CC BY
13aspects of ero activities are analyzed, both psychological and pedagogical problems, and musical activity. As a result, the author emphasizes that in the scientific literature and un practict, attention is not paid to their qualifications. This is the difficulty of enhancing the improvement of the quality of knowledge and abilities of students enrolled in the department of primary school methods.
Keywords. Student, musical education, music, Teacher, musical consciousness, artistic perception, aesthetic consciousness.
Сведения об авторе:
Хайруллоев Бахриддин - кандидат педагогических наук, доцент кафедры теория и методика воспитания музыки - художеств Таджикский государственный педагогический университет им. С.Айни; тел: (992) 900224481.
About author:
Khairulloev Bahriddin - Associate professor of pedagogical science, Chair of the Behavior and labour learning in the beginner classesof the Tajik State Pedagogical University named after S. Aini. Tel: (+992) 900224481.
УДК 001+37точик+373+339+374
НОЗУКЩОИ МУБОДИЛАИ АКАДЕМИИ ДОНИШ^УЁН ВА ИНТЩОЛИ КАМТАЛАФОТИ КРЕДИТНОЕ ДАРЁФТАИ ОЩО
Мамадюсупов А. А.
Ташкилоти цамъиятии «Иттифоци навоварони маорифи Тоцикистон»
Мубодилаи академии донишчуён, интиколи кредитх,ои дар муассиссаи тах,силоти олию касбй (МТОК) ба даст овардаи онх,о бо талафоти камтарин, проблемаест, ки то ба имруз на дар дохили кишвар, балки дар кишварх,ои ИДМ ва хдмчунин дар Аврупою Амрико, умуман дар тамоми дунёи муттамадин хдлли худро наёфтааст.
Мо дар маколаи худ кушидем то ба дарачае ба мох,ияту мазмуни он равшанй андозем ва мавкеъи онро дар раванди Болоня, низомх,ои тах,силоти кредитй ва МТОК баррасй кунем.
Раванди интицолу мубодилаи академй ва колабандй кисми мух,иму таркибии аср (чамъият)-и информатсионй, яъне «Интернети инсони» мебошад. Х,еч як кишвар аз ин раванди муттаракй чудо буда наметавонад, мисли он ки ягон инсон интернетро эътироф накарда наметавонад.
Максади ташкили «Раванди Болоня» аз васеъ намудани интицоли академии байни МТОК-и давлатуо иборат мебошад. Мувофики он х,ар як донишчу дар муддати тах,силот бояд як семестр ё як сол дар ягон МТОК-и хоричй тах,сил кунад, то ки ракобатпазирии худро хдмчун мутахассис дар бозори чах,онй такмил дихдд.
Биниши возех,у равшани раванди ояндаи Болоня ба таври назарас 25 майи соли 1998 дар Сорбон баъди имзои вазирони маъорифи Фаронса, Олмон, Италия ва Британияи Кабир «Декларатсия дар бораи уамоуангии меъмори низоми таусилот олии аврупои» фах,мо ва равшантар гардида буд. Дар деклоратсия аввалин маротиба шиори "Дониши Аврупои" садо дод ва дар он барои донишкадах,ои олй накши асосй дар рушди ин кисмати хушкй мухдйё гардид.
Деклоратсияи Сорбон тафсири тартибнокии параметрх,ои мух,имтарини навсозии фазои тах,силоти Аврупоро пешних,од кард, ки низоми дузинагии таусилоти оли ва истифодабарии кредитуои академики, эътирофи мутацобила ва андухти онуо буд, пешнщод кард.
Х,ангоми тах,сил ба донишчуён пешних,од карда шуд, ки дар уар ду зина ба андозаи хддди акал як семестр дар донишкадауои олии хорицй тах,сили худро гузаронанд, хдмчунин интицоли академии тадцицотчиён ва омузгорон дастгирй карда шуд. Дар катори васеъ намудани интиколи академй ба кор таъмин кардан дар дигар мамлакатх,о низ дар назар дошта шуд.
Ба сифати "проблемауо ва афзалиятуои минбаъда" коммюникеи Берген васеъ кардани интицоли академй бо рох,и таъини кафолати пулй ва карзи дарозмух,лати бе фоиз, бартаранамоии монеъах,ои интиколи академй бо рох,и осоннамоии гирифтани виза, ичозат ба кор ва хдвасмандкунии иштирокчиёни барномах,ои интиколи академиро дар катори вазифах,ои мух,им пешних,од кард.
