Научная статья на тему 'ЭКОЛОГИК ТАЪЛИМДА “ОНГ” ТУШУНЧАСИНИ БОҒЧАДАН БОШЛАБ ШАКЛЛАНТИРИШ ЗАРУРЛИГИ'

ЭКОЛОГИК ТАЪЛИМДА “ОНГ” ТУШУНЧАСИНИ БОҒЧАДАН БОШЛАБ ШАКЛЛАНТИРИШ ЗАРУРЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
91
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Экологик таълим / экологик онг / Атроф – муҳит муҳофазаси / Табиат ва инсон / боғча ёшидаги болалар / экологик маданият / экологик холатни бахолаш / экологик ҳулқ-атвор. / Ecological education / ecological consciousness / environmental protection / nature and man / children of kindergarten age / ecological culture / assessment of the ecological situation / ecological behavior.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Холматова, Шахистахон, Махсудова, Гулнора

Мазкур мақолада Экологик таълимда “онг” тушинчаси, экологик онгни болаларни боғча ёшидан бошлаб шакллантириш ва аҳолини энологик онггини бошланғич нуқталарини шакллантиришдан иборат. Жамиятни экологик маданиятини шакллантириш аҳолини бошланғич нуқталаридан бошлаш хақида ҳулосалар қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE NEED TO FORM THE CONCEPT OF "CONSCIOUSNESS" IN ECOLOGICAL EDUCATION FROM KINDERGARTEN

In this article, the concept of "consciousness" in environmental education refers to the formation of environmental consciousness of children from kindergarten age and the formation of starting points for the ecological consciousness of the population. Conclusions are drawn that the formation of the ecological culture of society should begin with the starting points of the population.

Текст научной работы на тему «ЭКОЛОГИК ТАЪЛИМДА “ОНГ” ТУШУНЧАСИНИ БОҒЧАДАН БОШЛАБ ШАКЛЛАНТИРИШ ЗАРУРЛИГИ»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

ЭКОЛОГИК ТАЪЛИМДА "ОНГ" ТУШУНЧАСИНИ БОГЧАДАН БОШЛАБ ШАКЛЛАНТИРИШ ЗАРУРЛИГИ

Холматова Шахистахон Махсудова Гулнора

Фаргона давлат университети, Экология кафедраси укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Мазкур мацолада Экологик таълимда "онг" тушинчаси, экологик онгни болаларни бозча ёшидан бошлаб шакллантириш ва ауолини энологик онггини бошланзич нуцталарини шакллантиришдан иборат. Жамиятни экологик маданиятини шакллантириш ауолини бошланзич нуцталаридан бошлаш хацида уулосалар цилинган.

Калит сузлар: Экологик таълим, экологик онг, Атроф - мууит мууофазаси, Табиат ва инсон, богча ёшидаги болалар, экологик маданият, экологик холатни бахолаш, экологик уулц-атвор.

АННОТАЦИЯ

В данной статье под понятием «сознательность» в экологическом образовании понимается формирование экологического сознания детей с детсадовского возраста и формирование отправных точек экологического сознания населения. Сделаны выводы о том, что формирование экологической культуры общества должно начинаться с исходных пунктов населения.

Ключевые слова: Экологическое воспитание, экологическое сознание, охрана окружающей среды, природа и человек, дети детсадовского возраста, экологическая культура, оценка экологической ситуации, экологическое поведение.

ABSTRACT

In this article, the concept of "consciousness" in environmental education refers to the formation of environmental consciousness of children from kindergarten age and the formation of starting points for the ecological consciousness of the population. Conclusions are drawn that the formation of the ecological culture of society should begin with the starting points of the population.

Keywords: Ecological education, ecological consciousness, environmental protection, nature and man, children of kindergarten age, ecological culture, assessment of the ecological situation, ecological behavior.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 10/2

educational, natural and social sciences IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

КИРИШ

2030 йилгача булган даврда Узбекистан Республикасининг атроф- мухитни мухофаза килиш концепсиясининг тасдикдаш тугрисидаги, Узбекистон Республикаси Президентининг фармонида курсатилганидек 2030 йилгача даврда баркарор ривожлантириш сохасидаги миллий максад ва вазифаларга эришишни таъминлаш максадида: куйидагилар "ахолининг экологик маданиятини шакллантириш, атроф-мухитни мухофаза килиш сохасида давлат органлари фаолиятини шафофлик даражасини ошириш ва фукорилик жамиятининг ролини кучайтириш " вазифаси белгиланган.

