CC BY
91Еламанов Нррлан,
Цазацстан Республикасы Президент7 жанындагы Мемлекетт1к басцару академиясы Сот терелШ институтыныц 2-курс магистранты
«ЭКСТРЕМИЗМ» ЖЭНЕ «ТЕРРОРИЗМ» ¥ГЫМДАРЫНЬЩ АРАЦАТЫНАСЫ
Баршамызга белгш болгандай, элеуметпк акикаттыц кез-келген к¥былысын зерттеу Yшiн оныц ец елеулi сипаттарын аныктау, сабактас, ¥ксас феномендермен салыстыру, жэне зерттелiп жаткан к¥былыстыц зацдылыгын аныктау жэне оныц жYЙесiн ыктималды калыптастыру максатында дэл ^гымдарын керсету кажет. Осы к¥рылым бiрлiк нысаны мен мазм^ны принцишне каншалыкты сэйкес келетiндiгi кебiнесе объективнк багага байланысты бо-лады, демек «мемлекетпк карсы эрекет ету шараларыныц эдiлдiгi жэне непздшп» [1, с. 56].
Осы зерттеу такырыбына сэйкес, «экстремизмнщ» категориялык аппаратын аныктау мэселес ерекше магынага ие бола-ды. Эдебиетте (б^л жагдайда сез гылыми бiлiм аймагыныц кец спектрi жайлы - элеуметтану, саясаттану жэне т.б.) осы ^гымды аныктау тэсiлдемесi эр тYрлi жэне бiркатар жагдайларда тым карама-кайшы.
Осындай жагдай кебiнесе субъективпк сипатка ие болады. Б^л кYрделi жэне сан кырлы к¥былыска эртYрлi зерттеушшердщ «керу б^рышына» байланысты тэалдемеа аркылы жYргiзiлетiн зерттеудщ контекстiнде, олар Yшiн ец Yлкен езiндiк кызыгушылыкка ие болатын жактары ашылады. Арнайы мамандандырылганды^пен карау жалпылык жэне эмбебаптыкка бэсекелескенде, оган жYЙелiк тэсiлдеме жэне са-рапшы багаларыныц эдiсiнде колданылуы тиiс саяси-к^кыктык феномендердi зерттеу барысын-да гылыми негiзделген зерттеу дэрежес тугыл азайгандыктан оган р^ксат етшмейдо.
Осы алдын-ала ескертпелер «экстремизмнiц» ез ^гымын негiзгi к¥раушыларын аныктаудагы тэсшдемелерш негiздеу эдiстерiне байланысты, ал кебше бYкiл зерттеудiц iргетасын к¥райды. Б^л ^гымныц семантикасын аныктау кажет деп есептеймiз жэне эртYрлi кезкарастарга орай эдебиетте «экстремизмге» берiлетiн тYсiнiктемелiк аппараттыц психолингвистикалык жэне психология-к^кыктык анализi негiзiнде
оны бiр-бiрiнен тYрi жэне накты айырмашылыгы бар iспеттес ^гымдардан белу. Зерттелш отыр-ган мэселелердiц жиынтыгыныц магынасын кеп полюстi талдаудан белу жэне авторлык ^гымдармен дэл белгшеу, экстремизмнiц елеулi белгiлерiн талдауга шын мYмкiндiк тудырады. Осы теориялык непзде негiзге алынатын нышандары жэне мэцщк жактары зерттелетiн к¥былысты бейнелеуi тшс экстремизмнiц аныктамасын берудi жобаладык. Т^жырымдалган аныктаманы бiз такырыптыц атауында жэне осы жумыс жо-спарында керсетшген зерттеудiц максаттарына жету жэне мэселелерш шешу Yшiн эдiстемелiк к¥рал реннде колдануымыз тиiс. Бiздiц ойы-мызша, м^ндай жоспарлы позиция эдiстемелiк кателерден кутылуга жэне осы кезенде койылган теориялык мэселелердi шешуге р^ксат береди Бiздiц сенiмiмiзше, зерттелiп отырган феномецщ элеуметтiк жэне саяси-к^кыктык к¥былыс реннде тек айкын тYсiнiктемелiк сипаттама-сы гана экстремизмнiц салдарына кылмыстык-к¥кыктык бага жэне оныц криминологиялык си-паттамасы, бiздiц мемлекеттiц iшкi жэне сырткы саясатыныц кез-келген аясында экстремизмдi ескертудщ ^йымдык-тактикалык, к¥кыктык жэне ресурстык кырларын барынша накты айкындауга мYмкiндiк бередi.
