Научная статья на тему '«Doing business 2019: Training for Reform» тадбиркорлик муҳити самарадорлигини баҳолаш воситаси сифатида'

«Doing business 2019: Training for Reform» тадбиркорлик муҳити самарадорлигини баҳолаш воситаси сифатида Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
96
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бизнес / тадбиркорлик / тадбиркорлик муҳити / иқтисодиёт / барқарор ривожланиш / институционал муҳит / баҳолаш. / business / entrepreneurship / business environment / economy / sustainable development / institutional environment / assessment.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Курпаяниди Константин Иванович, Ашуров Махаммаджон Сотволдиевич

Мақолада Ўзбекистонда иқтисодиёт барқарор ривожланишининг муҳим йўналиши сифатида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг устувор ривожланишига таъсир қилувчи институционал инфратузилмани шакллантириш ва ривожлантириш, тадбиркорлик муҳитини назорат қилиш самара­ дорлигини баҳолаш воситаси ҳисобланган «DOING BUSINESS 2019: Training for Reform» ҳисоботида мамлакатимизнинг эришган натижалари таҳлил қилинган ҳамда уни яхшилашга таъсир қилувчи муам­ моларни ўрганиш асосида муаллифлар Ўзбекистонда тадбиркорлик институтини такомиллаштириш ва мамлакатда ишбилармонлик муҳитини яхшилаш бўйича аниқ таклифларни илгари сурган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Курпаяниди Константин Иванович, Ашуров Махаммаджон Сотволдиевич

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

«DOING BUSINESS 2019: TRAINING FOR REFORM» AS A TOOL FOR ASSESSING THE EFFECTIVENESS OF MONITORING THE BUSINESS ENVIRONMENT

There is presented review in the article and analyzes the achieved results of the country's economy, reflected in the report «DOING BUSINESS 2019: Training for Reform», which shows the effectiveness of the business environment, the formation and development of the institutional infrastructure that affects the sustainable development of entrepreneurship in Uzbekistan. The authors proposed specific directions for improving the business environment in the country and improving the institution of entrepreneurship.

Текст научной работы на тему ««Doing business 2019: Training for Reform» тадбиркорлик муҳити самарадорлигини баҳолаш воситаси сифатида»

Курпаяниди Константин Иванович,

Россия табиий фанлар академияси профессори, ФарFона политехника институти, «Иктисодиёт» кафедраси доценти, иктисод фанлари номзоди;

Ашуров Махаммаджон Сотволдиевич,

ФарFона политехника институти «Менежмент» кафедраси доценти, иктисод фанлари номзоди

«DOING BUSINESS 2019: TRAINING FOR REFORM» ТАДБИРКОРЛИК МЩТИ САМАРАДОРЛИГИНИ БА^ОЛАШ ВОСИТАСИ СИФАТИДА

УДК: 658.1

КУРПАЯНИДИ К.И., АШУРОВ М.С. «DOING BUSINESS 2019: TRAINING FOR REFORM» ТАДБИРКОРЛИК МУЦИТИ САМАРАДОРЛИГИНИ БАЦОЛАШ ВОСИТАСИ СИФАТИДА

Маколада Узбекистонда иктисодиёт баркарор ривожланишининг мух,им йуналиши сифатида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг устувор ривожланишига таъсир килувчи институционал инфратузилмани шакллантириш ва ривожлантириш, тадбиркорлик мух,итини назорат килиш самара-дорлигини бах,олаш воситаси х,исобланган «DOING BUSINESS 2019: Training for Reform» х,исоботида мамлакатимизнинг эришган натижалари тах,лил килинган х,амда уни яхшилашга таъсир килувчи муам-моларни урганиш асосида муаллифлар Узбекистонда тадбиркорлик институтини такомиллаштириш ва мамлакатда ишбилармонлик мух,итини яхшилаш буйича аник таклифларни илгари сурган.

Таянч сузлар: бизнес, тадбиркорлик, тадбиркорлик мух,ити, иктисодиёт, баркарор ривожланиш, институционал мух,ит, бах,олаш.

КУРПАЯНИДИ К.И., АШУРОВ М.С., «DOING BUSINESS 2019: TRAINING FOR REFORM» КАК ИНСТРУМЕНТ ОЦЕНКИ ЭФФЕКТИВНОСТИ МОНИТОРИНГА ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСКОЙ СРЕДЫ

В статье рассмотрены и проанализированы достигнутые результаты экономики страны, отраженные в докладе «DOING BUSINESS 2019: Training for Reform», который показывает эффективность предпринимательской среды, формирования и развития институциональной инфраструктуры, влияющей на устойчивое развитие предпринимательства в Узбекистане. Авторами предложены конкретные направления по улучшению деловой среды в стране и совершенствованию института предпринимательства.