Табиат мухофазасини амалга оширишда хар кандай чора-тадбирларни куллаш билан бирга ахолининг онги хам мухим ахамият касб этади. Экологик онг табиатни авайлаб-асрашда, унга онгли муносабатда булишда, бойликлардан меъёрида фойдаланишда, нохуш ходисаларнинг олдини олишда, энг зарури атроф-мухитни доимо тоза саклашда намоён булади.

Экологик тарбияланмаган киши табиатни эъзозлай олмайди.

ТАХЛИЛ ВА НАТИЖАЛАР

Таълимда экологик онг тушинчасини юртимиз олимлари уз карашларида турлича ифода этган: М.Нематова Т.Нематов (2012) экологик тарбия энг аввало жамият аъзоларини табиатга булган муносабатларни тугри шакллантиришга ёрдам беради. Экологик тарбияни демак, богча ёшидаги болалардан бошлаш керак. Агар биз болаларга кичик ёшдан изчил экологик тарбия бериб бошласак, уларда узлари яшаб турган мухитга, табиатга ва унинг бойликларига булган муносабатлари тугри шаклланади. Экологик тарбияни амалга оширишни оила -богча - мактаб - жамоатчилик тизимида амалга оширишимиз зарур. Акс холда биз болаларни экологик мухитга булган кдзикдш муносабатларини ижобий томонларини шакллантира олмаймиз. Айни вакда экологик тарбияни бериш хам долзарб муаммолардан бири булиб, мактаб укув дарсликларида хам бу мавзуга тегишла манбалар талайгина.1

М.Ниязымбетов (2012) фикрича экологик таълим моделини шакллантириш учун биз энг авалло экологик онг ва унинг компенентларини билишимиз талаб

этилади. Илмий адабиётларда экологик онгни куйидаги элементларни ажратиб

" 2 курсатади.2

1 Вилоят табиатни мухофаза килиш кумитаси минтакамиздаги экологик муаммолар ва уларнинг ечими илмий-амалий анжуман материаллари «Оилада ва махаллада экологик ва хукукий тарбия» М. Нематова Т.Нематов

2 Вилоят табиатни мухофаза килиш кумитаси минтакамиздаги экологик муаммолар ва уларнинг ечими илмий-амалий анжуман материаллари «Экологик таълимнинг фалсафий-методологик асослари» М.Ниязымбетов

721

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

3KonoruK OHrHH a^panMac 3 Ta KoMnoHeHTHHH ynparam MyMKHH.

1. 3KonoruK TatnHM.

2. 3KonoruK xonarau öaxonam.

3.3KonoruK xy^K-aTBop

Taöuar hhcoh ynyH aroHa MaKOH, y ogaMHH Typnu o3HK-oBKar MaxcynoTnapu, KHHHM-KenaK, yfi - ^ofi Ba 3apypufi öywMnap öunaH TatMHHnafigu. TaönaT- 6y aBBano xaeT öenrucu, 3unon cyB, T03a xaBo, OHa TynpoK, KucnapogHH öeMHHHar umnaö HHKapyBHH ycuMnHKnap onaMH. Hhcoh TaönaT KyfiHuga TyFunagu, amafigu, yHHHr öapna HMKoHHaraapugaH Keparuna ^ofiganaHagu.