Бiркатар жагдайларда эдебиеттерде «экстремизм» жэне «терроризм» ^гымдарыныц арала-суына жол берiледi. Б^л элi кYнге дейiн элемдiк тэжрибеде «терроризм» жэне «экстремизм» ^гымдарына бiрыцFай тYсiндiрмесi жоктыгын айгактайды, ол осы ею диалектикалы езара байланысты, кауштшп бiрдей, бiрак даму к¥рылымы жэне салдары бойынша айырмашылыктары бар элеуметпк к¥былыска карсы т^ру мэселесiн шешуге кандай да бiр жалпы тэсiлдердi эзiрлеудi аса киындатады.
Б¥¥-ныц сарапшылары эдетте террористiк aктiлер алдында карсылык пен кактыгыстыц кiшi ^ш керсету формалары керiнiс табатындыгы
женшде ойга келедь Алайда осы уакытка дейiн оны ертерек алдын-алу жYЙесi жок болып отыр. Б^ныц басты себебi «экстремизм» мен «терроризм» ^гымдарыныц халыкаралык жэне ^лттык дэрежеде де бiр-бiрiнен айырмашылыгыныц айкындалмауы болып табылады.
Сонымен катар тэжрибеде экстремистердщ баскаша ойлаушыларга катысты зорлык эрекеттерiн едэуiр жш кеп жагдайларда са-яси экстремизмнщ шарасыз серiгi ретiнде шыгатын терроризм деп атайды. «Терроризм» ^гымына токталып ету кажет деп есептеймiз, ейткеш б^л термин «экстремизм» ^гымына Караганда, бiркатар к¥кыктык, оныц iшiнде халыкаралык к¥жаттарда керiнiс тапкан. Алайда оныц магынасы эртYрлi зерттеулерде тYрлi тYсiндiрiледi. Терроризмнщ ресей маманда-рымен берiлген келесi аныктамасы едэуiр кец таралган, - «жеке немесе бiр топ т^лгалардыц бiр мемлекеттщ Yкiметi Yшiн немесе оган карсы эрекет ететiн, ондай эрекеттерi зорлык керсетшенн тiкелей к¥рбаннан герi, одан да кеп топка соккы багыттауга немесе коркытуга багытталган саяси максаттагы зорлык керсету немесе зорлык керсету каут» [2, с. 75].
«Терроризм» жэне «экстремизм» ^гым-дарыныц айырмашылыгын аныктау мэселесiне тiкелей катысты болып табылатындардыц бiрi -терроризмдi жштеудщ киыншылыгы. Ресейдщ к^кыктык эдебиеннде В.И. Замковой мен М.З. Ильчиков терроризмнщ жштелушщ кец тYрiн ^сынады. Олар терроризмдi революциялык жэне контреволюциялык, эскери жэне криминалды, тагы баска деп беледi [3, с. 8-51].
С.Н. Еникополов террористiк козгалыстыц ерекшелiктерiн белу мацызды деп, ол террористiк козгалысты Yш негiзгi багытка белдi: а) ^лттык; э) дiни террористiк; б) ез елшдеп Yкiметке карсы кYрес [4, с. 21].
Халыкаралык-к¥кыктык к¥жаттар мен баска да нормативнк aктiлерге CYЙене оты-рып, Г.М. Миньковский жэне В.П. Ревин терроризмдi былай жштейдк мемлекеттiк терроризм (бiр мемлекеттщ екiншi мемлекетке кaрсытеррористiк aктiнi ^йымдастыруы немесе колдауы), халыкаралык, iшкi мемлекетпк терроризм жэне дiни.