Ключевые слова: бизнес, предпринимательство, бизнес-среда, экономика, устойчивое развитие, институциональная среда, оценка.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 9(129)

KURPAYANIDI K.I., ASHUROV M.S. «DOING BUSINESS 2019: TRAINING FOR REFORM» AS A TOOL FOR ASSESSING THE EFFECTIVENESS OF MONITORING THE BUSINESS ENVIRONMENT

There is presented review in the article and analyzes the achieved results of the country's economy, reflected in the report «DOING BUSINESS 2019: Training for Reform», which shows the effectiveness of the business environment, the formation and development of the institutional infrastructure that affects the sustainable development of entrepreneurship in Uzbekistan. The authors proposed specific directions for improving the business environment in the country and improving the institution of entrepreneurship.

Keywords: business, entrepreneurship, business environment, economy, sustainable development, institutional environment, assessment.

Кириш.

Узбекистонда ах,оли турмуш даражасини ошириш, ижтимоий муаммоларни ечиш, мам-лакатнинг жах,он х,амжамиятидаги иктисодий ва сиёсий мавкеини мустах,камлашга эришиш ва макроиктисодий баркарорлик ва иктисодий усишни таъминлаш, иктисодий ислох,отлар стра-тегиясининг асосий максади килиб белгилаб олинган. Шу нуктаи назардан, бизнинг фикри-мизча, Узбекистонда иктисодиёт баркарор ривожланишининг мух,им йуналиши сифатида хусусий мулкчилик, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни устувор ривожлантиришга асосий эътибор каратиш лозим. Шуни х,исобга олиб, кичик бизнеснинг янги субъектларининг ташкил этилиши ва ривожланишини х,ар томон-лама раFбатлантириш, кичик бизнес нуфузини ошириш, уларни к,уллаб-к,увватлашни фаоллаш-тириш х,амда х,имоя к,илишнинг институционал нормаларини янада такомиллаштириш лозим.

Хакикатан х,ам, биз факат фаол тадбир-корлик, тинимсиз мех,нат ва интилиш оркали тараккиётга, фаровон х,аётга эриша оламиз.

Жах,он банкининг бизнес юритиш сох,асидаги рейтингида мамлакатимиз курилиш буйича 134-уринни эгаллаган. Бу эса сох,ада куплаб муам-молар борлигидан далолат беради.

Мисол учун, курилиш сох,асида рухсат беришга оид 17 та тартиб мавжуд булиб, уларни олиш учун уртача 246 кун сарфланади. Бу адо-латсизлик эмасми?

Вазирлар Мах,камаси зудлик билан ушбу сох,ага доир норма ва коидаларни такомиллаштириш чораларини куриб чикиши керак [1].

Хакикатан х,ам, бугунги кунда Президенти-миз бошчилигида мамлакатимиз ва жамияти-миз х,аётининг х,ар бир жабх,асида ах,амиятли узгаришлар амалга оширилмокда.

Шубх,асиз, замонавий шароитда кичик бизнес ракобатбардош бозор тизимининг ажрал-

мас кисми булиб, усиз иктисодиёт ва жамият умуман баркарор ривожлана олмайди. Бутун дунёда кичик бизнес иктисодий, илмий-техник тарак,к,иётнинг асосий драйверларидан бири ва иктисодиётнинг деярли барча тармокларида асосий иш берувчи сифатида намоён булади [2].

Хакикатан х,ам, Узбекистон Республикасида муваффакиятли амалга оширилган ислох,отлар натижасида мамлакат миллий иктисодиётини модернизация килишда кичик бизнес мух,им роль уйнайди. Узбекистонда замонавий кичик ва хусусий бизнес олиб борилаётган ислох,отларнинг мак,садли гурух,и ва энг мух,ими, ижтимоий-иктисодий ва ижтимоий-сиёсий сох,алардаги узгаришларнинг асосий омили сифатида к,аралмок,да. Бугунги кунда тадбиркор-лик фаолияти бозор инфратузилмаси институт-лари узаро боFланган лойих,а-технологик, ахбо-рот ва ишлаб чик,ариш-ташкилий тизимлар маж-муи оркали амалга оширилади [3]. Бу эса тадбир-корликнинг дастлабки Fоядан бошлаб, муайян мах,сулот ёки хизмат шаклида якуний амалиётга жорий этилгунга кадар булган тулик циклини амалга ошириш имконини беради. Тадбиркор-лик институционал тизими муваффакиятли фао-лият юритиши учун кулай меъёрий-х,ук,ук,ий база ва корхоналар мах,сулотларини бозорга олиб чик,иш учун самарали тизимга эга булиши керак. Шунинг учун, институционал инфратузилмани шакллантириш муаммоси энг жиддий ва дол-зарб масалалардан биридир.

