Научная статья на тему 'Economy and ecology: interrelation and interdependence'

Economy and ecology: interrelation and interdependence Текст научной статьи по специальности «Социальная и экономическая география»

CC BY
219
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
НИЗОМИ ЭКОЛОГИЮ ИқТИСОДИ / УТОПИЗМИ ЭКОЛОГИ / ЭКСТРИМИЗМИ ИқТИСОДИ / БӯҳРОНИ ЭКОЛОГИ / ТАНАЗЗУЛИ ТАБИАТ / ИқТИДОРИ ИқТИСОДИЮ ТАБИИ / САРМОЯИ ЭКОЛОГИ / ЭКОЛОГО-ЭКОНОМИЧЕСКАЯ СИСТЕМА / ЭКОЛОГИЧЕСКИЙ УТОПИЗМ / ЭКОНОМИЧЕСКИЙ ЭКСТРЕМИЗМ / ЭКОЛОГИЧЕСКИЙ КРИЗИС / ДЕГРАДАЦИЯ ПРИРОДЫ / ЭКОНОМИКАПРИРОДНЫЙ ПОТЕНЦИАЛ / ЭКОЛОГИЧЕСКИЙ КАПИТАЛ / ECOLOGICO-ECONOMIC SYSTEM / ECOLOGIC UTOPIANISM / ECONOMIC EXTREMISM / ENVIRONMENTAL CRISIS / DEGRADATION OF NATURE / ECONOMY AS NATURAL POTENTIAL / ENVIRONMENTAL CAPITAL

Аннотация научной статьи по социальной и экономической географии, автор научной работы — Алицонова Сурайё Абдушукуровна

Моҳияти иқтисодиёт ва экология дар алоқаманди ва вобастагии мутақобилаи онҳо мавриди таҳлил қарор дода шудаанд. Аз давраи ищилоби саноати тамсилаи экстенсивии рушди иқтисоди ташаккул ёфта буд, ки ба ҷалби миқёси зиёди захираҳои табии ба иқтисодиёт оварда расонид. Дар натиҷа сарбории хоҷагидори ба захираҳои табии якбора зиёд шуд ва боиси бӯҳрони иқтисоди гардид. Бинобар ин таносуби бамиёномадаро дар афзалиятҳо иваз намуда, варианти оптималиеро, ки ҳам манфиатҳои экологи ва ҳам иқтисодиро дар бар мегирад, дарёфтан лозим аст. Се роҳи ҳалли ин зиддият мавҷуд аст. Якум, маҳдудияти назарраси таъсири антропогени ба табиат, ки ин утопизми экологист. Дуюм, рушди иқтисоди бе назардошти маҳдудиятҳои экологи, ки экстремизми иқтисоди буда, ба таназзули табиат оварда мерасонад ва сеюм, ҳамоҳангсозии талаботи иқтисоди ва экологи. Дар шароити муосир натиҷаҳои тахриби муҳити экологи метавонанд чун омили мамониаткунанда ба рушди устувор баромад кунанд. Бе ҳалли муаммоҳои экологии муосир таъмини таращиёти устувор дар шароити ҷаҳонишавии муносибатҳои иқтисоди имконнопазир мебошад.Анализируется природа экономики и экологии во взаимосвязи и взаимозависимости. Со времён развёртывания промышленной революции была сформирована модель экстенсивного наращивания масштабов вовлечения в экономику природных ресурсов, что привело к резкому увеличению хозяйственной нагрузки на природные ресурсы и привело к экологическому кризису. Поэтому следует изменить сложившееся соотношение в приоритетах и найти оптимальное сочитание, включающее как экологические, так и экономические выгоды. Есть три выхода из создавшегося противоречия. Первый: существенное ограничение антропогенного воздействия на природу экологический утопизм. Второй путь: развитие экономики без учета экологических ограничений -экономический экстремизм, который ведёт к деградации природы. И третий путь: сочетание экономических и экологических потребностей. В современных условиях результаты разрушения экологической среды могут выступать как сдерживающий фактор устойчивого развития. Без решения современных экологических проблем невозможно обеспечить устойчивое развитие в условиях глобализации экономических отношений.The article dwells on the nature of economy and ecology in interconnection and interdependence. Since the unfolding of the industrial revolution, a model has been formed to extensively scale up an involvement of natural resources into economy that has led to a sharp charge on natural resources and an environmental crisis. Therefore, the established correlation in priorities should be changed and an optimal combination should be found; the latter being supposed to include both environmental and economic benefits. There are three ways out from this contradiction. Firstly: a significant limitation of an anthropogenic impact on nature but that is environmental utopianism. Secondly: economic development without taking into account environmental restrictions but that is economic extremism which leads to degradation of nature. Thirdly: combination of economic and environmental needs. Under modern conditions the results of the destruction of the ecological environment can act as a deterrent to sustainable development. Without solving modern environmental problems it is impossible to ensure sustainable development in the context of globalization of economic relations.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Economy and ecology: interrelation and interdependence»

