Научная статья на тему 'Қолданыстағы заңнаманың тілдік кемшіліктері'

Қолданыстағы заңнаманың тілдік кемшіліктері Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
70
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қОЛДАНЫСТАғЫ ЗАңНАМА / СөЗДЕР МЕН СөЗ ТіРКЕСТЕРіНің БіРіЗДіЛіГі / МЕМЛЕКЕТТіК ТіЛ

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Мединаева Ақерке Аманқызы

Мақалада қолданыстағы заңнаманың орыс және қазақ тіліндегі редакциясын салыстыру арқылы анықталған кемшіліктер туралы айтылады

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Қолданыстағы заңнаманың тілдік кемшіліктері»

Мединаева Акерке Аманкызы,

КР Зацнама институты Лингвистика орталыгы НКА

жэне халыщаралыщ шарттар жобаларына гылыми лингвистикалыщ

сараптамасы секторыныц ага гылыми щызметкерг

ЦОЛДАНЫСТАГЫ ЗАЦНАМАНЬЩ Т1ЛД1К КЕМШ1Л1КТЕР1

Каза^станныц тэуелсiз, егемецщ ел болуын Кан майданда жаумен алысып, елi Yшiн, жерi Yшiн жанын пида еткен ата-бабаларымыз кептен арман еткен. Сол арман 1991 жылы 16 желто^санда орындалды. Ягни, сол кYнi Казахстан езiн тэуелшз, демократиялыщ, к^ыщтыщ мемлекет деп жариялады. Iшкi жэне сырт^ы саясатты езi жYргiзе бастады, баска мемлекеттермен хальщаральщ ^агидаты негiзiнде

^арым-^атынас орната бастады. Егемендi мемлекет ретiндегi калыптасуы мен дамуыныц стратегиясы жарияланды. Онда ел дамуыныц тYбегейлi т^жырымдамасы аныщталып, iшкi жэне сырт^ы саясат саласындагы, ^лпъщ ^ауiпсiздiк женiндегi мiндеттер сараланды. Тэуелсiз мемлекет болып калыптасу езшщ мемлекеттiк нышандарын, ^^ыктыщ мемлекет ретшдеп нормативтiк к^ыщтыщ базасын кабылдауды талап етп. Мемлекеттiк нышандар да, алгаш^ы конституция да, зацдар мен жарлыщтар да, даму стратегиялары мен экономикалыщ реформалар да бекiтiлдi. Каншама кыруар ж^мыстар ащарылды. М^ныц барлыгы егемендiriмiздщ ар^асында болганы ай^ын.

Ал осы егемендi Каза^станымызды дамыган еркениеттi елдердщ катарына косу бYгiнгi жастардыц колында. Олардыц мiндетi - елiмiздiц намысын ^оргап, оны элемге барынша таныта бiлу. Элемге таныту Yшiн эрбiр жас ез елшщ тарихын, тшн жетiк бiлуi, а^ылды да парасатты, зерек болуы керек.

¥лттыц ^лт болып калыптасуы Yшiн, ец алдымен, оныц тiлi мен мэдениет сакталуы керек. Тiл - халыщтыц басты ^асиетп байлыгы. Ана тш адам баласыныц бойына ана супмен енiп, бойга тарайды. Кастерлi де к^ретп тiл байлыгы эр елдщ мактанышы, атадан балага мирас болып калган бага жетпес м^расы.

«Казахстан Республикасындагы тiл туралы» 1997 жылгы 11 шiлдедегi Казахстан

Республикасы Зацыныц 4-бабында «Казахстан Республикасыныц мемлекетпк тiлi - казак тiлi. Мемлекетпк тiл - мемлекеттiц бYкiл аумагында ^огамды^ катынастардыц барлыщ саласында Колданылатын мемлекеттiк бас^ару, зац шыгару, сот юш жYргiзу жэне iс ^агаздарын жYргiзу тiлi. Казахстан хал^ын топтастырудыц аса мацызды факторы болып табылатын мемлекеттiк тiлдi мецгеру - Казахстан Республикасыныц эрбiр азаматыныц парызы» деп нактылануы бекер емес [1].

Казак тiлiн зацнамалыщ актiмен мемлекеттiк тш деп белгiлесек те, туган тiлiмiздiц Колданылуы аясын кецейту Yшiн каншама мемлекеттiк багдарламалар ^абылдаса^ та, оны ^лт тiлi децгейiне кетеру колымыздан келмей т^рганы шындыщ.

