Научная статья на тему 'ЭЛЕКТР ТОКИ ҚОНУНЛАРИНИ ФАНЛАРАРО ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ИННОВАЦИОН ҒОЯЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ВА РИВОЖЛАНТИРИШ УСУЛЛАРИ'

ЭЛЕКТР ТОКИ ҚОНУНЛАРИНИ ФАНЛАРАРО ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ИННОВАЦИОН ҒОЯЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ВА РИВОЖЛАНТИРИШ УСУЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
139
22
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
техника ва технологиялар / электр токи / ўқитиш / таълим сифати / фанлараро алоқа / инновацион ғоя / электр энергияси / модель / инновация / физика курси / аниқ ҳисобот. / technique and technology / electric current / teaching / quality of education / interdisciplinary communication / innovative idea / electrical energy / model / innovation / physics course / accurate report.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — A. Umarov

Ушбу мақолада мактаб физика курсининг электр токи қонунларига оид мавзуларини фанлараро ўқитиш орқали ўқувчиларда инновацион ғояларни шакллантириш ва ривожлантириш ҳамда уларни дарсдан ташқари машғулотларда мустаҳкамлаш орқали яратувчанлик қобилиятларини ривожлантириш йўллари ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — A. Umarov

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

METHODS FOR FORMING AND DEVELOPING INNOVATIVE REPRESENTATIONS OF STUDENTS BY INTERPROFILE TEACHING THE LAWS OF ELECTRIC CURRENT

This article highlights the ways of formation and development of innovative ideas among students through the interdisciplinary teaching of subjects of the school course of physics according to the laws of electricity, as well as the development of their creative abilities when consolidated in extracurricular activities.

Текст научной работы на тему «ЭЛЕКТР ТОКИ ҚОНУНЛАРИНИ ФАНЛАРАРО ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ИННОВАЦИОН ҒОЯЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ВА РИВОЖЛАНТИРИШ УСУЛЛАРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ЭЛЕКТР ТОКИ ЦОНУНЛАРИНИ ФАНЛАРАРО УЦИТИШ ОРЦАЛИ УЦУВЧИЛАРНИНГ ИННОВАЦИОН ГОЯЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ВА

РИВОЖЛАНТИРИШ УСУЛЛАРИ Умаров Абдусаттор Ортикович

Фаргона политехника институти физика кафедраси катта укитувчиси https://doi org/10.5281/zenodo.7069770

Аннотация. Ушбу мацолада мактаб физика курсининг электр токи цонунларига оид мавзуларини фанлараро уцитиш орцали уцувчиларда инновацион гояларни шакллантириш ва ривожлантириш уамда уларни дарсдан ташцари машгулотларда мустаукамлаш орцали яратувчанлик цобилиятларини ривожлантириш йуллари ёритилган.

Калит сузлар: техника ва технологиялар, электр токи, уцитиш, таълим сифати, фанлараро алоца, инновацион гоя, электр энергиями, модель, инновация, физика курси, аниц уисобот.

МЕТОДЫ ФОРМИРОВАНИЯ И РАЗВИТИЯ ИННОВАЦИОННЫХ ПРЕДСТАВЛЕНИЙ УЧЕНИКОВ ПУТЕМ МЕЖПРОФИЛЬНОГО ПРЕПОДАВАНИЯ ЗАКОНОВ ЭЛЕКТРОЧЕСКОГО ТОКА

Аннотация. В данном статье освещаются пути формирование и развитие инновационных представлений у учащихся посредством междисциплинарного преподавания предметов школьного курса физики по законам электричества, а также развития их творческих способностей при закреплении во внеурочной деятельности.

Ключевые слова: техника и технология, электрический ток, преподавание, качество образования, межпредметная связь, инновационная идея, электрическое энергия, модель, инновация, курс физики, точный отчет.

METHODS FOR FORMING AND DEVELOPING INNOVATIVE REPRESENTATIONS OF STUDENTS BY INTERPROFILE TEACHING THE LAWS OF ELECTRIC

CURRENT

Abstract. This article highlights the ways of formation and development of innovative ideas among students through the interdisciplinary teaching of subjects of the school course of physics according to the laws of electricity, as well as the development of their creative abilities when consolidated in extracurricular activities.