08 00 00 ИЛМ^ОИ ИКТИСОДЙ 08 00 00 ЭКОНОМИЧЕСКИЕ НАУКИ 08 00 00 ECONOMY SCIENCES

08 00 01 ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ 08 00 01 ECONOMIC THEORY

УДК 332 ББК 65.28

ИЦТИСОДИЕТ ВА ЭКОЛОГИЯ: Алицонова Сурайё Абдушукуровна, АЛОЦАМАНДИВА ВОБАСТАГИИ н.и.и., дотсенти кафедраи назарияи

МУТАЦОБИЛА щтисодии ДД^БСТ (Тоцикистон, Хуцанд)

ЭКОНОМИКА И ЭКОЛОГИЯ: Алиджанова Сурайё Абдушукуровна, к.э.н., ВЗАИМОСВЯЗЬ И доцент кафедры экономической теории ВЗАИМОЗАВИСИМОСТЬ ТГУПБП (Таджикистан, Худжанд)

ECONOMY AND ECOLOGY: Alijanova Surayo Abdushukurovna, candidate INTERRELATION AND of the sciences economics, Associate Professor INTERDEPENDENCE of the department of the theory of economics

under the TSULBP (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: sura14@ mail.ru

Калидвожа^о: низоми экологию ицтисоди, утопизми экологи, экстримизми ицтисоди, буурони экологи, таназзули табиат, ицтидори ицтисодию табии, сармояи экологи

Моуияти ицтисодиёт ва экология дар алоцаманди ва вобастагии мутацобилаи ощо мавриди таулил царор дода шудаанд. Аз давраи инцилоби саноатй тамсилаи экстенсивии рушди ицтисодй ташаккул ёфта буд, ки ба цалби мицёси зиёди захирауои табий ба ицтисодиёт оварда расонид. Дар натица сарбории хоцагидорй ба захирауои табий якбора зиёд шуд ва боиси буурони ицтисодй гардид. Бинобар ин таносуби бамиёномадаро дар афзалиятуо иваз намуда, варианти оптималиеро, ки уам манфиатуои экологи ва уам ицтисодиро дар бар мегирад, дарёфтан лозим аст. Се роуи уалли ин зиддият мавцуд аст. Якум, маудудияти назарраси таъсири антропогени ба табиат, ки ин утопизми экологист. Дуюм, рушди ицтисоди бе назардошти маудудиятуои экологи, ки экстремизми ицтисоди буда, ба таназзули табиат оварда мерасонад ва сеюм, уамоуангсозии талаботи ицтисоди ва экологи. Дар шароити муосир натицауои тахриби мууити экологи метавонанд чун омили мамониаткунанда ба рушди устувор баромад кунанд. Бе уалли муаммоуои экологии муосир таъмини тарацциёти устувор дар шароити цауонишавии муносибатуои ицтисоди имконнопазир мебошад.

Ключевые слова: эколого-экономическая система, экологический утопизм,

экономический экстремизм, экологический кризис, деградация природы, экономика-

природный потенциал, экологический капитал

Анализируется природа экономики и экологии во взаимосвязи и взаимозависимости. Со времён развёртывания промышленной революции была сформирована модель экстенсивного наращивания масштабов вовлечения в экономику природных ресурсов, что привело к резкому увеличению хозяйственной нагрузки на природные ресурсы и привело к экологическому кризису. Поэтому следует изменить сложившееся соотношение в приоритетах и найти оптимальное сочитание, включающее как экологические, так и экономические выгоды. Есть три выхода из создавшегося противоречия. Первый: существенное ограничение антропогенного воздействия на природу - экологический утопизм. Второй путь: развитие экономики без учета экологических ограничений -экономический экстремизм, который ведёт к деградации природы. И третий путь: сочетание экономических и экологических потребностей. В современных условиях результаты разрушения экологической среды могут выступать как сдерживающий фактор устойчивого развития. Без решения современных экологических проблем невозможно обеспечить устойчивое развитие в условиях глобализации экономических отношений.

