CC BY
226
УДК 371 ББК 74.03
М.А. МУХ.СИНОВ
ТА^СИЛОТИ ФОСИЛАВИ ВА САМАРАНОКИИ ОН ДАР РАВАНДИ ОМУЗИШ
Рушди системаи тахсилот яке аз пахлухои мухими сиёсати давлатии Ч,умхурии Точикистон ба хисоб меравад ва дар ин росто тахсилоти фосилавй хамчун амри добили таваччухи накшаи стратегии ислохоти мазкур дониста мешавад (1, 85-86).
Истилохи "тахсилоти фосилавй" чунин шакли омузишро ифода мекунад, ки дар он омузгор барномаи таълимиеро кор карда мебарояд, ки асосан ба омузиши мустакилонаи донишчу такя мекунад. Чунин воситаи омузиш бар он асос ёфтааст, ки хонандагон асосан аз омузгорон чудо ва дар фазои дур аз хам карор дошта, дар як вакт донишчу ва муаллим имкони ба амал баровардани гуфтугуи байнихамдигарро тавассути воситахои телекоммуникатсионй сохибанд. Тахсилоти фосилавй имкон медихад, ки ахолии минтакахои дигар, ки дар он чо шароит барои тайёрии касбй ва гирифтани маълумоти олии босифат мавчуд набуда, донишгоххо фаъолият надоранд ва ё муаллимон барои омодагии фанхои чудогона намерасанд, ба тахсил фаро гирифта шаванд.
Аз миёнахои солхои 70-ум дар бисёр аз мамлакатхо муассисахои таълимии типи нав ба миён омаданд, ки онхо донишгоххои «кушода», «фосилавй» ё ин ки коллечхои «электронй», «виртуалй» ном гирифтанд. Онхо сохтори хоси ташкилй дошта, мачмуи усулхои педагогй ва механизмхои иктисодии фаъолиятро сохиб мебошанд.
Максади ин мацола тахлили фазои дар ин самт ба вучуд омада дар муассисахои нави таълимй ва чудо намудани моделхои заминавии онхо мебошад. Ба назари мо, танхо баррасии моделхои мавчудаи муассисахои маърифатй, ки дар асоси истифодаи усулхои фосилавии таълим ва технологияи иттилоотй фаъолият мебаранд, мухим нест, балки дар оянда кадом шаклхои нав мумкин ба вучуд меоянд, ва муайян намудани гуногуншаклии онхо мебошад.
Дар мархилаи аввалини тахкикот баррасии се омили танзимшаванда максаднок мебошад: 1. Технологй; 2. Педагогй; З.Ташкилй.
Омили технологи ба он марбут аст, ки тавассути технологияи иттилоотй, ки барои коркард, дастрасй, дастгирии курсхои таълимй ва дар мачмуъ раванди таълим истифода бурда мешавад, муайян мегардад. Чдвхари омили дувум ба он вобаста аст, ки дар тавассути интихоби усул ва методхои дар раванди таълим кабулшуда муайян карда мешавад.
Омили савуми ташкилй бо махсусияти сохтори ташкилии муассисаи маърифатии тахсилоти фосилавй тавсиф мешавад.
Ч,араёни рушди низоми тахсилот дар чахони муосир бо хусусиятхои зерин кобили таваччух аст:
- афзоиши сатхи умумии маълумотнокии ахолй;
- болоравии талабот ба фарханг ва салохияти касбии шахрвандон;
- зарурати низоми тахсилоти муттасил;
- зиёд шудани мухлати тахсилоти миёнаи умумй
Вижагихои зинаи муосири рушди тахсилоти миёнаи касбй чунин ба назар мерасанд:
- маълумот барои хама;
- барномахои гуногуни таълим бо назардошти сифати баланди омузиш;
- эътибор гирифтани талаботи донишчуёни алохида дар мачмуъ;
- рушди хадалимкони донишчу новобаста аз мавкеи иктисодию ичтимоии хонавода, чинс, миллат ва мансубияти динй;
- инкишофи низоми арзишхо ва муносибатхои чавобгу ба чомеаи гуногунмиллат;
- ташкили чараёни омузише, ки ба рушди кобилиятхои фардии хдр як донишчу нигаронида шудааст ва ташаккули кобилиятхои фардии онхоро таъмин мекунад;
- мутобикшавии чавонон ба шароити тагйирёбандаи ичтимой ва хаёти чомеа;
- тахсилоти озод ва таъминкунандаи донишу иттилоот ба табакахои мухталифи ичтимой.