fflyHgafi экaн, xap öup hhcoh Taöuufi MyxuTra Mexp-ma^Karau öynumH, yHHHr öapna öofinHKnapugaH эхтнe^гa apama umnaramHH aManra omupum, TaöuaTHHHr Typnu HUKUHgnnap öunaH H^nocnaHumHHHr onguHH onum, HoMaKgyö xogucanapHHHr By^ygra KenumuHH onguHgaH aHHKgamu Ba Ky3-KynoK öynuö Typumu 3apypnuru cofhom aKg эгaпapнгa MatnyM. EupoK öyHgafi onufi^aHoö Ba xap öup HHcoHHHHr maxcufi öypnu öynraH öy umnap xaMMa ^ofinapga öapoöapura TynuK Ba xanon ago этнпмafigн. KumnnapHUHr TaönaT Myxo$a3acura HucöaraH Typnu MyHocaöaraapga öynumHHHHr acn caöaöuHH экoпoгнк oHrHHHr eTHmMacnurHgup, geö rooxnam MyMKHH. KHmHnapHHHr ^ofinapga TaönaT KoHyHnapura 3ug KenaguraH aManufi umnapHH öa^apaeTraHnapuga ynapra HucöaTaH öe^apK öynumnapH arpo^-MyxnraHHr u^nocnaHumuHH aHaga KynafiTHpunMoKga. 3KonoruK öunuMra эгa öynMaraH Kumunap, TaöuaTHHHr öaFpuKeHr, y hhcohhhot myHna eTKa3raH 3ynMnapura my BaKTrana nugaö Kengu, энgн öyHucura xaM nugaca KepaK, geraH MarnnKcro ^HKpnapra nynFoHuö ropagunap.

AKg-3aKoBarau MyxaHgucnuK unMHHUHr coxuöKopnapu Taöuarra KynpoK öe^apK öy^umnuKnapu caöaönu Taöuufi MyxuT a3uaT neKuö KenMoKga. EuHoöapuH, yma ^ofinapaga ucTHKoMar KunyBHH axonu xaM ^Hggufi 3apap KypMoKga, nyHKH xaBo Ba cyBHHHr u^nocnaHumu, nyHKH xaBo Ba cyBHHHr u^nocnaHumu, TynpoKHHHr 3apapnaHumu xaeT Tap3HHH MypaKKaönamTupMoKga, TaönaT KynafinuKnapugaH öeöaxpa KonMoKga.

EoFna emugaru em öonanapgaH TopTuö Myfica^ug oTaxoH Ba oHaxoHnaprana aTpo^-MyxuTra HucöaraH aKgun H^ööufi ^HKpga öynumnapH yHra 3axMaT KenTupMacnuK pyxuga TapöuanaHMacnHKnapu KepaK. X,ap öup Kumuga "TaönaT- öy MeH Ba ceH, öu3 amafiguraH MaKoH, TaönaT öyTyH Ep Kyppacu axonucu amafiguraH aroHa MaKoH" geraH TymyHnanap maKnnaHumu gapKop. Eu3 axonu экoпoгнк oHrHHHr KaHnanuK roKopu gapa^aga öy^umnurura эpнma oncaK oHa-TaöuaT -

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

биосферамиз шунчалик омон ва сермахсул, латофатли ва мафтункор булиб колаверади.

Мухаммад (с.а.в) пайгамбар Хддисларидан бирида шундай ёзилган 'Албатта дунё ширин ва куркам Аллох таолло уша дунёга эга килиб куйиб канака амал килишингизни кузатади".3

Ахолининг экологик онги ва маданиятини тарбиялаш узлуксиз булиши зарурлиги тугрисидаги фикр илгаридан маълум. Бола тугилганидан тортиб то умрнинг сунгги кунигача ( муйсафид ёшида) таълим - тарбиядан сабок олар экан, ушбу тарбиянинг муайян кисмини табиатга нисбатан гамхур, фидойи, мехр-мухаббатли булиши хакидаги тарбия ташкили этади. Хуш, мазкур тарбия боланинг ёш хусусиятларини хисобга олган холда кандай мазмунда амалга оширилиши лозим?

Бизнингча, бола тугилгандан сунг маълум ёшгача уйда, ота-она кулида тарбия топади, сунгра богчада тарбия топа бошлайди. Боланинг ёшлигиданок табиат ходисаларига нисбатан муносабатини шакллантириш лозим булади. Айтайлик, тоза сув нима, ифлос сув нима? Нима учун сув ифлос булади, "Окиб турган сув жумрагини беркитиб куй" ва боланинг ёшига мос келадиган бошка сузлар билан тарбиялаш зарур булади.

