Научная статья на тему 'Тадбиркорликни ривожлантириш – аҳоли бандлигини таъминлашнинг асосий воситаси'

Тадбиркорликни ривожлантириш – аҳоли бандлигини таъминлашнинг асосий воситаси Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
592
161
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик / бандлик / ялпи ички маҳсулот / меҳнат ресурс­ лари / бизнес юритиш / кичик корхона ва микрофирмалар. / small business and private enterprise / employment / gross domestic product / labor resources / business environment / small enterprises and microfirms.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Дусматов Салимжон Мусурмонович, Тагаев Беҳзод Эргашевич

Мақолада кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг аҳоли бандлигини таъминлаш ва иқтисодиётни барқарор ривожланишида тутган ўрни ва аҳамияти ўрганилган. Республикада сўнгги йилларда иқтисодиётнинг ушбу секторини ривожлантириш бўйича амалга оширилган ишлар натижаси таҳлил қилиниб, тадбиркорлик фаолияти учун янада қулай бизнес муҳитини яратишга қаратилган амалий тавсиялар таклиф қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Дусматов Салимжон Мусурмонович, Тагаев Беҳзод Эргашевич

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE DEVELOPMENT OF SMALL AND MEDIUM-SIZED BUSINESSES AS THE MAIN FACTOR IN ENSURING EMPLOYMENT

There is considered in the article the role and importance of small business and private entrepreneurship in ensuring employment and sustainable economic development. It is analyzed results of the sector development in recent years, and practical recommendations for creation of more favorable business environment for entrepreneurial activity proposed.

Текст научной работы на тему «Тадбиркорликни ривожлантириш – аҳоли бандлигини таъминлашнинг асосий воситаси»

Дусматов Салимжон Мусурмонович,

Республика ах,оли бандлиги ва мех,натни мух,офаза килиш илмий маркази директори, иктисод фанлари номзоди, доцент; Тагаев Бе^зод Эргашевич, Республика ах,оли бандлиги ва мех,натни мух,офаза килиш илмий маркази булим бошлиFи, иктисод фанлари номзоди

ТАДБИРКОРЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ -АДОЛИ БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ АСОСИЙ ВОСИТАСИ

УДК: 334.722.1

ДУСМАТОВ С.М., ТАГАЕВ Б.Э. ТАДБИРКОРЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ - АЦОЛИ БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ АСОСИЙ ВОСИТАСИ

Мак,олада кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ах,оли бандлигини таъминлаш ва ик,тисодиётни баркарор ривожланишида тутган урни ва ах,амияти урганилган. Республикада сунгги йилларда ик,тисодиётнинг ушбу секторини ривожлантириш буйича амалга оширилган ишлар натижаси тах,лил килиниб, тадбиркорлик фаолияти учун янада кулай бизнес мух,итини яратишга каратилган амалий тавсиялар таклиф килинган.

Таянч сузлар: кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик, бандлик, ялпи ички мах,сулот, мех,нат ресурс-лари, бизнес юритиш, кичик корхона ва микрофирмалар.

ДУСМАТОВ С.М., ТАГАЕВ Б.Э. РАЗВИТИЕ МАЛОГО И СРЕДНЕГО БИЗНЕСА - ОСНОВНОЙ ФАКТОР ОБЕСПЕЧЕНИЯ ЗАНЯТОСТИ НАСЕЛЕНИЯ

В статье рассматривается роль и значение малого бизнеса и частного предпринимательства в обеспечении занятости и устойчивого экономического развития. Проанализированы результаты осуществленных работ по развитию этого сектора экономики за последние годы и предложены практические рекомендации, направленные на создание более благоприятной бизнес-среды для предпринимательской деятельности.

Ключевые слова: малый бизнес и частное предпринимательство, занятость населения, валовой внутренний продукт, трудовые ресурсы, бизнес-среда, малые предприятия и микрофирмы.

DUSMATOV S.M., TAGAEV B.E. THE DEVELOPMENT OF SMALL AND MEDIUM-SIZED BUSINESSES AS THE MAIN FACTOR IN ENSURING EMPLOYMENT

There is considered in the article the role and importance of small business and private entrepreneurship in ensuring employment and sustainable economic development. It is analyzed results of the sector development in recent years, and practical recommendations for creation of more favorable business environment for entrepreneurial activity proposed.