Key words: ecologico-economic system, ecologic utopianism, economic extremism, environmental crisis, degradation of nature, economy as natural potential, environmental capital

The article dwells on the nature of economy and ecology in interconnection and interdependence. Since the unfolding of the industrial revolution, a model has been formed to extensively scale up an involvement of natural resources into economy that has led to a sharp charge on natural resources and an environmental crisis. Therefore, the established correlation in priorities should be changed and an optimal combination should be found; the latter being supposed to include both environmental and economic benefits. There are three ways out from this contradiction. Firstly: a significant limitation of an anthropogenic impact on nature - but that is environmental utopianism. Secondly: economic development without taking into account environmental restrictions - but that is economic extremism which leads to degradation of nature. Thirdly: combination of economic and environmental needs. Under modern conditions the results of the destruction of the ecological environment can act as a deterrent to sustainable development. Without solving modern environmental problems it is impossible to ensure sustainable development in the context of globalization of economic relations.

Алокамандии байни иктисодиёт ва экология аз табиати худи ин мафдумдо бармеояд. Истилоди "экономика" аз калимаи юнонии "oikonomike" (oikoc -хона ва "nomos"- коида, конун) гирифта шуда, маънояш конуни хочагидорй аст. Вожаи "иктисодиёт" ё "иктисод" аз забони арабй гирифта шуда, маънои сарфа кардан, сириштакору сарфакор будан, ба андоза харч кардан ва гайраро дорад [1,821]. Иктисодиёт мачмуи муносибатдои истедсолии чамъият, асоси иктисодии он; хочагии халки мамлакат ё кисми он мебошад, ки содадо ва шаклдои гуногуни истедсолотро дар бар мегирад. Иктисодиёт илмест, ки истифодаи захирадои гуногуни маддудро бо максади конеъ гардонидани эдтиёчоти инсон ва рафтори окилонаи субъектони

хочагидориро меомузад.

Истилохи "экология" аз калимахои юнонии "oikos" - хона, хочагидорй, манзил ва "logos" -таълимот гирифта шуда, он илмест, ки конунхои табиат ва амали якчояи организмхои зиндаро бо мухити зист меомузад.

Яке аз асосгузорони илми экология Эрнст Геккел хануз дар асри XIX экологияро хамчун сохаи донише муайян намуда буд, ки иктисодиёти табиатро омухта, муносибати хайрхохона ва хайрнохохонаи хайвонотро ба табиати зиндаю гайризинда тадкик мекунад. Хуллас, экология омузиши муносибатхои мураккаб, мубориза барои мавчудият аст [12,43]. Мавкеи хосаро экология чун асоси илмии истифодаи окилонаи табиат ва хифзи организми зинда, дар асри XX ба баробари шиддат ёфтани таъсири инсон ба табиат ишгол намуд. Ба эътирози як катор мутахассисон-экологон дар истифодаи озодонаи истилоххо нигох накарда, имрузхо экологияро бо хифзи мухити зист хаммаъно мешуморанд. Пештар танхо мафхуми хифзи табиат хамчун фанне, ки принсипхои умумй ва усулхои хифз кардану азнавбаркароркунии захирахоро (замин, об, атмосфера, олами набототу хайвонот ва комплекси табий) меомузад, истифода мешуд. Х,оло бештар мафхуми хифзи мухити зист истифода бурда мешавад. Ин истилох дакиктар аст, зеро ки чабхахои ичтимоии ин муамморо дар бар мегирад. Аниктараш зери мафхуми хифзи мухити зист мачмуи хифзи ичтимоию иктисодй ва табиати инсонро ихотакунанда, мачмуи чорабинихои байналхалкй, давлатй, минтакавию махаллй, технологй, сиёсй ва чамъиятй, ки барои таъмини шароити мусоиди ичтимоию иктисодй, фархангию таърихй, хифзи саломатии инсон зарур аст, фахмида мешавад. Дар манобеи хоричй бошад асосан истилохи энвайренментология (аз калимаи лотинии "environment" мухити зист ва "logos" таълимот, яъне илм дар бораи хифзи мухити зист)- ро истифода мебаранд.

Инсон, табиат ва воситаи истехсолот якчоя низоми экологию иктисодиро ташкил мекунанд, ки дар он се намуди алока чой дорад:

• Алокаи иктисодй - байни одамон дар чараёни истехсолот пайдо мешавад, ки дар ин чараён хамеша инсон ба табиат таъсир расонида, боиси дигаргуншавии он мегардад;

• Алокаи технологй- байни одамон, воситаи истехсолот ва табиат;

• Алокаи экологй- байни кисмхои алохидаи табиат, ки ба хамдигар бе иштироки инсон ё баъзан бо иштироки гайримустакими он, таъсири мутакобила мерасонанд [3,6].

