Научная статья на тему 'ДИН ВА ВАТАНПАРВАРЛИК ТАРБИЯСИ'

ДИН ВА ВАТАНПАРВАРЛИК ТАРБИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

91
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ватанпарварлик / ҳаѐтнинг маъноси / миллий онг / “мллий кайфият” / меҳр / конфессия / дунѐвийлик / динийлик / атеизм / ақидапарастлик / мутаассиблик / жаҳолат / маърифат / patriotism / meaning of life / national consciousness / "national mood" / kindness / confession / secularism / religion / atheism / fanaticism / fanaticism / ignorance / enlightenment

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Абдикамил Нарбеков

Мақолада ватанпарварлик тушунчаси, қадрият сифатидан инсон маънавиятига пайванд қилиниши зарурати, дининг кишилар онгида умуминсоний қадриятлар, шу жумладан ватанпарварликни мустаҳкам жой олишида тутган ўрни масалалари ѐритилган. Ватанпарварлик миллатни англаш, она тили, урф-одат ва анъаналаримизга ҳурмат туйғусини шакллантириш орқали кишилар онгига сингдирилади. Бу жараѐн илмий асосда ташкил этилишида давлат ташкилотлари, таълим муассасалари, жамоат ташкилотлари, шу жумладан дин ҳам фаол иштирок этади. Дин нафақат одамларнинг эътиқоди, маънавияти ва руҳиятига таъсир кўрсатади, балки умуминсоний қадриятларни, шу жумладан ватанпаврварликни илоҳийлаштириш орқали унинг ижтимоий ҳаѐтдаги мавқеи янада мустаҳкамлайди. Диндорларни миллий ўзликни англаши, маданият, урфодат ва анъаналарга ҳурмат руҳида тарбиялайди. Бағрикенглик, янгиликларга интилиш ва ўз устида тинимсиз ишлашга рағбат уйғотади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article discusses the concept of patriotism, the need to instill spirituality as a value in a person, the role of religion in the minds of people in the development of universal values, including patriotism. The upbringing of patriotism in the minds of people is carried out through the understanding of the nation, the formation of a sense of respect for the native language, customs and traditions. State bodies, educational institutions, public organizations, including religious ones, are actively involved in organizing this process on a scientific basis. Religion not only influences the beliefs, spirituality and psyche of people, but also further strengthens its position in public life, deifying universal human values, including patriotism. It educates believers in the spirit of national identity, respect for culture, customs and traditions. Tolerance encourages innovation and the ability to work tirelessly on oneself.

Текст научной работы на тему «ДИН ВА ВАТАНПАРВАРЛИК ТАРБИЯСИ»

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-404-411

ДИН ВА ВАТАНПАРВАРЛИК ТАРБИЯСИ

Абдикамил Нарбеков

Тарих фанлари номзоди, доцент Мирзо Улугбек номидаги Узбекистан Миллий

университети Тарих факультети

Маколада ватанпарварлик тушунчаси, кадрият сифатидан инсон маънавиятига пайванд килиниши зарурати, дининг кишилар онгида умуминсоний кадриятлар, шу жумладан ватанпарварликни мустахкам жой олишида тутган урни масалалари ёритилган.

Ватанпарварлик миллатни англаш, она тили, урф-одат ва анъаналаримизга хурмат туйгусини шакллантириш оркали кишилар онгига сингдирилади. Бу жараён илмий асосда ташкил этилишида давлат ташкилотлари, таълим муассасалари, жамоат ташкилотлари, шу жумладан дин хам фаол иштирок этади. Дин нафакат одамларнинг эътикоди, маънавияти ва рухиятига таъсир курсатади, балки умуминсоний кадриятларни, шу жумладан ватанпаврварликни илохийлаштириш оркали унинг ижтимоий хаётдаги мавкеи янада мустахкамлайди. Диндорларни миллий узликни англаши, маданият, урф-одат ва анъаналарга хурмат рухида тарбиялайди. Багрикенглик, янгиликларга интилиш ва уз устида тинимсиз ишлашга рагбат уйготади.