«Экстремизм» сез> француздыц «extrеmisme» жэне латынныц «extremis» - акыргы шегi, «тетенше шара» деген сездiц магынасын бiлдiредi, ягни саясат пен идеологиядагы ю-эрекет пен кезкарастардыц акыргы шеп деген сез.
Орыс тiлi сездтнщ авторы С.И. Ожеговтыц аныктауы бойынша экстремизм - «тетенше шаралар мен кезкарастардыц жолын устану» (Эдетте, саясатта).
Крыска саяси сездiктe «экстремизм - б^л
тетенше шаралар мен кезкарастарды устану, ягни саяси магынада мэсeлeлeрдi шешуге ^мтылу, барлык кYш керсету мен террордыц тYрлeрiн коса отырып барып т^рган радикалдык эдiстeрдi колдану аркылы алга койган максатка жету болып табылады».
Экстремистер ез ю-эрекеттервде эртYрлi эдiстeрдi колдануы мYмкiн: айкын кYш керсетпеу - оныц iшiндe Yгiт-насихат жYргiзу, жиналы-ста немесе баспасез акпарат к¥ралдарында сез сейлeуi жэне тагы баска; эртYрлi дэрежедеп кYш керсету (жаппай тэртiпсiздiктi ^йымдастыру, азаматтык багынбаушылыкка шакыру, террорист^ актiге согыс кeзiндeгi партизандык эдiстeрдi колдану жэне тагы баска).
Халыкаралык т^ргыдан экстремизмге бiрiншi рет бершген аныктама 15.06.2001 жылы кабылданган, «Терроризм, сепаратизм жэне экс-тремизммен кYрес туралы» Шанхай конвенция-сында керсетшген. Онда «экстремизм» былай деп керсетшедк билiктi кYш керсету аркылы ^стау, мемлекеттiц конституциялык к¥рылысын езгерту, когамдык кауiпсiздiкке кYштеп кол с^гу, сонымен катар жогарыда керсетiлген максаттар Yшiн зацсыз эскери к¥рамалар ^йымдастыру немесе соларга катысу [5, 58 б.].
Экшшке орай елiмiздiц ^лттык зац саласын-да экстремизмге накты аныктама берiлмеген.
Ю.И. Авдеев терроризмдi экстремизмнiц баска да тYрлерiнен белш карай отырып, оныц ерекше саяси-когамдык к¥былыс екендiгiнiц мэнiн бiлдiртiп жэне бiркатар белгiлерiн керсете отырып [6, с. 41-42], бiрак оныц экстремизмнен ерекшеленбейнндшн керсетедi, ягни экстремизм элеуметпк-саяси феномен ретiнде саяси курестщ соцгы формасыныц жиынтыгы болып табылады децщ. Б^дан баска Ю.И. Авдеевтщ берген аныктамасында терроризмнiц стратегиялык жагына емес, тактикалык жагына кебiрек кецiл белiнедi, ал экстремизмдi стратегиялык к¥былыска жаткызады.
Профессор А.Е. Жалинскийдщ пiкiрiнше, «Терроризм туралы бiз ец алдымен оныц тYсiнiгiн мына жагдайлар бойынша шектеу керек сиякты кершед^ ягни кYштеу iс-эрекеттерiнiц негiзiнде калыптаскан тэртiптi езгертуге багытталып жаткан эрекеттер». Осыган байланысты А.Е. Жалинский оны мемлекетпк жэне экстремистiк терроризмге белуд ^сынады [4, с. 23].
Бiрак терроризмнiц аныктамасыныц езi зацды ретшде талас тудырады. Тап осы жагдайда экстремизм мен терроризмнiц ара катынасы накты емес, сол сиякты террориснк саясатка катысушы мемлекеттiк жэне мемлекетпк емес субъектiлер де накты емес.
Зерттеушi К.З. Алимовта терминдердщ кеп болуына карсы жэне оныц пшршше,
терроризмдi аныктаудыц киындыгы мынандай непзп терт мэселеге байланысты: <^ршшщен, уакыт еткен сайын терроризмнщ аныктамалары езгеруде. Екiншi дYниежYзiлiк согыстан кейiн терроризмнщ «жаца» формалары жэне оныц езге тYрлерi туындады жэне ол осы кунге дейiн жалгасуда.