Keywords: technique and technology, electric current, teaching, quality of education, interdisciplinary communication, innovative idea, electrical energy, model, innovation, physics course, accurate report.

КИРИШ

Узбекистан Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегиясининг "Таълим ва фан сохдсини ривожлантириш" банди ижросини таъминлашда талаб юкори булган фанларни чукурлаштирилган тарзда ургатиш келажакда ёшларнинг ишлаб чикариш технологияларини бошкариш, такомиллаштириш ва янги технологияларни яратишга асос булади [1].

Узбекистон Республикасига ривожланган мамлакатлардан кириб келаётган янги такомиллашган технологиялар электр токига ишлагани учун умумий урта мактабни тамомлаган укувчилар ушбу технологияларни бошкариш ва такомиллаштиришга ёрдам

INTERNATЮNAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 ШР-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

берадиган билимларга эга булишлари керак. Шундагина мактабни тамомлаган укувчилар янги такомиллашган ишлаб чикариш технологияларига эга булган корхоналарда ишлай олади.

Фан, техника ва технологиялар доимий тараккий этаётган хозирги кунда физика фани ва унинг асосларини урганишда, укув-тарбия жараёнида физика конуниятларини янада кенгрок тушунтириш, уларни мустакил урганиш ва амалиётда куллай билиш мухим ахамият касб этади. Чунки физика фани кенг куламда жадал ривожланаётган, мураккаблашиб бораётган фан-техника ва технологияларнинг асосидир [2].

Шу сабабли давлатимиз мактаб укитувчилари олдига таълим-тарбия бериш оркали укувчиларда инновацион гояларни шакллантириш ва ривожлантириш хамда олган билимларини мустахкамлаш вазифасини куйди.

Юкоридагиларга асосан умумий урта таълим мактабларида физика курсининг электр токига оид мавзуларини алохида ёндашув билан укитилиши максадга мувофикдир.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТАДОЛОГИЯСИ

Умумий урта таълим мактабини тамомлаган укувчилар хунар урганиш учун хунармандларга шогирд тушиб кушимча хунур урганмокда. Таълим муассасаларида тахсил олган айрим укувчилар укиш даврида фанлардан етарли билимни эгаллай олмаганлиги учун янги такомиллашган технология урнатилган корхоналарда ишлаш ва уни бошкариш учун интилмаяпти. Худди шунингдек мактаб физика курсидан хам электр токи конунлари ва унинг амалиётга кулланилиши хакидаги билимларни укитиш услубидаги методик тавсияларнинг етарли эмаслиги, берилаётган билимлар хам янги такомиллашган технологияларни бошкариш учун хизмат килаолмаётганлиги сир эмас.

8-синф физика курси дарслигида "Электр заряди. Электр майдони" ва "Электр каршилик" мазуларида физик олимларнинг утказган тажрибалари хакида билимлар берилган, шу билимлардан фойдаланиб укувчиларнинг янги такомиллашган технологияларни урганиш, хамда уларни яратиш гояларига йуналтириш максадга мувофик.

Шунингдек 10-синф физика курси дарслигининг "Узгармас ток конунлари" булимида электр токи конунлари хакида билимлар берилган, лекин укувчилар олган билимларини янги такомиллашган ишлаб чикариш технологияларига куллаш, уларнинг инновацион гояларини шакллантириш ва ривожлантириш хамда мустахкамлашга йуналтирувчи фикрлар берилмаган.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Х,озирги кунда барча ривожланган мамлакатларнинг янги такомиллашган ишлаб чикариш технологиялари электр энергияси хисобига ишлайди, бунинг сабаблари куйидагилар:

электр энергиясининг таннархи бошка энергияларга нисбатан арзон;

узатиш кулай ва ишлаб чикариш станокларига узатиладиган электр энергияси исрофи бошка энергиялар исрофига нисбатан кам;

электр занжирлари учун утказгичлар, электр калитлар, улчов асбоблари ва бошкариш маркази кам жой эгаллайди;