Дар цатори цорй намудани сохтори се силсилагии таусилоти олии касби (бакалавр-магистр-доктор), истифода намудани низоми кредитии ECTS, ки барои низомуои миллии кредити асос мебошад, афзудани интицоли академии донишцуён, омузгорон ва кормандони
МТОК, ташаккули маданияти асили интщоли академй ва гузаронидани сиёсати дастрасии байналмилалии МТОК-%оро чун самтхои мухимтарини фаьолият барои мамлакатхои иштирокчии «Раванди Болоня» эътироф намуд.
Сафарбарии мобилии донишчуён, омузгорон, ва кормандони МТОК ба катори панц параметрхои хатмии раванди Болоня дохил аст. Низомхои тахсилотии кишвархо, ки раванди Балониро кабул кардаанд бояд дар катори ин талаботхо сафарбарии мобилии омузандагон ва омузгоронро таъмин ва васеъ намоянд.
Дарачахои мухторияти тахсилоти олии касбй бо номи «бакалавриат» ва «магистратура»-ро дар Аврупо барвактар басо хуб мешинохтанд:
> намуд%ои гуногуни кредит%ои академи чанд да%сола%о истифода мешуданд;
> мубодилаи академии донишцуён ва омузгорон худ ба худ хеле маъмул шуда буданд.
Деклататсияи Болоня таблиг мекунад, ки донишчу дар даври тахсил акалан дар ягон
МТОК-и дигар, махсусан хорича тахсил кунад, вале бадбахтона, хатто дар Аврупои Гарбй он хамагй 5-10%-ро ташкил медихад. Дар Ч,Т ва давлатхои ИДМ бошад он хато дар дохили кишвар чанд фоизро ташкил медихад. Дар татбики ин амал Финляндия пешсаф мебошад. Алхол дар ин давлат сафарбарии академй 30-45% фоизро дарбар мегирад ва ин кишвар накша дорад, ки онро аз 50% зиёдтар намояд.
Албатта сафарбарии академй бе барномаи яксон ва якцояи МТОК-и дохили кишвар ва хорици он гайриимкон аст. Доир ба ин масъала семинаре, ки соли 2002 дар Стокголм гузашта буд равшанй андохта шуда талабот ва принсихои барномаи яксон пешниход шуда буд. Бе шак, ичрои нух талаботи асосй ва риояи принсипхое, ки дар семинарии Стокголм гузошта шудааст кори мушкил мебошад, агарчй Италия солхои 1998-2000 пеш аз декларатсияи Болоня ин масъаларо дар МТОК-и кишвари худ хал намуда буд.
Дар раванди Болоня ба катори шаш масъалахои асосй афзудани сафарбарии академии донишцуён, омузгорон ва кормандони маъмурй-идоравй(%ар як донишцу бояд на камтар аз як семестр дар хорица хонад) низ ворид шуда буд.
Дар охирхои асри 20 дар Аврупо масъалаи иштироки МТОК дар барномахои таълимии байналхалкй бисёр мухим гардида, миллишавии барномахои таълимии тахсилолоти олй ба яке аз гояхои пешбаранда табдил ёфта буд. Барномаи тахсилоти асосии мубодилаи академии донишчуён дар Аврупо ERASMUS (European Community Action Scheme for Mobility of University Students) соли 1987 бехтарин барнома дар 12 давлатхои Аврупо гардид.
Барномаи ERASMUS- барнома оид ба тахияи накша ва барномахои таълимии мувофикшудаи байни МТОК-и давлатхои гуногун буда, номашро аз исми гумманисти Давраи Баркароршавй Эразм Роттердамск (1469-1536) гирифтааст, хамчун рамзи мубодилаи академии баланди байнифархангии донишчуён ва профессорони асрхои миёна тачассум гаштааст.
ECTS (European Credit Transfer System-низоми аврупоии интиколи кредитхо) соли 1989 баъди дар МТОК-хо истифода шуданаш, аз санчиш гузашт ва дар чахорчубаи барномахои ERASMUS/SOCRATES хамчун низоми ягонаи тахсилоти кредитй эътироф шуд. Дар аввал ECTS дар доираи барномаи ERASMUS барои рушди мубодилаи донишцуён ба сифати воситаи таъмини эътирофи даврахои тахсили донишчуён дар хорича тавассути интиколи кредитхо огоз гардида буд, яъне хамчун низоми интиколи кредитхо истифода мешуд. Айни замон ECTS ба сифати воситаи андухт ва интикрл(трансферт)-и кредитхо дар МТОК-хои зиёда аз 49 кишвархои чахон истифода мешавад. ECTS-ро низоми аврупоии вохидхои санчишй низ мегуянд.