Кайд кардан зарур аст, ки чй хеле ки истехсолот, чун асоси моддии чамъияти дилхох, хамаи тарафхои зиндагиро фаро гирифта наметавонад, низоми экологию иктисодй низ наметавонад тамоми робитахои дутарафаи инсон ва табиатро фаро гирад. Он танхо кисми бою гуногуншакли низоми ичтимоию экологиро ифода мекунад.

Солхои зиёд инсон худро фотехи табиат хис мекард. Аз давраи амалй гардидану тавсеаи инкилоби саноатй тамсилаи экстенсивии афзоиши микёси чалби захирахои табий ташаккул ёфт, ки сараввал барои васеъшавии фаъолияти саноатй, баъдан барои коммуникатсияхои наклиётй ва сохаи хочагиву маишй пешбинй шуда буд. 3040 соли охир истифодаи захирахои табий ба максадхои хочагидорй афзуд ва дар натича масъалаи хифзи мухити зист аз фишори бехад зиёди антропогенй ба миён омад.

Модияти дифзи мудити зист дарёфтани таносуби окилонаи манфиатдои экологии чамъият бо манфиатдои иктисодии он аст. Ин манфиатдо ягонаанд, зеро дар маркази он инсон, таъмини сатди некуадволии у карор дорад. Айнизамон инсон ва табиат дар муносибати мутакобила карор доранд. Инсон на тандо объекти таъсиррасонанда ба мудити зист, балки дамзамон чун субъекти таъсиррасонанда ба саломатй, некуадволй ва долати табиат баромад мекунад.

Се роди далли ин зиддият мавчуд аст. Якум, катъ гардонидан ё назаррас маддуд кардани таъсири антропогенй ба табиат, ки ин утопизми экологй ба дисоб меравад. Дуюм, рушди иктисодй бе назардошти маддудиятдои экологй, ки экстремизми иктисодй буда, ба таназзули (деградация) табиат ва нобудшавии инсоният оварда мерасонад. Роди сеюм, дамодангсозии иктисодй ва экологии эдтиёчот ба дисоб меравад. Лекин дамодангсозй гуногун шуда метавонад. Тачриба нишон медидад, ки инкишофи гузаштаи чамъият, ки ба афзалиятдои иктисодй нигаронида шуда буд, ба будрони экологй оварда расонд. Бинобар ин таносуби бамиёномадаро дар афзалиятдо тагйир дода, варианти оптималие, ки дам манфиатдои экологй ва дам иктисодиро дар бар мегирад, дарёфтан лозим аст.

Экологи амрикой Б. Коммонер панч намуди дахолати инсонро ба чараёндои экологй чудо намудааст:[8,28]

• Содатар намудани экосистема ва катъшавии сиклдои биологй;

• Зиёдшавии партовдои фаъолияти инсон;

• Афзоиши партовдои задролуди истедсолоти кимёвй;

• Воридшавии намуддои нав ба экосистема;

• Пайдошавии тагйироти генетикй дар рустанию дайвонот.

Директори пажудишгоди мудити зист дар шадри Стокголм П. Раскин, муташан-нич гардидани алокамандии байни дадафдои рушди иктисодй ва дадафдои идора-кунии сифати мудити зистро таъкид карда, мегуяд, ки принсипи этикй дар роди дамбастагии табиат ва чамъият принсипи умда мебошад. Алокаи байни таксимоти боадолати некуадволй ва пойдории экологиро у дар чабдадои зерин шард медидад: дар дохили мамлакатдои ру ба тараккй нидода, дар дохили мамлакатдои аз чидати саноатй тараккй карда, байни давлатдо ва наслдо. Насли оянда ба тарздои муосири таксимоти захирадо таъсир расонида наметавонад. Ин аз мо талаб мекунад, ки уддадориро ба души худ гирифта, дамин хел роди тараккиётро интихоб намоем, ки ворисони мо иктидори иктисодию табиии торочшударо ба мерос нагиранд [10].