Б^ган мемлекетпк органдардыц зац жобаларын орыс тшнде эзiрлеп, казак тiлiне аударуы дэлел бола алады. Осылайша казак тш аударма тiлiне айналып кеткенi кынжылтады.

Мысалы, «Жаппай саяси ^уFын-CYргiндер К^рбандарын актау туралы» Казахстан Республикасы Зацы 1-бабыныц орыс тiлiндегi редакциясында: «В настоящем Законе политическими репрессиями признаются меры принуждения, осуществлявшиеся по политическим мотивам государственными органами или представлявшими их должностными лицами, в виде лишения жизни или свободы, включая заключение под стражу и принудительное лечение в психиатрических учреждениях, изгнания из страны и лишения гражданства, удаления из мест проживания или районов обитания (ссылки или высылки), направления на спецпоселение, привлечения к принудительному труду с ограничением свободы (в том числе в так называемых «трудовых армиях», «рабочих колоннах НКВД»), а также иное поражение, лишение или ограничение

прав и свобод, соединенные с ложным обвинением в совершении преступления, либо с преследованием как социально опасных лиц по признакам политических убеждений, классовой, социальной, национальной, религиозной или иной принадлежности в судебном, внесудебном либо административном порядке.» деп белгшенген. Бул бапта «меры принуждения», «принудительное лечение», «изгнания из страны», «лишения жизни», «удаления из мест проживания или районов обитания», «привлечения к принудительному труду», «внесудебном либо административном порядке», «с ложным обвинением» деген сездер мен сез ^ркестершщ казак тшше аудармасы ерiксiз кещл аудартады. бйткеш казак тшндеп нускада: «Осы Занда саяси ^угын-сурпндер ретiнде мемлекеттiк органдар немесе олардьщ екiлi болып табылатын лауазымды адамдары саяси себептер бойынша кузетпен камауга алуды жэне психиатриялык мекемелерде куштеп емдеудi коса алганда емiрiн жою немесе бас бостандыгынан айыру, елден куып жiберу жэне азаматтыгынан айыру, емiр сурген жерлерiнен немесе мекендi аудандарынан аластау (айдау немесе жер аудару), арнайы коныс аударуга жiберу, бостандыгын шектей отырып ыктиярсыз енбекке тарту тYрiнде (сонын шшде «енбек армияларында», «iшкi iстер халык комиссариатынын жумысшы колонналарында» деп аталатындарга) жYзеге асырылатын кендiру шаралары, сондай-ак кылмыс жасаганы Yшiн накактан айыптаумен, не саяси сенiмдерiнiн белгiлерiне, таптык, элеуметтiк, улттык, дiни немесе баска тегше карап, сот, соттан тыс не эюмшшк тэртiбiнде элеуметтiк каушт адамдар ретiнде кудалаумен уштаскан баска да кукыктары мен бостандыгынан айыру немесе шектеу танылады» керсетiлген сездер мен сез тiркестерi «елден куып ж1беру» жэне «соттан тыс не эюмшшк тэртiбiнде» тiркестерiн коспаганда, тшсшше «кендiру шаралары», «кYштеп емдеудi», «емiрiн жою», «емiр CYрген жерлерiнен немесе мекендi аудандарынан аластау», «ыктиярсыз енбекке тарту», «накактан айыптаумен» деп дурыс аударылмаган [2].

Бул жерде «кецщру шаралары» орыс тiлiндегi «меры склонения», ал «^штеп емдеудi» -«насильное лечение» тiркестерiнiн баламасы болып табылатыны айкын. Сондай-ак зан тiлiнде «емiрiн жою» немесе «аластау» сездерiнiн колданылуы ерескел кате болып табылады деп есептеймiз. МYмкiн «емiрiн жою» емес, «емiрiне кол сугу» деп колдану элдекайда тYсiнiктi

болар. Ал «аластау» сезшщ магынасына келер болсак, ол казактар арасында кене дэуiрден келе жаткан анимистiк жэне тотемдiк наным-сешмге негiзделетiн отка табыну рэсiмiн бiлдiредi.