Соли 1999-2000 зиёда аз 1200 МТОК-и аврупой аз руи 6 000 барномаи таълимй низоми ECTS-ро нисбати мубодилаи академии донишцуён истифода бурданд. ECTS асосан дар панч кишвари чахони Аврупо маъмул буд: Франсия, Испания, Германия, Италия ва Британияи Кабир. Мубодилаи академии донишчуёни ин кишвархо зиёда аз 12 000-ро ташкил медод. Х,амагй то соли 2000 наздики 750 000 мубодилаи академии донишчуён амалй гардид. Мубодилаи академии донишчуён асосан дар сохахои тичорат, филологй, ичтимой, инжинерй ва хукукй ба ичро расида буданд.
Татбики ECTS дар раванди таълим амалисозии мубодилаи академии донишцуён ва устодонро таъмин кард ва идома дода истодааст. Дар зери шиори "Мусоидат ба интщолии академии омузгорон донишчуён ва татщкотчиён" лоихахои машхури COMET1, ERASMUS2, LINYUA3, TEMPUS4 ва дигарон пахн мешуданд.
1 Барномаи COMET барои таъсири байнидамдигарии мустадками тахсилоти оли ва саноат бо намуддои
гуногуни он равона шудааст: Сохтордои донишгодИ ва истедсолИ дар шакли вилоятИ ё ки иттидод
Низоми ECTS мавкеъи худро ба сифати низоми ягонаи кредитхои академй барои МТОК-и Аврупо мустахкам ва давом дода функсияхои интиколй (transfer ability) ва андухти (acumulation) худро амалй карда истодааст.
Дар ECTS аввалин маротиба ба ченакхои ичтимоии интиколи академй, яъне ба таъмини имкониятхои баробар барои интиколи академии донишчуён дар зинахои гуногуни тахсилотй диккат дода шуд. Бинбар ин ин низоми тахсилотй барои инкишофи интицоли академии донишцуён ва коркардаи накшахои таълимии байнидонишгохй хамчун асос эътироф карда шудаст.
ECTS «цабул ва интицоли худ ба худи кредитуо»-ро кафолат намедихад. Шарти мушаххаси кабул ва интиколи кредитхо миёни ду МТОК тибки ECTS аз руи «созишномаи таълимй» яъне санаде, ки аз чониби харду донишгох ва донишчу имзо мешавад, муайян мегардад.
Чахорчубаи таусилоти аврупой метанизоме мебошад, ки барои таъмини шаффофият, мукоиссакунй, эътирофи тахассусхо, дипломхо ва шаходатномахо дар бораи таусилот бо максади рушди интицоли академй ва мехнатии шахрвандон равона карда шудааст.
Зарурати чорй намудани НТК дар катори сабабхои объективии мавчудаи дохилидавлатй аз васеъ кардани истицболи интицоли академии донишцуён, омузгорон, олимону тадцицотчиён бо МТОК-и кишваруои аврупой низ вобаста мебошанд.
Низоми соатхои кредитии USCS низ мубодилаи академии донишчуён, махсусан амрикоиро баланд мебардорад, зеро кредитуои дар як донишгох дарёфтшуда дар донишгохи дигар ба хисоб гирифта мешаванд ва донишчуён метавонанд бидуни аз даст додани соатхои кредитй аз як муасиссаи таълимии олй ба МТОК-и дигар гузаранд. Ин гуна амалия хамчунин алокаи миёни таълими катъ гардида ва баркароршударо имконпазир месозад.
Мубодила/интицол/сафарбари-и академй - мубодилаи таусилотй (Academic Mobility) -яке аз вазифахо ва омилхои асосй ва мухимтарини «Раванди Болоня», яъне мусоидат ба интицоли академии донишцуён, устодон, олимон ва уайъати маъмурй - идоракунй мебошад. Интиколи академии донишчуён имконияти кисман тахсил кардан (камаш як семестр) дар МТОК-и дохилй ё хоричи кишвар бо ба эътиборгирии вакти тахсил ва кредитуои дарёфта аст. Интиколи академии донишчуён хдмчунин дастрасй ба хизматрасонихои МТОК-и кабулкунандаро дар назар дорад.
Сафарбарии академй хамчун ченаки мачмуъноки таъминоти сифат барои барномахои таълимии нав ва табдилшаванда хизмат мекунад. Мубодилаи академй бояд яке аз ууцуцуои таусилотии донишцу бошад, на холи у. Барномахои се (чор) солаи бакалавр ва як (ду) солаи магистр, барои васеъ шудани интиколи академии донишчуён монеъаи чиддй мебошад.