Keywords: small business and private enterprise, employment, gross domestic product, labor resources, business environment, small enterprises and microfirms.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 11(131)

I. Кириш.

Тадбиркорлик мамлакатнинг иктисодий ривож-ланишида мухим омил сифатида иктисодиётнинг самарали ривожланиши ва мехнатга лаёкатли ахолининг бандлигини таъминлашда мухим ахамиятга эга. Жахонда аксарият корхоналар кичик хажмга эга булиб, Жахон савдо ташкилотининг маълумотларига кура ривожланган мамлакатларда кичик ва урта корхоналар бизнеснинг 90% дан ор^ини, иш билан бандларнинг 60-70%и ва ЯИМнинг 55%ини ташкил этади. Шундан келиб чикиб, кичик ва урта корхоналар нафакат иктисодиётга салмокли хисса кушиб, балки иктисодиёт ва ахолини иш билан таъминлашнинг асоси хисобланади.

Кичик ва урта бизнес БМТнинг Баркарор Ривожланиш Максадларига «инклюзив ва баркарор иктисодий усишни таъминлаш, бандлик ва муносиб мехнат хамма учун» (8-максад) ва «баркарор инфратузилмани яратиш, баркарор саноатлаштириш ва инновацияларни куллаб-кувватлаш»га (9-максад) эришишда мухим ахамиятга эга.

Масалан, АКШ, Германия, Япония ва Корея Республикаси каби ривожланган мамлакатларда тадбиркорлик юкори иктисодий курсаткичларга эришишнинг асосий сабаби ва омилига айланди. Кичик бизнес катта инновацион Fояларга эга булган одамларга уларни руёбга чикаришга имкон бериб, Microsoft, Apple, Amazon, Google, HP, Disney каби куплаб йирик компаниялар узларининг даст-лабки фаолиятини гаражларда бошлаган.

Жумладан, АКШда кичик бизнес Американинг пойдевори хисобланади ва 30,2 миллионга якин кичик корхона фаолият юритиб, мамлакатдаги барча корхоналарнинг 99,9 фоизини ташкил этади. Кичик бизнес секторида жами ишчилар сонининг 47,5 фоизи ишлайди ва янги иш уринларининг 70 фоиздан ортити яратилади, бу мамлакат ЯИМнинг 62 фоизини ташкил этади1.

ИХРТга2 аъзо мамлакатларда тадбиркорлик мухитининг бизнес юритиш учун енгиллиги ва кичик ва урта бизнеснинг ЯИМда улуши юкорилиги билан ажралиб туради. Жумладан, Буюк Брита-нияда 52 фоиз, Германияда - 53 фоиз, Финлян-

1 U.S. Small Business Administration. 2018 Small Business Profile. Office of Advocacy. https://www.sba.gov/sites/ default/files/advocacy/2018-Small-Business-Profiles-US. pdf

2 Иктисодий Хамкорлик ва Ривожланиш Ташкилоти, ингл. OECD, Organization for Economic Cooperation and Development - вакиллик демократияси ва эркин бозор иктисодиёти тамойилларини тан олувчи ривожланган давлатларнинг халкаро иктисодий ташкилоти.

дияда - 60 фоиз, АКШ - 62 фоиз, Нидерландия, Японияда 63 фоизни ташкил килади.

II. Тадбиркорлик ва кичик бизнеснинг ицтисодиёт учун а^амияти.

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик мамлакатнинг ижтимоий-иктисодий ривожланишида мухим ахамиятга эга, иктисодиётда таркибий узгартиришларни ишга туширадиган механизм ва генератори, унинг баркарор фаолият олиб бори-шини таъминловчи, илFор янги махсулот ва инновацион технологияларни татбик этувчи хамда урта синфни шакллантирувчи омил хисобланади.

Агар кичик корхоналар сонини ахоли жон бошига туFри келишини таккосласак, АКШда хар минг кишига 90,9 та кичик корхона, Корея Респуб-ликасида 71,4 та кичик ва урта корхона, Узбекистонда эса х,ар минг кишига 8 та кичик корхона туFри келиши иктисодиётнинг ушбу мухим секторида фойдаланилмаган катта салохиятни курсатади.