Пажудишгоди байналхалкии иктисодиёти экологии шадри Бейчер дадаф гузошт, ки фандои иктисодию экологиро окилона пайваст намуда, то шуури шахсоне, ки карор кабул мекунанд расонанд, ки инсон дар дохили табиат арзи дастй дорад, на берун аз он ва инчунин вобастагии байни иктисодиёт ва экосистемадоро бояд дарк намуд [3,8].

Дар замони муосир алокамандии иктисодию экологии байни мамлкатдо бо суръати баланд инкишоф ёфта, дар аломатдои зерин зодир мегарданд:

• Шиддатёбии вобастагии иктисодй. Инкилоби саноатй ва баъдан илмию техникй родро барои ташаккули хочагии чадонии ягона кушоданд. Микёси фаъолияти иктисодй якчанд бор афзуда, ба ташкили хочагии чадонй оварда расонд, ки доло ба маблаги 81 трлн. дол. амрикой арзёбй мегардад ва пешбинй мешавад, ки дар 50 соли наздик ин нишондиданда то 5 -10 маротиба афзуда метавонад. Садсолаи

охир истедсолоти саноатй беш аз 50 маротиба афзудааст, ки аз 4/5 ин рушд ба солдои 1950 рост меояд [9, 274]. Омили мудити зист таъсири худро ба суръати рушд ва таносуби такрористедсоли васеъ, хусусият ва таркиби робитадои хочагии чадонй расонида истодааст.

• Таъмини хиссаи назарраси рушди иктисодй аз хисоби истеъмоли захирахои табий. Х,афтод соли охир инсоният то 100 млрд. тонна ашёи хоми гуногун, аз чумла канданидои кудй ва сузишвориро бо истифодаи такрибан 3500 км3 об дар як сол барои истедсоли мадсулоти нидой истифода бурдааст, ки 98 % он дар чараёни коркард ба партов равона карда мешавад [7, 37]. Дар натича мудити зист ба ифлосшавии назаррас дучор шудааст, ки такрибан 80% он ба содаи энергетика рост меояд. Илова бар ин кодишёбии зиёди захирадои баркарорнашавандаи руи замин харочоти энергияро зиёд гардонида, ба вайроншавии экосистемадои минтакадои нави захиравй оварда расонида истодааст.

Масъулияти асосии таназзули мудити зист ба души мамлакатдои тараккикарда мефарояд, ки аз 1/5 адолии чадон дар ондо зиндагй карда, ба сатди баландтарини бедбудии моддй расидаанд. Ин мамлакатдо захирадо ва кувваи кории кариб тамоми сайёраро истифода мебаранд. Барои нигод доштани сатди некуадволй ин мамлакатдо 70% энергия, 75% металл, 60% озукаворй ва 85% чубро масраф мекунанд.[3,9]

• Афзоиши сарборй ба табиат аз сабаби зиёдшавии шумораи ахолй. Таъсири шадид ба табиат нишонаи асосии инкилоби саноатист, ки баъди чанги дуюми чадон бо суръати баланд афзоиш ёфтааст. Инсон энергияи ядроиро ба даст овард, ба кайдон баромад, масоледдои нав офарид, техникаи дисоббарор ва технологиядои иттилоотй бо суръати баланд такомул ёфта истодаанд, дар кишоварзии бисёр мамлакатдои тараккикардаю ру ба тараккй "Инкилоби сабз" ба миён омад. Суръати афзоиши озукаворй аз суръати афзоиши адолй зиёд шуд. Х,амаи ин шадодати гузариш ба чамъияти нави иттилоотй мебошад. Дар натичаи чунин дастоварддо шумораи адолии дунё ру ба афзоиш нидодааст. Айни дол шумораи адолй дар кураи замин ба 7.4 млрд. нафар расида, мувофики пешгуидо соли 2050 ба 9 млрд. мерасад. Чунин вазъият акидаи олимони содаи демография, махсусан Т. Малтусро тасдик менамояд. Дар дакикат вазъияти ба миён омада оид ба таркиши демографй шадодат медидад, ки фосилаи он аз ибтидои солшумории милодй то рафт кутод шуда истодааст. Боиси кайд аст, ки такрибан 93%-и зиёдшавии адолии дунё аз дисоби кишвардои дар доли тараккй ба миён меояд, ки дар ондо суръати миёнасолаи афзоиши адолй зиёда аз 2%-ро ташкил мекунад. Дар ин гуруди кишвардо, ки ба он асосан мамлакатдои китъаи Африка, Америкаи Лотинй дохил мешаванд, вазниншавии долати экологй ба назар мерасад. Дар давраи муосир дар дунё аз долати нимгуруснагй такрибан 1 млрд. одамон ва аз норасоии оби ошомиданй 88 мамлакати тараккикардаистода танкисй мекашанд [2].