Одан баска, жогарыда керсетiлген «изгнания из страны» пркес мен «внесудебном» сезшщ казак тшндеп баламасы осы 1-бапта «елден куып жiберу» жэне «соттан тыс» деп дурыс колданылса, ал 3-бапта аталган тiркестер ттсп септiкте «елден аласталган» жэне «сот емес» деп жазылган. «Внесудебный» сезi 5 жэне 6-баптарда да «сот емес» деп колданылганын атап ету керек. Будан тiркестердiн бiрiздi колданылмаганы, казак тiлiндегi заннын пысыкталмаганы айкын болып тур. Сондай-ак 1-баптагы «удаления из мест проживания или районов обитания» •пркеи казак тiлiне «емiр CYрген жерлерiнен немесе мекендi аудандарынан аластау» деп аударылса, 3-баптын бiрiншi абзацында тиiстi септiкте «турган жерлерiнен немесе мекендi аудандарынан аулактатылган», ал екiншi абзацында «туратын жерлерiнен немесе мекен еткен аудандарынан аулактатылу» деп эртYрлi жазылган.

Сонымен катар «привлечения к принудительному труду» жэне «с ложным обвинением» тiркестерi де ерiксiз кещл аудартады. Бул пркестер казак тшнде тиiсiнше «мэжбYрлi енбекке тарту» жэне «жалган айыптаумен» деп колданылуы тшс сиякты. Тагы да бiр айта кетерлш жайт, «ложный» сезi 4-бапта «етiрiк» деп берiлген.

Осылайша 4-баптын орыс тiлiндегi редакциясы мен казак тшндеп нускасын салыстыру барысында «в принудительном взимании сборов религиозными группами» сез тiркесiнiн баламасы «дши топтардын алым каражаттарын куштеу аркылы жинаганы» деп жазылганы аныкталды. Бул жерде де «принудительное» сезi «куштеу» деп аударылган. Алайда, бiздщ ойымызша, керсетiлген тiркес «дiни топтардын алымды мэжбYрлеп алуы» деп жазылуга тиiс. Сондай-ак «религиозные обряды» сез ^ркес казак тiлiнде «дiни курыптар» деп колданылыпты. Мумкiн, «дiни гурыптар» шыгар? Осы 4-баптын сейлем курылысында да кемшiлiктер бар. Ягни, орыс тшнде: «Статья 4. Объявляются реабилитированными все лица, осужденные за:

а) контрреволюционную пропаганду и агитацию;

б) нарушение правил об отделении церкви от государства...» деп бершсе, казак тшшде: «4-бап. Мынадай айыптары ушiн сотталгандардын бэрi

акталган адамдар деп жарияланады:

а) революцияга карсы угiт-насихат жYргiзгенi;

б) шiркеудi мемлекеттен белу туралы ережелердi бузганы... бойынша» деп сейлемнiн бiрiншi белiгiмен ой аякталады да, екiншi белiгi тусiнiксiз жазылган. Мундай жагдайда казак тiлiнiн грамматикасы бойынша сейлем эркашан да баяндауышпен аякталуга тшс деген ереженi умытпау керек. Демек, сейлем курылысын былайша: «4-бап. Мынадай айыптары:

а) революцияга карсы уггг-насихат жYргiзгенi;

б) шiркеудi мемлекеттен белу туралы ережелердi бузганы... ушiн сотталгандардын бэрi акталган адамдар деп жарияланады.» редакциялау казак тшнщ нормаларына сай деп пайымдаймыз. Осыган уксас кателштер 5 жэне 6-баптарда кездеседi.

Одан баска, 6-бапта «Не подлежат реабилитации лица, перечисленные в статье 5 настоящего Закона, обоснованно осужденные судами, а также подвергнутые уголовным наказаниям по решениям внесудебных органов, в делах которых имеются достаточные доказательства совершения следующих преступлений:

а) измена Родине во всех формах, кроме бегства или перелета за границу; вооруженное восстание или вторжение в контрреволюционных целях на территорию Республики в составе вооруженных банд и участие в совершенных ими убийствах и других насильственных действиях; шпионаж, акт терроризма, диверсия;

б) насильственные действия в отношении гражданского населения и военнопленных, а также пособничество оккупантам и изменникам Родины в совершении таких действий во время Великой Отечественной войны;

в) организация вооруженных банд и участие в совершенных ими убийствах и других насильственных действиях.» «насильственные действия» термиш тшсп сеппкте уш рет кездеседь Осы терминнщ казак тшндеп баламасы ею турлк «куш керсету эрекеттерi» жэне «куштеу эрекеттерЬ» деп колданылган. Жогарыда керсетiлген 1-бапта кездескен тiркестердiн iшiнде «принудительное» сезшщ «куштеу» деп аударылганына куэ болсак, бул бапта «насильственный» сезiнiн «куштеу» деп аударылуына не себеп? Бiздщ ойымызша, екi нуска да дурыс колданылмаган, «насильственные действия» тiркесiн «куш колдану iс-эрекеттерi» деп аудару анагурлым тусiнiктi болар едi.