электр энергияси билан ишлайдиган ишлаб чикариш технологиялари аник улчамда ва сифатли махсулот чикаради;

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

электр энегиясига ишлайдиган ишлаб чикариш технологиялари кулай ва масофадан хам бошкариш мумкин;

электр энергиясига ишлайдиган ишлаб чикариш технологияларини кайта жихозлаш ва такомиллаштириш мумкин;

электр энергиясига ишлайдиган ишлаб чикариш технологияларининг ишлаш самарадорлиги бошка турдаги энергияга ишлайдиган технологияларга нисбатан юкори;

электр энергиясига ишлайдиган ишлаб чикариш технологияси ишлаб чикарган махсулотлар таннархи бошка турдаги энергияларга ишлайдиган ишлаб чикариш махсулотининг таннархидан арзондир;

электр энегиясига ишлайдиган ишлаб чикариш технологияси атроф мухитни ифлослантирмайди.

Электр энегиясига ишлайдиган ишлаб чикариш технологияларининг фойдали иш коэффициенти бошка ишлаб чикариш технологияларига нисбатан анча юкори булгани учун Узбекистон Республикаси хам мустаккил булгандан бошлаб янги такомиллашган ишлаб чикариш технологияларини сотиб олмокда. Масалан, Жанубий Корея мамлакатидан 1995 йилда енгил автомобиль ишлаб чикариш технологияларини, 2010 йилда Япониядан "ISUZI" юк автомобилларини, 2012 йилда Германия мамлакатидан "MAN" юк автомобилларининг ишлаб чикариш технологияларини ва бошка ривожланган мамлакатлардан маиший хизмат, хамда радиотехника курилмаларини ишлаб чикариш технолгияларини сотиб олди.

Мактаб укитувчиларининг вазифаси мактаб физика курсини укитишда мамлакатимизда мавжуд ишлаб чикариш технологияларининг ишлаш принципини фанлараро ургатиб, укувчиларнинг инновацион гояларини шакллантириш, хамда шаклланган инновацион гояларини ривожлантириш ва мустахкамлашдан иборатдир. Укувчилар келажакда такомиллашган ишлаб чикариш технологияларини бошкарадиган ва уларни реконструкция кила оладиган мутахасис булиши учун мактабдан замин тайёрлашимиз керак.

Бу вазифани амалга ошириш учун умумий урта таълим мактаб укитувчилари физика курсининг электр токи конуларини яхши урганган ва ургата олиш малакасига эга булган, бераётган билимларини ишлаб чикаришга куллай оладиган, ракобатбардош, такомиллашган технологияларни яратишга интиладиган укувчиларнинг инновацион гояларини шакллантириши ва ривожлантириши лозим. МУ^ОКАМА

Жуда куплаб ривожланган мамлакатлар (Япония, Германия, Хитой, Жанубий Корея, Россия ва бошка давлатлар)да мактабни тамомлаган укувчилар такомиллашган технологияларни яратишга ва шу йуналишда билим олишга интилади. Шунинг учун юкорида кайд этилган мамлакатлар билан Узбекистон Республикаси уртасида кушма олий даргохлар ташкил этилган. Лекин мактаб физика курси билан олий даргохларда бериладиган умумий физика курсининг бази булимларидан бериладиган билимлар мутаносиб эмас. Шунинг учун хозирги кун талабидан келиб чиккан холда мактаб физика курси дарслигининг электр токи конунларини фанлараро интерфаол укитиш оркали мактаб, касб-хунар ва техникумлар укувчиларининг билимларини бу борада чукурлаштириш, илмий инновацион гояларга йуналтириш, илхомлантириш, уларни куллаб-кувватлаш, шароитлар яратиб бериш ва рагбатлантириб бориш шарт. Бу максадга