Узбекистонда иктисодиёт баркарор ривожланишининг мух,им йуналиши сифатида хусусий мулкчилик, кичик бизнес ва хусусий тадбиркор-ликнинг устувор ривожланишига таъсир к,илувчи институционал инфратузилмани шакллантириш ва ривожлантириш, тадбиркорлик мух,итини назорат килиш самарадорлигини бах,олаш воситаси х,исобланган «DOING BUSINESS 2019: Training for Reform» х,исоботида мамлакатимиз-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 9(129)

нинг эришган натижалари х,амда уни яхшилашга таъсир килувчи муаммоларни урганиш, тах,лил килиш ва илмий-амалий таклифларни таклиф этиш ушбу маколанинг максад ва вазифаси х,исобланади.

Мавзуга оид адабиётлар та^лили.

Институционал узгаришлар шароитида тад-биркорлик, кичик бизнес назариясига асос солувчи томонлари таник,ли хорижий ик,тисодчи олимлар P.Burns, J.Dewhurst [4], P.Drucker [5], M.Schaper [6], F.Knight., J.Schumpeter J.[7], A.Smith, M. Kaminishi [8] ва бошк,аларнинг ишла-рида баён килинган.

МДХда кичик бизнес ривожланишининг у ёки бу жих,атларини ёритиб берган ута мух,им тадкикотлар орасида куйидаги муаллифлар: Л.Абалкин [9], А.Блинов [10], В.Рубе, А.Шеремет [11] ва бошкаларни кайд этиб утиш мумкин.

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришнинг умумий жих,атлари Ё.Абдуллаев, Ф.Каримов [12], М.Р.Болтабаев, М.С.К,осимова, Ш.Ж.Эргашходжаева, Б.К. Fойиб-назаров [13], Ш.Юлдашев [14] ва бошк,а олимлар-нинг ишларида баён этилган. Кичик тадбиркор-лик фаолиятининг ик,тисодиёт тармок,ларидаги самарадорлигини ошириш йуллари ва уни ривожлантиришнинг ижтимоий-иктисодий муаммолари Х.П.Абулк,осимов, А.К,улматов [15], К.Муфтайдинов [16] ва бошкаларнинг илмий тадкикотларида куриб чикилган.

Шу билан биргаликда амалиёт шуни кур-сатмокдаки, кичик бизнесни фаоллаштириш буйича давлат томонидан барча даражада - миллийдан худудийгача булган даражада амалга оширилаётган барча чора-тадбирларга карамасдан, вазиятни тубдан узгартириш имкони булмаяпти. Бу кичик бизнеснинг куп кирралилиги ва унинг фаолият олиб бориш шароитларининг куп томонлама эканлиги билан изох,ланади. Шунинг учун кичик тадбиркор-ликнинг турли жих,атларига баFишланган мат-буотда босилган ишлар сонининг куплигига карамасдан, ушбу муаммони келгусида тадкик этишни талаб этади. Хусусан, Узбекистонда тад-биркорлик структурасини белгилаб берувчи институционал шароитлар амалиётда умуман урганилмаган.

Tag^M^OT MeTO,qo.norMflCM.

MaKonaga «DOING BUSINESS 2019: Training for Reform» peMTMHrMHMHr cTaTucTuiK Tax,nu.nM Ba MaKcaflnu MoHUTopuHnu, Ky3aTuwnap epga-Miga мнcтмтyцмoнa.п Ba Ta^upKopnuiK Myx,UTU x,onaTura Tatcup этyвцм Typnu xurn Me3oHnap Tax^m ku^uhau. TaflKuKOTHu aManra owupuwfla acocaH KnecuM 6ax,onaw Ba u-mum a6cTpa^uifl ycynnapuiflaH ^otfAanaHumAM.

CTaTucTuK MaH6a cu$a™,ga «DOING BUSINESS 2019: Training for Reform»HUHr MMnnuK x,uco-6oT^apugaH ^otfAanaHumAM.

Ta^^M^ Ba HaTM^a^ap.

Tafl6upKop^uKHuHr uнcтuтyцuoнa^ UH^pa-Ty3u^MacuHMHr 6ap^a TapKu6um KucMnapu: x,yKyMaT Ba MonumBum UHcTUTyTnap 6urnaH x,aMKopnuiK ku^u^, TexHonoruiK Ba uwna6 muiKa-puw KyBBaT^apu 6unaH TatMMHnaHraHnMK, ax6opoTra эгa 6ynuwAanu o^k-uk Ba owKopa--uk x,anu paKo6aT6apgom 6o3op wapouTnapura moc KenMaMgu Ba Ta^upKopnuiK ^aonumTUHUHr uKtucoaum caMapaflopnuruHu owupuwHu Tat-MUHnaM onMaMgu.