• Шиддатёбии бадшавии вазъи экологй на танхо дар мамлакатхои тараккикарда, балки дар мамлакатхои рубатараккй низ ба назар мерасад. Аксарияти мамлакатдои кафомонда бо муаммои чиддии экологии характери байналхалкй ва дохилй дошта дучор гаштаанд, ки ондоро ба истифодаи берадмонаи захирадои табиии худ мачбур месозад. Ба сабаби карзи давлатй ин мамлакатдо захирадои табииро бо максади рушд нею барои ичрои уддадоридои ин давлатдо дар назди карздидандагони хоричй истифода мебаранд. Дар натичаи боло рафтани сатди камбизоатй ва бекорй,

истисмори захирадои табий шиддат ёфта истодааст, ки содироти ин захирадо омили мудими иктисодии ин кишвардо ба дисоб меравад. Дар бисёр кишвардои таракикардаистода аз тарафи дукумат оид ба дифзи мудити зист чорадои кофй андешида намешаванд. Мамлакатдои тараккикарда барои рушди иктисодй дануз дар аввали аср дар минтакадои худ табиатро хароб намудаанд: масалан дар ИМА тандо 5% майдони аз фаъолияти хочагидорй хароб нашуда бокй мондааст, дар Аврупо тандо 4% (аз дисоби мамлакатдои Скандинавия ва Исландия). Х,амин тавр, мамлакатдои тараккикарда кисми назарраси сармояи экологиии сайёраро харч намудаанд [4] [13].

• Афзоиши тафрика дар сатхи зиндагии ахолии байни мамлакатхои таракки-карда ва тараккикардаистода. Давомнокии миёнасолаи даёт дар мамлакатдои тараккикарда беш аз 78 солро ташкил мекунад, дар мамлакатдои тараккикардаистода бошад, ин нишондиданда дамагй 65 сол аст. Мамлакатдои тараккикарда бо сатди пасти фавти кудак (9 ба 1000 навзод) тавсиф мешаванд, дар мамлакатдои тараккикардаистода бошад ин нишондиданда аз 1000, 100 нафарро ташкил медидад. Сатди баланди фавт на тандо аз сабаби беморидои зиёд, балки аз сабаби нимгуруснагй, дастрас набудани оби ошомиданй аст. Такрибан 2 млрд. одамон дар шароити норасоии оби тоза, шароити гайириканоатбахши санитарию гигиенй умр ба сар мебаранд. Аз 1,4 млрд. адолии шадрдои мамлакатдои тараккикардаистода 1/3 диссаи ондо бо об ва 60% бо ташноб таъмин нестанд. Бештар аз 87 млн. нафар кудакон дар чадон аз пешрафти илму техника дар канор монда, дар бенавой таваллуд мешаванд, умр ба сар мебаранд ва фавт мекунанд. Дар як кудаки дар мамлакати тараккикарда таваллудёфта, назар ба кудакони мамлакатдои кафомонда 30 маротиба зиёдтар захирадоро истифода мебаранд. [13] [6,75]

ЮНЕСКО ва Ташкилоти умумичадонии тандурустй оид ба тагйирёбии сатди зиндагй ва кобилияти зисти халкдо давра ба давра тадкикот мегузаронанд. Коэффисиенти кобилият ба зиндагонй аз руи 5 хол бадо дода шуда, имконияти нигод доштани генофонд, инкишофи чисмонию зеднии миллатро вобаста аз сиёсати ичтимоию иктисодй ва долати экологии мамлакат, дар давраи тадкикот тавсиф менамояд. То дол ягон мамлакати чадон содиби 5 хол нагардидааст. Тандо кишвардои Скандинавия, ба монанди Шветсия, Норвегия, Финляндия, Дания ва Исландия содиби 4 хол гаштаанд. Кишвардои ИМА, Ч,опон, Олмон аз руи ин рейтинг содиби 3 хол гаштаанд. Бояд кайд намуд, ки аз руи ин рейтинг бадогузорй бо 2 хол маънои онро дорад, ки кобилияти зисти миллат метавонад паст шавад ва дар ин самт давлат бояд барои нигоддории сатди зиндагонии сазовор ба содадои тандурустй, илм, маориф, кодиш додани ифлосшавии мудити зист ва сохтмони манзил маблаггузориро афзоиш дидад. Чунин бадогузорй танзими давлатии нархи хурокворй, доруворй ва хизматрасонидои тиббиро такозо менамояд. Лозим ба зикр аст, ки мамлакатдои Балтия ва кишвардои Аврупои Шаркй дар ин бадогузорй содиби 2 хол мебошанд. Аз 1,7 то 1,9 холро Украина, ^азокистон, Точикистон ва дигар давлатдои Осиёи Марказй, Молдова ва Африкаи Шаркй, 1,5-1,6 холро мамлакатдои Африкаи Марказй ва Афгонистон сазовор шудаанд. [14]