Калит сузлар: ватанпарварлик, хаётнинг маъноси, миллий онг, "мллий кайфият", мехр, конфессия, дунёвийлик, динийлик, атеизм, акидапарастлик, мутаассиблик, жахолат, маърифат.

The article discusses the concept of patriotism, the need to instill spirituality as a value in a person, the role of religion in the minds of people in the development of universal values, including patriotism.

The upbringing of patriotism in the minds of people is carried out through the understanding of the nation, the formation of a sense of respect for the native language, customs and traditions. State bodies, educational institutions, public organizations, including religious ones, are actively involved in organizing this process on a scientific basis. Religion not only influences the beliefs, spirituality and psyche of people, but also further

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

strengthens its position in public life, deifying universal human

April, 2022

values, including patriotism. It educates believers in the spirit of national identity, respect for culture, customs and traditions. Tolerance encourages innovation and the ability to work tirelessly on oneself.

Keywords: patriotism, meaning of life, national consciousness, "national mood", kindness, confession, secularism, religion, atheism, fanaticism, fanaticism, ignorance, enlightenment.

Маколада ватанпарварлик инсонга хос хис-туйгу сифатида ёшлик чогидан онгига сингдириб борилади ва бу жараён унинг вафот этишига кадар давом этади. Киши калбида ватан туйгуси шаклланиши жараёнининг мураккаблиги нафакат унда иштрок этувчи томонларнинг куплиги билан белгиланади, балки тарихий вазият, ижтимоий-сиёсий мухит ва бошка курхплаб шарт-шароитларга, шу жумладан динга хам богликдигини хисобга олиш зарур.

Диннинг ватанпарварлик тарбиясидаги урни ва ахамиятига етарли даражада эътибор бермаслик тарбиявий жараённинг натижасига салбий таъсир курсатади. Дининг ватанпарварлик тарбиясидаги тутган урни ва ахамияти мавзунинг долзарб ахамиятини белгилайди.

Маколада ватанпарварлик тарбияси, кишилар онгига ватанга мухаббат туйгусини сингдириш долзарб вазифа, ижтимоий тараккиётнинг мухим шарти ва воситаси эканлиги асосланган. Хрзирги даврда ватанпарварлик тарбиясининг ахамияти, уни жамиятда кадрсиланишига таъсир курсатувчи омиллар ва уларга карши курашда диннинг тутган урни ва ахамияти ёритилган.

Маколада ватанпарварлик тарбияси, унинг ижтимоий-сиёсий, иктисодий ва маънавий хаётда тутган урни ва ахамияти, дин ва ватанпарварлик уртасидаги узаро алокадорлик, бу жараёнда униннг иштироки масалалари киёсий тахлил тамойиллари асосида ёритилган. Ушбу мавзу бир катор мамлакатимиз олимлари Куронов М., Хдкимов Н.Х., Кодиров А.К., Гойибназаров Ш.Ш., Абдулла Шер хамда хорижий мамлакатлар олимлари Есикова М.М., Махова Н.П., Гуревич П.С., кабиларнинг илмий тадкикот ишларида бир канча маълумотлар келтирилган.

"Ватанпарварлик" инсоннинг оиласига, тугилиб усган юртига, халкига ва ватанига булган пок туйгуси, яъни мухаббатидир[1]. Ватанга мухаббат хар бир инсонда мамлакат эришган ютуклари, бетакрор маданиятидан фахрланиш, унинг бошкалардан фарк килувчи жихатларини англаш ва аввайлаб асраш, гамхурлик курсатиш, ватан ва халк манфаатларини химоя килишга ургатади. Президент Шавкат

April, 2022

405

Мирзиёев таъкидлаганларидек, "...ватанпарварлик хар бир давлат хаётининг маънавий асоси хисобланади ва жамиятни хар томонлама ривожлантириш борасида энг мухим сафарбар этувчи куч сифатида намоён булади"[2].