Tafl6upKopnap y^yH TeHr 6y-MaraH umkohu-flTnap aMangaru KQHyHmnuK TU3MMMHUHr Te3-Te3 6y3unuwu, gaBnaT opraHnapu ypTacuflanu pon-napHuHr KaMTa TaKcuMnaHuwu, mo-uia 6o3op-napu ^aonuflTMHMHr 6eKapopnuru Ba эмacnuгu, x,aMKop cy6teKTnap ^aonuflTUHU npy-AeHcuan Ha3opaT KunuHMacnurura onu6 Kenagu. Mнcтuтyцuoнan Myx,UTHUHr eMupunuwu wapou-Tuga uнcтuтyцuoнan 6ywnuK ypHUHU caMapacu3 uHcTuTyTnap - uнcтuтyцuoнan Ty3oK-ap, HopacMuM no66u4unuK, кoppyпцufl Ba awupuH UKTucoflueT эгannawu MyMKUH.

OuKpuMM3Ma, Tag6upKopnuK ^aonuflTMHU caMa-panu TapTu6ra conuw - Tafl6upKopnuK cy6teKT-napu Ba gaB-aT MaH^aaTnapuHui энг MaK6yn yMfyHnawTupuw wapouTuga Ta^MpKopnMKHM puBoxnaHTupuwHu Ky-na6-KyBBaTnaw y^yH энг KynaM wapT-wapouT-ap apaTuwra KapaTurnraH TawKu Tafl6upKopnuK Myx,UTUHU apaTuw x,uco6-naHaflu.

TawKu Tafl6upKopnuK My^uTMHu flpaTuw MaK-caflufla KucKa BaKT u^uga y36eKucToH Pecny6nu-Kacu npe3ugeHTuHuHr MaMnaKaTgaru uw6unap-moh-uk My^uTMHu flxwunaw Ba Tafl6upKopnuK ^aonuflTMHu puBoxnaHTupuwra KapaTunraH 25 gaH opTuK ^apMoHnapu Ba KapuM6 40 Ta Kapopu Ka6yn KunuHgu x,aMga y36eKucToH Pecny6-

MKTMCOA BA MOflMfl / ЭКОНОМMКА M OMHAHCN 2019, 9(129)

1-жадвал. Кичик бизнесни ривожлантиришнинг макроик,тисодий курсаткичлари1.

(умумий х,ажмга нисбатан фоизда)

Йил ЯИМ Саноат Курилиш Бандлик Экспорт Импорт

2000 31,0 12,9 38,4 49,7 10,2 27,4

2001 33,8 12,5 40,4 51,8 9,3 26,9

2002 34,6 15,4 42,0 53,5 7,5 24,9

2003 35,0 10,8 39,9 56,7 7,3 33,7

2004 35,6 11,0 49,6 60,3 7,3 32,7

2005 38,2 10,0 50,9 64,8 6,0 33,7

2006 42,1 10,9 52,1 69,1 10,7 34,0

2007 45,7 13,2 55,4 72,1 14,8 32,0

2008 48,2 14,6 58,4 73,1 12,4 35,7

2009 50,1 17,9 42,4 73,9 14,6 42,5

2010 52,5 26,6 52,5 74,3 13,7 35,8

2011 54,0 28,6 67,6 75,1 18,8 34,3

2012 54,6 29,7 70,0 75,6 14,0 38,6

2013 55,8 33,0 70,6 76,7 26,2 42,4

2014 56,1 36,8 69,5 77,6 19,8 45,4

2015 54,5 40,6 66,7 77,9 27,0 44,5

2016 57,3 45,3 66,9 78,2 26,0 46,8

2017 54,9 41,2 64,8 78,0 27,2 50,2

2018 59,4 37,4 75,5 76,3 24,1 53,6

ликасининг бир катор янги конунлари ишлаб чикилди, мавжудлари кайта куриб чикилди. Улардан асосий максад тадбиркорлик субъект-ларига давлат хизматларини курсатиш, улар фаолияти учун лицензия ва рухсатномаларни расмийлаштиришни тубдан соддалаштириш ва ошкоралигини оширишга каратилган чора-тадбирлар шулар жумласидандир. Тадбиркорлик субъектларини х,укукий х,имоя килиш, тадбиркорлик фаолияти ривожланишини молиявий куллаб-кувватлаш чоралари кучайтирилди.

Шу билан биргаликда мамлакатимизда 2017-2021 йилларда Узбекистон Республика-сини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналишлари буйича Харакатлар стратегиясига мувофик,, инвестиция мух,итини яхшилаш, к,улай ишбилармонлик мух,итини яратиш ва кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни жадал ривож-лантиришни ратбатлантиришга каратилган кенг куламли ислох,отлар амалга оширилмокда.

