzo duze prawdopodobienstwo wystapienia obrzcku drog oddechowych.

J

• Wsparcie psychiczne: w przypadku osob przy-tomnych

2.3. Najgrozniejsze substancje obecne w dymie pozarowym

1. Tlenek wcgla (CO) laczy sic 257 razy silniej z hemoglobinaniz tlen, w wyniku czego traci ona zdolnosc przenoszenia tlenu. Objawy w przypadku zatrucia tlenkiem wcgla zaleza od procentowej ilosci zwiazanej z HbCO:

- 0-15%,bezobjawowklinicznych,

- 15-20%, bol glowy,

- 20-40%, nudnosci, zaburzenia orientacji, zmc-czenie,

- 40-60%, halucynacje, zaburzenia krazenia,

- 60%, zaburzenia psychiczne, samoistne odda-wanie moczu i stolca, smierc.

2. Cyjanowodor (HCN) jest gazem bezbarwnym o migdalowej woni. Jego gwaltowne dzialanie pa-ralizuje system oddechowyjuz w pierwszym mo-mencie kontaktu, powodujac zaburzenia oddy-chania tkankowego w nastcpstwie zablokowania enzymow komorkowych. Objawy w przypadku zatrucia cyjanowodorem zaleza od stczenia:

- 0,2 - 5,0 ppm (ang. parts per million), zapach,

- 18-36 ppm, bole glowy po kilku godzinach,

- 45-54 ppm, do 1 godziny bez szkodliwych na-stcpstw,

- 100 ppm, smierc w ciagu godziny,

- 110-135 ppm, smierc po 30 minutach,

- 181 ppm, smierc po10 minutach,

- 280 ppm, smierc natychmiastowa.

3. Dwutlenek wcgla (CO2) wystcpuje w zwickszo-nym stczeniu podczas procesu spalania. Stczenie powyzej 2% w powietrzu wywoluje zaburzenia w mechanizmie oddychania. Dwutlenek wcgla draz-niac osrodek oddechowy wzmaga w nastcpstwie wentylacjc pluc, co powoduje dodatkowa mozli-wosc zatrucia sic innymi gazowymi produktami spalania.

4. Fosgen (COQ2) powstaje podczas procesu spalania przy obecnosci chloru w powietrzu. Jest silna trucizna o swoistym drazniacym zapachu zgnile-go siana, dzialajaca drazniaco na drogi oddecho-we, wywoluje ostry obrzck pluc i zmiany w kra-zeniu.

5. Tlenki siarki (SO2, SO3) zwlaszcza dwutlenek siarki sa stalym skladnikiem gazow i dymow po-zarowych. Dwutlenek siarki dziala bardzo gwal-townie, wywolujac skurcz i obrzcki krtani, co moze spowodowac natychmiastowy zgon.

6. Fenol (C6H5OH) dziala trujaco na nerwy i powoduje zaburzenia sluchu, bole glowy, sklonnosc do kaszlu, oslabienie, swcdzenie skory.

7. Formaldehyd jest gazem o silnym zapachu. Po-draznia spojowki i sluzowkc gornych drog oddechowych.

3. Tonifcie

Toniccie to proces skutkujacy pierwotnie zatrzy-maniem oddechu spowodowanym podtopieniem lub zanurzeniem w cieczy.

Podtopienie oznacza, ze cale cialo wraz z drogami oddechowymijest zanurzone w wodzie lub in-nej cieczy.

Zanurzenie oznacza, ze poszkodowany jest oto-czony przez wodc lub inna ciecz. Jezeli w takiej sy-tuacji przynajmniej twarz i drogi oddechowe sa zanurzone, to mozemy mowic o tonicciu.

Ryc. 4. Toni?cie Fig. 4. Drowning

3.1. Rozpoznanie miejsca zdarzenia:

• zabezpieczenie ratownikow

• identyfikacja zagrozen

• liczba poszkodowanych

• potrzebne dodatkowe sily i srodki

• mechanizm zdarzenia

^ Uwaga! Jezeli istnieje podejrzenie obrazenia glowy ^ i/lub kr?goslupa, przy podejsciu do poszkodowanego nalezy zachowac zasady stabilizacji odcinka szyjnego ^_kr?goslupa.__

Ratownik, jezeli to mozliwe, powinien unikac wchodzenia do wody. W udzielaniu pomocy osobie ton^cej warto pami?tac o zasadzie „6 D":

1. dowolaj,

2. dosi?gnij,

3. dorzuc,

4. powiosluj,

5. doplyn,

6. dolec.

Jezeli wejscie do wody jest konieczne, nalezy zabrac ze sob^przedmiot unosz^cy si? na wodzie.