Тахсилоти фосилавй ба мактаббача, донишчу, мутахассиси сохаи харбй, бекорон дар тамоми
навохии мамлакат ва хорич аз он ва дигар шахрвандон барои татбики амалии хукукхои инсон ба маълумот ва дастрасй ба иттилоот имкони баробарро медихад. Махз, хамин низом метавонад талаботи чомеаро ба эътибор гирифта, татбики амалии хукукхои конситутионии хар як шахрвандро катъй ва ба таври вокей барои маълумот таъмин намояд. Тахсилоти фосилавй ба мантики рушди низоми маориф ва чомеа ба таври максаднок мувофикат мекунад. Ин дар холест,
ки дар сархати амалкарди ин х,адафх,о талаботи инсони алохдда карор мегирад.
Истилохд «тах,силоти фосилавй» хднуз ба таври катъй дар илми педагогика шарху тавзехд пурраи илмии худро пайдо накардааст. Мафх,умх,ое ба монанди «маълумоти фосилавй», «тах,силоти фосилавй», «тах,силоти мобилй» (2, 30) мавчуданд, ки хдмин маъниро ифода мекунанд. Бархе аз мухдккикон, бо назардошти макоми хосаи телекоммуникатсия дар ташкили тах,силоти фосилавй онро хдмчун тах,силоти телекоммуникатсионй мукаррар намудаанд (3,34). Ба назари мо, дар робита ба тафсири истилох,ии ин мафхум «тах,силоти фосилавй» - ро истифода бурдан ба фоидаи кор аст.Тах,силоти фосилавй дар намунаи омузиши гоибона дар огози солх,ои бистуми асри гузашта ба вучуд омада буд, ки афзалияти худро дар аксари кишварх,ои муттараккй собит намудааст.Тах,сили гурух,и зиёди донишчуёнро дар шакли рузонаи тах,сил гумон аст, ки бучах,о хдтто дар кишварх,ои пешкадам тахдммул кунанд. Аз ин ру, тасодуф нест, ки дар дах,солаи охир шумораи мухдссилини тавассути технологияи гайрианъанавй нисбат ба донишчуёни шуъбаи рузона босуръат меафзояд. Тамоюли чах,онии гузариш ба шакли гайрианъанавии маълумот васеъ гардида, теъдоди донишгохдою мактабх,ои миёнаи махсус тавассути ин шакли таълим тайёр намудани мутахассисон пайваста меафзояд. Тачрибах,о тасдик намудаанд, ки сифат ва сохтори курсх,ои таълимй баробар ба сифати таълим дар полати тах,силоти фосилавй ва хдтто нисбатан бе^тар дар х,олати шакли таълими анъанавй мебошад. Технологияи электронии нав, чун CD-хои интерекативй, тахтах,ои электронии эълонх,о, дискх,ои мултимедй, ки тавассути шабакаи интернет бо кумаки интерфейх,ои Mosaic ва WWW метавонанд на танх,о чалби фаъоли хонандагонро ба раванди таълим таъмин намоянд, балки барои идоракунии ин раванд дар фарк аз воситах,ои зиёди таълими анъанавй мусоидат мекунанд. Танзими овоз, хдракат, образ ва матн аз руи имконият воситах,ои бойи гайриоддиро, ки рушди онх,о зиёд шуда, дарачаи чалби хонандагон ба таълимро таъмин мекунад, мусоидат менамояд.
Коршиносон чунин мешуморанд, ки тах,силоти фосилавй нисбат ба таълими анъанавй 20-25% арзонтар аст (4,10). Ба акидаи мутахассисони тахсилоти фосилавй, арзиши шабакаи таълимро мумкин аст, ки дар мукобили низоми анъанавй поинтар барад, хдрчанд муаллим дар полати додани дарс дар х,ар гуна нуктаи курраи замин бошад; дар ин х,олат тачх,изоти компутерй талаб карда намешавад. Камхарчй мумкин аст, ки аз х,исоби дигар омилх,о низ ба вучуд ояд. Бо назардошти кабули Низоми тахсилоти фосилавй шуъбаи таълим бар он бовар мекунад, ки хдмаи хонандагон хдмон як маводи таълимию методии навро истифода мекунанд. Гох,о тавассути истифода аз шабакаи интернет нав кардани маводи дастури таълимй нисбатан осон аст. Назорат аз болои ин кор шавковар аст, вале ба назар мерасад, ки хднгоми тах,сил дар тахсилоти фосилавй хонандагони сустхон берун мемонанд. Дар машваратх,ои анъанавй сустхон будан аз имкон дур нест, аммо машваратх,ои электронй сустхононро намеписандад.