Бадои аз 1 то 1,4 хол мувофики акидаи мутахассисони ЮНЕСКО ин дукми катли миллат ба дисоб меравад. Чунин дудуди холдо аз он шадодат медидад, ки аз сабаби бад будани долати экологй ва сиёсати ичтимоию иктисодии давлатдо, адолии ин киш-

вардо ба хатари нобудшавй ё ба кафомонии наслдои оянда ва таъмини нопурраи эд-тиёчоти физиологии ондо сабаб шуда метавонад. Дар натича, чунин долат метавонад ба зиндагонии интуитивй сабаб шавад. Ин наслдо наметавонанд ба таври тадлилй фикрронй кунанд, зеро ки ондо кобилияти фикрронии мустакилонаро гум мекунанд.

Холи камтар аз 1,5 чунин маъно дорад, ки адолии мамлакат бештар ба инфексия ва касалидо таъсирпазир мебошад ва бо сатди баланди корношоямй тавсиф карда мешаванд. Миллат бо чунин коэффисиенти кобилияти даётгузаронй сарчашмаи дохилии тараккиёт ва масуният надорад. Бинобар ин дукумати чунин мамлакатдо бояд ба зудй сиёсати ичтимоию иктисодиро тагйир дода, камаш 80% воситадои бучетиро ба максаддои ичтимоию иктисодй равона созад[5].

• Шиддатёбии вобастагии экологй. То ба наздикй афзоиши алокаи иктисодии байни мамлакатдо ба назар мерасид, имруздо бошад инкишофи босуръати алокамандии экологии байни ондо дида мешавад. Х,амаи чараёндои табиие, ки дар китъадои гуногуни замин ба миён меоянд, ба дам зич алокаманданд. Масалан, пестисиддое, ки дар кишоварзии Аврупо ва Америкаи Шимолй истифода мешуданд, дар чигари пингвиндои Антарктида, радионуклиддои неругоди баркии атомии Чернобил дар таркиби хун ва шири модарони навзоди на тандо занони Русия, Украина ва Белоруссия, балки Олмон, Шветсия, Норвегия ва дигар мамлакатдо дарёфт шудаанд. Тагйироти номусоиди мудити зист дар гузашта дар сатди минтакавй зодир мегардиданд, дар руздои мо бошад ондо хусусияти чадониро пайдо карда истодаанд. Нобудшавии чангалдо дар як мамлакат, ба кодиши боигарии табиии тамоми сайёра, партовдои моддадои кимёвй дар як китъаи замин, ба саратони пусти одамони дигар минтакаи замин сабаб шуда метавонад. Хуручи гази ангидриди карбон ба атмосфера дар як минтака ба тагйирёбии иклими тамоми сайёра оварда мерасонад.

Х,амин тавр бояд кайд намуд, ки тамоми инсоният дар фазои ягонаи экологй умр ба сар мебарад. Иктисодиёт ва экология беш аз пеш байни дамдигар дар сатди минтакавй, миллй ва чадонй омезиш меёбанд ва мачмуи мураккаби сабаб ва окибатро ташкил карда, ба пайдоиши алокадои нав байни иктисодиёти чадонй ва экологияи чадонй оварда мерасонанд. Агар дар гузашта таъсири рушди иктисодй ба мудити зист натичадои изтиробовар ба миён оварда бошанд, доло окибатдои вайроншавии мудити экологй (ифлосшавии атмосфера, бадшавии долати чангалдо, об ва гайра) барои таракиёти устувор монеъа эчод карда истодаанд. Аз ин чо маълум мегардад, ки бе далли муаммодои экологии муосир таъмини тараккиёти устувор дар шароити чадонишавии муносибатдои иктисодй имконнопазир мебошад.

Пайнавишт:

1. Арабско-русский словарь. Составил профессор Х. К. Баранов. - М.: Государственное издательство иностранных и национальных словарей, 1957.-1190 с.