Бола 3-6 ёшларда богчада тарбияланар экан, бу муддат атроф - мухитга нисбатан муносабатларнинг шаклланишида асосий пойдевор вазифасини утайди. Бу ёшларда болалар хар бир нарсага кизикувчан булади. Х,ар бир нарсани нима сабабдан шундай холда, айтайлик, дарахтларнинг усиши, мева тугиши, гуллаши ва хаказо хакида кизикиб сурай беради. Уларни ушбу кизикувчанлик хусусиятларидан, кулогига хар бир уктирилган яхши, фойдали насихатларни олишни самарали фойдаланиши мухим амалий ахамиятга эга. Бу жихатдан богча опа хар бир болага атрофда куриниб турган табиат ходисалари - мевали ва мевасиз дарахтлар, гуллар ( гулдондаги гуллар ва ховлида усувчи атиргуллар, гулсафсар, райхон, гулибеор ва бошкалар) хакида бирламчи, шу билан бирга илмийрок билимларни содда тарзда тушинтиришга харакат килиши лозим. Усимликларнинг йил фаслларида узгариб туриши (бахорда гуллаши, барг чикариши, мева тугиши ва хаказо), ёзда, албатта, сугориш зарурлиги, юмшатиш, новдаларни синдирмаслик, пустлогини шилмаслик, дарахтларга мих кокмаслик, уларнинг танасига уйиб ёзмаслик ва шохларини синдирмаслик тугрисида тушинтириб бориш, богчада мавжуд булган дарахт турлари билан таништириш зарур. Богча болалари альбомлар ва рангли

3 Мухаммад (с.а.в) Пайгамбар хадисларидан

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

KHTOÖnap opsanu eBBOHH xaÖBOHHap, yö xaÖBOHHapu xasuga öuHuMHapHu OHum Ba ynapHH ^apK^apHH öuHumHapu ho3um. KymHap Ba yHapHu öoHanapuHu ynupMa KKHaeTraHga yHapra 030p öepMacHuK öomsa xaB^HapgaH xuMoa KuHumHu ypraHum ho3um öyHagu. Ey öopaga symHap öoHacura kum Terca, yHu OHacu KapFaögu geMaK eMOH öyHagu geö TymuHTupum KepaK. YHapra " ryHOx" cy3uHuHr MatHOcuHu rooxgam Mascagra MyBO^us;, nyHKu öoHanapra my emgaH öomHaö HuMa suHca ryHOx öyHagu, HHMa suHca caBOÖ öyHagu geraH uöopanapHu TymyHTupa öomHam h®;o6hh Haru^a öepagu.

EoHanap KensypyH yÖHapura KeHraHHapuga OTa-OHanapu öoHanapugaH öyryH Taöuar TyrpucHga öoFnaga HHManapHH xasuga cy3Haö öepraHu Ba HHManapHH ypraHraHHHH cypam Ba yHapHu yö mapouTuga aHaga Tyngupum, xap öup 0Ta-OHaHHHr Ba3H$acH экaнннrннн yHyTMacnuK KepaK.

EoHa 5-6 emga TaöuTra HucöaraH raM^yp öyHumu 3apyp экaнннн yHapra WKopupoK n0F0Haga TymyHTupum ho3um öyHagu, nyHKH my emgaru öoHa Kyn HapcanapHH ^apsura öopagu.

XY^OCA

Axohu ypTacuga экoнorнк OHrHu ycTupum öyryHru KyHHHr энг MyxuM MyaMMonapgaH öupu öyHuö KOHMOKga. 3KOHoruK OHrHu puBO^naHTupum ynyH gacraaÖKH KypcaTKunnapHu MaKTaörana TatHuM MyaccacanapugaH öomHam Mascagra MyBO^us; öyHagu. EoFna emugaru öoHanap KrouKyBHaH Ba FaMxyp öyHagu Ba ceKuH acTanuK öuHaH arpo$ MyxuTra Mexp MyxaööaT xuccu yHFOHumHu öomHaögu, my 3aÖHga uHCOHuaTga экoнorнк OHr maKHHaHuö öopagu.

hhcohu^thu Ba ^aMuarau экoнorнк OHru Ba MagaHuaTuHu puBO^naHTupum ynyH Typnu OMunnapgaH ^oöganaHum Ba экoнorнк OHrHu puBO^Hamupum ynyH mapouraap apamnca, xap öup axpnu KaraaMHapuga Typnu экoнorнк OHr Ba MagaHuaTHu maKHHaHTupumga Typnu ^aöx,anapgaH atHu MaKTaörana TatHuM, yMyMuö ypTa TatHuM Ba ohuh TatHuMHapga TymyHTupum umnapuHu ohuö öopuHca Mascagra MyBO^us; öyHagu.