Uwaga! Poszkodowany z zatrzymaniem oddechu i brakiem t?tna powinien zostac ewakuowany z wody (najlepiej w pozycji horyzontalnej) jak najszybciej (nawetjezeli deska unieruchamiaj^ca kr?goslup nie jest dost?pna), z pr6b^ograniczenia ruch6w zginania i prostowania szyi.

3.2. Sekwencja medycznych dzialan ratowniczych

• Ocena stanu przytomnosci: nieprzytomny (skala AVPU)

• Ocena droznosci dr6g oddechowych (A):

- sprawdzenie, czy w jamie ustnej nie ma ciala obcego: ewentualnie usuni?cie

D01:10.12845/bitp.31.3.2013.13

- w przypadku zaburzen i/lub braku droznosci -udroznienie drog oddechowych:

1. poszkodowany nieprzytomny bez podejrze-nia obrazenia kr?goslupa: odgi?cie glowy i uniesienie zuchwy

2. poszkodowany nieprzytomny z podejrze-niem obrazenia kr?goslupa: wysuni?cie zuchwy

1 Ocena oddechu (B): cz?stotliwosc oddechu: brak lub moze byc rozna

Uwaga! Pierwszym i najwazniejszym celem udzielania pomocy poszkodowanemu po epizodzie toni?ciajest zmniejszenie niedotlenienia. Natychmiastowe podj?cie i prawidlowe prowadzenie

tlenoterapii czynnej lub biernej zwi?ksza przezywalnosc. Dlatego czynnosc t? nalezy rozpoczac tak szybko, jak to mozliwe (moznaj^rozpoczqc, gdy poszkodowany znajduje si? w plytkiej wodzie, jezeli bezpieczenstworatownikaniejestzagrozone).

• Oddech nieobecny: 5 oddechow ratowniczych, nast?pnie ^ RKO (procedura nr 3 lub 4)

• Oddech obecny: utrzymanie droznosci drog oddechowych (u osoby gl?boko nieprzytomnej rozwa-zyc zalozenie odpowiedniego rozmiaru rurki ust-no-gardlowej)

• Tlenoterapia: zastosowanie maski z workiem re-zerwuarowym i przeplywem tlenu 15 l/minut?

• Ocena krazenia (C) - cz?stotliwosc t?tna: brak lub moze byc rozna

f Uwaga! Ucisni?cia klatki piersiowej w wodzie ^ sanieskuteczne, dlatego w przypadku zatrzymania krazenia nalezy rozpoczac je dopiero na twardym podlozu. W przypadku stosowania AED nalezy pami?tacojego bezpiecznym stosowaniu (osuszyc klatk? piersiowa a poszkodowanego polozyc v _na suchym podlozu)._

• Wywiad ratowniczy

• Ocena poszkodowanego pod katem istniejacych obrazen i dolegliwosci

Uwaga! W przypadku objawow wychlodzenia ^ WYCHLODZENIE (procedura nr 17).

• Wdrozenie post?powania adekwatnego do dolegliwosci i obrazen stwierdzonych u poszkodowanego

f Uwaga! W przypadku wspotistniejacego ^ podejrzenia obrazenia glowy lub odcinka szyjnego kr?goslupa nalezy unieruchomic poszkodowanego na noszach typu deska.

D01:10.12845/bitp.31.3.2013.13

Uwaga! W przypadku wyst^powania objawów wstrzasu hipowolemicznego (poszkodowany blady, spocony, zaburzenia swiadomosci, oddech przyspieszony, t^tno przyspieszone, slabo wyczuwalne na t^tnicy promieniowej, nawrót kapilarny > 2 sekund) nalezy wdrozyc wst^pne post^powanie ^_przeciwwstrzasowe._^

• Termoizolacja

• Regularna ocena funkcji zyciowych i post^powa-nie adekwatne do stanu poszkodowanego

• Wsparcie psychiczne: w przypadku osób przy-tomnych

3. Wychlodzenie

Wychlodzenie to wyzi^bienie calego organizmu doprowadzajace do zmniejszenia temperatury poni-zej normalnychwartosci (36,5°C-37,5°C).

Hipotermia - obnizenie temperatury gl^bokiej ciala ponizej 35°C mierzonej w odbycie, nosie, prze-lyku lub uchu.

Odmrozenie to miejscowe uszkodzenie tkanek na skutek dzialania zimna.

