Научная статья на тему 'ДИДАКТИК ТАДҚИҚОТЛАРДА ИЖОДИЙ ФАОЛИЯТ ТАЖРИБАСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ЖИҲАТЛАРИ'

ДИДАКТИК ТАДҚИҚОТЛАРДА ИЖОДИЙ ФАОЛИЯТ ТАЖРИБАСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
6
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
дидактика / ўйин ва ўйин турлари / рухий ва эстетик тарбия / замонавий дидактика / оила / боғча / маҳалла.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Кодирова Дилдора Нажотбековна, Нишанбаева Мубина Бахромжон Кизи

Мактабгача болаларни комил инсон бўлиб тарбияланишида боғча ва маҳаллаларда ўйин ўйнашлари ва ўйинлар орқали уларни психологик қобилиятлари, ақлий қобилиятлари, идроклари ва нутқий фаолиятларини ривожланиши ва бу жараёнда дидактик ўйинларни аҳамияти очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ДИДАКТИК ТАДҚИҚОТЛАРДА ИЖОДИЙ ФАОЛИЯТ ТАЖРИБАСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ЖИҲАТЛАРИ»

ДИДАКТИК ТАДЦЩОТЛАРДА ИЖОДИЙ ФАОЛИЯТ ТАЖРИБАСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ УЗИГА ХОС

ЖЩАТЛАРИ

1Кодирова Дилдора Нажотбековна, 2Нишанбаева Мубина Бахромжон кизи

^укон давлат педагогика институти укитувчиси, 2Мактабгача таълим йуналиши 1 -курс

талабаси

https://doi.org/10.5281/zenodo.11205079

Аннотация. Мактабгача болаларни комил инсон булиб тарбияланишида богча ва мацаллаларда уйин уйнашлари ва уйинлар орцали уларни психологик цобилиятлари, ацлий цобилиятлари, идроклари ва нутций фаолиятларини ривожланиши ва бу жараёнда дидактик уйинларни ацамияти очиб берилган.

Калит сузлар: дидактика, уйин ва уйин турлари, рухий ва эстетик тарбия, замонавий дидактика, оила, богча, мацалла.

Аннотация. При воспитании дошкольников как совершенных людей выявлено, что они играют в игры в детских садах и по соседству, и с помощью игр развивают свои психологические способности, умственные способности, восприятие и речевую активность, а также важность дидактических игр в этом процессе.

Ключевые слова: дидактика, виды игр и игрищ, духовно-эстетическое воспитание, современная дидактика, семья, детский сад, соседство.

Abstract. In the upbringing of preschool children as perfect people, it is revealed that they play games in kindergartens and neighborhoods, and through games they develop their psychological abilities, mental abilities, perception and speech activity, and the importance of didactic games in the process.

Keywords: didactics, types of games and games, spiritual and aesthetic education, modern didactics, family, kindergarten, neighborhood.

Кириш. Мактабгача булган барча болаларни атроф оламга булган муносабатларини ривожлантиришда, узлигини номоён килишда дидактиканинг урни бекиёсдир. Бу борада А.С. Макаренко «бола уйин уйнашда кандай булса, усиб катта булгач ишда хам купинча хар жихатдан шундай булади» деб такидлаган. Мактабгача булган болаларни уйинлари уларни аклий, жисмоний, рухий ва эстетик тарбия топишларида жуда мухимдир. Болалар уйнин уйнаш вактларида барча сезги органлари, диккат, хотира, тафаккур, хаёл, хиссиёт ва рухий жихатларини ишга солади ва уни ривожлантириб боради. Демак болалар уйин уйнаш жараёнида узининг хар томонлама эгаллаган билим ва куникмаларини ишга солади ва амалиётда куллай бошлайди. Ижодий уйинлар оркали болалар хар томонлама ривожланади, тафаккур ва нуткини, диккатини хар хил харакатлар оркали ривожлантириб, машк килиб боради.

- Maвзугa oид aдaбиётлaр тaхлили (Literature review). Мактабгача болаларни камол топиб, етук исон булишида уйинларни ролини урганиш ва уларни сирларини очиб бериш билан бир катор педагогларимиз тажриба-синов ишларини олиб боришган. Масалан, Н.Комилов, М.Имомназарова, ^.Назаров, Т.Махмудов, Э.Ю.Юсупов ва бошкалар болаларни ривожланишида ижодий уйинларнинг мохиятини очиб беришга харакат килганлар.

- Taдкикoт мeтoдoлoгиси (Research Methodology). Хар бир болани ривожланишида уйин давомида уз олдига куйган максадларидан келиб чикиб, таклидли харакатлардан аста кейин уйлаган максадларига эришиш учун харакат килади. Натижада боланинг психологик жараёнлари, иродаси, таъсирчанлиги, кизикишлари ортиб боради. Ижодий уйин болаларнинг атроф- мух,итга булган таъсиротларини кенгайишига олиб келади.

