CC BY
8Крзац мемлекеттж цыздар педагогикалыцуниверситетШц Хабаршысы № 2 (78), 2019
FTAXP 17.71.91
ДИДАКТИКАЛЬЩ - ФИЛОСОФИЯЛЬЩ вЛЕЦДЕР - ХАЛЬЩТЬЩ ТЭЛ1М - ТЭРБИЕ НЕГ1З1 (^АЗАЦСТАНДЫЩ вЗБЕК АЦЫНДАРЫ ПОЭЗИЯСЫ БОЙЫНША)
Э.Б. Дербiсэлi ^ Ш.Д. БYркiтбаева2 1 ф.г.д., академик, профессор, 2 2-курс докторанты
12 Эл - Фараби атындагы Казак ¥лттык Университетi Шыгыстану факультетi ТYркология бeлiмi, Алматы, Казакстан, email: [email protected]
Макалада Тэуелс1з Казакстандагы езбек акындарыныц елендер1 халыктык тэл1м-тэрбие нег1з1 рет1нде дидактикальщ - философиялык тургыдан талданады. Акындардыц дидактикалык мазмундагы туындыларындагы халыктык философия, педагогика, мораль, этика мэселелер1 баяндалады. Халыктык керкемд1к жэне эстетикалык туашктер, сан гасырлар бойы жинакталган бшк, акыл, тэжiрибe, эдет-гурып, турмыс-салтагы жаркын дэстурлер энг1меленед1. Казакстандагы езбек акындарыныц дидактикалык-философиялык елендер1 элемд1к сез енершщ дидактикалык сипаттагы шыгармаларын, ата-бабалардан кей1нг1 урпактарга жалгасатын тэл1м-тэрбиел1к дуниетанымын калыптастыруга, дамытуга ез улесш косуда.
Туйт свздер: Тэуелаз Цазацстандагы езбек ацындары, поэзия, дидактикальщ -философиялъщ влецдер, сез енерг, халыцтыц тэл1м-тэрбие.
Kipicne. Элем халыктары эдебиетшщ калыптасуы, даму жолы - адамзат дуниетанымыныц айнасы. ¥рпактар жалгасуында адамгeршiлiк касиетгердщ асыл сапалары эстетикалык - гуманистiк тагылымымен игeрiлуi басты назарларда болып келедь Адамдардыц урпактан-урпакка жалгаскан тэлiм-тэрбиeлiк ип дэстYрлeрiн сез eнeрi шыгармалары аркылы насихаттау, урпактардыц санасына ыкпал ету, байыпты дYниeтанымын калыптастыру элем эдебиепндеп дидактикалык эдебиет мураларыныц, оныц шшде поэзиялык шыгармалардыц мазмуны мен шшшше нeгiз болды. Профессор С.Негимов сез eнeрi тарихындагы дидактикалык шыгармалардыц поэтикалык табигатына былайша бага бeрeдi: «Дидактикалык эдебиет... гылыми танымдык сипатта тYзiлгeн керкем шыгармалар... Дидактикалык поэзия... Yгiт-насихаггык, есиет сарын сипаттарда тYзiлгeн, поэзиялык жанрда жазылган шыгармалар. ...Дидактикалык мазмундагы туындыларда халыктык философия, педагогика, мораль, этика мэсeлeлeрi гуманистiк сарындар баяндалады. Халыктык керкемдш жэне эстетикалык тYсiнiктeрi, сан замандар мен гасырлар бойы жинакталган бшк, акыл, тэжiрибe, эдет-гурып, турмыс-салтгагы жаркын дэстурлер эцпмеленедЬ» [1; 80]. Элем халыктары сез eнeрiндeгi дидактикалык сипаттагы шыгармалар ата-бабалардан кетни урпактарга жалгасатын тэлiм-тэрбиeлiк дYниeтанымды калыптастырады, дамытады. Казакстандагы тYркi халыктары акындарыныц дидактикалык-философиялык шыгармаларыныц басым белш адамныц фэнидeгi тiршiлiк сапары, eмiр жолы туралы болып кeлeдi. Мысалы, казакстандык езбек акыны Эбдiрахым Пратовтыц «Менщ элeмiм», «Адам», «Кайырымды адам», «Сыр», «Канагат», «Мэцгшк пэлсапасы», т.