Дар раванди тахсилоти фосилавй максади фаъолияти устод низ тагйир меёбад:
- тархрезии х,адафх,ои чараёни таълим бо таваччу^ ба натичах,о;- танзими чараёни азхудсозии маводи таълим;-омодасозии шароити мусоид барои ташкили инкишофи пешрави шогирдон; - ташкили фазои мувофики рухй, хдвасмандсозии хдссиёти мусбати шогирдон. Дар ин радиф таийир ёфтани х,адафх,ои шогирдон низ аз имкон дур нест:-ёд гирифтани малаках,о, воситах,о ва рохдои фаъолият хдмчун чузъх,ои таркибии салох,иятх,ои таълимй ва ичтимой; - истифодаи имкон фарохдмшудаи доираи инфиродии маълумот (суръат ва сатх,и азхудкунии маводи таълим).
Модел^ои ташкили- методии тахсилоти фосилавй
1. Та^сил дар навъи экстернат. Тах,силе, ки ба талаботи мактабй ё донишгох, мутобик карда шудааст, барои мактаббачагон ва донишчуёне равона шудааст, ки бо ягон сабаб ба таври хузурй наметавонанд ба муассисаи таълимй ташриф оварданд. Хдмин тавр,бо модели та^сил дар навъи экстернат соли 1836 донишгохи Лондон таъсис ёфт, ки вазифаи асосии он дар он солх,о расонидани кумак ва гузаронидани имтих,онот барои гирифтани ин ё он аттестат, дарача ва амсоли ин барои хонандагон, донишчуёне буд, ки ба муассисах,ои мукаррарии таълимй ташриф наовардаанд. Ин вазифа то имруз баробар ба тахсилоти хузурии донишчуён хдфз шудааст.
2. Та^сил дар заминаи як донишгоИн аллакай низоми максадноки омузиш барои донишчуёне мебошад, ки дар тахсилоти рузона ё хузурй (on-campus) , фосилаи муайян, гоибона ё фосилавй карор доранд яъне дар асоси технологияи нави иттилоотй, бо назардошти телекоммуникатсияи компутерй (off-campus) тах,силот чараён мегирад. Чунин барномах,о барои гирифтани аттестатх,ои мухталифи маълумот дар бисёре аз донишгохдои чах,он кор карда баромада шудаанд.
3. ^амкории якчанд муассиса^ои таълимй. Чунин хдмкорй дар тайёр намудани барномах,ои тахсилоти гоибонаи фосилавй барои нисбатан босифат ва касбй шудани онх,о ва камтар
гардидани харочот низ мусоидат мекунанд. Ин нукта аз тачрибахои озмудашуда бармеояд, масалан, дар коркарди барномаи байнидонишгохии маорифи телевизионии Кеприкон, донишгоххои Аргентина, Боливия, Бразилия, Чили ва Парагвай ширкат варзидаанд. Дигар намуди чунин хамкорихо метавонад барномаи «Иттиход ва маориф» бошад. Сарвари кишвархои иттиходи британй соли 1987 бо хам вохурда дар бораи ташкили шабакаи тахсилоти фосилавй барои хама кишвархои иттиход карордод намуданд. Максади дурнамои барнома додани имконият ба хама шахрвандони кишвархои иттиход, бидуни баромадан аз кишвар ва хонаи худ барои гирифтани хар гуна маълумот дар заминаи коллеч ва донишгоххои дар худуди ин мамлакатхо амалкунанда мебошад.