Дин хам ватанпарварликка хос хусусиятларни узида акс эттирадли. Диннинг асосини гайри табиий кучга эътикод ташкил этади. Унинг асосида кишининг хаётга муносабати, яшашдан максади, интилишлари, кадриятлари, бурч ва масъулияти юзага келади. Хдётий эхтиёжлари, истак ва майллари жиловланиб, ижтимоий-сиёсий кадриятларга илохий тус берилади. Киши мукаддас деб билган вокелик ва ходисаларга муносабати шаклланади. Инсон учун мукаддас кадриятларнинг энг улуги бу ватандир.

Ватанга мухаббат миллатни англаш, кудратини тан олиш, она тили, урф-одат ва анъаналаримизга хурмат, унинг кадрини билиш билан омухталанади. Ижтимоий хаётда диннинг мавкеи мустахкамланиши уз навбатида халкимизнинг она тилига булган хурматини юксакларга кутаради. Хрзирги даврда мамлакатимизда кишиларнинг хорижий тилларга, шу жумладан рус тилига кизикишнинг ортиб бораётганлиги, она тилимизнинг ижтимоий ахамиятини пасайтирувчи жараён деб хисоблашга асос булади. Муаммонинг мохияти шундаки, чет тилларини урганиш урта мактабларда уларни фан сифатида укув дастурига киритиш шаклида эмас, ёшларни мактабда укитиш тулик чет тилида, асосан рус тилида олиб боришга утказиш амалиёти кенгайиб бормокда. Халк таълими вазирлигининг маълумотларига кура 2021 йилда республикамизнинг 10 % мактабларида машгулотлар рус тилида олиб борилади[3]. Халкаро тажрибада урта мактабларда болалар они тилида укитилади, хорижий тиллар факат чукурлаштирилган холда урганилади. Ёшларнинг дунёкараш шаклланиши даврида хорижий тилларда укитиш, уларнинг она тилининг ахамияти ва урнини пасайтиради. Миллий маънавиятимизга танкидий мунасабатини шакллантиради. Маълумки, она тилини унутган халкнинг миллий давлатчилиги хам барбод булади.

Миллий онг, миллий маънавият "миллий кайфият"нинг юзага келишидан бошланади. Диний эътикод "мллий кайфият"нинг асосидир[4]. Унинг кулами ва имкониятлари кенг булиб инсон хаёти ва ижтимоий борлигининг барча жабхаларини камраб олади. Диний эътикод нафакат диний маросим, балки турмуш тарзи, хокимият шакли, байрамлар, маиший муносабатлар, миллий кийим ва бошкаларга хам алокадор дунёкарашдир. Унинг мазкур вазифаси фукароларни жипслаштиришга, умумий максад сари биргаликда харакат килишга рагбатлантиради.

April, 2022

406

Мамлакатимизда норасмий фаолият олиб бораётган мазхабларга адашиб кириб колган фукароларимизга муносабатнинг узгариши нафакат жамиятимизни жипслаштиради, балки давлат хокимиятнинг мавкеини мустахкамланишига хизмат килади. Мамлакатимизда экстремизм ва террорчи ташкилотларга адашиб кириб колган фукароларимизни соглом хаётга кайтариш буйича амалга ошириаётган демократик узгаришларни хатто бизга мухоллиф булган ташкилотлар хам тан олди. Масалан 2016-2018 йилларда фаолияти такикланган ташкилотлардаги иштироки учун судланиб, жазони утаётган шахслар сони жами 100 фоиздан 30 фоизга камайди[5]. Давлатимиз террочилик ва экстремистик ташкилотларга адашиб кириб колган ва хаёти хавф остида колган фукароларимизни куткариш учун куч ва маблагларини аямаётганлиги давлатимизга нафакат фукароларимизнинг, балки халкаро жамоатчиликнинг хурматини оширмокда. Маслан, 2019-2021 йилларда "Мехр-1,2,3,4,5" операциялари доирасида Сурия, Ирок ва Афгонистон каби мамлакатларда огир ахволга тушиб, чорасиз колган 531 нафар асосан аёллар ва болалар ватанимизга олиб келинди. Уларга зарур тиббий ва моддий ёрдам курсатилди[6].