Екiншiден, «терроризм» термиш келецсiз атау болып табылады жэне оны колдану - бул саяси акт, сондыктан оныц каупн саладары бар.
Yшiншiден, эр тYрлi мемлекеттiк шенеунiктер, жазушылар мен журналистер терроризмнщ кYрделiлiгiн тYсiнуге мYмкiншiлiгi немесе калауы жок.
Тертiншiден, тарихи, саяси, элеуметпк, философиялык жэне к¥кыктык карама-кайшы аныктамалар баршылык. Осыныц барлыгы аталган терминнiц дэл мэнiн жэне оныц колдану жолдарын киындатады» [7, с. 303].
И.В. Манацковтыц пiкiрiнше, «саяси терроризм ол - езара ымыра, бiржакты зорлык керсету немесе керсету кауш жолымен саяси максаттарга жетудiц, сондай-ак журтшылыкты коркытуга, битки бопсалау мен беделiн тYсiруге есептелген террориснк эрекеттердi жYзеге асы-ру жалган Yмiтiнен шыгатын бiр-бiрiнiц саяси мYДделерiнiц есептерi негiзiнде тараптардыц бiр келiсiмге келуiнiц орныкты мYмкiнсiздiгiн немесе каламауын керсететiн саяси журю-турыс пен iс-эрекетiнiц теориясы мен тэжiрибесi» [8, с. 29]. Бул аныктамада терроризм саяси эрекет ретiнде де, жэне белгш бiр идеология реннде де тYсiндiрiледi.
«Терроризм» угымыныц бiр жагынан бiр-бiрiн толыктыратын, бiр жагынан бiр-бiрiне карама-кайшы аныктамаларыныц кеп болуы, бiрiншiден, аса тYрлi нысанга ие болатын бул к¥былыстыц киындыгы мен сан кырлылыгымен себептеледi. Кейбiр зерттеушiлер, мысалы, С.А. Эфировтiц есептеушше, терроризмнiц эмбебап аныктамасын шыгаруга талпынудыц тiптi кажетi жок, бiрак тек кейбiр ец мацызды оны едэуiр толык сипаттайтын белгiлерiмен шектелуге болады. Ондай белгiлерге ол келесiлердi жаткызады:
- зорлык эрекеттердiц саяси уэжц
- зорлыктыц когамдагы жагдайды турак-сыздандыруга жэне эртYрлi элеуметтiк топтарды Yрейлендiруге багытталуы;
- террористiк эрекеттщ келесi карулы какты-гыстармен мшдетп байланысыныц болмауы;
- террористiк эрекеттердi актайтын экст-ремистiк багыттыц накты идеологиясыныц болуы [4, с. 4].
М.П. Одесский мен ДМ. Фельдман терроризмдi социумды ескертпелi Yрейлендiру эдiсiмен баскару, бул ретте ол кандай да бiр тулгалармен гана емес, iрi уйымдармен де, сонымен катар ез азаматтарын YPкiту Yшiн
тоталитарлык мемлекеттiк режиммен жYзеге аса алатынына кецiл аудара отырып, толыгымен эдiлеттi сипаттайды.
«Экстремизм» жэне «терроризм» угым-дарыныц езара байланысын карастырайык. Эдебиеттерде, тiптi гылыми эдебиетте олар кебiнесе синонимдар ретiнде карастырылады, дегенмен олардыц елеулi айырмашылыгы айкын керiнедi. Осы ретте профессор Н.М. Абдировтыц фундаментализм, экстремизм, терроризм секiлдi аныктамаларды карастыратын пiкiрi ец Yлкен кызыгушылык тудырады, ол «Фундаментализм жэне экстремизм бiр-бiрiмен тыгыз байланысты. Екшшю бiрiншiсiнiц салдары мен дамуы. взшщ акыргы нысанында дiни фундаментализм экстремизмге айналады. Бул магынада дши экстремизм - ол дши фундаменталистпк кезкарастарга сэйкес элемдi кайта куруга умтылудагы акыргы кезкарастар мен шараларга жол устаушылык. Экстремизм, ез кезепнде, терроризмнiц пайда болуына соцгы сатыга айналады» [2, с. 10].