1 https://stat.uz/uz/180-ofytsyalnaia-statystyka-uz/6576-kichik-biznes-va-tadbirkorlik ва http://web.stat.uz/open_ data/uz/17.1%20Share%20of%20small%20business%20 and%20private%20entrepreneurship_uzb.pdf

Курилган чора-тадбирлар ва олиб борил-ган ислох,отлар натижасида 2018 йил январь-декабрь ойларида 48,9 мингдан зиёд янги кичик корхона ва микрофирмалар ташкил этилган. Бу эса утган йилнинг шу даврига нисбатан 28,2% га купрок. Иктисодий фаолият турлари кеси-мида эса энг купи савдода - 11713 та, саноатда -11262 та, курилишда - 6360 та ва к,ишлок,, урмон ва балик хужалигида 5586 та ташкил этилган. Энг кам эса соFлик1ни сак,лаш ва ижтимоий хиз-мат курсатишда - 1154 та, ахборот ва алокада - 1228 та х,амда ташиш ва саклашда 2107 та ташкил этилган2.

2018 йил бошида кичик бизнесда иш билан банд булганлар сони 10 587,7 минг кишини ёки ик,тисодиётда банд булганларнинг 76,3 фоизини, ЯИМда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик-нинг улуши 59,4 фоиз, саноатда 37,4 фоизни ташкил этди.

Маълумки, иктисодий жих,атдан ривожлан-ган мамлакатларда ушбу курсаткич сезиларли даражада юк,ори. Масалан, Япония ЯИМда кичик

2 https://stat.uz/uz/press-sluzhba/novosti-gks/5236-korxonalar-va-tashkilotlar-12

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 9(129)

2-жадвал. Узбекистоннинг 2006-2019 йиллардаги DOING BUSINESS индексидаги рейтинги.

DOING BUSINESS тадкикот утказиш даври

2019 2018 2017 2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006

Узбекистон 76 74 87 87 141 146 154 166 150 150 138 138 147 138

бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг улуши 63%, АКШда 62%, Малайзияда 47% ва Россияда 21%га1 тенг.

Мамлакатимиз тараккиётининг бугунги бос-кичида хар бир йил улкан дастур ва лойихаларни амалга ошириш, юртимизни равнак топтириш буйича янги-янги ютуклар, билим ва тажриба-лар даври булиб колмокда.

Бирок Узбекистонга ухшаш иктисодий тузи-лишга эга булган мамлакат учун бу микдорий курсаткичлар мамлакатда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш учун кандай шароитлар яратилгани хакида объектив бах,о беришга кодир эмас.

Утган йил давомида бизнес мухитини яхши-лаш буйича кабул килинган чора-тадбирларнинг самарадорлиги Жахон банкининг «Doing business» халкаро хисоботининг сунгги сонида тасдикланган.

«DOING BUSINESS 2019: Training for Reform» хисоботлари 2017 йил 2 июндан 2018 йил 1 майгача булган даврда 128 мамлакатнинг хукуматлари кичик ва урта корхоналар, шунинг-дек, тадбиркорларнинг манфаатларига жавоб берадиган рекорд даражадаги 314 та ислохот олиб борилганлигини курсатади.

Ушбу ислохотлар Жахон банки томонидан чоп этилган «Doing business index» оркали уз мамлакатларида бизнес килиш учун кулай шарт-шароитлар яратиш буйича 190 давлатни бахолаб боради ва ривожлантирилади.

«DOING BUSINESS 2019: Training for Reform» -«Бизнес юритиш - 2019: Тренинг ва ислохотлар» лойихаси тадбиркорлик фаолиятини тартибга солувчи амалдаги конунчилик базасини янада аникрок бахолаш ва 190 мамлакатда субмил-лий ва минтакавий даражада риоя этилишини таъминлаш имконини беради2.

1 Вести: Экономика. http://www.vestifinance.ru/ infographics/5337

2 News on the Doing Business project http://www. doingbusiness.org

Бизнес юритиш учун кулайлик индексида 11 та йуналиш буйича: корхонани шаклланти-риш, курилишга рухсатнома олиш, электр тизи-мига уланиш, мулкни руйхатга олиш, кредит олиш, миноритар инвесторларнинг хукукларини химоя килиш, соликка тортиш, халкаро савдо, шартномаларнинг бажарилиши, банкротлик-нинг олдини олиш ва бозорларни тартибга солиш сохасида амалга оширилган ислохотлар бахоланади.

2018 йилнинг 31 октябрида эълон килинган «DOING BUSINESS 2019: Training for Reform» хисоботига кура, Узбекистон Республикаси 76-уринни эгаллади ва утган йилги тадкикот натижаларига нисбатан 2 позицияни йукотди.

Жахон Банки тадкикотлари давомида Узбекистон 2006 йилдаги 138-уриндан 2019 йилда 76-уринга кутарилди (2-жадвал).

2017-2018 йилларда Узбекистонда учта ислохот амалга оширилди, унинг асосий вазифаси бизнес юритиш учун яхши шароит яратишдир.