Будан баска, 6-баптын б) тармакшасында «деп берушiлiк» сезi колданылган. Егер карапайым

колданушы Зацныц казак тiлiндегi нускасына жYгiнетiн болса, бул сездщ, кала берсе, сол сез колданылган сейлемнщ магынасына TY^H6e^ амалсыздан орыс тiлiне жYгiнуiне тура келетш едi. Сонда Зацныц казак тшндеп нускасын негiзге алатын колданушылар Yшiн жасанды кедергi келтiрiлетiнi айкын. «Деп берушшк» сезi «пособничество» сезшщ аудармасы ретiнде калай колданылганы тYсiнiксiз.

Сонымен катар 19-баптыц орыс тшндеп мэтшше назар аударсак: «Лица, подвергшиеся репрессиям и реабилитированные в порядке, установленном настоящим Законом, восстанавливаются в утраченных ими в связи с репрессиями социально-политических и гражданских правах, в наградах, почетных, воинских и специальных званиях.

При реабилитации лица только в части предъявленного обвинения осуществляется восстановление тех прав, которые были нарушены в связи с политическими обвинениями.», «права» сезi тшсп сеппкте ею рет кездесед1 Ал осы баптыц казак тшндеп мэтшнде дэл осы сез былайша бершен: «KуFын-CYрriндерге ушыраган жэне осы Зац белгiлеген тэртiпте акталган адамдардыц кугын-CYргiндермен байланысты айрылган элеуметпк-саяси эрi азаматтык куктары, наградалары, курметтi, эскери эрi арнаулы атактары калпына келтiрiледi.

Адам езше тагылган айыптыц тек бiр белтнде акталган жагдайда оныц саяси айыптаулармен байланысты бузылган куктары калпына келпршедо». Бул жерде «кукыктары» сезi «куктары» деп колданылып, ерескел кателiкке жол бершен. Оныц Y^nra, бiрiншi белтн «KуFын-CYргiндерге ушыраган жэне осы Заида белгiленген тэртiппен акталган адамдардыц куFын-CYргiндермен байланысты айырылган элеуметтiк-саяси эрi азаматтык кукыктары, наградалары, курметп, эскери эрi арнаулы атактары калпына келтiрiледi.» деп редакциялау кажет сиякты.

Одан баска, осы зацныц 9, 10, 11, 12, 14, 15, 17-баптарыныц орыс тшндеп «заявитель» сезi казак тшндеп бYкiл мэтш бойынша «етiнiш иесЬ» деп дурыс колданылмаган. Кдорп таида бул тiркес «етiнiш берушi» деп калыптасып кеткен.

Эз кезегiнде, жYргiзiлген талдау «Нормативтiк кукыктык актiлер туралы» Казакстан Республикасы Зацыныц 19-бабы 3-тармагыныц «нормативтiк кукыктык актiнiц мэтiнi эдеби тш нормалары, зац терминологиясы жэне зац

техникасы сантала отырып жазылады, оньщ ережелерi барынша кыска болуга, накты жэне эртYрлi тYсiндiруге жатпайтын магынаны камтуга тиiс. Нормативтiк к¥кыктык актшщ мэтiнiнде магыналык жэне к^кыктык жYктемесi жок декларативтiк сипаттагы ережелер камтылмауга тиiс. Кенерген жэне кеп магыналы сездер мен сез орамдарын, эпитеттерд^ метафораларды колдануга, сездердi кыскартуга жол бершмецщ» деген талаптарыныц сакталмаганын керсетедi

[3].