Мубодилаи тахсилотй - ин имконияти донишчуён, омузгорон, кормандони маъмурй, яъне рафтан ва омухтан ва тачриба гирифтани онхо дар МТОК-и дигар, махсусун дар хорича ба муддати на камтар аз 6 мох мебошад. Мутаассифона дар Ч,Т мубодилаи академии дохилии донишчуён хело кам ба рох монда шудааст.
Мубодилаи академй барои ХДО, кормандон маъмурй-идоравй ва махсусан барои донишчуён бисёр зарур мебошад, чунки он имконият медихад, ки шахс тачрибаи васеъ гирад, аз махдудитятхои миллй берун барояд, чахонбинияшро васеъ кунад ва ба олам бо диди дигар назар кунад.
Азбаски донишчуён метавонанд ба осонй аз як МТОК ба МТОК-и дигар мубодилаи академй кунанд ва тахсили худро таътил намоянд (яъне як семестр ё як сол аз тахсил дуррй намоянд) микдори донишчуён дар МТОК доимо тагйир ёфта меистад. Рахой аз кохиши шумораи донишчуён чй дар донишгох ва чй дар барномахои алохидаи таълимй - яке аз вазифахои марказии маъмурияти МТОК ба шумор меравад. Табиист, ки халлу фасли
(консорсиум)-и секторй; мубодилаи донишгодй-саноатй захирадои инсонй; донишгодй-истедсолии лоидадои тадсилотй барои конеъ кардани эдтиёчоти иктисодй.
2 Барномаи ERASMUS - барномаи оиди тадияи накша ва барномадои таълимии мувофикшудаи байни МТОК-и давлатдои гуногун аст. Максади охирини ин барнома аз сохтани асосдои умедбахш бароякдигарфадмии байнифардангй ва ташаккули намуди нави кордонй мебошад(барои кор дар давлатдои Иттидот нигаронида шудааст). Барнома номашро аз исми гумманисти Давраи Баркароршавй Эразм Роттердамск (1469-1536) гирифтааст дамчун рамзи мубодилаи академии баланди байнифардангии донишчуён ва профессорони асрдои миёна.
3 Барномаи LINYUA аз соли1989 бо карори Иттифоки Аврупо амал мекунад ва максади он падн кардани дастоварддои оммавй дадди акал ба як забони аврупой ва тачрибаи донишчуён ва омузгорон дар давлатдои омузандаи забон мебошад.
4 Барномаи TEMPUS проблеммадои сохторноки дурудароз амалкунандаи МТОК-и Аврупои Марказй ва Шаркиро дарбар мегирад.
бомуваффакияти он боиси устувории молиявии МТОК гардида, маблаги бештар барои музди кори устодон, тачхизот ва f. пардохт мегардад. Мушкилот ва вазифаи мухим барои маъмурияти МТОК-хои низоми соатхои кредитй ракобати доимии эшон барои микдори донишчуён аст, то ки шумораи онхо кохиш наёфта, балки собит монад ё афзоиш ёбанд.
Ба шарофати мубодлаи академй имконияти интицоли соатхои кредитй мавчуд буда он дар хорича хеле зиёд истифода мешавад. Агар донишчу хохад, ки аз як факулта ба факултаи дигар ё аз як донишгох ба донишгохи дигар гузарад бо дархости у транскрипти расмй ба донишгохи кабулкунанда ирсол карда мешавад. Ба мехнатталабии хамаи фанхо ва элементхои раванди таълим микдори муайяни кредит муайян карда шудааст. Дар ИМА азбаски ба хамаи фанхо микдори муайяни соатхои кредитй чудо карда шудааст ва номи бисёр фанхое, ки дар донишгоххо пешниход мекунад ба хамдигар монанд ё яксон мебошад, мукоисса дар аксарияти холатхо ба осони амалй мегардад ва соатхои кредитй бо талафоти кам интикол карда мешавад.
Корманди МТОК-и кабулкунанда транскрипти донишчуро омухта мувофикати хар як фанни омухташударо бо талаботи муассиса муайян мекунад. Масалан, курси "усули макроицтисодиёт" дар хамаи МТОК-и ИМА колаби меъёрй дошта маъмулан аз се ё чор соати кредитй иборат мебошад. Агар тавре шавад, ки дар донишгохи ирсолкунандаи донишчу фанни ду кредитии "усули макроикисодиёд"-ро дарёфт карда бошад он гох якинан донишгохи кабулкунанда аз кабули чунин фан худдорй мекунад.