Утган 16 йил мобайнида мамлакатда 35 та ислохот амалга оширилди, сунгги 7 йил ичида улардан учдан икки кисми амалга оширилди. Уларнинг аксарияти бизнесни руйхатга олиш (жахон рейтингида 12-уринни эгаллаб, Узбекистон энг яхши натижаларни курсатадиган категория), соликка тортиш, карз олиш ва мулкни руйхатга олиш масалаларига каратилди.

Узбекистон 2017-2018 йилларда ислохотларни давом эттирди ва DOING BUSINESS хисоботида унта сохадан учтасини, жумладан, халкаро савдо, миноритар инвесторларни химоя килиш ва соликка тортиш каби категорияларни яхши-лашга эришди.

Миноритар инвесторларни химоя килиш сохасида Узбекистон акциялари биржа савдо-сида конуний даражада савдода булган компа-нияларнинг мулкдорлик ва назорат тузилмалари масалаларини ёритиб берди.

Мамлакатда соликлар камайтирилди, корхо-наларни таснифлашнинг янги мезонлари пайдо

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 9(129)

3-жадвал. DOING BUSINESS 2019: Training for Reform1 ^исоботида Узбекистан рейтингида

узгаришларнинг к,иёсий тах,лили.

Курсаткичлар «Бизнес юритиш 2018: иш жойларини ташкил этиш учун ислохотлар» «DOING BUSINESS 2019: Training for Reform» Вазиятлар буйича динамика /% буйича

Дунё буйича 74 76 12 / Т1,08

Корхонани ташкил этиш 11 12 11 / Т0,25

Курилиш учун рухсат олиш 135 134 Т1 / Т0,19

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Электр таъминоти тизимига уланиш 27 35 18 / Т0,55

Мулкни руйхатдан утказиш 73 71 Т2 / Т0,26

Кредитлар олиш 55 60 15 / ...

Миноритар инвесторларни химоя килиш 62 64 12 / Т1,67

Соликка тортиш 78 64 Т14 / Т2,19

Халкаро савдо 168 165 Т3 / Т5,48

Контрактлар ижросини таъминлаш 39 41 12 / ...

Туловга кобилиятсизликка рухсат бериш 87 91 14 / Т0,21

булди. Янги таснифлаш тизими кичик бизнес субъектларига хар бир ходим учун белгиланган ставка буйича ягона ижтимоий туловни тулашга имкон беради, лекин белгиланган ЭКИХнинг камида 65% ни ташкил этади.

Мамлакатда халкаро савдони юритиш тезли-гини ошириш буйича чора-тадбирлар курилди. Хукумат экспорт-импорт операцияларини амалга ошириш учун веб-сайтнинг «бир ойна» тамойили асосида миллий версиясини ишга туширди. Бу турли хил рухсатномалар, шу жум-ладан, товарларнинг келиб чикиш сертификати ва фитосанитария сертификати каби турли хил рухсат берувчи хужжатларга электрон суровни такдим этиш, туловни амалга ошириш имконини беради. Ушбу янги механизмларни жорий этиш билан экспорт хужжатларини расмийлаштириш вактини 174 соатдан 96 соатгача кискартирди.

2018 йилда мамлакат утган йиллар билан таккослаганда бирданига 13 поFона кутарилиб, бизнес юритиш учун шароитни яхшилаш буйича Марказий Осиёда етакчиликни олди ва 74-уринни эгаллади. Бирок, дастлабки про-гнозларга кура, 2019 йилда Узбекистон бирданига икки поFона пастлаб, 76-уринни эгал-

1 «Бизнес юритиш 2019» ва «Бизнес юритиш 2018» хисоботи материаллари асосида Узбекистон буйича маълумотларни умумлаштириш асносида муаллифлар томонидан ишлаб чикилган.

лаб турибди. Бунга кредитларни олиш кур-саткичларининг пасайиши таъсир курсатди -хозирги пайтда Узбекистон ушбу курсаткич буйича 5 поFонани йукотиб, 60-уринни эгал-ламокда, электр тармокларига уланиш буйича саккиз поFонани йукотиб, 35-уринни эгаллади, туловга нокобилликка рухсат бериш буйича туртта поFонани йукотган ва 91-уринни эгал-лаган, миноритар инвесторларни химоя килиш буйича эса икки урин йукотиб, 64-уринни эгаллади.

Биз «Doing business» рейтингининг асосий курсаткичлари буйича Узбекистон динамикаси-нинг киёсий жадвалини яратамиз (3-жадвал).

Узбекистон «DOING BUSINESS 2019: Training for Reform» хисоботида рейтингидаги узгаришларнинг сабабларини тахлил килиш натижалари, мамлакатда тадбиркорлик фаолия-тини юритиш ва давлат органлари ва тузилма-лари билан узаро муносабатлар билан боFлик куплаб тартибларни такомиллаштириш ёки либераллаштиришга йуналтирилган норматив ^ужжатларни кабул килиш билан тавсифланган бир катор омилларни таъкидлаш лозим.