Сондай-ак нкелей осы мэселемен С.К. Абсаметовтыц тэсiлдемесi байланысты болып келедк «... терроризм, ец алдымен, ез курамында саяси, дiни жэне шшара кылмыстык коскан жаппай экстремизмге непзделедь Керсетiлген к¥рылымдар орындалу сипатына карай езара байланысты, жэне ереже секiлдi тYпкi максатка жетуде бiрiн-бiрi толыктырады» [9, с. 148].
Бул мэселеде Н.М. Абдировтыц кезкарасына Е. Тукумовтыц устанымы жакын, оныц ойынша, «эрекеттершщ еткiрлiгiн, кауiптiлiк дэрежесiн есепке ала отырып, келеа кецiлге конымды Yдемелi тYрде угымдардыц езара байланысты катарын усынуга болады: радикализм, экстремизм, терроризм. Бул ретте терроризм экстре-мизмнен таралады жэне терроризм мэш бойынша экстремизмнiц белiгi болып табылады, себебi ез керiнiстерiнiц кец катарынан саяси максаттарга жетудегi ец катац эдiстерiн езiне жинаган».
Сол кезде ресейшк галым В. Устиновтыц терроризм жэне экстремизм аумагындагы ар-найы зерттеулерiнiц нэтижелерi керсеткендей: «экстремизм элеуметпк-саяси феномен ретiнде саяси кYрестiц эртYрлi акыргы нысандарыныц жиынтыгы ретiнде керсетшед^ жэне осындай бiр нысаны терроризм болып табылады». Осы орайда В.Я. Кикотя мен Н.Д. Эриашвили былай деп ацгарады «мэнi бойынша терроризм экстремизмнщ бiр белiгi болып табылады, себебi ез керiнiстерiнiц кец катарынан (бушк, билiктiц параллельдi к¥рылымдарын к¥ру, ультиматум усыну, азаматтык багынбаушылык акциялары, конституциялык органдарга карулы тойтарыс) мемлекеттiк органдарды, саяси, элеуметтiк кайраткерлердi жеке жоюмен катар, эртYрлi материалдык объектiлердi жою секiлдi саяси
максаттарга жетудщ ец катац эдiстерiн ез бойы-на жинаган». Сондай кезкарасты да А.Ж. Шпек-баев ^станады, оныц ойынша: «экстремиспк теориялар ^сынылган идеяларга жету Yшiн кез-келген амалдарды актайды жэне терроризм кебiнесе экстремистiк идеологияга негiзделедi... терроризм жэне экстремизм бiр-бiрiнсiз емiр CYрмейдi» [10, с. 166].
Сонымен бiрге, мемлекеттiк жэне муниципал-дык баскару аныктамасында экстремизмге былай деп аныктама берiледi: «зорлык пен террордыц барлык тYрлерiн коса ец радикалдык амалдарды колдана отырып, койылган максаттарга жету, мэселелердi шешуге талпыну».
З. Аруховтыц есептеуiнше, «экстремизм жеке т^лгалар немесе топтар тарапынан мемлекеттеп калыптаскан когамдык нормалар мен ережелердi радикалды мойындамау нысаныныц бiр тда бо-лып саналады».
Э. Йессе, ез кезепнде, «экстремизмнщ барлык тYрлерi астыртын сез байласудыц те-орияларын колданады» деп есептецщ. Ол терроризмдi «максатты куш керсету аркылы са-яси к¥рылымды к¥латуга талпынатын, билiкпен байланысты емес топтардыц саяси стратегия-сы реннде карастырады... Терроризм, сонымен бiрге, саяси экстремизмдi кец талкылаушартында - саяси экстремизмнщ кершс болуы мYмкiн».
А.В. Коровиков саяси зорлыктыц амалда-рына артыкшылык беретiн ислам экстремистiк топтарыныц iс-эрекетiн талдау Yшiн терроризм категориясы ец жакын келедi,- деп белгшецщ. Теория мен тэжiрибенiц езара байланысы экстремизм мен терроризмнiц арасындагы езара катысты карым-катынаспен себептеледi.