REFERENCES

1. XanMaroBa ffl.M. Ohuh TatHuMga экoнorнк öuhum öepumga нннoвaцнoн TexHonoruanapHu KyHHamHuHr aöpuM ^uxaTHapu. Hннoвaцнoннмн coTpygHunecTBO Me^gy HayKOö o6pa3OBaHueM u npou3BogcTBOM KaK nnaT^opMa gna MogepHroauuu. OepraH, 2013

2. Ha3apoB M, ffl.XaHMaTOBa. CyB xaB3anapuHuHr caHuTap xonara. OapFOHa,

2020 huh.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

3. Халматова Ш.М. Экологик маданиятнинг мухдм омили. "Фаргона водийсида табиатдан фойдаланиш ва мухрфаза килишнинг долзарб муаммолари" Республика илмий-амалий конференцияси материаллари. Наманган. 2014 йил

4. Abdullaeva, M. Т., & Usmanova, T. E. (2022). FUNDAMENTALS OF ORNAMENTAL PLANT PROTECTION. Eurasian Journal of Academic Research, 2(1), 104-104.

5. Abdullaeva, M. T., & Ibragimova, S. S. (2022, January). THE ROLE OF ECOLOGICAL EDUCATION IN THE DEVELOPMENT OF ECOLOGICAL CULTURE IN OUR YOUTH. In International journal of conference series on education and social sciences (Online) (Vol. 2, No. 1).

6. Abdullaeva, M. T., Usmonova, T. E., & Inomov, H. E. (2021). Influence of number of seedlings and amount of fertilizers on the development of root system of winter wheat. Asian Journal of Multidimensional Research, 10(10), 805-809.

7. Халматова, Ш., Усманова, Т., & Акрамов, А. (2022). ЭКОЛОГИЧЕСКИЕ ПОСЛЕДСТВИЯ ВОЗДЕЙСТВИЯ ЧЕЛОВЕКА НА РАСТИТЕЛЬНЫЙ И ЖИВОТНЫЙ МИР. THEORY AND ANALYTICAL ASPECTS OF RECENT RESEARCH, 7(5), 547-554.

8. Abarjon o'g'li, A. A., & Barchinoy, M. (2022). YER USTI VA OSTI SUVLARINI IFLOSLANTIRUVCHI ASOSIY MANBALAR. IJODKOR O'QITUVCHI, 2(20), 216-219.

9. Abarjon o'g'li, A. A. (2022). SHO 'RLANGAN ERLARDA DUKKAKLI DON EKINLARINI EKISHNING AFZALLIGI. INNOVATION IN THE MODERN EDUCATION SYSTEM,, 2(18), 351-354.

10. Холикулов, М., & Ёкубов, Ж. (2022). ГУЛШИРАНИНГ КАЙТА-КАЙТА ОЛИНИШИНИ УНИНГ УМУМИЙ МИКДОРИНИ ОШИРИЛИШИГА ИЖОБИЙ ТАЪСИРИ. INNOVATIVE DEVELOPMENTS AND RESEARCH IN EDUCATION,, 1(6), 81-86.

11. Холикулов, М. Р., & Хамидов, Г. Х. ФЛОРИСТИЧЕСКИЙ СОСТАВ МЕДОНОСНЫХ РАСТЕНИЙ ФЕРГАНСКОЙ ДОЛИНЫ И ПУТИ ИХ РАЦИОНАЛЬНОГО ИСПОЛЬЗОВАНИЯ И ОХРАНЫ.

12. Xolikulov, M. R. (2020). THE HERB (Capparis spinosa L) IS AN IMPORTANT HONEY PLANT. Scientific Bulletin of Namangan State University, 2(3), 165-170.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

13. Ahmedova, D. M., & Maksudova, G. M. (2020). THE ROLE OF MOISTURE AS AN ECOLOGICAL FACTOR IN GROWTH OF COTTON PLANTS. Theoretical & Applied Science, (8), 73-76.

14. Ahmedova, D. M., & Maksudova, G. M. (2020). МОРФОЛОГИЯ ПЫЛЬЦЫ НЕКОТОРЫХ ВИДОВ И ГИБРИДОВ ХЛОПЧАТНИКА. Theoretical & Applied Science, (5), 84-87.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.