Ватанпарварликнинг диний эътикод билан алокадорлиги диндорларнинг диний ташкилотга мансублиги, мусулмонлар жамоасига ишончи, саждагохи жойлашган заминга хурматида хам намоён булади. 2020 йилда мамлакатимизда 16 та конфессияга тегишли 2298 та диний ташкилотлар фаолият юритиб келган. Улардан 2107 таси исломий хамда 191 таси ноисломий ташкилотлардир. Ахоли таркибидан христиан дини эътикод килаётганларнинг улуши тобора камайиб бораётганлигиа карамасдан ушбу динга тегишли диний ташкилтларнинг сони купайиб ораяпти. Масалан, 2020 йил мобайнида адлия органлари томонидан жами 23 та диний ташкилот руйхатдан утказилиб, уларнинг 8 таси черковлар, 14 таси масжидлар ва 1 таси исломий диний укув юртини ташкил этади[7]. Янги очилган диний ташкилотларнинг умумй сонида христиан черковларининг сони мсжидларнинг сонига нисбата деяри яримини ташкил этган. ^онунчилигимизда миссионерлик ва прозелитизм таъкикланган булса хам айрим христианлик мазхабларининг мамлакатимизда фаоллиги ташвишли холат. Зеро, миссионерлик ва прозелитизм биринчи навбатда фукароларнинг ватан туйгусини заифлаштирувчи фаолият олиб боради.

Фукаро ватан олдидаги бурчини англаса ва уни сидкидилдан бажаришга интилса, калбида мукаддас туйгу мустахкам илдиз отганлигидан далолат беради. Мазкур туйгу дастлаб диний маъно ва мазмунга эга булган[8]. Жамиятда

April, 2022

407

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-404-411

ватанпарварликка кадимдан илохий тус берилиши халкнинг онгида унга илхий кадрият сифатида муносабатини шакллантирган, ундан миллий маддохлик ва гурухий манфаатлар йулида фойдаланиш имкониятларини чеклаган.

Ватанпарварлик тушунчаси мазмунан жуда кенг булиб, у инсон рухиятининг асосини ташкил этиши билан динга якин туради. Динимизнинг биз учун яна бир мухим ахамияти инсонпарварликка асосланганлигидадир. Инсонпарварлик шахс маънавиятини юксакликка кутаради, унинг макон ва замонда чегараланмаслигига шарт-шароит яратади, абадийликка дахлдорлик, миллат хотирасида сакланиб колишига кумаклашади.

Ватанпарварлик гояси дин оркали жамиятга чукур кириб бориши, дининг ижтимоий мавкеини мустахкамлайди. Немис файласуфи Кант дин инсон томонидан барча ахлок нормаларини Худонинг амри сифатида тан олишдир, -деб бекорга айтмаган булса керак. Ахлок нормалари одамларнинг ватанига мухаббатини улуглайди.

Дин, инсонга узига хос таъсир кучига эга, унинг иштирокида инсоннинг дунёкараши эътикодга айланади. Ватанга булган мухаббат кишининг эътикодига айланмас экан унинг калбида чукур илдиз отмайди, унинг таъсир кучи заифлашади. Унинг одамларга таъсир кучини янада мустахкамлайдиган восита сифатида узини намоён килади. Диннинг инсонга таъсир кучини Н. Бердяев аник ифода этган, "Худо на табиат, на жамият ва на давлат кучга ухшайди" [9].