Узбекистонда рейтингидаги узгаришларнинг сабабларини мавжуд ишбилармонлик мух,итини тах,лил килиш натижасида хамда халкаро ва ички тадкикотлар билан аникланган мамлакат-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 9(129)

даги тадбиркорликнинг одатдаги муаммолари куйидагича:

• паст даражадаги номенклатура;

• иктисодий ресурсларга кириш нисбатан анча кийин;

• молия бозори иштирокчиларининг ракобат талабларига риоя этмаслиги;

• ташки иктисодий алокаларнинг хаддан ташкари тартибга солиниши;

• бизнесни ёпиш тартибининг самарасиз-лиги.

Юкоридаги муаммоларни хал килиш учун, фикримизча, давлатнинг мувофиклаштириш функцияларини такомиллаштириш, биз томон-дан куриб чикилган тадбиркорликнинг инсти-тутционал мухитини мувофиклаштириш доира-сидаги давлатнинг асосий функцияларини янада такомиллаштириш керак [17], шу жумладан:

• МДФга ягона мажбурий ажратмаларни 0,5-1 фоиз даражада боскичма-боскич камайти-риш ва уни 0% га етказиш, солик юкини якуний истеъмолга юклаш асосида камайган даромад-ларни коплашга эришиш;

• кичик бизнес субъектларига солик юкини камайтириш буйича аник максадли ишлар (мехнатга хак тулаш фондига туланадиган солик ставкасини пасайтириш)ни олиб бориш;

• кичик бизнес субъектлари сифатида хужалик субъектларини таснифлаш учун кушимча мезонларни ишлаб чикиш (даромадига караб, кичик бизнес субъектлари уртасида узаро боFликлик даражаси ва бошкалар). Корхоналар-нинг макомини аниклаш учун кушимча мезонларни киритиш. Халкаро тажрибага асосланган холда, куйидаги мезонлар тавсия этилади:

• охирги 12 ойдаги даромади хажми асосида. Бундай мезонлар жорий этилганда, кам микдордаги ходимларга эга булган ва нисбатан камрок хажмдаги товарлар, ишлар ва хизмат-ларни сотадиган корхоналаргина кичик корхо-налар гурухига киради;

• асосий воситаларнинг киймати. Турли мам-лакатларда кичик, урта ва йирик корхоналарни аниклаш учун кенг фойдаланиладиган яна бир мезон;

• мамлакатимизда фаолият юритаётган кичик корхоналарни консолидациялашни раF-батлантирувчи солик сиёсатини олиб бориш, кичик корхоналарни мустахкамлаш ва янада ривожлантириш учун хизмат килувчи корхо-

налар тоифасига, яъни йирик, урта ва кичик корхоналар учун мезонларни белгилайдиган, солик ва имтиёзлар тизимини ишлаб чикадиган корхоналарни киритиш;

• самарасиз имтиёзли кредитлардан воз кечиш (корхоналар таркиби буйича имтиёзлар сонини кискартириш ва тармоклараро имтиёз-ларидан фойдаланишни амалиётга татбик этиш), янги шароитларда банкларнинг фоиз ставкалари сиёсатини кайта ишлаб чикиш [18];

• мамлакатимизда ишлаб чикарилаётган кишлок хужалиги махсулотларини кайта ишлашда оилавий тадбиркорлик ва касаначи-ликни раFбатлантириш;

• ракобатбардош ва экспортга йуналтирилган корхоналарнинг фаолиятини кенгайтириш учун шарт-шароитлар яратиш (ер участкаларини олиш ва руйхатга олиш, курилишга рухсатнома олиш тартибини янада эркинлаштириш, корхоналарни тугатиш туFрисидаги конунни такомиллаштириш ва ташки иктисодий фаолиятни тартибга солишни такомиллаштириш) [19].

Хулоса килиб шуни айтиш мумкинки, кейин-чалик бизнес субъектлари томонидан бизнес юритишда маъмурий тусикларни барта-раф этиш учун мамлакат х,укумати максадга йуналтирилган харакатларни олиб бориш асосида вазиятни тубдан узгартириб юбориши мумкин ва кичик бизнес субъектларининг Евро-осиё иктисодий хамжамиятининг янги бозорида узларининг муносиб урнини эгаллашларига хамда Узбекистоннинг ЖСТга аъзо булишини енгиллаштиришга ёрдам бериши мумкин, натижада Жахон Банкининг «Doing business» сериясида Узбекистон Республика Президен-тининг 2019 йил 5 февралдаги «Жахон банки ва Халкаро молия корпорациясининг «Бизнес юритиш» йиллик хисоботида Узбекистон Республикасининг рейтингини яхшилашга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида»ги ПК.-4160-сон карори асосида Жахон Банки ва Халкаро молия корпорациясининг «Doing business» [20] хисоботида Узбекистон Республикасининг курсаткичларини яхшилаш максадида тасдикланган «Йул харитаси»да белгилаб олин-ганидек, 2022 йилда ушбу хисоботда 20-уринни эгаллаш ва кейинги йиллардаги тадкикотларида рейтингини оширишга имкон беради.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 9(129)

AgaÔMëT^ap pyuxaTM:

1. Mup3uëeB U.M. Y36eKUCTOH Pecny6-MKacu npe3MAeHTMHUHr O-iM Max-icra MypoxaaT-HoMacii. // «Xa-K cy3ii», 2018 Mi- 29 geKa6pb.