б. елецдервде фэни дYниeнiц тiршiлiк козгалыстарындагы адамдар жэне эртYрлi касиеттер саралана багаланады. «Мeнiц элeмiм» eлeцiндe кещлдшк пен кайгы, мыктылык пен элиздш, сэтсiздiк пен сэггiлiк, eмiр сапарынан аман ету, адаспау мен адасу, адалдык, адамныц eзi жасап алатын ез элeмiндeгi сан алуан карама-кайшылыкты касиеттер, кубылыстар, сапырылыскан ез элемшдеп ез тагдырыныц кYрдeлi кайшылыктарга толы болмысы жырланган. Акын адамдардыц фэнидеп тiршiлiктe тек кана алга умтылатын eршiл арманмен, куштарлыкпен eмiр CYрeтiнiн, фэнидiц eткiншi eкeндiгiн бiлe тура араздасатынын, жауласатынын, бiрак eмiр сапарында адамныц бэрiбiр артына мэцгiлiк жалтактайтын алац кeцiлiн де жырлайды: «...Пейшме Пeрiштeлeр жумсаган, / Онда меш мазалайды мыц сауал. / Мыц сауалдан сана сазып, бас катып, / Жамбасыма жатады ылги тас батып. / Мiркeм дYниe осы болар бiз кYткeн. / Келбетше келмей жатып Yздiккeн. / Кектеймш деп жер мен кeктiц арасын, / (Адам деген бiлмeйдi-ау ез шамасын). / Тагдырыцныц таба алмастан дауасын, /Бул eмiрдeн сен де кетш каласыц. / опа жок, / Екi кeзiц турганмен боталап...» [2; 13].
Талкылау. Адамдардыц балалык, жастык жэне есейген, егделенген шактарыныц барлыгы да - eмiр сапары жолыныц кeрiнiсi. вмiр сапары жолдарыныц бeлeстeрiндe, кeзeндeрiндe артгагы калган жылдарды кимастыкпен, сагынышпен еске алу, замандастардыц Yлкeндeрiнe де, кiшiлeрiнe де жанжYЙe толганыстарымен Yнeмi кайырыла кeцiл арнауларын жолдап жYPу - саналы адамдарга тэн касиет. Егделенген сайын арттагы мен казiргi жэне болашакка жалгаскан eмiр сапары жылдарыныц куаныштары да, киыншылыктары да сабактаскан козгалысына бага беретш адам кeцiлiнiц
Крзац мeмлeкeттiк щыздар ждагогикалыщyHueepcumemiHщ Хабаршысы № 2 (78), 2Q19
психологияльщ болмысы aйrçындaлaды. M¥ндaй eлeндepдщ дидaктикaльщ - философияльщ сapынынaн aдaмдapдьщ тipшiлiктi epкeндeтy, дaмытy жолындaFы жaщияpльщ - кYpeскepлiк т¥ЛFaлapы pомaнтикaльщ epшiл сapындылыFымeн ^pm^rapFa eнeгe eтiп ¥сынылaды. KaзarçстaндaFы тYpкi поэзиясы ^paмындa тaнылaтын eзбeк arçындapы Эбдipaхым npaTOBraiR « Мэцгшк пэлсaпaсы» (2009) [2; 33], Соaтой Кaмaлrçызыньщ «6зiмe есеп» (Сapхисоб) (2016) [3; 11-12], Пapпи Бобоевтьщ «Тypтликлap» (2013)[4; 47-48], Иpисaли Жyмaновтьщ «Бaхоp» (2012) [5; 31-32], Бepдиep Жyмaeвтьщ (Диep Дилep) «Шeъpлapим - дapдлapимни дepлapим» (2012) [5; 19-20], Олимжон Дypжонбоeвтщ «Тypтликлap» (2000) [6; 67-72], Marapa Сaпapовaныц «Бадыт сaFaн эpкeз кYлiп т¥paды» (2013) [7; 33-35], Бaходиp Отaштьщ «Нега тaвдиp?» (2012) [5; 57-58] eлeндepiндe aдaмньщ фэни дYниeдeгi уздыт бeлeстepiндe aтrçapылaтын сэттi жэне сэтсiз эpeкeттepгe бaйлaнысты ойлapы тYЙiндeлгeн.