<^р жагынан экстремистiк теориялар ездерi койган максаттарга жетудегi терроризмдi коса, кез-келген амалдарды жш актайды; ал екiншi жагынан, терроризм кебiнесе нак экстремиспк идеологияга негiзделедi».
Жакын уакыт аралыгында акыргы тYрi ретiнде саяси экстремизмнщ мынадай тYсiнiгi де кездескен - терроризм - дамыган капиталистiк елдердщ бiркатарыныц казiрri элеуметтiк емiрiнiц нагыз болмысыныц кYрделi жэне тым драмалы кыры... Саяси экстремизм «сол» жэне «оц» мэнi бойынша шынында когамныц жеке екiлдерiнiц осы (пролетарлык емес) топтарыныц езвдш, бузылган, кейде олардыц материалдык жэне когамдык жагдайын драмалык нашарлау-ына тiке реакциясын керсетед^ кейде олардыц монополистiк капитализмнiц, туншыктырушы бюрократизацияныц жэне мемлекеттiк аппа-раттыц ектемшiлдiгiнiц Yстемдiгiнiц кYшеюiне карсы саналы емес наразылыгыныц керiнiсi болып табылады... пролетарлык емес майда буржуаздык кабаттарга тэн к¥былыс...».
Осылайша, осы мэлiмдеменiц аса
идеологиялык кырларын авторлардыц ар-ожданына калдырып, терроризмдi экстремизмнщ акыргы керiнiсi ретiнде тYсiнiгiн корытындылайтын рационалды тYЙiнiн белгiлейiк. Бiздiц ойымызша, «экстремизм» ез мазмуны бойынша «терроризм» угымынан едэуiр кец, ейткенi нак осы терроризм акцияларыныц кемегiмен экстремиспк уйымдар алга койылган саяси максаттарга жетедi немесе жеткiлерi келедi.
Ендт кезекте когамымызда «терроризм» угымыныц колданылуына кыскаша токталып кетудi жен кердш. Себебi, академия кабыргасына келiп гылыми жумыстыц такырыбын алганнан кейiн пайда болган тYсiнiспеушiлiк - «терроризм» угымыныц нормативтiк к¥кыктык актiлерде «терроризм» деп, ал кейбiр диссертациялык, дипломдык жумыстарда жэне букаралык акпарат к¥ралдарында «лацкестiк» деп колданылуында болды.
«Терроризм» шденмен бYкiл халык, когам болып кYресуге урандар айтудамыз... Карапайым халык «лацкеснк», «терроризм» угымдарынан шатасып адасып кетпеуiне кiм кепiл? Халык неш тYсiнедi? Калай тYсiнедi?
«Терроризм» угымыныц жогарыда аталгандай «лацкестiк» деп колданылуын сын еткен саясат-танушы А. Сарымныц пiкiрiнше, ««лацкестiк» деп аударуымыз «терроризм» угымыныц артын-да турган барлык к¥былыстар мен тYсiнiктердi жетюзе алмайды. Бiздiц ономаст-галымдар тапкан «лацныц» теркiнi баскалау. Казак тiлiнде лац сезi «дау-дамай», «эбiгерге салу», «дYрлiктiру», «агайын арасындагы тартыс» деген угымдарды бiлдiредi. «Лац» деп малга келенн ауруды да айтады» [11].
¥гымдардыц сапасы мен колданылу ережелерiн женлвдру женiнде Н. Дулатбе-ков пен Б. Сыздык «Зацнаманыц да, жекелеген терминдердщ де колданыстагы нускаларын калдыра берейiк, YЙренiсiп калдык деген бойкуйездш пен келiсiмпаздык жарамайды. БYЙте берсек, бара-бара шатасамыз, батпакка ба-тамыз. Казiр кезiмiзге тYCкен, санамыз байкаган келецсiздiктердi белсендi тYзететiн кез келдь Бiрак бурыннан бар терминнiц орнына кисынсыз «эдемi» жаца сез усыну жен емес» деген пiкiр айтады [12].
