Научная статья на тему 'ДИАБЕТИК ПОЛИНЕЙРОПАТИЯ МАВЖУД БЕМОРЛАРНИНГ КЛИНИК-ЭПИДЕМИОЛОГИК ТАВСИФИ'

ДИАБЕТИК ПОЛИНЕЙРОПАТИЯ МАВЖУД БЕМОРЛАРНИНГ КЛИНИК-ЭПИДЕМИОЛОГИК ТАВСИФИ Текст научной статьи по специальности «Медицинские науки и общественное здравоохранение»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Қандли диабет / иммунологик / цитогенетик / гематологик усуллар / мультисистемалар / гиперлипидемия / гипертония / гипералгезия. / Diabetes / immunological / cytogenetic / hematological methods / multisystems / hyperlipidemia / hypertension / hyperalgesia.

Аннотация научной статьи по медицинским наукам и общественному здравоохранению, автор научной работы — Ходжиева Дилбар Таджиевна, Гафарова Ситора Собировна

Дистал симметрик сенсор мотор диабетик полинейропатия диабетнинг энг кўп учрайдиган асоратларидан бири бўлиб, қандли диабет мавжуд беморларда ногиронликнинг асосий сабабларидан биридир. Эпидемиологик тадқиқотлар давомида, оғир метаболик касалликларга қарамай, ДПН 1-тип диабет билан оғриган беморларнинг 5-50 % ида ривожланиши аниқланди. Қандли диабет билан оғриган беморларнинг ўртача 25 % и периферик нейропатиядан азият чекмоқда шу билан бирга диабетнинг давомийлиги қанчалик узоқ бўлса, беморларда нейропатиянинг кўп фоизи аниқланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по медицинским наукам и общественному здравоохранению , автор научной работы — Ходжиева Дилбар Таджиевна, Гафарова Ситора Собировна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CLINICAL AND EPIDEMIOLOGICAL DESCRIPTION OF PATIENTS WITH DIABETIC POLYNEUROPATHY

Distal symmetric sensorimotor diabetic polyneuropathy is one of the most common complications of diabetes and is one of the main causes of disability in patients with diabetes. During epidemiological studies, despite severe metabolic diseases, it was found that DPN develops in 5-50% of patients with type 1 diabetes. An average of 25% of patients with diabetes suffer from peripheral neuropathy, while the longer the duration of diabetes, the higher the percentage of patients with neuropathy.

Текст научной работы на тему «ДИАБЕТИК ПОЛИНЕЙРОПАТИЯ МАВЖУД БЕМОРЛАРНИНГ КЛИНИК-ЭПИДЕМИОЛОГИК ТАВСИФИ»

EURASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, PHILOSOPHY AND CULTURE

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.2 | SJIF = 8.165 www.in-academy.uz

CLINICAL AND EPIDEMIOLOGICAL DESCRIPTION OF PATIENTS WITH DIABETIC POLYNEUROPATHY

Professor, Khodjiyeva Dilbar Tadjiyevna Gafarova Sitora Sobirovna

Bukhara State Medical Institute, Uzbekistan https://doi.org/10.5281/zenodo.11149074

EURASIAN |0URNAL OF SOCIAL SCIENCES

PHILOSOPHY AND CULTURE

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Received: 02nd May 2024 Accepted: 07th May 2024 Online: 08th May 2024 KEYWORDS Diabetes, immunological,

cytogenetic, hematological methods, multisystems,

hyperlipidemia, hypertension, hyperalgesia.

Distal symmetric sensorimotor diabetic polyneuropathy is one of the most common complications of diabetes and is one of the main causes of disability in patients with diabetes. During epidemiological studies, despite severe metabolic diseases, it was found that DPN develops in 550% of patients with type 1 diabetes. An average of 25% of patients with diabetes suffer from peripheral neuropathy, while the longer the duration of diabetes, the higher the percentage of patients with neuropathy.

ДИАБЕТИК ПОЛИНЕИРОПАТИЯ МАВЖУД БЕМОРЛАРНИНГ КЛИНИК-

ЭПИДЕМИОЛОГИК ТАВСИФИ

Профессор, Ходжиева Дилбар Таджиевна Гафарова Ситора Собировна

Бухоро давлат тиббиёт институти, Узбекистон https://doi.org/10.5281/zenodo.11149074

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Received: 02nd May 2024 Accepted: 07th May 2024 Online: 08th May 2024 KEYWORDS

К,андли диабет,

иммунологик, цитогенетик, гематологик

усуллар,мультисистемалар, гиперлипидемия, гипертония, гипералгезия.