Кичик бизнес ва тадбиркорликнинг мамлакат иктисодий ривожланишида ва ахоли бандлигини таъминлашда куйидаги устунликларга эга эканли-гини таъкидлаш лозим:

- мавжуд имкониятлардан фойдаланиш йул-ларини топиш оркали баркарор ва муттасил иктисодий усишга х,исса кушиши;

- ер, иш кучи ва сармоя каби ресурслардан фойдаланиб, уларни товарлар ва хизматларга айлантирган х,олда ЯИМ ва жон бошига даромад-ларни купайтириши;

- туFридан-туFри ва билвосита иш уринларини яратиши;

- кичик бошланFич сармоя билан бизнесни ташкил этиши, инвестицияларни тез узлаштириши ва юкори самарадорлик, купчиликни тадбиркорлик сафига кушилишга рух,лантириш, бизнеснинг янада ривожланиши ва ах,оли бандлигига кумак-лашиши;

- мамлакат иктисодиётининг мувозанатли ривожланишига х,исса кушади, чекка х,удудларда корхоналар ташкил килиши, чекланган ресурслар-дан окилона фойдаланиб, фойда олиши, ушбу худудларга туFридан-туFри ёки билвосита инвестиция киритиши ва ушбу минтаканинг янада ривожланишига олиб келиши;

- арзон нархларда асосий истеъмол товарла-рини ишлаб чикариш корхоналарни ташкил этиши, уларнинг турларини кенгайтириши, инновацион технологияларни жорий этиш оркали махсулот сифатини яхшилаш хисобига ахолининг турмуш даражасини ошириши;

- импорт урнини босувчи махсулотларни ишлаб чикариш, товарлар ва хизматларни кенг

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 11(131)

MUK,ecga экспорт Kunuw, MaMnaKaTra BanroTa Kupu6 Kenumura xucca Kymumu opKanu MaMnaKaTHurnr uktucoaum MycTaKU^^uruHM TatMMHnatf,gM.

Mucon y^yH, XaHy6uM KopeaHurnr kumuk 6ui3-HecHU TapTu6ra conum Taxpu6acu guKKaTra ca3o-Bop, y epga «Kunuk 6ui3Hec - uktucoaum ycumHu XapaKaTnaHTupyBmu Ky^gup» geraH muop gaBnaT gapaxacura KyTapumu6, MaMnaKaTHurnr UKTucoguM puBoxnaHumu Ba canoxuaTUHU TamKun KU-nagu.

KopxoHa^apHUHr yMyMUM coHuga kunuk Ba ypTa 6u3HecHUHr ynymu 99,9 $ou3, um 6urnaH 6aHgnuiK-HUHr 87,9 экcпopтнuнr 37,5 4>OM3MHM TawKun KMnu6, uKTucoflueTfla MyxuM ypuH Tyragu. XyMna-gaH, 6aHgnMKHMHr 38 ^ou3u MUKpoKopxoHanapra, 25 ^ou3u kumuk KopxoHa, 25 ^ou3u ypTa KopxoHa Ba 12 $oui3M MupuK Ba rno6an KopxoHanapra TyFpu Kenagu1.

kunuk Ba ypTa 6u3HecHu puiBoxnaHTupum Ba Kynna6-KyBBaTnawga yHgaH opTUK TawKmoT MamFyn 6ynu6, ynapHUHr aKcapua™ xyKyMaTra Terumnu. Uy xyMnagaH, Kopea Pecny6nuKacu Kunuk Ba ypTa 6u3-Hec Ba crapTannap Ba3up^uru, Kopea TuxopaT Ba caHoaT nanaTacu, Kopea caBgo кopnopaцuacu, Kopea ku4uk 6u3Hec xa^Kapo caBgo Kopnopauuacu, Kopea um 6epyBmurnap ^egepauuacu Ba 6omKanap.

Kopea Pecny6nuKacu Kumuk Ba ypTa 6u3Hec Ba crapTannap Ba3up^uru 6u3HecHUHr ycumu, Kopxo-Ha^apHUHr 6ap^a 6ocKUnuga - crapTangaH kumuk - ypTa Ba rno6a.n KopxoHara Kagap puBoxnaHumu 6urnaH 6of^uk Typnu cuecaTHu aManra omupagu. TexHonorua Ba 6urnuMra acocnaHraH crapTannapHU paf6aT^aHTupum 6yTyH 6u3Hec MyxuTura uHHoBauua Ba ^aonnuKHu onu6 Kenagu. LUy MaKcagga aHru FoanapHu TaT6uK 3Tum opKanu ynapHu aHru kom-naHuanapra atfnaHTupum, capMoanapHu xan6 Kunum, 6u3Hecra UHBecTuuua KupuTum Ba KaMTa MHBecT^ManamHM eHrunnamTupaguraH Monuanam-Tupum MynnapuHu xaMga KopxoHanapHUHr paKo6aT-6apgomnuruHu omupaguraH MexaHU3MnapHu umna6 muKagu.

