0Tashkent Institute of Economics and Pedagogy Science, education, innovation: modern tasks and prospects
Ташкентский институт экономики и педагогики Наука, образование, инновации: современные задачи и перспективы ^oshkentjqisGdiyGt^a^edagGgikajn^
ELIMIZ ARDAQLAG'AN ULAMA INSAN NURO'MBET
AXUN HAQQO'NDA
R. A. Ismetov
Nekis innovatsion instituti «Baslao'o'sh tslim hsm gumanitar psnler» kafedrasi' assistent-o'qituvchisi, ismetovraxman@gmail.com, O'zbekistan
Respublikamo'z aymag'o'nda bir neshe belgili ulamalar, so'liyeler, ksramatlo' insanlar dYnyag'a kelgen. Olar tek g'ana respublikamo'zg'a g'ana emes, al pYtkil Oraylo'q Aziya ellerine belgili insanlar bar bolo'p olar araso'nda Nuro'mbet axun atamo'zda ayro'qsha oro'ng'a iye bolo'p esaplanado'.
0z zamano'no'H, jetik ulama insanlaro'nan biri Kegeyli rayono'nda Nuro'mbet axun - zo'yarat orno' «Abat» APJ Dobal keneges ao'o'l aymag'o'nda jaylasqan. Nurmo'bet axun 1893-1971 j aralo'g'o'nda jasap 80 jaso'nda dYnyadan etken. Nuro'mbet axun ezi emir sYrgen o'aqto'nda-aq xalo'q araso'nda birqansha iygilikli isleri menen, mYtsj xalo'qqa kersetken xo'zmetleri menen xalo'q araso'nda ayo'ro'qsha oro'ng'a iye bolg'an ullama insan bolg'an. Ono'H hikmetleri, emir jolo' boyo'nsha birneshshe kitaplar jazo'lo'p baspadan sho'g'aro'lg'an.
Nuro'mbet axun dYnyadan etkennen soh ono' shomo'ldo'rg'an suo' adamlar tsrepinen alo'p ketilgen, marhum asto'na teselgen shepler ayaq asto'nda jatpaso'n, adamlar basqo'lamaso'n dep ezi jasap etken Yyge jaqo'n jerde jaylasqan toraHg'o'l terek tYbine kemilgen. Sonnan soh bul jerge tez-tezden zo'yaratsho'lar kelip, uso' terek aylano'p, tYbinde jato'p tYnepte qalatYg'o'n bolg'an biraq keynigi o'aqo'tlarg'a kelip bul sdet sste qalo'p kelmekte eken. Degen menen elege shekem z o'yarat etip kelio'shiler ushraso'p turado', - deydi informatoro'mo'z. Nuro'mbet axun jasag'an jay uso' kYnge shekem Ysh msrte buzo'lo'p, Ysh msrte salo'ng'an.
Keyingi salo'ng'an jaydo'H tergi tamo' yag' no'y hszirde qonaq kYtetug'o'n oro'n dep atalo'o'sho' xanano'H kYn batar tsrepi eski jaydo'H Ystine quro'lg'an bolo'p, bul oro'n jolbaro's tYnegen oro'n dep uso' jerge kelip beyperzent hayallar kelip ao'naydo' eken. Xszirde Nuro'mbet axun qoyo'msho'lo'g'o'na qarap Muzaffar hajo' tsrepinen yag'no'y axun atano'H ekinshi balaso' jol skelingen. Nuro'mbet axun boyo'nsha xalo'q araso'nda birqansha ao'o'z-eki rao'iyatlar jYds keH taralg'an. Bul rso'iyatlardan axun atamo'z sho'no'nda da Allano'H eH sYyiklilerinen biri bolg'anlo'g'o'n aHlao'o'mo'zg'a bolado'.
Axun ata tiri o'aqto'nda ezinde bar bolg'an ilimler hsm bilimler jaslarg'a yyretio'ge hsreket etken hsm bug'an belgili dsrejede erisken de. Sonday belgili axunlo'q dsrejesine erisken shsgirtlerinen biri Kalam axun bolo'p esaplanado' [4].
413
Tashkent Institute of Economics and Pedagogy Science, education, innovation: modern tasks andprospects
Ташкентский институт экономики и педагогики Наука, образование, инновации: современные задачи и перспективы ^oshkennqisodiyot^a^edagogikajn^
Axun ata boyo'nsha birqansha «Nuro'mbet axun» atlo' kitapta baspadan jaro'q kerip bul kitaplarda Axun atano'H emiri, islegen xo'zmetleri sol qatarda atano'H ksramatlaro' boyo'nsha xalo'q araso'nda keH taralg'an ao'iz-eki aHo'zlar keltirip etilgen [2. 60-b]. Jane sol menen birge «Hsr zamang'a bir zaman» atlo' kitapta Axun ata boyo'nsha mag'lo'o'matlar keltirip etiledi [3. 46-123 b].