2. Алексеева Н. Устойчивое развитие. Экология/Наука в Сибири. -07.10.1994.-(№ 40).

3. Василенко В.А. Экология и экономика: проблемы и поиски путей устойчивого развития. Аналит. Обзор/СО РАН. ГНТБ, ИЭиОПП;Отв.ред.-д-р экон.наук Г.М. Мкртчян.-2-е изд.,стереотип.-Новосибирск, 1997.-123 с.( Сер." Экология". Вып.38)

4. Горшков В.Г., Кондратьев К.Я., Данилов -Данильян В.И. Окружающая среда: от новых технологий к новому мышлению//Зеленый мир.-18.08.1994.-(№ 19)

5. Давыдова С. Мы впереди планеты всей. За нами только Чад, Эфиопия и Буркина -Фасо//Зеленыймир.-26.01.1995.-(№ 3)

6. Доклад о мировом развитии 2019. Международный банк реконструкции и развития/Всемирный банк 1818 H Street NW, Washington, DC 20433.

7. Зайцев В.А. Малоотходные и безотходные технологии //Научные и технические аспекты охраны окружающей среды: Обзор.инфор./ВИНИТИ.-1990.-№ 7.-С.37-62

8. Коммонер Барри. Замыкающий круг: Природа, человек, технология. -Л.: Гидрометеоиздат, 1974.-279с.

9. Поустел С., Флейвин К. Перестраивая мировую экономику//ХХ век:последние 10 лет. 1990-2000: Сб.ст. из ежегод. State of the World.-M.,1992.-c.274-294.

10.Раскин П. Этический принцип развития: сохранение природных ресурсов//Зеленый мир.-18.05.1994.- (№14).

11. Соколов В.И. Природопользование в США и Канаде: Экономические аспекты.-М.: Наука, 1990.-156 с.

12.Щипанов Н.А. Верните экологию экологам//Химия и жизнь.-1993.-№2.-С.42-48

13. World Bank, World Development Report -1990. - Oxford: Oxford University Press, 1990.

14.https://geographyofrussia.com/koefficient-zhiznesposobnosti-nacii/. (санаимуроциат: 27.12.2019)

Reference Literature:

1. Arabic-Russian Dictionary. Compiled by Professor H.K. Baranov. - M: State Publishing-House of Foreign and National Dictionaries, 1957. - 1190 pp.

2. Alekseeva N. Sustainable Development. Ecology //Science in Siberia. 07.10.1994. - (No. 40)

3. Vasilenko V.A. Ecology and Economics: Problems and Quests of the Ways for Sustainable Development. Analytical Review / SB RAS. SSTL, IE and OPP; editor-in-charge: Dr. of Economics G.M. Mkrtchyan. The 2-nd edition, stereotyped. -Novosibirsk, 1997.-123 pp. (Series "Ecology". Issue 38).

4. Gorshkov V.G., Kondratiev K.Ya., Danilov - Danilyan V.I. Environment: from New Technologies to New Thinking // The Green World. 18.08.1994. - (No. 19).

5. Davydova S. We Are ahead of the Whole Planet. Behind us Are only Chad, Ethiopia and Burkina Faso // The Green World. 01/26/1995. - (No. 3)

6. World Development Report -2019. International Bank for Reconstruction and Development / World Bank 1818 H Street NW, Washington, DC 20433

7. Zaitsev V.A. Low-Waste and non-Waste Technologies // Scientific and Technical Aspects of Environmental Protection: Review of Information. / VINITI. - 1990. -№ 7. - pp. 37 - 62.

8. Commoner Barry. Circuit Formation: Nature, Man, Technology. -Leningrad. Gydrometeoizdat, 1974. - 279pp.

9. Poustel S., Fleivin K. Rebuilding the World Economy // The XX-th Century: the Latest 10 years.

1990-2000: collection of articles: from the annual: "State of the World". - M., 1992. - pp. 274-294.

10. Raskin P. Ethical Principle of Development: Preservation of Natural Resources // The Green World. -18.05.1994. - (No. 14).

11. Sokolov V.I. Environmental Utilization in the USA and Canada: Economic Aspects. - M.: Science, 1990. - 156pp.

12. Tschipanov N.A. Return Ecology to Ecologists // Chemistry and Life.-1993. - №2. - pp. 42 - 48.

13. World Bank, World Development Report - 1990. - Oxford: Oxford University Press, 1990.

14. https://geographyofrussia.com/koefficient-zhiznesposobnosti-nacii/. 12/27/2019

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.