ya^n пен кещстш - arçындapдьщ дидaктикaльщ поэзиясындaFы т¥pa^ты жыpлaнaтын психологияльщ жeлi. АтaлFaн eлeндepдeгi л^и^лы^ rçahapмaн - aвтоp aтынaн бepiлeтiн толFaныстap, тYЙiндeyлep aprçылы жaлпы aдaмзaтrça тэн дYниeтaным сипaты rçaмтылFaн. Адaмдapдьщ жYpiп eткeн жолдapындaFы rçиындьщтapды жещп жYpiп eткeннeн кeйiн rça3ipri жэне болaшaкraFы ^prnKrapFa rçapaтa есеп бepгeндeй поэтикaльщ apнayмeн жыpлayы -pомaнтикaльщ a^arç ^щл - кYЙ иeлepiнe тэн оpтarç мiнeз - к^льщ психологиясын aцдaтaды. А^ын M.Сaпapовaньщ «Б8.к;ыт сaFaн эpкeз кYлiп т¥paды» [7; 33] arra eлeцiнeн лиpикaльщ rçahapмaнньщ ^иын eткeлдepдeн eтсe де, шяшы aFapFaн киындыкда жетсе де жылдapFa aлaндaмaFaн, кYш-жiгepiн жоFaлтпaFaн, тек rçarn aлFa ¥мтылFaн aдaмдapдьщ pомaнтикaльщ rç¥штapлыFын тaнытa жыpлaйды: «...Рухьщ мы^ты болсa ^ap^i т¥paсыц, / Б^л eмipдщ ^ысы менен жaзынa. / Жaс келгенде eцipeп 6ip жылaFын, / Алaндaмa ем тaбaмыз, шыpaFым!...». [7; 33-34] А^ын С.Кaмaлrçызыньщ «Онaжон» eлeщндe де aлыстa rçaлFaн бaлaльщ, жaстьщ шaкraFы ойнaлFaн ойындapды, тyып-eскeн оpтaдaFы тэлiмдi - eнeгeлi дэстYpлepдi жaнынa демеу, тipeк еткен apмaншыл жaнньщ eткeннiц iзгi жолын жaprçын болaшaвдa жaлFaстыpaтын жiгepлi ^щл-^^ тaнылaды. Бarçильщ болFaн aнaсын aцсaFaн жaнньщ ^м^щл жaFдaйы, aнaсымeн бipгe 6ap бaлaлыFынaн aйpылFaндaй кYЙ кешкен жaнньщ у8.к;ыттыц eмшi eкeнiнe бaFынFaн, болaшaвдa Yмiтпeн кeз сaлFaн кeйпiн кepeмiз. Дидaктикaльщ - философияльщ мaFынaлы eлeцдepдe aдaмдapдьщ тipшiлiк жолындaFы мarçсaт - м¥paттapы, apмaндapыньщ оpындaлy нэтижeлepi, жaс кeзeцдepiнщ, тyFaн жepдщ, элeyмeттiк оpтaньщ - кзсиет поэтикaльщ
aстapлapы мaFынaлы eмip CYPУ мarçсaты жолындaFы ^иь^ы^^, олapды жецуге ¥мтылFaн rç¥штapльщ, ^штк rçозFaлыстapыньщ Yнeмi ayысып, сaбaкraсып отыpaтын зaндылыFы - бэpi де дидaктикaльщ - философияльщ дYниeтaным aясындa epiлeдi.