Диний ташкилотлар уз фаолиятида миллий маданиятимига хам баракали таъсир курсатади ва уни янада бойитади. Айни дамда бу жараён диалкетик мазмунга эга, зеро, дин этиник бирликка салбий таъсир курсатиб унда булинишларни юзага келтириши мумкин. Диннинг этник жараёнга таъсири турли окибатларга олиб келишини хисобга олган рус мутафаккир адиби Л.Н.Толстой ватанпарварликнинг миллат ва давлат микёсида чекланганлиги, насронийлик ва ватанпарварликнинг мазмунан бир бирига мос келмаслигини таъкидлаган[10]. Адибнинг дин ва ватанпарварлик уртасидаги муносабатларда зиддиятли холатлар тугрисидаги фикр ва мулохазалари, диний эътикоднинг жамият ва инсон хаётида мухим ахамиятга эга эканлигини инкор этмайди. Аксинча, диний эътикоднинг ватанпарварлик ва давлат билан узаро алокадорлигининг диалектик мазмунини хисобга олиш зарурлигидан далолатдир.

April, 2022

Узбекистан мустакилликка эришгач, собик шуро тузумида хукмрон булган атеизм (дахрийлик) мафкураси хам бархам топди. Ислом дини асрий туткунликдан сунг яна узининг мавкеини тиклаб, жамиятнинг маънавий хаётида ахамиятга эга була бошлади. Узбекистон Республикасининг Биринчи Президенти Ислом Каримов айтганларидек «... мукаддас динимизнинг хакконийлиги ва поклиги, инсонпарварлиги ва багрикенглиги, одамзотни доимо эзгуликка чорлаши, хаёт синовларида узини оклаган кадрият ва анъаналарини аждодлардан авлодларга етказишдаги бекиёс урни ва ахамияти билан боглик» [11].

Узбекистонда ислом динининг ижтимоий-сиёсий мавкеининг узгариши катор ижтимоий ва маънавий муаммоларни хам келтириб чикарди. Узбекистон дунёвий давлат булса-да, ижтимоий хаётда, айникса жамиятнинг айрим табакалари орасида диний мафкуранинг салмоги юкорилигича колмокда.

Умуман, дин хозирги шароитда мухим ижтимоий-маданий ходисадир. Тарихда ислом дини анъаналарини жамият ва инсон хаётининг барча сохаларини мутлак забт этиш, урф-одатлар ва анъаналарга диний мазмун бериш, жамиятни бошкариш ишларини хам илохийлаштириш кузатилаг. Масалан, узбек маданий меросини диний ва дунёвий сохаларга булиб булмайди. Хдтто илмий тараккиёт хам диний кобикда ривожланиб келган. Диний элемент жамият ва киши хаётига шунчалик чукур урнашган, диний маросим дунёвий элемент билан уйгунлашиб кетган. Шунинг учун хозирги узбек кишисининг менталитети диний элементни ядро сифатида уз хаёти доирасида ушлайди.

Узбекистоннинг дунёвий давлат деб эълон килиниши динни инкор килинишини англатмайди. Дунёвийлик динга нисбатан бирмунча юмшок муносабатда булади, фан ва диннинг хур ривожланиши, узаро толерант (хам -жихат)лик мавжудлигининг тарафдори булади.

Лекин ахолининг аксарият кисми дунёвийлик принципини кабул килмиши мураккаб кечади. Бунинг сабаби дунёвийлик атеизм билан алмаштирилади, дунёвийликнинг хаётбахш салохияти, демократик жамият куриш хамда инсон хукук ва эркинликлари кафолати учун канчалик мухим эканлигини барча хам бирдай англай олмаслигидадир. Хрзирги даврда ахолининг диндорлик даражаси усишининг янги тулкини фикримизнинг исботидир.