2. KypnaflHigu K.M. O^HKa э^^eктuвноcтu pa3BUTUfl npegnpuHMMaTe-bCTBa b Y36eKucraHe. - International Book Market Service Ltd., Germany, 2018.

3. ApunoB O.A. npuopuTeTHbie HanpaB-eHiifl pa3BMTiifl Ma-oro 6ii3Heca ii npegnpuHUMa-Te-bcTBa b Y36eKiicTaHe. // PocciiMcKoe npegnpuHUMaTe-bcTBO, 2017, t. 18, №. 24.

4. Burns P., Dewhurst J. (ed.). Small business and entrepreneurship. - Macmillan International Higher Education, 2016.

5. Drucker P. Innovation and entrepreneurship. - Routledge, 2014.

6. Schaper M. (ed.). Making ecopreneurs: Developing sustainable entrepreneurship. - CRC Press, 2016.

7. Knight F., Schumpeter J. Supply-Side Theories of Entrepreneurship. // Public Sector Entrepreneurship: US Technology and Innovation Policy, 2015. -P. 28.

8. Smith A., Kaminishi M. Confucian Entrepreneurship: Towards a Genealogy of a Conceptual Tool. // Journal of Management Studies, 2019.

9. A6a-KUH AM. 3aMeTKU o poccumckom npegnpMHMMaTe-nbcrae. - M.: «nporpecc-AKageMifl», 1994.

10. B-uihob A.O., LUanKiiH M.H. npegnpuHUMaTe-bcTBo Ha nopore TpeTbero Tbicfl^e-eTiifl. -M.: MAЭП, 2000.

11. Py6e B.A., UepeMeT A.fl. Ma-oe npegnpMHMMaTe-nbcrao: opraнмзaцмfl, BKoHoMUKa, ynpaB--eHue. - M., 2009.

12. A6gy--aeB Ë., KapiiMoB O. KurnuiK 6u3Hec Ba Tafl6upKop-UK acoc-apu. - T.: «Mex,HaT», 2010.

13. Bo-Ta6aeB M.P., KpcuMoBa M.C., BprawxogxaeBa W.X., FoMu6Ha3apoB B.K., CaMagoB A.H., XogxaeB P. Ki/rnuK 6u3Hec Ba Tafl6upKop-UK: YKyB Ky--aHMa. - T.: «MKTucoguèT», 2010.

14. fO-gaweB LU. Ma-biM 6i3Hec i npegnpiHUMaTe-bcTBo. - T.: «M^uco^-Mo-ifl», 2008.

15. A6y-KociMoB X.n., Ky-MaToB A.A. Y36eKicToHga kunuk 6i3Hec cox,aciga oi-aBiM Tag6ip-Kop-iKHiHr ypHi Ba yHii puBoxnaHTupuw My--api. MoHorpa^uifl. - T.: «YHUBepciiTeT», 2015.

16. My^TaMfliHoB K. MKTucofluëTHi apKUH-awTipiw wapoiTiga Tafl6ipKop-UKHU piBox--aHTipiw MyaMMo-api. ... ukt. $aH. g-pi. - T., 2004.

17. Pacy-eB A.O., TpocTflHcKiiM ß.ß. Y36eKicTaH: npiopiTeTb UHHoBauiioHHoro o6ecne^e-Hiifl i TexHiirnecKoro o6HoB-eHifl npoMbiw-eHHocTii. // Haconiic eKoHoMNHiux pe^opM, 2016, № 2. -C. 114.

18. Margianti ES. ets. Entrepreneurship in Uzbekistan: trends, competitiveness, efficiency. Indonesia, Jakarta, Gunadarma Publisher. 2016.

19. KypnaflHigi K.M., AwypoB M.C. Y36eKucToHfla Tafl6upKop-UK Myx,iTUHUHr 3aMoHaBiM x,o-aTi Ba yHi caMapa-i puBox-aHTipuw MyaMMo-apiHU 6ax,o-aw. MoHorpa^ifl. - GlobeEdit Academic Publishing, European Union, 2019.

20. KoHyH xyxxaT-apu Mat-yMoT-api 6a3aci, 06.02.2019 M., 07/19/4160/2578-coh; 08.03.2019 M., 06/19/5687/2723-coh.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ I ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 9(129)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.