Дар холатхои мураккаб вакте, ки донишгохи кабулкунанда дар арзёбии фан душворй мекашад, яъне фан Fайри колаби меъёрй ё аз микдори Fайри маъмули соатхои кредитй иборат бошад, донишгох метавонад аз донишчу силабус (silabus), яъне тавсифи муффасали фанро бо нишондоди китобхои дарсии истифодашуда, вазифахои хонагй, низоми бахогузорй ба фан ва дигар муффасалоти таълимии фанро талаб мекунад. Хукуки нихой оид ба карори интиколи ин ё он микдори соатхои кредитй ва ё фанни мушахас хамеша ба донишгохи кабулкунанда хохад буд.
^оидахои интикол ва кабули хадди аксари соатхои кредитиро хар як донишгох мустакилона мукаррар менамояд. Маъмулан адади хадди аксари соатхои кредитии кабулшавандаро донишгоххои ИМА дар худуди аз 80 то 100кр (раками 90 маъмултар аст) соати кредитй барои барномаи бакалавриатура мукаррар кардаанд (яъне метавон камтар аз нисфи 120-130 соатхои кредитии барномаро интикол дод).
Донишгохи 1
120с/к
Донишгохи 2
96-120с/к
Расми 1. Интицоли соатхои кредитй байни МТОК-^ои Амрико.
Дар барномахои магистратура ва доктарантура низ донишчу дар холати гузаштан ба донишгохи дигар, хамчунин имконияти интикол додани микдори муайяни соатхои кредитиро (харчанд ба микдори камтар бошад хам) дорад.
Интиколи кредитхоро созише кафолат медихад, ки муассисаи донишчуи интиколшаванда ба имзо расонидааст.
Созишнома (розигй) дар бораи тахсил (Learning agreement) - хуччатест, ки барои донишчуёни интиколи академй ва ё донишчуёни иштирокдори барномаи ERASMUS талаб карда мешавад. Созишнома байни се тарафи иштирокчиён (МТОК, ки донишчу дар он чо тахсил мекунад, МТОК-и кабулкунанда ва донишчу) баста мешавад ва дар он вазифахои дар назди донишчу гузошташударо дар давраи тахсили у дар хорича муайян мекунад.
Интиколхо дар доираи барномаи интиколи академй бо МТОК - и хамшарикон дар асосои созишномаи таълимй сурат мегиранд.
Созишномаи таълимй барои донишчуёни интиколи академй, ки дар муддати муайян дар донишгоххои дигар тахсил мекунанд коркард шуда, барои донишчуёни муваффакшуда дар супоридани фанхо интиколи кредитхоро кафолат медихад. Созишномаи таълимй дорои руйхати фанхо ё модулхое мебошанд, ки донишчу омузиши онхоро ба накша гирифтааст. Барои хар як вохиди таълимии модул ном, раками рамзй ва шумораи кредитхо нишон дода мешавад. Баробарй ва баргаштани донишчуро ба донишгохи худ, шуъбаи таълими факултет баъди гузаронидани санчиш тартиб додани вараки санчиш хал мекунад. Дар
eapa^u ссн^ш нишон дода мешавад, ки донишчу аз кадом фанни таълимй баъди тахсили бобарор дар донишгохи дигар озод карда мешавад.
Mавъзyи асосии созишномаи таълимй пайдо намyдани мувофикатй ва фаркияти мехнатталабии фанхои таълимй хангоми хисоб кардани сарбории таълимии донишчу мебошад. Дар чунин холатхо такя кардан ба нuзомномau модели acocu барои мyайян кардани сарбории донишчyëн пешниходшудаи лоихаи донишгоххо дар Фазои Aврyпоии тахсилоти олй ^ATO), яъне «Соз кapдaнu coxтopu тaхlcuлoтй дap Aepyno» муфид аст.
МТО-хо барои тасдики кредитхои дарëфтаи донишчyëни шакли рyзона, ки онро берун аз муассисаи мазкур гирифтаанд муасиссахои салохиятнок мебошанд.
Мавчуд будани «coзuшнoмau тaълuмй» суръати кабул шудани карорхои асоснокро оид ба санчиши кредитхо метезонад. Дар холатхои дигар муассисаи таълимии содиркунандаи диплом (дихандаи дарача) худаш тасмим мегирад,ки кадом кредитхоро аз руи барномахои мушаххас эътироф намояд. Дар ин хол талабот нисбат ба микдори соатхои тамоси машгулиятхои якчояи устод ва донишчу махсус эзох дода мешавад.