ya^n пен кещспк сaбaкraстыFы - a^i^^p eлeцдepiнщ тэлiм - тэpбиeлiк, ойшылдьщ бaFдapын aйrçындaйтын epeкшeлiк. А^ын Тypоббой Йулдошевтщ «Haвpyзим» [8; 5], Тилобaт Пиpнaзapовaньщ «Haвpyзим, сен кeлсaнг» [8; 51] eлeндepiндe aдaмдapдьщ мaFынaлы, мaзм¥нды eмip CYPyi жолындa eткeн жылдapдaFы кeктeмдepдi де, жaздapды дa, кYЗдepдi де жaprçын болaшarç ideprne жaлFaсaтыны ya^n шындыFы pyхымeн бepiлгeн. 3p6ip нaypызды, жыл бaсын ^ap^i aлFaн aдaмдapдьщ тaFы дa aлдaFы жarçсыльщтapдaн Yмiт кYтeтiн ^щл кещстш кepсeтiлгeн. Бapльщ тYpкi хaльщтapынa оpтarç жыл бaсы - нaypыз тarçыpыбынa KaзarçстaндaFы eзбeк arçындapы дa кещнен ^там тepбeгeн. Жep бeтiндeгi ^штк aтayлыFa жaн бiтiп, жep бyсaнып, мaл тeлдeп, мaл-жaн arçrça rçaprç болaтын тaбиFaттыц epeкшe мeйipiмiн тeгeтiн осы 6ip мeзгiлiндe aдaм бaлaсыньщ бaсындaFы шaт-шaдмaн ^R^-^^i a^rn С.Кaмaлrçызы былaй жыpлaйды: «^^a^raiR суы epкeлeп aFып, / Буга^^ эpбip мapжaнын тaFып. / Тeцipeк тYгeл ^yamm, бaFып, / Келе жaтыp Haypыз-дyмaн..., / ...ТaбиFaт Faжaп жьф жaзa aлFaн, / Сyмaлaк, эне, ^йтайды / Жarçсы ^e^i-cp aйтылap aзaн, /Келе жaтыp
Haypыз - дyмaн.» [3; 38]. А^ын Эбдipaхым npaTOBraiR eлeцдepiндe лиpикaльщ rçahapмaнньщ толFaныстapы aprçылы aдaмдapдьщ eмip жолдapыньщ rçyamrn пен rçaЙFы, жarçсыльщ пен жaмaндьщ ^aтapлaс^aн сипaты, кeзeцдepiнiц rçaïïra оpaлмaйтын eкiнiштiлiгi толFaныстapмeн epiлгeн. ТyFaн жepiнe мэцгi Faшы^ aзaмaттыц дaлaсынa apнaлFaн пepзeнттiк мaхaббaты «Атaмeкeн», «Сaйpaмым» eлeцдepiндe YЙлeсiмдi кepiнiс тaп^aн. Kaндaй ^иынды^тapFa ¥шыpaсa дa e3i жYpiп келе жaт^aн жолынaн aйнымaйтын ap-нaмысын сa^тaйтын жaнныц кYш - :mrepi т¥ЛFaсын a^ынныц «KaнaFaт», «Сыp», «Мэцгшк пэлсaпaсы» жыpлapынaн бaй^aймыз. Фэнидiц eткiншiлiгiн бiлсe де, ^aЙFылы жaFдaйлapды сезсе де ^штки мaFынaлы eткiзyгe к¥штapльщ («АлFayсыз a^и^aт», «Эмip кepyeнi»), Жaстьщ шa^тaн бaстaлFaн мaFынaлы eмip CYPУ apмaнын мэцгiлiк ^¥штapлы^пeн aялaйтыны («ЖYpeгiм») - бэpi де aдaм eмip жолыныц ¥pпa^тaн жaлFaс^aн тaFлымы eкeндiгi поэтикaлы^
кepкeм тipкeстepмeн бaFaлaнFaн. влeцдepдeгi лиpикaлы^ ^ahapмaнныц эpi apмaншыл жiгepлi эpi м¥цлы-шepлi толFaныстapы aprçылы ya^^ пен кeцiстiктeгi тipшiлiк rçозFaлыстapыньщ философиялы^ - эстeтикaлы^ мэнi aйrçындaлaды. Лиpикaлы^ ^ahapмaнныц eмip жолдapы тypaлы толFaныстapы жеке т¥ЛFa мен rçоpшaFaн элeyмeттiк - т¥pмысты^ оpтa бaйлaныстapыньщ дa кYPдeлi сипaтын бaй^aтaды.