Ryc. 5. Wychlodzenie Fig. 5. Hypothermia

4.1. Rozpoznanie miejsca zdarzenia:

• zabezpieczenie ratowników

• identyfikacja zagrozen

• liczba poszkodowanych

• potrzebne dodatkowe sily i srodki

• mechanizm zdarzenia

Uwaga! Jezeli istnieje podejrzenie obrazenia glowy i/lub kr^goslupa, przy podejsciu do poszkodowanego nalezy zachowac zasady stabilizacji odcinka szyjnego kr^goslupa.

f Uwaga! W przypadku zauwazenia intensywnego ^ krwotoku nalezy go natychmiast uwidocznic i zatamowac, stosujac w miejscu krwawienia ucisk bezposredni lub opatrunek uciskowy albo powyzej miejsca krwawienia (na udzie lub ramieniu w zaleznosci od miejsca krwawienia) w ostatecznosci _opaskg zaciskowa._^

4.2. Sekwencja medycznych dzialañ ratowniczych

• Ocena stanu przytomnosci: zaburzenia swiadomosci (skala AVPU)

• Ocena droznosci dróg oddechowych (A):

- sprawdzenie, czy w jamie ustnej nie ma ciala obcego: ewentualnie usuni^cie

- w przypadku zaburzen i/lub braku droznosci: udroznienie dróg oddechowych:

1. poszkodowany nieprzytomny bez podejrze-nia obrazenia kr^goslupa: odgi^cie glowy i uniesienie zuchwy

2. poszkodowany nieprzytomny z podejrzenia obrazenia kr^goslupa: wysuni^cie zuchwy

• Ocena oddechu przez 60 sekund (B): cz^stotli-wosc oddechu: rózna, zalezna od temperatury ciala (oddech przyspieszony ^ zwolniony)

• Oddech obecny: utrzymanie droznosci dróg oddechowych (u osoby gl^boko nieprzytomnej rozwa-zyc zalozenie odpowiedniego rozmiaru rurki ust-no - gardlowej)

• Tlenoterapia: zastosowanie maski z workiem re-zerwuarowym i przeplywem tlenu 15 l/minut§

c

Uwaga! W przypadku braku prawidlowego oddechu ^ RKO (procedura nr 3 lub 4).

Ocena krazenia przez 60 sekund (C): cz^stotli-wosc t^tna: rózna, zalezna od temperatury ciala brak (t^tno przyspieszone ^ zwolnione) Wywiad ratowniczy

Ocena poszkodowanego pod katem istniejacych obrazen i dolegliwosci

Uwaga! Mokre elementy odziezy nalezy usunac przez rozci^cie.

Objawy zalezne sa od temperatury gl^bokiej ciala:

- dreszcze

- zaburzenia mowy

- zaburzona ocena sytuacji

- niepami^c

- apatia, zmiennosc nastroju

- niezbornosc ruchów

- slabo wyczuwalne t^tno na obwodzie (t^tnica promieniowa)

- wydluzony nawrót wlosniczkowy > 2 sekund

- skórablada

- odmrozenia

• Wdrozenie postçpowania adekwatnego do dole-gliwosci i obrazen stwierdzonych u poszkodowa-nego

Uwaga! W przypadku wystçpowania objawów wstrz^su hipowolemicznego (poszkodowany blady, spocony, zaburzenia swiadomosci, oddech przyspieszony, tçtno przyspieszone, slabo wyczuwalne na tçtnicy promieniowej, nawrót kapilarny > 2 sekund) nalezy wdrozyc wstçpne postçpowanie

przeciwwstrz^sowe. ¿

• Termoizolacja

• Regularna ocena funkcji zyciowych i post^powa-nie adekwatne do stanu poszkodowanego

• Wsparcie psychiczne: w przypadku osób przy-tomnych

Literatura

1. Pierwsza pomoc i resuscytacja krqzeniowo-od-dechowa, J. Andrés (red.), Polska Rada Resuscy-tacji, Kraków 2011.

2. Mnogie i wielonarzqdowe obrazenia ciala, L. Brongel, K. Duda (red.), PZWL, Warszawa 2001.

3. Zlota godzina, L. Brongel (red.), Wydawnictwo Medyczne, Kraków 2007.

4. Campbell J. E., International Trauma Life Support. Ratownictwo przedszpitalne w urazach, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2009.

5. Cieckiewicz J., Medycyna ratunkowa. Razenie piorunem, „Medycyna Praktyczna", 2008, 6, s. 132-136.

6. Domanasiewicz A., Wytyczne postqpowania okolourazowego w ciqzkich urazach konczyn ze szczególnym uwzglqdnieniem amputacji, www. szpital-trzebnica.pl/chir/wytyczne.htm.

7. Ratownik Medyczny, J. Jakubaszko (red.), Gór-nicki Wydawnictwo Medyczne, Wroclaw 2003.

8. Jastrz^bski J., Zaburzenia oddechowe w oparze-niach, „Post^py Nauk Medycznych", 2009, 8, s. 590-596.

9. Gaszynski W., Intensywna terapia i wybrane za-gadnienia medycyny ratunkowej. Repetytorium, PZWL, Warszawa 2008.

10. Poradnik dyzuranta, M. Maciejewska, A. Tor-bicki (red.), wyd. PZWL, Warszawa 2007.

11. Mejza F., Gazometria i pulsoksymetria, http:// www.pochp.mp.pl

12. Klinika ostrych zatruc dla ratowników medycznych, J. Pach (red.), wyd. Panstwowa Wyzsza

DOI:10.12845/bitp.31.3.2013.13

Szkola Zawodowa w Nowym S^czu, Nowy S^cz 2011.