Барои дар хуччат кайд намудани дастовардхои чории донишчyëни интиколи академй барои тахсил ба донишгохи дигар гузаранда ва хамчунин донишчyëни воридшаванда дар давраи тахсил барои идомаи тахсил дар донишгоххои хорича, донишгохи фиристанда ба донишчу мaълумoтнoмau aкaдемuu ECTS, ки шакли стандартии инъикоси хамаи амалтети таълимии аз тарафи донишчу ичрошударо дорад, медихад. Донишгохи кабулкунанда баъд аз анчоми давраи тахсили донишчуи воридшуда, пеш аз бозгашти он хамчунин маълумотномаи академикй тахия менамояд,ки дар он натичахои тахсил сабт шудаанд. Дар маълумотномаи академй модул%о(во%ид%ои куpcй/фaнх;o), ^едит^ои дapëфтшудa, 6a%ou aнъaнaвй ea 6a%o%o a3 pyu цaдвaлu ECTS зикр карда мешаванд. Х,амин тавр маълумотномаи академии ECTS варакае мебошад,ки дар он микдор ва сифати натичахои тахсили донишчу инъикос ëфтаанд. Ба МТОК тавсия мешавад, ки варакаи колабии маълумотномаи академиро барои хисобгирй ва дар пойгохи ягонаи компютерй нигохдорй намудани натичахои тахсили на танхо дoнuшцуëнu мобили, балки дoнuшцуëнu мсъмулп истифода намоянд. Ин имконият медихад, маълумотномахои академй хачун замимаи комили диплом ба хатмкунандахо сари вакт ва бемамоният супорида шавад.
Корбурди интиколи кредитхоро дар замони хозир баъзе мушкилот махдуд менамояд, пеш аз хама мувофикат накардани низом^ои бa%oгузopuu милли. Х,амчунин фapцuят дap ^цми умумии ме%нaттaлaбй дар МТОК-и кишвархои гуногун (Aврyпо, Aмрико, Россия, Точикистон ва гайра).
Интицоли nyppa ea нa xlaмешaгuu сойт^ои Kpедитии дapëфтa a3 як донишгох 6a донишгохи дuгap a3 хисоби зжд будaн ea номувофицйтии 6a%o%ou x;apфй 6a цaтopu камбудихои бештар маъмули низоми соатхои киредитии HMA нисбат ба донишчyëн, ба шумор меравад.
Aксарияти донишгохои Aмрико барои кабули соатхои кредитй аз донишгохои дигар бо истифода аз бахохои хуруфй шартхои муайян мегузоранд (нигар ба чадвали 1). Aз чумла, 6a%ou фaннu uнтuцoлшaвaндa на бояд поëнтар аз меъëри мукарарнамудаи донишгох бошад (бapou бaкaлaвpuaтуpa ин камтар аз С ë С+ ë ки зиëдтар аз В-, 6apou мaгucтaтуpa ин маъмулан на камтар аз В мебошад). Мумкин аст тавре шавад, ки донишчу дар ибтидо хохиши ба донишгохи дигар гузоштанро надошт ва аз баъзе фанхо бахои паст (вале гузаранда) аз кабли С- ë ки Д ба даст оварда буд. Дар ин холат, дертар хангоми интикол ба донишгохи дигар ин соатхои кредитро ба эътибор намегиранд ва ба y лозим меояд, ки ин фанхоро дубора омузад (ва боз маблаги онро пардохт намояд). Илова бар он агар бахои фанни хатм карда шуда хатто баланд бошад хам, донишгох метавонад ба хар сурат аз ба эътибор гирифтани ин соатхои кредитй худдорй намояд. Сабаби чунин икдом метавонад дар он бошад, ки дар донишгохи кабулкунанда мумкин аст стандартхои баландтари сифат маъмул бошад. Илова бар он фан мумкин аст ба барномаи тахсилотии донишгохи кабулкунанда мутобикат надошта бошад. Масалан, аз донишгохи Х,арванд интикол додани соатхои кредитии донишчу ба донишгохи начандон калони камнуфуз якинан хеле осон хохад буд, аммо баръакс аз донишгохи камнуфуз ба Донишгохи Х,арванд хеле душвор аст.
Бaхlou хapфu-paцaмuu caтхlu дониш.