Жогарыда келтiрiлген мысалдар 1993 жылгы 14 сэуiрде, ягни Казакстанныц тэуелсiз, егемен ел болып калыптасуыныц алгашкы жылдарында кабылданган зацныц ек1-уш бабын гана салыстыру аркылы аныкталган кемшiлiктер болатын. Б^л жерде айта кетерлш жайт, 6i3 талдау жYргiзген зац Казакстан Республикасыныц тiл туралы жэне нормативнк к^кыктык актiнiц мэннше койылатын талаптар туралы зацдарынан б^рын кабылданган. Сол жылдары кабылданган к^кыктык к^жаттардыц мемлекеттiк тiлдегi мэтiнiнде кемшшктердщ кептеп кездесуiнiц бiрден-бiр себебi, ресми тшдщ толыкканды калыптасып Yлгермеуi деп пайымдаймыз. Жогарыда атап керсетiлген кемшiлiктердi жою Yшiн, талданган зацга езгерютер мен толыктырулар енгiзу аркылы

тYзету керек деп пайымдаймыз. Кеш жYре тYзеледi демекшi, казiрri тацда кабылданып жаткан зацдардыц мемлекеттiк тiлдегi мэншшц сапасы элдекайда жогары.

Алайда, сол зандардыц жобаларын эзiрлейтiн мемлекеттiк органдардыц кызметкерлерi элi де болса мемлекетпк тiлге шоркактыгын керсетедi. Себебi гылыми лингвистикалык сараптамага ^сынылатын зац жобаларында грамматикалык, стилистикалык жэне терминдер мен сез нркестершщ бiрiздi колданылмауы сиякты кемшiлiктер кептеп кездесуде. Б^л кемшiлiктердi болдырмау Yшiн эрбiр кызметкер мемлекетпк тшге, бiрiншiден, к¥рметпен карауы, екшшщен, тiлдi дамыту Yшiн колданылып жаткан шараларга белсене катыса отырып, оны Yйренiп алуга тиiс. Содан соц гана бiртiндеп казак тiлiнде сейлей жYрiп, ресми тiлдi де игерш алады.

Сез соцында айтарымыз, Президентiмiз Н.Э. Назарбаев «Казакстанныц болашагы - казак тшнде» дегендей, орыс тш мен агылшын тiлiн Yйренуге калай талпынсак, мемлекеттiк тiлiмiздi де солай женк мецгеруге тырысканымыз езiмiздiц ^лтжанды, нагыз патриот екенiмiздi дэлелдейдi. Б^л алга койган максаттарга, ягни елiмiздi дамыган елдердiц катарына косудыц бiрден-бiр жолы деп есептеймiз.

ПайдаланылFан эдебиет

1. «Казакстан Республикасындагы тiл туралы» Казакстан Республикасыныц Зацы.

2. «Жаппай саяси куFын-CYргiндер к^рбандарын актау туралы» Казакстан Республикасыныц Зацы.

3. «Нормативнк к^кыктык актiлер туралы» Казакстан Республикасыныц Зацы.

Мацалада цолданыстагы зацнаманыц орыс жэне цазац ттндегг редакциясын салыстыру арцылы аныцталган кемштктер туралы айтылады.

Ty^u сездер: цолданыстагы зацнама, сездер мен сез т1ркестерШц 6ipi3drnei, мемлекеттж ты.

В статье рассматриваются недочеты, выявленные путем сравнения редакции действующего законодательства на русском и казахском языках.

Ключевые слова: действующая редакция, единообразие слов и словосочетаний, государственный язык.

The article discusses the shortcomings identified by comparing the version of the current legislation of the Russian and Kazakh languages.

Keywords: current version, uniformity of words and phrases , the official language.

№4 (40) 2015 ж Цазакртан Республикасы Зацнама институтыныц жаршысы Акерке Аманкызы Мединаева,

КР Зацнама институты Лингвистика орталыгы НК^А жэне хальщаральщ шарттар жобаларына гылыми лингвистикалык сараптамасы секторыныц ага гылыми кызметкерi ^олданыстаFы заннаманын тiлдiк кемшiлiктерi

Мединаева Акерке Амановна,

старший научный сотрудник сектора научно-лингвистической экспертизы проектов НПА и международных договоров Центра лингвистики Института законодательства РК Языковые недочеты действующего законодательства

Medinayeva Akerke Amanovna,

senior researcher of the sector of research linguistic expertise of drafts of laws and regulations and international agreements of SI Institute of Legislation of the Republic of Kazakhstan Language shortcomings of current legislation

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.