BomKa ugopanap эca 6o3opHu ypraHum, Tag6up-KopnapHu Terumnu 3apyp MatnyMoTnap 6unaH Tat-MUHnam, xaxoH 6o3opura miKumra epgaM 6epum, conuKnap, 6oxxoHa TapM^napMHM KaMaMTupum Ba uMTue3nu KpeguTnap onum Macananapu 6yMu4a ^aonuaT wpuTagu.

PuBoxnaHraH MaMnaKaTnapga aKcapuaT ku^uk 6u3Hec yMyMUM oBKaTnaHum, caBgo, TpaHcnopT xu3-MaTnapu, TypucTUK, BKcKypcuoH, MaumuM xu3MaT Ba 6omKa xu3MaT KypcaTum coxacuga ^aonuaT ropu-Tagu.

1 Ministry of Small and Medium Enterprises and Startups of the Republic of Korea.

III. Узбекистонда тадбиркорлик ва кичик бизнесни ривожлантириш борасида олиб борилаётган сиёсат.

Узбекистонда ик,тисодий ислохотларнинг даст-лабки боск,ичларидан давлат объектларини хусу-сийлаштириш ва давлат тасарруфидан чикариш билан бир каторда, кичик бизнес ва хусусий тад-биркорликни ривожлантириш масаласига катта эътибор берилди ва бу куп укладли бозор иктисодиётини шакллантиришга имкон берди.

Амалга оширилган ислохотлар натижасида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг улуши ЯИМда 2000 йилда 31 фоизни ташкил к,илган булса, 2018 йилга келиб бу курсаткич 59,4 фоизга етди ва саноат махсулотлари хажмининг учдан бирини, кишлок хужалиги махсулотининг 98 фоизини, инвестицияларнинг деярли 35 фоизини таъмин-лади (1-жадвал).

Республикада 2018 йилда жами 262,9 мингта кичик корхона ва микрофирма фаолият юритган булиб, утган йилга нисбатан усиш 14,4 фоизни ташкил килган.

2018 йилда ташкил этилган кичик бизнес субъектларининг энг куп кисми савдо (23,9%), саноат (23,0%), курилиш (13,0%), кишлок, урмон ва балик хужалиги сохасига (11,4%) туFри кел-ган.

2016 йилдан буён кичик бизнес ва хусусий тад-биркорликни ривожлантиришга, тадбиркорлар хукукларини химоя килиш, уларни куллаб-кув-ватлашга доир 50 дан ортик, хужжат к,абул килинди. Тадбиркорликка янада кулай шароитлар яратиш учун «Ягона дарча» тамойили асосида Давлат хиз-матлари агентлиги ва унинг жойлардаги марказ-лари ташкил килинди.

Тадбиркорлик мухитини белгиловчи асосий мезон булган Жахон банкининг «Бизнес юритиш» йиллик хисоботида Узбекистоннинг рейтингини янада яхшилаш буйича «йул харитаси» ва 2022 йилга келиб республикамизнинг 20-уринга эри-шишига к,аратилган «Бизнес юритишни яхшилаш-2022» мак,садли курсаткичлари тасдикланиб, кулай бизнес мухитини яратишга каратилган меъёрий-хукукий хужжатларни такомиллаштириш вазифаси куйилган2.

Ушбу хужжатда «Бизнес юритиш» рейтингини ташкил килувчи 10 та индикатор: корхоналарни руйхатдан утказиш, курилишга рухсат олиш, электр

2 Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил

5 февралдаги «Жахон банки ва Халк,аро молия кор-порациясининг «Бизнес юритиш» йиллик хисоботида Узбекистон Республикасининг рейтингини яхшилашга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида»ги П^-4160-сон к,арори.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 11(131)

1-жадвал. Узбекистон ик,тисодиётида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ривожланиш

динамикаси (умумий х,ажмга нисбатан фоизда)1.

Курсаткич 2000 йил 2005 йил 2010 йил 2014 йил 2018 йил

ЯИМ да 31,0 38,2 52,5 56,1 59,4

Саноатда 12,9 10,0 26,6 36,8 37,4

К,ишлок, хужалигида 73,6 85,7 97,9 98,2 98,1

Курилишда 38,4 50,9 52,5 69,5 75,5

Экспортда 10,2 6,0 13,7 19,8 24,1

Инвестицияда 15,4 24,0 30,8 35,5 34,9

1-чизма. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликда бандлар (жами бандлар улушида, фоизда)2.