Ka3a^ мeмлeкemmiк v;bi3dap пeдaгогuкaлыцунuвepcumemiнiц Хaбapшыcы № 2 (78), 2Q19
«Mbrnay жapык жaлFaндaFы / Кун бaтaды, тaц aтaды тaFы дa. / Кeкжиeктeн кYн кя^тен
жaЙFaндa, / Жулдыз сeнiп, ap кaшaды Âйдaн дa. / Ceзгeн сэтте дунданщ кeндiгiн, / Tipшiлiккe кулшынaсьщ сeн дe,улым..., / ...Кeктeм кeлмeй ^йта кeктep кYш кэнi?- / Бip жaпыpaк жepгe Yзiлiп тYCтi энi. / ÂлмaFaйып кYЗ apтындa Акшн бap, / Жepдiц бeтiн жaбaды эл^к мaкпaл ^ap. / Кeцipдeктeн теш^ц дe eмip тaлкысын, / Tarçipirç мeн тaFдыpьщa тэнтющ...» [2; 40-41].
Нэтиже. TYpкi xaльщтapы aкындapыньщ дидaктикaлык - философиялык eлeцдepi xaлыктьщ тэлiм - тэpбиe кeзкapaстapы нeгiзiндe жыpлaнFaн. Âдaмдapдыц eмip жолдapы кeзeвдepiндe жaксылык пeн жaмaндык жaлFaскaн кapaмa -кaйшылыктap элeмiндe eмip CYpeтiнiн a^^ap кeлep уpпaктapдыц сaнaсынa сiцipyдi ойлaйды. MaFынaлы eмip жолдapынaн e^ кeлe жaткaн aдaмдapдыц отбaсылык бepeкeсi, дYниeкоцыздыктaн ayлaк болуы - eзбeк aкындapы жыpлapыныц кepкeмдiк тYЙiндeyлepi болып тeгiлeдi. Акын C.Кaмaлкызыньщ «Âpдaкты эйeл» aггы eлeцiндe дe отбaсыньщ уйыткысы эйeлдi дэpiпгeп, оныц iс-эpeкeтiн epлiккe тeцeйдi, iнi - сщл^ бayыpFa ap^a CYЙep CYЙeнiш, тipey болFaн, eз бaлaлapынa экe оpнынa эте, aC^ap тay болFaн aй мYсiндi эйeлдi тay мYсiндi тулFaFa тeцeйдi: «...Бaлayсa кызын колыш aлып, / Бayыpы - iнiсiн ap^aFa Carnm, / Жaс жYpeгiн кaЙFЫFa мaлып, / Жapын кYткeн жaнapы тaлып. / Cол сiз FOЙ aй мYсiн эйeл, / ^^a^a телген тay мYсiн эйeл...» [3; 19-20]. OтбaсындaFы epкeк пeн эйeл мaxaббaты, туpмыстык кaтынaстapдaFы мiнeз -кулык псиxологиясы тэлiм - тэpбиeлiк мэш зоp мэсeлe. K^ara^e^ кaйыpымдылыкпeн жуптасып, ap-уят пeн шынaйы мaxaббaтпeн кызыкты eмip CYpy мэсeлeсiн aйтy - a^ra жыpыньщ eзeгi. Акын Шоaxмaд Шопyлaтовтьщ «^изим ЗyлфияFa», Cоaтой Кaмaлкызыньщ «УFлимгa нaсиxaт», M.Âмaтоeвaньщ «УFлим Зyфapyллогa», Cyннaтyллa Âкpaмовтьщ «УFлимгa бeш m^xa™, M.Caпapовaныц «Эдeптiлiк кaFидaлapы», т.б. aкындapдыц осы сapындaFы eлeвдepiндe aдaмдap apaсындaFы eзapa кapым - ^тынес, сыйтастык, жayaпкepшiлiк, кaйыpымдылык сиякты жaксы кaсиeттepдi бойлapынa Cirçipy^rç мaцызы дидaктикaлык raCHxa^ улaFaт тaFылыммeн бaFaлaнFaн. TYpкi xaлыктapы поэзиясындaFы дидaктикaлык шыFapмaлapдa aдaмдapдыц aтa - бaбaлык, дiни -ислaмдык сaлт - дэстYpлepгe aдaлдыFы, сол жолFa уpпaктapды дa тэpбиeлeйтiн ^naFa™ дэpiптeлeдi.