4. Муассисахои худмухтори маърифатии махсус барои мацсадхои тахсилоти фосилавй таъсисёфта. Муассисаи аз хама бузург дар ин бахш Донишгохи Кушоди Лондон (The Open University) мебошад, ки дар заминаи он дар давоми се соли охир тахсилоти фосилавй барои донишчуён на танхо аз Англия, балки бисёр аз кишвархои иттиход чараён мегирад. Дар ИМА намунаи чунин донишгох Донишгохи миллии технологй дар штати Колорадо мебошад, ки донишчуёнро аз руи тахассусхои мухталифи мухандисй хамрох бо 40 коллечи мухандисй омода мекунад.
5. Низомхои таълимии худмухтор. Таълим дар доираи низомхои чорй тавассути телевизион ва барномахои родиёй, хамчунин воситахои иловагии матбуотй ба амал бароварда мешавад.
6. Тахсилоти фосилавии мутобицгардонишудаи гайрирасмй, ки ба барномахои мултимедй асос ёфтааст. Чунин барномахо барои омузиши аудиторияи калонсолон, хамон афроде, ки бо сабабхои гуногун маълумоти мактабиро натавонистаанд ба поён баранд.
Моделхои ташкилй- технологии тахсилоти фосилавй
1. Медиёи ягона - истифодаи ягон намуди воситаи таълим ва шабакаи пешниходи иттилоот мебошад. Масалан, омузиш ба воситаи руйхатгирй, барномахои радио ва телевизионии таълимй. Дар ин модел воситаи аслии таълим, маводи чопй мебошад. Амалан комуникатсияи дучониба, ки ин модели тахсилоти фосилавиро ба тахсилоти анъанавии гоибона наздик кунад, мавчуд нест.
2. Мултимедиа - истифодаи воситахои мухталифи таълим: дастури таълимй дар шакли чопй, барномахои компутерии таъиноти таълимй дар шаклхои мухталифи воситахои электронй, чун сабтхои аудиёи ва видиёй ва гайра. Гохо дар ин холат интиколи иттилоот ба як тараф сурат мегирад. Дар холати зарурй унсурхои тахсилоти рузона - вохурихои шахсии мухассилон ва омузгорон, гузаронидани машваратхои чамъбастии таълимй ё машварат, кабули хузурии имтихон ва гайра истифода бурда мешавад.
3. Гипермедиа - модели тахсилоти фосилавии насли савум аст, ки бо истифодаи технологияи нави иттилоотй, ки дар телекоммуникатсияи компутерй чойи асосй дорад, сурат мегирад. Шакли содда дар ин холат почтаи электронй ё телеконфронс, хамчунин таълими аудиёй (бо назардошти телефон ва телефакс) мебошад. Х,ангоми рушди минбаъдаи ин модели тахсилоти фосилавй истифодаи мачмуи чунин воситахо, чун видео, телефакс ва телефон (барои гузаронидани видеоконфронсхо) ва аудиографика хангоми истифодаи васеи яквактаи видеодискхо, воситахои гуногуни гиперй, низоми дониш ва зехнияти сунъй мухим аст. Хдмин тарик, тахсилоти фосилавй на танхо дар доираи низомхои миллии маориф, балки дар доираи ширкатхои тичоратй бо назардошти афзалияти самтхои онон дар мавриди тайёр намудани мутахассисони ба талаботи чахонй рушд карда, аз шакли анъанавии тахсилот бо хусусиятхои чамъбастй, пайдарпайй, гуногуншаклй, тафрикаи зина ба зина ва равиявй, минтакабандй, инфиродисозй ва тамоили тачрибавию равиявй тафовут дорад. Хулоса чунин мешуморем, ки низоми маълумоти фосилавй (НМФ) дар Точикистон зарур ва талаботи замон аст. Чунки дар ин холат донишчуёне, махсусан донишчудухтароне, ки рузона тахсил доранду бо ин ё он сабаб имконияти тахсилоти хузуриро надоранд ва ихтисоси интихоб кардаашон шакли тахсили гоибонаро надорад, бидуни интикол ба факултет ё донишгоххои дигар тахсилоташонро дар ихтисоси интихобкардаашон давом диханд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Рахимов, Н.Т. Дистанционное образование в Худжанде/Н.Т.Рахимов //Образование: стратегия перемен /Материалы научно-практической конференции ТТУ. - Душанбе, 2000. - С.85-86;
2. Попов, В.В. Дистанционное образование в свете креативной педагогики /В.В.Попов// Дистанционное Образование. - 1997 . - №3. - С. 30
3. Журавлева, О.Б. Дистанционное обучение: концепция, содержание, управление/О.Б.Журавлева, Б.И.Крук.- Новосибирск: Изд-во Сиб.гос.ун-та телеком.и информатики, 2001. - 128 с.