2000йил 2005 йил 2010 йил 2013 йил 2018 йил

таъминот тизимига уланиш, мулкни руйхатдан утказиш, кредит олиш, миноритар инвесторлар химояси, соликка тортиш, халкаро савдо, шартно-малар ижросини таъминлаш ва туловга лаёкатсизликни хал этиш буйича тегишли идора-ларга амалдаги хужжатларни такомиллаштириш ва халкаро стандартларга мослаштириш вазифаси куйилган.

Шу билан бирга, «Бизнес юритиш» йиллик хисоботидаги индикаторлар доирасида амалга оширилаётган ислохотлар туFрисидаги ахборотни ОАВ ва Интернет тармоFида кенг ёритиш хамда ахолига ва тадбиркорлик субъектларига тушунти-риш ишлари олиб бориш максадга мувофик.

1 Муаллифлар томонидан Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитасининг маълумотлари асосида тузилган. https://stat.uz/nj/164-ofytsyalnaia-statystyka-ru/6600-malyj-biznes-i-predprinimatelstvo

2 Муаллифлар томонидан Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитасининг маълумотлари асосида тузилган. https://stat.uz/ru/164-ofytsyalnaia-statystyka-ru/6580-rynok-truda2

Республикада кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг улуши 2000 йилда жами мехнат банд-лигида 49,7 фоизни ташкил килган булса, ушбу сохани ривожлантириш ва куллаб-кувватлаш нати-жасида 2018 йилда унинг улуши 76,3 фоизга етган-лигини ижобий бахолаш мумкин (1-чизма).

Шунингдек, тадбиркорлик субъектлари хукук-ларини химоя килиш буйича вакил «Бизнес-омбудсман» лавозими ва барча худудларда тад-биркорлар мурожаатларини кабул килиб, хал этишга кумаклашадиган Бош вазир кабулхоналари ташкил килиниши хам жойларда вужудга келаёт-ган муаммоларни киска вактда ечиш имкониятини кенгайтиради.

Тадбиркорликни ривожлантиришни куллаб-кувватлаш тизимини кенгайтириш ва унинг сама-радорлигини ошириш, ахолининг кенг кат-ламларини бизнес юритишга жалб килиш ва бу сохада ягона давлат сиёсатини амалга ошириш максадида Иктисодиёт ва саноат вазирлиги хузурида Кичик бизнес ва тадбиркорликни ривож-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 11(131)

2-жадвал. Жах,он банкининг «Doing business 2020» х,исоботида Узбекистан рейтинги

узгаришининг к,иёсий тах.лили1'

Индикатор 2020 йил (урин) 2018 йил (урин) Рейтинг узгариши (урин)

Бизнесни руйхатга олиш 8 11 + 3

Курилишга рухсат олиш 132 135 + 3

Электр таъминот тизимига уланиш 36 27 - 9

Мулкни руйхатдан утказиш 72 73 + 1

Кредит олиш 67 55 - 12

Миноритар инвесторлар химояси 37 62 + 25

Соликка тортиш 69 78 + 9

Халкаро савдо 152 168 + 16

Шартномалар ижросини таъминлаш 22 39 + 17

Туловга лаёкатсизликни хал этиш 100 87 - 13

лантириш агентлиги ташкил килинишини эса энг мухим кадам деб хисоблаш лозим.

Агентлик таркибида Тадбиркорлик фаолиятини ривожлантиришни куллаб-кувватлаш давлат жамFармаси фаолияти кайта ташкил этилиб, унга 200 миллиард сум ва 50 млн. АК.Ш доллари хисобида маблаF ажратилди.

Сунгги 5 йил давомида курилган чора-тад-бирлар натижасида Жахон банкининг «Бизнес юритиш» рейтингида Узбекистон жахоннинг 190 та мамлакати орасида 146-уриндан 69-уринга кутарилганлигини киска вакт мобайнида ижобий натижаларга эришилганлиги билан эътироф этиш мумкин. Бирок олдинда турган максадларга эри-шиш учун х,али анча чора-тадбирларни амалга ошириш зарур. Жумладан, «Бизнес юритиш 2020» рейтингида Грузия - 7, КозоFистон - 25, Россия -28, Озарбайжон - 34 ва Беларусь - 49-уринда эканлиги Узбекистоннинг бизнес юритишга янада кулай мухит яратиш учун фаол харакат килиши лозимлигини курсатади (2-3-жадваллар).