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

эришиш учун мактаб физика курсига янги такомиллашган технологияларнинг ишлаш принципларини дарс жараёнида мавзуларга боглаб укитиш ва амалий куллаш керак. Бундай лолларда дарсларнинг самарадор булиши албатта фанлараро алокаларнинг нечогли кулланишига х,ам богликдир. Жумладан, физика курсининг "Электр токи конунлари"ни укитишда куйидагиларга эришилади: 8-синф физика курсининг "Электр заряди. Электр майдон" булимини укитишда "Электр нима" деган саволга жавоб бериш оркали укувчиларда электр токидан куркиш урнига тугри муносабатда булиш, электрнинг салбий ва ижобий натижаларини хдмда ундан самарали фойдаланишни тушунтириш оркали укувчиларда янги такомиллашган ишлаб чикариш технологияларига кизикишни уйготиш керак. Шунингдек янги ишлаб чикариш технологияларини сифатли саклаш учун физик олимларнинг бу борадаги ихтиролари хдкида кушимча билимлар бериш максадга мувофик. Мисол учун яшин кайтаргичларнинг яратилиши, урнатилиши, ундан унумли фойдаланиш, яшин кайтаргичлардан ах,оли яшайдиган жойларга, ишлаб чикариш курилма ва машиналарига урнатиш хдкидаги билимларни бериш хдмда уларни яшин кайтаргичларнинг янги турларини яратишга йуналтириш керак.

8-синф физика курсининг «Электр каршилиги" мавзусини фанлараро интерфаол укитишда ишлаб чикариш технологияларининг электр тармогини тортишда, утказгичнинг каршилигини х,исоблашда бир хил улчамдаги утказгичларнинг электр утказувчанлиги моддасининг турига боглик булган физик катталик-солиштирма каршиликка боглик эканлигини тушунтириш оркали укувчиларда ишлаб чикариш технологиясининг энергия истеъмолини х,исоблашда аник дастурлардан фойдаланиб х,исоблаш эса уларнинг инновацион гоясини шакллантиради ва ривожлантиради хдмда мустахкамлайди [3]. Укувчилар солиштирма каршиликни лаборатория ва электрон дастурлар оркали хисоблашни урганиш оркали инновациялар яратишда утказгич материалларини танлашида хатога йул куймасликка эга булади. 10-синф физика курсининг "Электр утказувчанлик. Ток кучининг кучланишга богликлиги" номли мавзусида Америкалик физиклар Т.Стюарт ва Р.Толменлар электроннинг зарядини массасига нисбати

=1

Кл

1011 — ни тажриба утказиб аниклаган [5].

Уларнинг тажрибаларини тушунтириш оркали укувчиларда инновацион гояларни шакллантириш хамда ривожлантиш керак. Тажриба утказган олимлардек сизлар хам тажрибалар утказиб янгиликлар яратасиз ва олим буласиз деб укувчиларни хатто янги технологиялар яратишига ишонч хосил килдиришимиз керак булади. Юкорида келтирилган фикрларни куллаб куйидаги умумий урта таълим мактабларида яхши натижаларга эришилди.

Фаргона вилоятининг 1-ВДИУМда электр энергиясини механик энергияга айлантирадиган (1-расм) ва 220 В ли кучланишни 4,5 В га айлантирадиган электр занжирини (2-расм) укувчилар яратди.

1-расм. Электр дрони

2-расм. Электр токи тугрилагичи

10-синф физика курсининг "Ток кучи ва ток зичлиги. Электр токининг таъсирлари" номли мавзусида утказгичлардан ток утганда унинг атрофида магнит майдонининг хосил булишини илк бор даниялик олим Ханс Кристиан Эрстед 1820 йилда аниклаганлиги баён этилган. Шундан куп утмай француз физиги Андре Мари Ампер токли утказгичларнинг узаро таъсирлашишини очди [3]. Эрстед ва Амперларнинг юкорида яратган янгиликлари электродвигателнинг яратилишига асос булганини укувчиларга тушунтириб, уларнинг хам янги ихтиролар яратишга йуналтириш керак.

Фаргона вилояти ^увасой шахридаги 1-ИДУМ укувчилари билан биргаликда электр двигателларининг бажарадиган ишларига доир курилмаларнинг моделлари яратилди (3-расм) ва уларга янги такомиллашган ишлаб чикариш технологиясининг моделларини яратиш вазифаси берилди.