4. Колмогорова, Е.В. Педагогические основы дистанционного обучения. Под ред. Б.И.Крук/Е.В.Колмогорова. - Новосибирск: Веди, 2005. - 320 c.
REFERENCES:
1. Rahimov, N.T. Distance Education in Khujand/N.T. Rahimov//Education: Strategy of Changes/ The materials of theoretical-practical conferences under TTU./N.T.Rahimov.-Dushanbe, 2000.- Р.85- 86.
2. Popov, V. V. Distance Education in the Sphere of Creative Pedagogy/V.V. Popov// Distance Education. -1997. - #3. - 30 р.
3. Zhuravlyova, O.B.Distance Tuition: Concept, Content, Direction/O.B. Zhuravlyova, B.I.Kruk. -Novosibirsk: Publishing-house of Siberian State University of telecommunication and computer science, 2001. - 128 p.
4. Kolmogorova, Ye.V. Pedagogical Grounds of Distance Tuition/ under the editorship of B.I.Kruk/Ye.V. Kolmogorova. -Novosibirsk: Vedi, 2005. - 320 p.
Та^силоти фосилавй ва самаранокии он дар раванди омузиш
Вожа^ои калидй: таусилот, фосилавй, омузиш, мундарица, мутахассис, технология, иттилоот. Дар мацола сухан дар бораи таусилоти фосилавй ва самаранокии он дар раванди таълим меравад. Таъкид карда мешавад, ки рушди низоми таусилоти фосилавй масъалаи мууим ва мубрами ицтимоию технологй маусуб ёфта, он ба масъалаи иттилоотонии соуаи маориф вобастагии зич дорад. Ба назари муаллиф тавсеаи таусилоти фосилавй метавонад ба коуиши мушкилоти ицтимой -нобаробарй дар соуаи омузиш мусоидат намояд, зеро таусилоти фосилавй усули беутаринест, ки барои мутобиц намудани шароити ицтимоикунонии касбй, гирифтани маълумоти босифат аз цониби намояндагони гуруууои гуногуни ицтимой нигаронида шудааст.
Дистанционное обучение и его эффективность в процессе обучение
Ключевые слова: образование, дистанционное, обучение, содержание, специалист, технология, информация
В статье речь идёт о дистанционном образовании и его эфективности в процессе обучения. Подчёркивается, что развитие системы дистанционного образования является важной и актуальной социально-технологической задачей, тесно связанной с проблемой информатизации сферы образования. По мнению автора, развитие системы дистанционного обучения может способствовать снижению остроты социальной проблемы неравенства в сфере образования, так как в идеале дистанционное обучение призвано выравнивать стартовые условия профессиональной социализации, получение более качественного образования представителями разных социальных групп.
Distance Education and its Effectiveness in the Process of Tuition Keywords: education, distance tuition, content, specialist, technology, information. The article dwells on the distance education and its effectiveness in the process of tuition. The author of the article lays an emphasis upon the idea that the system of distance education development is considered as an important and actual social-technological goal which is closely connected with the problem concerning the information of education system. In conformity with the authors opinion the development of distance tuition system may promote a reduction of acuteness in reference to social problems of inequality in the sphere of education, as in the ideal distance tuition is intended to align starting conditions of professional socialization, achievement of better education by representatives of different social groups being taken into account as well.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Му^синов Мануче^р Абдулцосимович, сармуаллими кафедраи математика ва технологияи муосири колеци омузгори Донишгощ давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Гафуров (Цум^урии Тоцикистон ш. Хуцанд), E-mail: abulkosim-m@mail.ru Сведения об авторе:
Мухсинов Манучехр Абдулкосимович, старший преподаватель кафедры математики и современной технологии педагогического коледжа Худжандского государственного Университета имени академика Б.Гафурова(Республика Таджикистан г. Худжанд), E-mail: abulkosim-m@mail.ru
Information about the author:
Mukhsinov Manuchehr Abdulkosimovich, senior teacher of the department of mathematics and modem technology of the pedagogical college under Khujand State University named after academician B.Gafurov (Tajikistan, Khujand), E-mail: abulkosim-m@mail.ru