«Бизнес юритиш 2020» рейтингида энг ижобий натижа миноритар инвесторлар химояси 37-урин (+25 позиция), шартномалар ижросини таъминлаш 22-урин (+17 позиция), халкаро савдо 152-урин (+16 позиция) ва соликка тортиш 69-урин (+9 позиция) индикаторларида кузатилган.

Рейтинг индикаторларида ёмонлашув эса туловга лаёкатсизликни хал этишда 100-урин (-13 позиция), кредит олишда 67-урин (-12 позиция) ва электр таъминот тизимига уланишда 36-урин (-9 позиция) кайд этилган.

Шу жумладан, 2019-2021 йилларда Узбекистон Республикасини инновацион ривожлантириш

1 Муаллифлар томонидан «Doing business 2019». Training for Reform. Economy Profile of Uzbekistan асо-сида тузилган. https://www.doingbusiness.org/content/ dam/doingBusiness/country/u/uzbekistan/UZB.pdf

стратегиясида иктисодиётни ривожлантиришнинг инновацион йулига утишини раFбатлантирувчи ракобат бозорини шакллантириш ва ресурслардан самарали фойдаланиш, бизнес яратиш, солик тулаш, кредит олишнинг оддийлиги, махаллий ракобатнинг интенсивлиги ва илм-фанга асослан-ган сохаларда бандликни оширишга эришиш буйича чора-тадбирларнинг амалга оширилиши белгиланган.

Шунингдек, республикамиз мех,нат бозорида фаол ва суст чора-тадбирларни амалга ошириш, хусусий мулкни мух,офаза к,илиш, кичик ва йирик бизнесни х,амда хусусий тадбиркорликни куллаб-кувватлаш ва тезкор ривожлантиришдаги тусик-ларни бартараф этиш оркали а^олини, айникса, ёшлар, ногиронларни муносиб иш билан таъминлаш ва самарали бандликни кенгайтиришга йунал-тирилган кулай шарт-шароит яратиш вазифаси куйилган2.

Республикада тадбиркорлик фаолияти х,амда кулай бизнес мухитини шакллантиришда ривож-ланган хорижий мамлакатлар тажрибасини урга-ниш ва татбик этиш катта илмий-амалий ахамиятга эга. Хорижий давлатларда кичик бизнеснинг йирик корпорациялар билан кооперацияда фаолият юритиши мамлакатнинг иктисодий ривожлани-шига асос булади, деган хулосага келинган.

Узбекистонда 2018 йилда кичик бизнес субъект-ларида иктисодиёт фаолият турлари буйича ахоли бандлиги кишлок, урмон ва баликчилик хужалигига 34,3 фоиз, улгуржи ва чакана савдога 13,5 фоиз,

2 Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2018 йил 20 октябрдаги «2030 йилгача булган даврда баркарор ривожланиш сохасидаги миллий максад ва вазифаларни амалга ошириш чора-тадбирлари тутрисида» ги 841-сон карори.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 11(131)

3-wagBa.n. Xax,oH 6aHKMHMHr «Doing business 2020» x,uco6oTMfla y36eKucroHHMHr u.nfop Mappara*

Huc6aTaH peMTMHru y3rapuwMHMHr K,uecMM Ta^u^u1.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

MHflUKaTop2 2020 Mun (%) 2018 Mun (%) 1/lHflUKaTop y3rapumu, % nyHKTu

Bu3HecHu pyMxaTra onum 96,2 95,5 + 0,7

K,ypunumra pyxcaT onum 61,7 61,2 + 0,5

Эneктp TatMUHoT TU3UMura ynaHum 86,9 85,5 + 1,4

MynKHu pyMxaTgaH yTKa3um 67,9 66,3 + 1,6

KpeguT onum 65,0 65,0 0,0

MuHopuTap uHBecTopnap xuMoacu 70,0 58,3 + 11,7

ConuKKa TopTum 77,5 74,7 + 2,8

XanKapo caBgo 58,2 44,3 + 13,9

UapTHoManap uxpocuHu TatMUHnam 71,9 67,2 + 4,7

TynoBra naeKaTcu3nuKHu xan BTum 43,5 45,0 -1,5

4-MM3Ma. Kmmmk 6u3Hec Ba xycycuu Tag6upKop.nMKHMHr uKjucogueT $ao.nuflTM Typ^apu 6yuMMa

6aHfl^MKflaru ynywu, $oM3ga3.