13. Mayzner-Zawadzka E., Anestezjologia kliniczna z elementami intensywnej terapii i leczenia bólu, t. 2, wyd. PZWL, Warszawa 2009.

14. Rasmus A., Balcerzyk-Bardzo E., Sikorski T., Piotrowski D., Zasady postqpowania z kobietq ciçzarnqpo urazie, „Anestezjologia Intensywna Terapia", 2005, 4, 274-276.

15. Skoczylas J. J., Prawo ratownicze, LexisNexis, Warszawa 2007.

16. Styka L., Ewakuacja i transport poszkodowanego, wyd. Górnicki, Wroclaw 2008.

17. Szuldrzynski K., Jankowski M., Techniki za-biegów. Technika leczenia tlenem, „Medycyna Praktyczna", 2010, 4, 106-114.

18. Sylwanowicz W., Michalik A., Ramotowski W., Anatomia i fizjologia czlowieka, wyd. PZWL, Warszawa 1985.

19. Intensywna terapia dzieci, T. Szreter (red.), wyd. PZWL, Warszawa 2002.

20. Szreter T., Tlenoterapia bierna, „Medycyna Praktyczna Pediatría", 2000, 2, s. 172-178.

21. Medycyna ratunkowa i katastrof, A. Zawadzki (red.), PZWL, Warszawa 2008.

22. Wytyczne RKO 2010, Kraków 2010.

23. Zaawansowane zabiegi resuscytacyjne u dzieci, Polska Rada Resuscytacji, Kraków 2005.

24. Cieckiewicz J., Medycyna ratunkowa. Amputa-cja urazowa, „Medycyna Praktyczna", 2008, 4, s. 171-174.

25. Hipotermia u pacjentów z obrazeniami ciala, „Medycyna Praktyczna - Chirurgia", 2000, 3.

26. Stosowanie tlenu w stanach naglych u osób do-roslych - wytyczne British Thoracic Society, „Medycyna Praktyczna", 2010, 4, s. 58-71.

27. Praktyczne wskazówki dotyczqce oceny stanu dziecka po urazie i wstqpnego postqpowania, „Medycyna Praktyczna Chirurgia", 2004, 1, s. 7.

28. Europejskie wytyczne udzielania pierwszej po-mocy, „Medycyna Praktyczna", 2008, 3.

29. Ratownictwo medyczne w Strazy Pozarnej, Medline, Zielona Góra 2003.

30. Ustawa z dnia 8 wrzesnia 2006 r. o Panstwowym Ratownictwie Medycznym (Dz.U.06.191.1410).

31. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Panstwowej Strazy Pozarnej.

32. Rozporz^dzenie Ministra Spraw Wewnçtrznych i Administracji dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie szczególowych zasad organizacji krajowego sys-temu ratowniczo-gasniczego (Dz.U.11.46.239).

33. Rozporz^dzenie Rady Ministrów z dnia 4 lipca 1992 r. w sprawie zakresu i trybu korzystania z praw przez kieruj^cego dzialaniem ratowniczym (Dz. U. Nr 54, poz. 259).

34. Rozporz^dzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 czerwca 2003 r. w sprawie szczególowych za-

Uwaga! W przypadku wspólistniej^cego podejrzenia obrazenia glowy lub odcinka szyjnego krçgoslupa poszkodowanego nalezy unieruchomic na noszach typu deska.

dan zespolów ratownictwa medycznego (Dz. U. z dnia 24 lipca 200З r.).

35. Rozporz^dzenie Ministra Spraw Wewnçtrznych i Administracji z dnia З1 lipca 2009 r. w spra-wie organizacji i funkcjonowania centrów po-wiadamiania ratunkowego i wojewódzkich centrów powiadamiania ratunkowego (Dz. U. z dnia 18 sierpnia 2009r.).

36. Zasady organizacji ratownictwa medycznego w KSRG, Warszawa 2013 r.

DOI:10.12845/bitp.31.3.2013.13

37. Zasady udzielania wsparcia psychicznego oso-bom uczestniczqcym w dzialaniach ratowni-czych, KG PSP, Warszawa 2012 r.

38. www.nfz.gov.pl.

st. kpt. lek. Mariusz Chomoncik jest koordynato-rem ratownictwa medycznego w SA PSP w Krako-wie, specjalist^anestezjologii i intensywnej terapii.