Мактабгача булган болаларни етук шахсга айланиши учун соглом ирсият ва яшаш мух,ити, ттаълим ва тарбия зарур булади. Болаларни шахс сифатида камол топишида уйин унашлари билан биргаликда канча омилларнинг узаро бирлигида вужудга келади ва бола организмида ривожланади. Болалар камол топиб ривожланишида ташки мух,ит билан биргаликда авлоддан авлодга утиб бораётган ирсият, мух,ит, маърифат каби омиллар х,ам таъсир курсатади. Ирсият - ота-онадан болага маълум бир сифатлар ва хусусиятларнинг утишини таъминлайди, мущт - шахс камолоти кечадиган вокелик, унга таъсир курсатувчи шарт-шароитлар (объектлар, вокеа-х,одисалар, жараёнлар) мажмуини акс эттиради. Маърифат ирсият ва мух,итнинг шахс камолотига курсатадиган таъсирини тартибга солиб, жамиятга етук шахслар етказиб беришга кодир булган ягона куч х,исобланади.

Дидактика (юн. didaktikos - ургатувчи, таълим берувчи) педагогика назариясининг нисбатан мустакил тармоги булиб, таълим жараёни, яъни укитиш ва укишнинг умумий конуниятларини очиб беради, маърифат мазмунининг хджми ва ташкилий тузилмасини белгилайди. Дидактика - таълим жараёни, унинг мазмуни, конуниятлари, принциплари, ташкилий шакллари, методлари ва воситаларини илмий асословчи таълим назариясидир.

Замонавий дидактика - таълим назарияси ва технологиялари хдкидаги фан булиб, хусусий дидактика, яъни таълим методикаси сифатида намоён булмокда. Чунки х,ар бир укув фани уз максади, вазифалари, мазмуни ва технологиясига (методлари, шакллари ва воситаларига) эгалиги билан бир-биридан фаркланадиган узига хос таълим методикалари билан ажралиб туради.

Таълим методикаларининг турли-туман булишига дидактик концепциялар (лот. conceptio - мажмуа, тизим) - дидактик карашлар ва принциплар тизими, уни амалга ошириш буйича хдракатлар стретегияси) ва дидактик парадигмалар (юн. paradeigma - страндарт, намуна ёки модель сифатида тан олинган назарий-методологик йул-йуриклар мажмуи) бевосита уз таъсирини курсатади

Педагогика фани мактабгача болаларни шахс сифатида камол топишида ирсият ва мух,итни х,исобга олган х,олда маърифат воситасида шахс камолотини бошкариш хдкидаги назарияни яратар экан, унинг асосида дидактика - таълим назарияси мух,имлигини таъкидлайди. . Шу жихдтларни х,исобга олиб мактабгача булган болаларни шахсининг шаклланиши унинг табиий иктидори ва истеъдодини х,исобга олган х,олда маърифат мазмунини аниклаш, таълим жараёни конуниятлари ва унинг самарали методикаси (технологиялари) асосида ташкил этилиши ва амалга оширилиши керак.

Х,озирги кундаги замонавий психология ва педагогика фанлари болалар шахсни биологик хдмда ижтимоий жихдтлари узаро узвий богланган яхлит биоижтимоий мавжудотлигини исботлаб бермокда. Шу боис ёш болаларни шахс сифатида камол топишида, улгайишида биологиясидаги узгаришлар, шахснинг мотивлари, кизикишлари ва максадлари унинг яхлит киёфасини курсатиб беради,

Мактабгача булган ёш болаларни камол топишида келтирилган барча дидактик концепцияларда шахс камолоти у ёки бу даражада ижодкорлик ёки ижодий фаолият билан богли; маърифий жараён ва унинг натижаси сифатида эътироф этилган.

Таълим методикаларининг хилма-хил булишига таълимда кенг таркалган куйидаги педагогик (дидактик) парадигмалар х,ам уз таъсирини курсатган. Асосий педагогик (дидактик) парадигмалар ( 1-расм)