Казак тшнщ нормативтерi мен терминоло-гиясы бойынша Елбасымыз Н.Э. Назарбаевтыц да халыкаралык кауымдастык мойындаган терминдердi аударудыц кажеттiгi жок [13] екецщпн айтып жYргендiгi бекер емес деп ойлаймыз.
Сонымен, макаланыц екiншi жартысында аталган мэселелердi корыта келе елiмiзде «терроризм» iндетiмен кYресуге ез септiгiн тигiзетiнiне сене отырып, халыкаралык терминд аудармай сол кYЙiнде калдыруды усынамыз.
^олданылFан эдебиеттер Ti3iMi
1. Абдиров Н.М. Концептуальные проблемы борьбы с наркотизмом в Республике Казахстан (криминологическое и уголовно-правовое исследование): Автореф. дис. ... д.ю.н. - Алматы, 1999. - 56 с.
2. Ляхов Е.Г., Попов А.В. Терроризм: национальный, региональный и международный контроль: Монография. - Ростов-на-Дону, 1999. - 75 с.
3. Замковой В.И., Ильчиков М.З. Терроризм - глобальная проблема современности. М., 1996. - 8-51 с.
4. Журнал «Государство и право». - 1995. - № 4. - 23 с.
5. Терроризм, сепаратизм жэне экстремизм мен кYрес туралы, Шанхай конвенциясы // Шанхай. 15.06.2001. - 58 б.
6. Авдеев Ю.И. Терроризм как социально-политическое явление // Современный терроризм: состояние и перспективы. - М., 2000. - 41-42 с.
7. Алимов К.З. Теория международных отношений и международного права, Националньный Университет Узбекистана. - Ташкент: ООО «АЛ-ФАБА-СЕРВИС», 2007 - 512 с.
8. Манацков И.В. Политический терроризм. (Региональный аспект): Автореф. дис. ... канд.филос. наук: - Ростов-на-Дону, 1998.- 29 с.
9. Абсаметов С.К. Правовая база борьбы с терроризмом // Вестник Министерства образования и науки Национальной академии наук Республики Казахстан. - Алматы, 2002. - №1. - 148 с.
10. Шпекбаев А.Ж. Проблемы взаимодействия органов внутренних дел стран Центральной Азии в борьбе с организованной преступностью и экстремизмом (терроризмом): Учебное пособие. - Алматы: ООНИиРИР Академии МВД Республики Казахстан, 2005. - 166 с.
11. http://yvision.kz/post/185608
12. http://www.egemen.kz/2010/03/31/2106/
13. http://today.kz/kz/news/kazakhstan/2011-02-12/10185
• • • • •
Мацалада автор«экстремизм» жэне «терроризм» узымдарыныщ арацатынастарын зерттеп, mYciniKmi цорытындылайтын рационалды тYйiнiн белгтеуге жэне терминд1 цолдануда цаз1рг1 уацытта цогамда орын алган мэселет котеруге талпынган.
ТYйiн свздер: экстремизм, терроризм, айырмашылыгы, угымы.
В статье автор старался отметить рациональное зерно, заключающееся в понимании терроризма, как крайнего выражения экстремизма, взаимосвязь данных терминов, и рассмотреть сложившуюся ситуацию в настоящее время в обществе.
Ключевые слова: экстремизм, терроризм, различие, понятие.
In the article, the author attempted to make a rational conclusion such as emphasizing the concept of terrorism as a significant expression of extremism, interrelation of mentioned concepts and consideration of the current situation in today's society.
Keywords: extremism, terrorism, distinction, concept.
Нурлан Еламанов,
Казакстан Республикасы Президент жанындагы Мемлекетпк баскару академиясы
Сот терелш институтыныц 2-курс магистранты
«Экстремизм» жэне «терроризм» ^ымдарынын аракатынасы
Еламанов Нурлан,
магистрант 2-го курса Института правосудия Академии государственного управления при Президенте Республики Казахстан
Соотношение понятий «экстремизм» и «терроризм»
Elamanov Nurlan,
undergraduate of the 2nd raurse of Institute of justice of Academy of public administration at the President of the Republic of Kazakhstan
Ratio concept «extremism» and «terrorism»