27,2

34,3

CaHoaT Kypn.iHiii Y.ir\pVKII Ba lIflK,1H;l CAR,10 TaiJiHM, cof.ihkhhcaK.iamBa..

BouiKa.iap

iW-

5KaMH oni on.iaH oaH^.iap

caHoaTra 12,7 $ou3, Kypunumra 11,6 $ou3 MUKflopufla TyFpu KenraH (4-m3Ma).

NKTucoflueTHu flUBepcu^uKauuanam, KumnoK xyxanurura MexaHU3auua Ba unFop TexHonorua-napHu KeHr xan6 Kunum HaTuxacuga 6y coxaga 6aHg 6ynraH opTUK^a uwm Ky^uHu uKTucogueTHUHr 6omKa, xyMnagaH, xu3MaT KypcaTum, caHoaT, Kypunum coxanapura yTKa3umHu TaK,o3o Kunagu. By Ba3u^aHu xan BTumga KumnoK xoMnapuga kumuik 6u3Hec Ba xycycuM Tafl6upKopnuKHu $aon puBox-

1 Myannu^nap ToMoHUflaH «Doing business 2019». Training for Reform. Economy Profile of Uzbekistan aco-cuga Ty3unraH.

2* ym6y MHflMKaTop «Bu3Hec ropuTum» TagKUKoTnapura KupraH xap 6up MaMnaKaTHu MHflMKaTop HaTuxanapuHMHr «unFop Mappa»gaH y3oKnurMHM Ky3aTumra umkoh 6epagM. Xap 6up MaMnaKaTHUHr «unFop Mappa»gaH y3oKnuru 0 gaH 100 rana 6ynraH mKana 6yfinMa aKc 3TTnpnnn6, 0 3Hr nacT Ba 100 3Hr «unFop Mappa»Hu u^oflanaMflu.

3 Myannu^nap ToMoHugaH y36eKucToH Pecny6nuKacu flaBnaT cTaTMcTMKa KyMMTacuHMHr MatnyMoTnapu acocuqa Ty3unraH. https://stat.uz/ru/164-ofytsyalnaia-statystyka-ru/6580-rynok-truda2

naHTupum MexHaT pecypcnapuHu um 6unaH TatMUH-noB^u acocuM oMun cu^aTuga xu3MaT Kunagu. XyM-nagaH, uKTucoflueT TapMoKnapuga 6aHg 6ynraHnap ynymuga TapKu6uM cu^aT y3rapumnapuHu Ky3aTum MyMKUH. MacanaH, puBoxnaHraH MaMnaKaTnapga KumnoK xyxanurufla 6aHg 6ynraHnap ynymu xaMu 6aHg 6ynraH axonuHUHr 1,5-8%uhu TamKun Kunca, y36eKucToHga 6y KypcaTKurn uKTucoguM ucnoxoTnap HaTuxacuga 41,9%gaH (1991 Mum) 2018 Munga 27,2%ra TymraH 6ynu6, uKTucoflueTHu MogepHU3a-Uua Kunum Ba ym6y TapMoKga MexaHU3auuaHu KeHr xan6 Kunum HaTuxacuga KumnoK xyxanuruga 6aHg-napHUHr aHaga KucKapumu Ta6uuM xongup.

UyHUHrgeK, y36eKucToHga 6u3HecHu puBoxnaH-Tupumra KapaTunraH unM-^aHra acocnaHraH coxa-napga 6aHflnuKHu ycTupum, unMuM-TexHonoruK puBoxnaHumHUHr ycTyBopnuKnapuHu aHUKnam Ba MonuanamTupumfla xycycuM ceKTopHUHr umTupo-kuhu paF6aTnaHTupum xaMga onuM MatnyMoTnu aennapHUHr umnamuHu omupum Ba3u^anapu 6en-runaHraH.

MKTMCOA BA / ЭКОНОМMКА M OMHAHCN 2019, 11(131)

Тадбиркорлик мухитини янада яхшилаш, хар томонлама куллаб-кувватлаш, уларнинг хукук,-ларини химоя килиш мамлакатнинг инвестицион мухитининг жозибадорлиги, жамиятнинг барча сохаларида олиб борилаётган кенг камровли исло-хотларнинг самарадорлиги ва натижадорлигини белгилаб беради.