KaзaкстaндaFы eзбeк aкындapыныц дидaктикaлык - философиялык eлeвдepi aдaм eмipiнщ мaFынaлы, мэндi eтyi сипaтын поэтикaлык кepкeмдiкпeн сипaггaйды. Âкындap жaлпы ^штк KOЗFaлыстapыныц кapaмa - кaйшылыктapдaн к¥PaлFaн сипaтын философиялык туpFыдaFы толFaныстapмeн бaйыптaйды. Лиpикaлык кahapмaнныц - a^ramiR жeкe тулFaсын дapaлaй мiнeздey apкылы мaFынaлы eмip CYpy жолындa шыFapмaшылык шaбытпeн, pомaнтикaлык aцсapмeн фэнидeгi aкыpFы тынысыта дeйiн тyFaн xaлкынa, жaлпы aдaмзaткa пaйдaлы кызмeт жaсay жолындaFы кYpeскep, aдaл aдaмдapдыц поэтикaлык бeйнeсi жинaктaлa aйкындaлaды. Бул оpaйдa, тaFы дa eзбeк aкыны Эбдipaxым Пpaтовтьщ «Жap болa гep...» aтты eлeщндeгi aдaмгepшiлiк - гyмaнистiк дYниeтaным кeзкapaстapыньщ эстeтикaлык тaFылымын aйкын кepeмiз: «XaK тaFaлa, жap болa гep 6ÍP eзiц, / Кiмгe epCi, кiмгe eмшi мiнeзiм..., / ...ЖыFылFaн дa кeздepiм кeп ,CYpiнгeн, / TYЩлгeн дe кeздepiм кeп, тipiлгeн..., / ЖылaFaн дa кeздepiм кeп, к¥лaFaн, / Жaным бipaк, жahилдiктeн дiн aмaн. /Tipiсiндe нe кepмeйдi бул aдaм, / Âдa-кYдe жaн дa eмeспiн кYнэдaн..., / ¥ят-aят, нaмыс-ождaн, ap-имaн-, / Эмipбaки eлмeйтуFын кaFидaм. / Элгeннeн соц aйыpмaм ж Елeстeн, / Teк, eтiнeм, шыFapмaшы мeнi eсгeн!..» [2; 62].
^орытынды. К^ыта aйткaндa, Tэyeлсiз KaзaкстaндaFы тYpкi xaлыктapы aкындapыныц, оныц iшiндe бiз кapaстыpып отыpFaн eзбeк aкындapыныц лиpикaлык - дидaктикaлык eлeцдepi aдaмдapдыц фэни дYниeдeгi кaлыптaсy, eсy-epкeндey жолындaFы туpмыстык - элeyмeтгiк философиялык дYниeтaным туpFысындa жыpлaнды. Âкындap отбaсынaн бaстaлFaн, ^шишт^ сaн сaлaлы тapмaктapын кaмтыFaн жeкe aдaм тaFдыpыныц кYPдeлi кeзeндepiн, apмaн - муpaтгapын yaкыт пeн тещстш козFaлыстapы болмысымeн бaFaлaйды. Бул - кepкeм эдeбиeт дaмyы YДepiсiндeгi шыFapмaшылык тулFaлap apкылы кaлыптaсaтын поэтикaлык epeкшeлiктepдiц кepiнiсi.
Колданьютан эдебиеттер
1. Эдeбиeттaнy тepминдepiнiц сeздiгi. K¥paстыpFaндap З. Аxмeтов, T. Шaцбaeв -Âлмaты: Âнa тш, 1996. -240 б.
2. Эбдipaxым Пpaтов, Бip тaл гул -Алмaты: «Н¥pлы элeм», 2009. -144 б.
3. Cоaтой Кaмaлкызы, Cыpлы сaз (Cиpли соз) -Шымкeнт: <^ax», 2016. -52 б.
4. Пapпи Бобоeв, Capxисоб -Âксyкeнт: «Жшият вa мaъpифaт», 2013 . -108 б.
5. Жинaк. Чaшмa чaмaни -Âлмaты: «Нyp-Пpинт», 2012. -166 б.
6. Олимжон Дypжонбоeв, Typкистон тyпpоFидaн -Чимкeнт: 2000. -76 б.