______ L{a()eciiu 1
Бaхlou щpфй A A B + B B C + C C D + D F
Б^хои paцaмй 4 ,0 3 ,7 3 ,4 3 ,0 2 ,7 2 ,4 2 ,0 1 ,7 1 ,4 1 ,0 0 ,0
Дар «Стандарти давлатии таусилоти олии касби дар Цумуурии Тоцикистон» (Стандарт) ва «Низомномаи намунавии ташкили раванди таълим дар муассисауои таусилоти олии касбии ЦТ» (Низомнома) дар бораи мубодилаи академии донишчуён чанд зикри кутох рафтааст.
Дар пункти 29-и Стандарт гуфта шудааст, ки «... интицол ёфтани донишцуй дар давраи таусил ба дигар муассисаи таусилоти олии касби аз руи ихтисос (самт)-и мувофиц таъмин карда мешавад». Вале дар МТОК ба ин эътибор намедиханд. Масалан дар Ч,Т шахс метавонад дар бакалавриат як ихтисос ва дар магистратура ихтисоси дигар гирад.
Дар боби 13-и Низомнома, «Тартиби хорич, баркарокунй ва интиколи донишчуён», сафарбарнамоии донишцуён барои идомаи таусил дар муассисауои таусилоти олии касбии кишваруои дигар дар МТОК Ч,Т яке максадхои асосии низоми кредитии тахсилот дониста шудааст. Вале мутаассифона аксарияти рохбарони МТОК бар замми сифати пасти таълим, бо бахонаи воридшавй ба фазои ягонаи тахсилот, сафарбарии донишчуёнро, ки яке аз унсурхои асосии раванди Болоня, низомхои тахсилоти кредитии чахонй ва муодулхои онхо мебошад, сарфи назар карда дар татбику амали он дар манфиати шахсии худ мебошанд.
Дар Низомнома сафарбаршавии академи (Academic Mobility) -ро «хамчун ивази МТОК барои тахсил дар давраи муайян (як даври академй, соли тахсил) ба МТОК-и дигари дохил ё хоричи кишвар бо шарти баробарарзишнамоии кредитуои дар асоси накшахо ва барномаи таълимй дар муассисаи таълимии худ гирифта дониста шудааст», ки бисёр ба мавкеъ аст, агар ба шарте, ки аккалан ба муддати як даври академй (семестр) монеъае пайдо нашавад.
Муулати супоридани фарциятуо аз руи накшахои таълимй барои донишчуёне, ки интицол мешаванд, дар давраи хафтахои таълими назариявии як даври академй мукаррар карда шудааст ва дар банди 14 зикр шудааст.
Тартиби интицоли донишцу дар дохили МТОК (аз як шакли тахсил ба шакли дигар, аз як ихтисос ба ихтисоси дигар ва аз як МТОК ба дигар МТОК дар асоси талаботи банди 120, яъне «Низомномаи намунавии хориц, барцарор ва интицоли донишцуёни муассисауои таусилоти олии касби» бояд сурат гирад.
Мувофики банди 121 «донишчуе, ки аз хисоби маблагхои бучети давлатй тахсил мекунад, хукук дорад, ки дар асоси озмун ба чои холии ихтисоси дигаре, ки аз уисоби буцети давлати маблаггузорй карда мешавад, интицол ёбад. Дар ин сурат у бояд тамоми даври гузаштаи тахсилро дар МТОК бо хол (ё бахо)-хои ба тафрикахои ифодаи хуруфии бахохои «А» ва «В» баробар (эквивалент), чамъбаст карда бошад». Ин махз барои сарфанамоии маблагхои бучети давлатй кобили кабул аст.
АДАБИЁТ
1. Бадарч Д., Сазонов Б.А. Актуальные вопросы интернациональной гармонизации образовательных систем: Монография. - М.: Бюро ЮНЕСКО в Москве; ТЕИС,2007.
2. Байденко В.И. Болонский процесс: структурная реформа высшего образования Европы. — М.: Исследовательский центр проблем качества подготовки специалистов, 2002.
3. Байденко В.И. Болонский процесс: проблемы, опыт решения. - М.: Исследовательский центр проблем качества подготовки специалистов, 2006.
4. Бурцев А.К. Болонский процесс: основополагающие материалы/А. К. Бурцев, В. А Звонова. http://www.mistral.ru/book.asp?cod=220351 &rp=137&up=1.
5. Катаев А.Х., Шоев Н.Н., Вахидова О.А. Характерные особенности получения высшего образования в условиях инновационной деятельности ВУЗа - Душанбе: Издательство «Ирфон», 2006.
6. Мамадюсупов А. А. «Ракобати байни элементхои низоми тахсилотй хамчун омили рушду нумуи донишгоххо». Маводи конференсияи илмй-амалии чумхуриявй «Накши математика дар иктисодиёт». Д. 2018.
