CC BY
5Рецензии и информации
ЕДЕН КНИЖЕВЕН ПОГЛЕД НИЗ ВРЕМЕТО
(Наташа Аврамовска Ние во времето, Магор, Скоще, 2007)
Насловот „Ние во времето" можеме да го сфатиме како своевидна метафора, но не поетска, туку како метафора за животот, за суштествувааето на авторката, односно за неjзиниот креативен развод Книгата примарно го има значеаето на сведоштво за интересите на авторката во еден определен период. Таа е преглед преку ко] го проследуваме профилот на творецот, затоа можеби корисно е секо] од нас да има една ваква книга ко]а ке го одрази талкааето на авторскиот дух низ времето. А дури потоа jа согледуваме како еден обид за толкуваае на македонската книжевност.
„Ние во времето" е збир на критики создавани по разни поводи кои потоа вешто композитно се поврзани во групирани целини. Како што кажав, таа е структурно поделена на повеке делови со инвентивно сочинети поднаслови како што се: jазли на македонскиот историски наратив; неjзината потрега по приказната; да се до_|де во светот, да се до_|де во jазикот. Познавали jа авторката, токму овие пунктови го одразуваат неjзиниот интерес во изминатите години, кои во новиот контекст сосема поинаку прозвучуваат од изворно напишаните текстови.
На_щрвин се дадени содржините од македонската книжевна исторща, поточно трактатот за Константин Миладинов ко] таа го именува како „син на усното женско предание" разоткрива]Ки jа при тоа важноста на женското усно паметеае во 19 век за промоцща на идентификацискиот код на македонскиот народ. Улогата на жените-пеjачки во усната народна традицщ а честопати е заборавена или премолчувана иако нивната акустична автентичност е единственото нешто кое jа легитимира културната самобитност на Македонците во услови на принуденото изразуваае на неjзините синови како припадници на соседните националности. Уште една тема од XIX век е инвентивно протолкувана преку творечкото перо на Наташа Аврамовска. Се работи за „глобалниот расцеп на македонскиот субjект во емиграцща поставен пред дилемата да се врати во Македонка и од таму, од неjзиното село да де]ствува" или да се спротистави на „идеолошката зараза на разградениот полис". Токму во оваа спротиставеност, според авторката, се крие причината за македонската подвоеност кога е во прашаае де^твувааето за националната кауза. Преку конкретни детали од драмата на Чернодрински „Македонска емиграцща" како што се (разликата во обувките, односот кон книгата и образованието, грагански кодифицираната лубовност) наполно jасно се согледува идеолошкиот расчекор мегу двете културни комуникациски парадигми (селската и градската или усната и пишаната) кои според Аврамовска се причина за расло]увааето на македонскиот субj ект.
За одржуваае на идентитетот на еден народ несомнено главна улога има j азикот и писмото кои се исто така во делокругот на интересот на Аврамовска. Во студщата „Да се до]де во jазикот да се до]де во светот", според ко]а е насловено едно поглавjе во неjзината книга, се посочува токму фактот дека разликата во jазикот со ко]а индивидуално се тетовирани нашите тела е тоа што jа одделува (разликува) една култура од друга, а не географските карти или територщалните поделби. Jазикот е тоj коjшто jа има мокта за манипулациjа со идентитетите и токму затоа кога се сака да се негира нечи идентитет се присвоjува неговиот j азик. Или поинаку кажано, кога се сака да приближи нешто се почнува со припитомувааето на jазикот на Другиот, на тугиот културен идентитет. Истото се случува и во индивуалните сфери, кога сакаме да го освоиме тугиот збор или писмо, ние го преведуваме на нашиот jазик. Во тоа приближуваае лежи основата за бродите етички проблеми во односот мегу авторството и преводот, што е предмет на расправа на еден друг труд на Аврамовска. Во него таа го пласира сознанието дека на преводите им е иманентна идентификацщ ата.