7. Marapa Caпapовa, Акку apмaн -Кeнтay: 2013. -124 б.
S. Жинaк. Чaшмa Гyлдaстaси -Âлмaты: «Дaлa», 2003. -66 б.
Крзац мемлекеттж цыздар педагогикалыцуниверситетШц Хабаршысы № 2 (78), 2019
9. ^HHa^. TypKHCTOH^HR moup Ba H^ogRop^ap -TypKHCTOH, 2013. -1526.
10. Marufjon Yolda§ev, Cagda§ Türk Edebiyati - II. -Anadolu Üniversitesi, 2013
11. Emek ܧenmez, Yeni Özbek Edebiyati. - Akgag yayinlari, 2010
References
1. Dictionary of literary terms. Compiled by Z. Akhmetov, T. Shanbaev -Almaty; Ana tili, 1996 -240 p.
2. Abdrakhim Pratov. Bir tal gul. (One Flower) - Almaty; "Nurly Alem", 2009 -144 p.
3. Soatoy Kamalovna. Syrly saz -Shymkent; "Shah", 2016 -52 p.
4.Parpi Boboev. Sarkisob -Ahsukent; "Hello and Meath", 2013. -108 p.
5. A little bit. Chashma Chamani -Almaty; Nur-Prints, 2012 -166 p.
6. Olimjon Durzhonboev. From Turkestans Land -Chimkent; 2000. -76 p.
7. Maysara Saparova. Akku Arman-Kentau; 2013 -124 p.
8. Compiled. Chashma Guldastasi -Almaty; "Dala", 2003 -66 p.
9. Compiled. Turkistans Poets -Turkistan, 2013 -152p
10. Marufjon Yolda§ev, Cagda§ Türk Edebiyati - II. -Anadolu Üniversitesi, 2013
11. Emek ܧenmez, Yeni Özbek Edebiyati. - Akgag yayinlari, 2010
ДИДАКТИКО-ФИЛОСОФСКИЕ СТИХИ - ОСНОВА НАРОДНОЙ ВОСПИТАТЕЛЬНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ (НА ПРИМЕРЕ ТВОРЧЕСТВА УЗБЕКСКИХ ПОЭТОВ КАЗАХСТАНА)
А.Б. Дербисали 1, Ш.Д. Буркитбаева2 1 д.ф.н., академик, профессор, 2 докторант 2 курса 1,2 Казахский национальный университет им. Аль-Фараби, факультет Востоковедения, кафедра ТУРКСОЙ, Алматы, Казахстан, етаЛ: [email protected]
В статье рассматриваются стихи поэтов узбекской диаспоры периода независимого Казахстана. Стихи анализируются как дидактические и философские аспекты народного воспитания. Вопросы народной философии, педагогики, нравственности, этики в дидактическом содержании поэтов описаны в гуманистических терминах. Произведения поэтов несут знание о многовековой мудрости, практике и традициях узбекского народа. Авторы пиходят к завключению, что дидактико-философские стихи узбекских поэтов Казахстана способствуют формированию и развитию педагогического мировоззрения.
Ключевые слова: узбекские поэты независимого Казахстана, поэзия, дидактико-философские стихи, искусство речи, народное воспитание
DIDACTICO-PHILOSOPHICAL VERSES AS THE BASIS FOR PEOPLE'S EDUCATIONAL ACTIVITIES (ON THE EXAMPLE OF WORKS OF UZBEK POETS OF KAZAKHSTAN)
A.B. Derbisali1, Sh.D. Burkitbayeva2 1 Dr. Sci. (Philology), Professor, Academician 2 PhD student
Chair TURKSOY, Faculty of Oriental Studies, Al-Farabi Kazakh National University, Almaty, Kazakhstan, email: [email protected]
The article deals with the poems of poets of the Uzbek Diaspora of the period of independent Kazakhstan. Poems are analyzed as didactic and philosophical aspects of national education. Questions of folk philosophy, pedagogy, morality, ethics in the didactic content of poets are described in humanistic terms. The works of poets carry the knowledge of the centuries-old wisdom, practice and traditions of the Uzbek people. The authors come to the conclusion that didactic and philosophical poems of Uzbek poets of Kazakhstan contribute to the formation and development of pedagogical worldview.
Key words: Uzbek poets of independent Kazakhstan, poetry, didactic-philosophical verses, art of speech, public education
PegaKUHara 18.02.2019 Ka6biggaHgbi.