- Taхлил Ba нaтижaлaр (Analysis and results). Дидактик уйинлар оркали богча ёшидаги болаларнинг ёш ва имкониятларига мос равишда таълим- тарбия бериш услубидир. Бу уринда боггча тарбиячиси уз тажрибасига таянган х,олда, пассив болаларни жамоага кушиб, уларни хам эркин харакат килишлари учун барча тажрибасини ишга солишлари керак. Дидактик уйинлар болаларни махдллада ёки богчада биргаликда уйнаб, бир-бирига кумаклашиш ва уйин муваффакиятидан хурсанд булиш х,иссиётларини ривожланишига ёрдам беради. Мактабгача булган болаларга турли хил уйинлар болаларни узгача софдиллик, ростгуйлик каби ижобий хислатлари шаклланишига туртки беради. Дидактик уйинлар оркали мактабгача болаларнинг амалий фаолиятини курсатиб берувчи омил саналади. Чунки ёш болалар машгулотларда олган билим ва куникмаларидан амалиётда фойдаланадилар. Шунинг учун х,ам дидактик уйинлар болаларнинг аклий фаолиятларини ривожлантиради, эгаллаган билим ва тажрибаларини хил усулда фойдаланишлари учун шароит яратиб беради. Ижодий уйинлар оркали мактабгача булган болалар х,атти-х,аракатларни, коидаларни эгаллаши ва уларни узлаштиришлари куриниб туради. Ижодий уйинлар оркали болалар атроф-мух,итга, уларни турмуш тарзига, ишларига, жамиятдаги хулк-атвор меъёрлари ва коидаларига ижобий муносабатда булишига, муомала маданиятини ривожланиши ва шаклланишига таъсир курсатади. Уйин уйнаш жараёнида мавжуд билимларни мустах,камлаш, бола атроф-мух,итдаги вокеа ва х,одисаларни хис килишларига, эгаллаган билимлари ва тажрибаларини кайта тиклайди,

натижада боланинг аклий фаолиятининг ривожланишига мунтазам таъсир курсатади. Хар бир бола камол топиши ва етук инсон булишида нафакат мактабгача булган таълим муассасалари билки махаллаларни хам уз уринлари бор. Махаллаларда болаларни ривожланишида улардан ката ёшдаги болаларни урни ката хисобланади. Улар бу болаларга турли хил уйинларни ургатиш билан биргаликда улар билан мулокот чогларида нуткини, тафаккурини, аклий кобилиятини ривожланишига таъсир курсатади. Болаларни ривожланишида махалладаги ён кушниларни хам урни бекиёс. (2-расм)

Мактабгача булган болаларни ривожланишига таъсир курсатувчи омиллар

- Xулoсa Ba тaклифлaр (Conclusion/Recommendations). Хар бир болани ривожланишида, баркамол шахс булиб тарбияланишида оила- махрлла- богча мухити таъсир курсатади. Шунинг учун хам бизнинг файласуф халкимиз бекорга хар бир болани камол топишига ва ривожланишига 7 махалла таъсир курсатишини таъкидлаганлар. Болалар кучага чикиб уйин уйнашлари билан биргаликда турли ёшдаги болалар билан мулокатда буладилар. Улар билан гаплашиш оркали шахс сифатида камол топишига турли таклидлар оркали узига керакли булган барча психологик жараёнларни сингдириб боради. Дидактик уйинлар болаларни аклий кобилиятини ривожлантириш билан бирга уларни дунёкарашларини кенгайтиришга, хотираси ривожланишига назарий олган билимларини амалиётда куллай олишга ёрдам беради. Дидактик уйинларни танлашда хар бир мактабгача таълим муассасаси тарбиячиси болаларни ёшларини хисобга олган холда такдим этишлари

керак булади. Богчадаги болаларга хар куни бир хил уйин ташкил этиш зерикарли хам

булиши мумкин. Шунинг учун уйинларни ташкил этишда бир-бирига ухшамаган, иложи

борича болаларга якин булган мавзулардан ташкил этилса максадга мувофик булади.

REFERENCES

1. Абдувохид Исаков-"Таълимда ижодий уйинлар" номли маколаси.

2. ^одирова Ф.Р, Тошпулаова Ш, Каюмова Н -Мактабгача педагогика.Т2019йил.

3. ^одирова Ф.Р, ^одирова Р.М-Болалар нуткини ривожлантириш назарияси ва методикаси Т-2006 йил.

4. ^аюмова Н-Мактагача педагогика-Т-2003 йил. 5. А.Исаков-"Таълимда ижодий уйинлар"-Т-2019йил

5. Ш.Шодмонова-Мактабгача талим педагогикаси-Т-2008йил 121-128 бет

6. ^узибоева О.М., Хабубуллаева М.Н Ахмад ал-Фаргонийнинг илмий меросини география дарсларида укитилиши. Муаллим хем усликсиз билимлендириу. 5/1-сан 208-б, 2023.Нукус

7. ^узибаева О. М. География дарсларида картографик компетентлигини

8. шакллантириш. Муаллим хем усликсиз билимлендириу. 5/1-сан 208-б, 2023.Нукус

9. Кадирова Д.Н. Кичик мактаб ёшидаги акли заиф укувчиларнинг махсус таълим жараёнида укиш малакаларини ривожлантиришнинг узига хослиги. Муаллим хем усликсиз билимлендириу. 8/1-сан 77-б, 2023.Нукус

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.