Республикада кичик бизнес ва тадбиркорлик фаолиятини ривожлантиришга оид кабул килинган меъёрий-хукукий хужжатларни хисобга олган холда бизнес юритиш мухитини янада яхшилаш максадида куйидаги чора-тадбирларни амалга оширишни мухим деб хисоблаймиз:

1. Иктисодиётда давлат иштирокини янада камайтириш, махаллий давлат хокимияти орган-ларининг бизнес субъектлари фаолитига арала-шувига к,атъий йул куймаслик, тадбиркорликнинг ривожланишини раFбатлантиришга каратилган институционал ва таркибий ислохотларни давом эттириш.

2. Бизнес учун кулай солик ва бошк,а имтиёз, преференциялар яратиш, корхоналарнинг стар-тапдан тортиб, кичик ва урта корхонагача ривожланишини куллаб-кувватлаш.

3. Солик, тизимини такомиллаштириш, шу жум-ладан, кушилган киймат солиFини пасайтириш (масалан, кушни КозоFистон ва К^изистонда ККС даражасининг 12 фоизлиги хорижий инвесторлар учун инвестицион жозибадорлиги юк,орирок, деб бахоланади, бизнинг рак,обатбардошлигимизни эса туширади).

4. Ички ва хорижий инвестицияларга берила-диган имтиёз ва кафолатларни унификациялаш (хорижий тажрибадан келиб чик,иб, хар кандай

инвестор учун талаб, имтиёз ва кафолатлар бир хил булиши лозим).

5. Тадбиркорлик субъектларига банк кредит-лари бериш механизмларини янада енгиллашти-риш, жахон тажрибасини хисобга олган холда доимий равишда такомиллаштириб бориш, жум-ладан, 2та иш урнини яратишга 50 минг, 5 та иш урнини яратишга 100 минг АКШ доллари мик,-дорида имтиёзли кредитлар бериш каби иш уринларини ташкил килишга каратилган раFбат-лантирувчи тизим шаклларини жорий этиш.

Бугунги кунда аксарият мамлакатларнинг дол-зарб муаммоси бу ишсизликдир ва кенг ахоли томонидан иш билан таъминлаш масаласи одатда хукуматнинг мажбурияти, деб хисобланади. Аммо, хукумат тез усиб бораётган ахолининг барчасини узи иш билан таъминлаш имкониятига эга эмас, унинг асосий вазифаси ахоли учун бизнес юри-тишга кулай, кенг шароитлар яратиш, уларни тад-биркорликка тайёрлаш ва куллаб-кувватлашдан иборат.

Агар одамлар табиатан тадбиркор булсалар, бунга малакалари етарли булса, улар уз-узини иш билан таъминлашнинг турли дастурларини амалга оширишлари, уз корхоналарини очишлари мум-кин булади ва натижада купрок иш жойлари яра-тилади.

Республикада кичик бизнес ва мехнат бозори-нинг институционал мухитини фаол ривожланти-риш натижасида иктисодиётнинг динамик бар-карор усиши, диверсификацияси ва ракобатбар-дошлигини хамда ахолининг самарали бандлигини таъминлаш ва турмуш даражасининг усишига эри-шилади.

Адабиётлар руйхати:

1. Воловская Н.М., Плюснина Л.К. Особенности занятости населения в современной России. // Общество и экономика: проблемы развития, 2016, №2. -С. 69-81.

2. Зайцева, О.В. Регулирование неформальной занятости в Республике Беларусь. // Вестник Белорусского государственного эконмического университета, 2018, № 6 (131). -С. 21-30.

3. Абдурахманов К.Х. и др. Формирование и совершенствование политики занятости населения в малом бизнесе и частном предпринимательстве: монография. - Т.: «Iqtisodiyot», 2013.

4. Абдурахманова Г.Х. Малый бизнес в обеспечении занятости населения в Узбекистане. // Вестник РЭУ, 2014, №12. -С. 129-136.

5. Курпаяниди К.И. Индекс всемирного банка «Doing business» как инструмент оценки эффективности регулирования предпринимательской среды в Узбекистане. // «Иктисод ва молия», 2015, №1. -С. 35-46.

6. A World Bank Group Flagship Report. Doing business 2019. Training for reform. Economy Profile Uzbekistan. Comparing Business Regulation for Domestic Firms in 190 Economies.

7. OECD Economic Surveys Korea. June - 2018 Overview.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 11(131)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.