Дин ахлокий тарбия сохасида мухим ахамиятга эга вазифани бажаради. Бирок динни сиёсий максадлар учун

April, 2022

409

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-404-411

никоб килиб олиш, диний давлат барпо этиш воситасида яна урта аср сакрализатсия тенденсиясини ижтимоий хаётда тиклашга уриниш дунёвий кадриятларга асосланган конституциямиз ва амалдаги конунларимизга зиддир. Энг асосийси, дунёвий тараккиёт йулини танлаган халкимиз диний эътикодни чукур хурмат килган холда дунёвий яратувчанглик фаолиятини афзал куришини сингдириш талаб этилади.

Хулоса тарикасида айтиш жоизки, истиклол туфайли узбек халкининг куп асрлик бой тарихий, илмий, маданий, маънавий ва диний меросини урганиш хамда ундан халкнинг бебахо мулки сифатида фойдаланишга кенг йул очилди. Мукаддас динимиз халкимизни ватанпарварлик рухида тарбиялаш, миллий маънавиятимизда унинг тутган урни ва ахамиятини юксалтириш, фукароларимизни янада жипслаштиришга хизмат килмокда.

REFERENCES

1. Узбек тилининг изохли лугати. Т. 1. - Т., 2006. - Б. 444. // Mirziyoev Sh.M. Our people expect us to ensure the rule of law and justice in practice // Annotated dictionary of the Uzbek language. Т. 1. - Т., 2006. - Р. 444.

2. Мирзиёев Ш.М. Куролли кучлар - ватанимиз ва халкимизнинг мустахкам кургони // Миллий тараккиёт йулимизни катъият билан давом эттириб, янги боскичга кутарамиз. 1-жилд. - Т., 2017. - Б.229. // Mirziyoev SH.M. The Armed Forces are a stronghold of our homeland and our people // We will resolutely continue our path of national development and raise it to a new level. Volume 1 - T., 2017. - Р.229.

3. https://uz.sputniknews.ru/20211019/minobrazovaniya.

4. Ильин И.А. Будем сильнее всякого кризиса // Наука и религия. 2009. - С.2-4. // Ilyin I.A. We will be stronger than any crisis // Science and religion. 2009. - P.2-4.

5. https://www.bbc.com/uzbek/uzbekistan-48949523.

6. https: //www.gazeta.uz/uz/2021/04/30/mehr/.

7. http s: //huquqiyportal .uz/news/2020/12/29/.

8. Кусмарцев М. Б., Машенцева Н. В. Патриотическое воспитание учащейся молодежи: теория и практика. Волгоград. 2007. - С.212 // Kusmartsev M. B., Mashentseva N. V. Patriotic education of students: theory and practice. Volgograd. 2007. - P.212.

9. Бердяев Н.А. Царство духа и царство кесаря //Дух и реальность. - М., 2003. - С.585 // Berdyaev N.A. The Kingdom

April, 2022

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-404-411

of the Spirit and the Kingdom of Caesar // Spirit and Reality. - M., 2003. - P.585.

10. Поляков Л. Логика русской идеи // Общественные науки и современность. 1992. №3 // Polyakov L. The logic of the Russian idea // Social sciences and modernity. 1992. No. 3.

11. Каримов И.А. Юксак маънавият енгилмас куч. - Т., 2008. - Б.36 // Karimov I.A. High spirituality is an invincible force. - T., 2008. - Р.36.

12. Мухамеджанова, Лалихон Ашуралиевна (2019) «РОЛЬ НРАВСТВЕННОСТИ В ОБЩЕСТВЕННОМ СОЗНАНИИ», Научный вестник Наманганского государственного университета : Вып. 1: Вып. 9 , статья 17.

13. Мухамеджанова Л.А. (2021). РОЛЬ НРАВСТВЕННОГО ВОСПИТАНИЯ В РАЗВИТИИ ЛИЧНОСТИ. Вестник Евразийского национального университета имени Л. Н. Гумилева. Серия: Исторические науки. Философия. Религиоведение, (2 (135)), 123-133.

April, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.