7. Мамадюсупов А. А., Мирзоев Р. Тахлили мукоиссавии низомхои кредитии тахсилоти дар чахон эътирофшуда. «Таджикистан и современный мир:актуальные проблемы развития инновационной экономики» Материалы V международной научно-практической дистанционной конференции. Д. 2017.
8. Мирзоахмедов Ф. Мамадюсупов А.А. Кредитно-модульная система образования. «Кайхон», Д. 2016. 268 стр.
9. Болонский процесс: середина пути/ Под нау. ред. д-ра пед. наук, профессора В.И. Байденко. - М.: Исследовательский центр проблем качества подготовки специалистов. Российский Новый университет, 2005.
10. Интеграция в мировое образовательное пространство: повышение качества в ВУЗах на основе системы кредитных часов. Ассоциация учреждений образования «Education network».
11. Международные правовые акты и документы по развитию европейской интеграции в образовании и
исследованиях: Европейское образовательное пространство: от Лиссабонской конвенции о признании до Болонского процесса / Сост.: Г. А.Лукичев, В. В. Насокин и др. / Под ред. Г. А. Лукичева. — М.: Готика, 2004.
12. Стандарта давлатии тахсилоти олии касбй дар Ч,Т. Д. 25. 02. 2017, № 94.
13. Низомномаи низоми кредитии тахсилот дар муассисахои тахсилоти касбии олии Ч,Т. Вазорати маориф ва илми Ч,Т. 2016.
14. «Низомномаи намунавии хорич, баркарор ва интиколи донишчуёни муассисахои тахсилоти олии касбй».
ДИСЦИПЛИНЫ ОБУЧЕНИЯ АКАДЕМИЧЕСКИМ СТУДЕНТАМ И ПЕРЕДАЧА ПОТЕРЬ ИХ КРЕДИТОВ
В статье на основе законодательных источников Болонского процесса, ECTS и USCS анализировано и исследовано академическая мобильность студентов, перевод (трансферт) кредитов, учебное согласие и академическая справка в сравнении кредитных образователних систем америкии и министерство образования и науки РТ (стандарт и низомномахо).
Сравнено, анализировано, исследованно и объяснено академическая мобильность студентов (исследователей, преподователей и работников ВУЗ) между ВУЗов исползовавщие основние образователные метасистемы, а также перевод приобретенных кредитов на основе академических справок и учебных соглащенный.
Ключавие слова: образовательные стандарты и правила, процесс (декларация) Болоня, ECTS, USCS, обмен (передача (отображение / отображение) академические (мобильные / образовательные) студенты, мобильные студенты, перевод кредитов, образовательный договор, академическая справка.
DISCIPLINES OF ACADEMIC STUDENT EXCHANGE AND TRANSFERRING THE LOSSES OF THEIR LOANS
In an article based on legislative sources of the Bologna Process, ECTS and USCS analyzed and examined the academic mobility of students, transfer (transfer) loans, academic consent and academic certificate in comparison of American credit educational systems and the Ministry of Education and Science of RT.
The academic mobility of students (researchers, teachers and university staff) between universities using basic educational metasystems, as well as the transfer of acquired credits on the basis of acquired loans, has been compared, analyzed and explained academic certificates and training agreements.
Keywords: educational standards and regulations, process (declaration) Bologna, ECTS, USCS, exchange (transfer), (mobilization), academic (mobile / educational) students, transfer of credits, educational agreement, academic reference.
Сведение об авторе:
Мамадюсупов Акрамцон Абдущамидович - Начаьлник отдела инновации общественного организация "Союз новаторов образования Таджикистан". Тел: (+992)900802978. E-mail: akrami_abdulkhamid@mail.ru
About the autor:
Mamadusupov Akramjon Abdulhamidovich - Head of Innovation of the public organization, the "Society of education innovators in Tajikistan". Phone: (+992)900802978. E-mail: akrami abdulkhamid@mail.ru
УДК 159.923.4
ТЕМПЕРАМЕНТ ТАДЖИКОВ И ЕГО ПЛАСТИЧНОСТЬ ПРИ АДАПТАЦИИ МИГРАНТОВ К НОВЫМ КЛИМАТО-ГЕОГРАФИЧЕСКИМ УСЛОВИЯМ ПРОЖИВАНИЯ
Рауфов С. С.
Таджикский государственный педагогический университет имени С. Айни
Введение. Изучение этнических сообществ различных народов неотделимо от изучения их личностных и социально психологических особенностей. Национальная психология