Kegeyli rayono' «Abat» APJ aymag'o'nda jasag'an Nuro'mbet axung'a shsgirtlikke tYsken ulama insanlardan jsne biri bul Kalam axun - Axun ata 19262007 jo'llar aralo'g'o'nda jasag'an. 2001-jo'l hajo' saparo'nda bolg'an. Ekinshi dYnya jyzlik uro's qatnaso'o'sho'so' hsm uso' uro'sta jaralano'p bir ayag'o'nan ayo'ro'lg'an. Sonnan soh ao'o'lg'a kelip diniy sao'atqanlo'q alo'o' maqsetinde Nuro'mbet axung'a shsgirt bolo'p tYsedi. soh ayro'm qao'yo'nsho'lq jag'daylarda Nuro'mbet axun Yyine baro'p sao'at alo'o' qo'yo'n bolg'an jag'daylarda aynek aldo'nda sham jag'o'p turo'p sabaq alo'o'g'a da mqjbyr bolg'an. Nuro'mbet axunda 11 jo'l oqo'g'an soh, Xojeli rayono'nda jaylasqan 9 ao'o'l aymag'o'nda jasao'sho' Nurjan axunnan sabaqlar ala baslag'an. Nurjan axunda 7 jo'l sao'at asho'p soh Yyine qaytado'. SoHg'o' jo'llaro' Kalam axunda Turkmenstannan, Qazaqstan Respublikalaro'nan kelip bilimler alg'an. Qazaqstan elinen 2006-jo'l kelip diniy sao'atqanlo'q boyo'nsha ilimler yyrengen.
Kalam axun 2007-jo'l 82 jasta dynyadan etken. Axun ata oqo'g'an kitaplar, namaz jayo', hajo' saparo'na kiyip barg'an shapanlaro' saqlano'p qalg'an. Kalam axunno'H ylken ag'aso' Dsletyar Qariyda ulama insan bolg'an bolo'p Qurano' ksrimde keltirilgen surelerdi yadqa biletug'o'n bolg'an. Biraq erte dynyadan etken. Qariy atano' shomo'ldo'rg'an suo' ayaq asto'nda qalmaso'n dep bir belgili jerge tegilip qorshalap qoyo'lg'an. Hszir bul jer «Abat» APJ Bozjap ao'o'l aymag'o'nda jaylasqan, bul jerdi hszirge deyin kelip zo'yarat etio'shiler kelip turado'. Jaqso'lgeldi Nurniyazov (1986-jo'l tuo'o'lg'an) perzentli bola almay jyrgennen soh Kalam axun baso'n zo'yarat etkennen keyin 2017 jo'l ul perzentli soh qo'z perzentli bolo'pto' [5].
Bul boyo'nsha belgili rus izertleo'shi G.Snesarev bul jag'daydo' "muqqades oro'nlar menen ziyaratsho' araso'ndag'o' magiyalo'q baylano'sto'H ornato'lo'o'o"' dep esaplaydo'. Tereklerge shyberek belegin baylap ketio' boyo'nsha L.F.Monogarova temendegi misallardo' kelitirip etedi: "Jazo'o'larg'a qarag'anda, jaso' ylkenlerdiH ayto'o'o'nsha, muqqades terekler aldo'nan etip ato'rg'an hsr bir adam toqtap, biraz dem alo'o'o' hsm ol terekke niyet etip, shyberek belegin baylao'o' lazo'm. Sonda ol adamdag'o' jol sharshao'laro' sho'g'o'p ketedi. Eger bunday islenbese, ol adam joldan adaso'p hsm soHo'nda sayaxato' jog'alto'o'lar menen juo'maqlano'o'o' mymkin.[Snesareev, 1969, 120-b].
414
Tashkent Institute of Economics and Pedagogy Science, education, innovation: modern tasks and prospects
Ташкентский институт экономики и педагогики Наука, образование, инновации: современные задачи и перспективы ^oshkennqisodiyot^a^edagogikajnst^
Juo'maqlap aytqano'mo'zda, respublikamo'z boylap Nuro'mbet axun so'yaqlo' ulama insanlar jerlengen qoyo'msho'lo'qlar ele de izertlenio'i kerek, Yyrenilio'i tiyis uso'nday oro'nlar jiyi usho'rasado'. Olardo'H xalo'q usho'n islegen xo'zmetlerin, iygilikli islerin ele de кец tyrde izertlep, bunday qunlo' mag'lo'o'matlardo' keleshek so'ladqa qaldo'ro'o'o'mo'z paro'z sanalado'. Olar haqqo'nda telekersetio'ler tayarlap, kinofilmler tysirilip, keH jsmsstshilikke en jaydo'ro'lsa keleshek so'lad usho'n ruo'xo'y azo'q bolaro' sezsiz.
References / 3debiyatlar
1. Снесарев Г.П. Реликты домусульманских верований и обрядов у узбеков Хорезма. - М.: «Наука», 1969. - С. 369.
2. Даулетмуратов А. Нурымбет ахун. Н.: «Кдракалпакстан». 2015. - 60 б.
3. Даулетмуратов А. Хрр замаета бир заман. Роман-эссе. Н.: Кдракалпакстан. 2005. -380 б.
4. Исметов Р. Дала жазыулары. №17 2022 ж. Информатор - Байекеев Пиряр. Кегейли районы «Абат» АПЖ.
5. Исметов Р. Дала жазыулары. №18 2022 ж. Информатор - Мамбеткерим Мухаммедбахий Каланович. Кегейли районы «Абат» АПЖ Бозжап ауылы.
415