Физик олимларнинг тажриба ва ихтироларини мактаб укувчиларига тушунтириш оркали инновацион гоялари шакллантирилади, укитувчи ва укувчилар биргаликда электр энергиясига ишлайдиган моделларни яратиш оркали укувчиларнинг инновацион гоялари ривожлантирилади, укув машгулотидан сунг укувчилар мустакил моделларни яратиши уларнинг гояларини мустахкамлайди.

Умумий урта мактаб укувчилари иктидорли булади. Биз мактаб физика курсининг "Электр токи конунлари" булими мавзуларида берилган физик олимларнинг тажрибаларини укувчилар иштирокида бажариб физика курсига кизикиш уйготганимизда уларда инновацион гоялар шаклланади [4,6,7,8,9]. Электр токи конунларига оид лаборатория машгулотларини биргаликда бажариш оркали укувчиларнинг инновацион гоялари ривожлантирилади.

Ушбу булимга оид масалалар ечиш оркали янги такомиллашган ишлаб чикариш технологияларининг аник хисоблар асосида яратишга йуналтирилади. Юкоридагиларга амал килсак мамлакатимизнинг ишлаб чикариш воситаларининг ривожланишига хисса кушган буламиз. Агар ахборотлар технологияси ва информатика, электротехника, радиотехника, астрономия, математика ва материаллар каршилиги фанларини физика курсига боглаб фанлараро укитилса ва интернет тармогидан максадли тугри

3-расм. Шамол электростанцияси

ХУЛОСА

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

фойдаланишни ургатилса, укувчилар келажакда хар кандай технологияларни тугри

бошкаради ва ундан самарали фойдалана олади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7-февралдаги "Узбекистон республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегияси" тугрисидаги ПФ-4947 - сонли фармони // Узбекистон республикаси конун хужжатлари туплами 2017 йил, 6-сон.

2. Umarov, Abdusattor, and Ibrahimjon Zohidov. "TEACHING CHAPTER «ELECTRIC RESISTANCE» 8th-CLASS, PHYSICS COURSE." Збгрник наукових праць А'ОГОЕ (2020): 110-114.

3. Хабибуллаев ПД ва бошкалар. Физика 8-синф. Умумий урта таълим мактаблари учун дарслик. -Т.: "Укитувчи" нашриёт-матбаа ижодий уйи. 2019. 173 б.

4. Zohidov I.O., Karimova R.K., Umarov A.O. "Elektr zaryadi, elektr maydoni" bobini o'qitish 8-sinf, fizika kursi //Namangan davlat universiteti ilmiy xabarnomasi. - 2019. - 1-jild. - Yo'q. 12. - S. 298-302.

5. Турдиев Н.Ш. ва бошкалар. Физика 10 синф. Умумий урта таълим мактаблари учун дарслик. -Т.: "Niso Poligraf' нашриёти, 2017. 174 б.

6. Ortikovich UA, Obidjonovich ZI Maktab fizika kursida o 'zgarmas va o'zgaruvchan tokni o 'rganish // Sharq renessansi: Innovatsion, pedagogik, tabiiy va ijtimoiy fanlar. - 2021. - 1-jild. - Yo'q. 3. - S. 433-436.

7. Umarov, A. O. va boshqalar. "8-SINF FIZIKA KURSINING "ELECTR KARSHILIGI" MAVZUSIG "C++" DASTURINI KULLAB OUKITISH" Talim fanlari bo'yicha akademik tadqiqotlar 2.6 (2021): 1129-1134.

8. Umarov, Abdusattor, and Ibrahimjon Zohidov. "«ELECTRIC CONDUCTIVITY. DEPENDENCE ON CURRENT STRENGTH» TEACHING THE SUBJECT. ACCORDING TO 10th FORM." Збгрник наукових праць A'OWZ (2020): 7-8.

9. Umarov, Abdusattor, and Ibrahimjon Zohidov. "TEACHING CHAPTER «ELECTRIC RESISTANCE» 8th-CLASS, PHYSICS COURSE." Збгрник наукових праць A'OrOZ (2020): 110-114.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.