Кога би се обиделе да определиме некаквов препознатлив индикатив за идентификацщата на критиката на Наташа Аврамовска, несомнено тоа би било неjзитото
Филолошки студии
инсистираае за толкуваае на женското писмо. Во манирот на женскиот поглед на свет се студиите за романот „Потрага по приказна" на Гордана Михаилова-Бошнаковска ко] а таа го определува како сензуален - типично женски роман за средбите и допирааата на ликовите. Задржува^и се на неговата жанровска структура го споредува со акциониот аспект на кажувааето во романите „Дива лига" на Урошевик или „Дустини] ана Прима" на Коцевски, не заборава^и при тоа да го истакне женскиот аспект на „заплетено постоjано одложувано задоволство на разрешуваае на загатката" Потоа следат записите кои во средиштето го имаат типично женскиот аспект - лубовта. Станува збор за две авторки Оливера Николова и Оливера Корвезировска, поконкретно за испреплетеноста на историографското и лубовното во романите „Куклите на Росица" и „Адамовото ребро" на Оливера Николова и говорот на телото во „Заклученото тело на Лу Саломе" на Оливера Корвезироска.
Овде би сакала да го истакнам фактот што Наташа во овие свои толкувааа гледа низ призмата на еден конкретен ракурс, задржува]ки се на деталот, наспрема целината. Познато е дека токму ваквите согледби, продирали во срцевината директно jа откриваат суштината на нештата. Така таа сопоставува^и го машкиот и женскиот поглед на лубовта во есе^т „Затемнетата муза на македонската еротска поезда" доага до заклучокот дека во поезиjата на современите македонски поетеси „жената - муза во своjата податливост да биде изречена е затемнета", наспрема некои веке класични и типично машки доживувааа на музата.
Напати таа прави и еден необичен споj мегу навидум некопатибилни книжевни дела доведува^и ги во врска токму по своjата антиподност како во текстот посветен на сликата на Балканот во романите „Скриена камера" на Лидща Димковска и „Куклите на Росица" на Оливера Николова. Компарира^и ги овие два хетерогени романи едниот историски, а другиот аисторичен, едниот сосредоточен во балканскиот хронотоп, другиот исфрлен вон просторот на Балканот, едниот национално усредоточен, а другиот глобално распрснат, преку таа сопоставеност, Наташа всушност сака да посочи на симултаноста на различните книжевни и животни практики на кои се осудени Балканските простори. Како простори на маргините, кои се во постоjан временски кусок зад останатиот свет тие се приморани на крупни чекори што им ги носат истовремените случувааа.
Во контрасното гледаае, всушност, се откриваат глобалните вистини кои Аврамовска успешно ги доловува во трудот посветен на трагичното во модернизмот, наспрема постмодернизмот во македонската драма. Анализата на типично модернистичките драми „Диво месо" на Горан Стефановски и „Р" на Jордан Плевнеш и на нив контрасно спротиставената драма со постмодернистичка привиниенцща „Буре барут" на Деjан Дуковски е повод за спознанието дека трагичното го менува сво^т концепт низ времето. Користе^и го методот на сопоставуваае на конкретните дела, авторката доага до добро познатата Шта^ерова теза за смртта на трагедщата, односно за неjзиното расло]уваае.
Конкретно, во книгата се препознава дарбата и слухот за литература на Аврамовска ко]а умее да проникнува во суштината на делата, длабоко зад нивните на прв поглед забележливи површински реалности. Дарбата што j а носи во себе, таа умее да jа изрази не само преку свесноста за вредноста и откивааето на делото, туку j а препознаваме и во начинот на ко] таа го изнесува неjзиното критичко-чителско воодушевуваае или разочаруваае. Односно, сво^т впечаток што таа го искажува лично, ефектно, но сепак не приватно и само за себе, туку и за нас, за другите.
Токму по тоа, по начинот на искажувааето, се разликува неjзиното писмо, од писмото на други критичари. Се разбира, тука е и специфичниот пристап, неjзината методологща теориски засновата врз наратологщата, театрологщата, чувството за специфичниот женски поглед.
Jасмина Мо]сиева-Гушева