Дистал симметрик сенсор мотор диабетик полинейропатия диабетнинг энг куп учрайдиган асоратларидан бири булиб, цандли диабет мавжуд беморларда ногиронликнинг асосий сабабларидан биридир. Эпидемиологик тадцицотлар давомида, огир метаболик касалликларга царамай, ДПН 1-тип диабет билан огриган беморларнинг 5-50 % ида ривожланиши аницланди. Цандли диабет билан огриган беморларнинг уртача 25 % и периферик нейропатиядан азият чекмоцда шу билан бирга диабетнинг давомийлиги цанчалик узоц булса, беморларда нейропатиянинг куп фоизи аницланади.

Диабетик нейропатия беморларнинг х,аёт сифатини сезиларли даражада пасайтиради ва оё; яраси, куйиш, музлаш ва гангрена ривожланишининг асосий хавф омилларидан биридир. Ани;ланишича, барча шикастланмаган ампутацияларнинг 40 дан 70 % игача ;андли диабет билан огриган беморларда учрайди, шунинг учун

EURASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, PHILOSOPHY AND CULTURE

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.2 | SJIF = 8.165 www.in-academy.uz

нейропатияни уз вацтида ташхислаш ва тегишли профилактика ва даволаш чораларини куриш жуда мух,имдир[1,6].

Х,озирги вацтда диабетик полинейропатиянинг олдини олишда умумий цабул цилинган асосий ёндашув гликемияни меъёрга яцин чегараларда сацлашдир. Бироц, нейропатиянинг илгор босцичлари булган диабет билан огриган беморларда шикастланган нервларда ижобий таъсирга эришиш учун бир неча ой ёки х,атто йиллар давомида глюкемик даражасини нормал параметрларга яцин ушлаб туриш талаб цилинади. Шунинг учун диабетик периферик нейропатияни цушимча фармакологик даволаш купинча талаб цилинади.

Кандли диабетда асаб тизимининг шикастланиши уни шаклларининг турли-туманлиги билан тавсифланади, бу х,ам марказий, х,ам периферик нерв тузилмалари жараёнга жалб цилиниши билан боглиц. Диабетда марказий асаб тизимининг (МАТ) шикастланиши нейротрансмиттерлар экспрессиясининг бузилиши, энг аввало когнитив етишмовчиликка олиб келувчи нейронлар ва утказгичларнинг дисфункцияли ва кейинчалик тузилмали узгаришлари билан тавсифланади. КД да периферик асаб тизими (ПАТ) шикастланишининг энг куп учрайдиган ва одатий белгиси диабетик полинейропатия (ДПН) х,исобланади, у нерв толалари муайян турининг симметрик дистал жалб этилиши билан тавсифланади. Клиник белгилардан ташцари нерв тизими турли сох,аларининг шикастланиш тезлигида х,ам фарцлар мавжуд. Шундай цилиб, жараёнга ПАТ жалб цилиниши диабет бошланганидан кейинги 6 х,афта давомида содир булади, бу вацтда МАТ да узгаришлар фацат 2-ойдан содир булади. Шунга царамай, КД пайтида содир буладиган МАТ ва ПАТ да узгаришлар х,ацида "диабетик нейропатия" термини билан белгиланувчи ягона касаллик сифатида гапириш цабул цилинган [2,7].

Эпидемиологик тадцицот маълумотларига кура, цандли диабет мавжуд беморлар орасида ДПН тарцалганлиги фойдаланилаётган диагностика мезонларига боглиц равишда 6,1% дан 82,5% гача оралицда узгаради. КД мавжуд беморлар орасида нейропатия частотаси уртача 25% ни ташкил этади, бироц чуцурлаштирилган клиник тадцицотда ушбу курсаткич 50% гача, куп маълумот берувчи ускунавий электрофизиологик тадцицот усуллари цулланганида эса 90% гача усади. КД ташхисини белгилаш вацтида полинейропатия 8% х,олатда, касаллик 20 йил давом этганида - 40%, 25 йилда эса - 50% дан куп аницланади. Аммо КД нинг давомийлиги ва х,атто огирлиги х,амда ДПН частотаси уртасида бевосита боглицлик доим х,ам кузатилмайди. Полинейропатиянинг огир шакллари КД нисбатан енгил кечаётган ва гликемия назорати цоницарли булган беморлар орасида х,ам кузатилади. Бундан ташцари, глюкозага бардошлилик бузилганида (ГТБ) полинейропатиянинг аницланиш частотаси 8 дан 32% гача узгаради [3.8].

Шундай цилиб, цандли диабетда асаб тизимининг шикастланиши эрта босцичдаёц содир булади, бошида симптомларсиз кечиши мумкин, бу мазкур асоратни уз вацтида диагностика цилинишини цийинлаштиради. Диабетик полинейропатиянинг тарцалганлиги ва уни урганиш зарурияти мавжудлигига царамай, мазкур сох,ада тадцицотлар утказиш уни аницлаш мезонларининг ягона туплами мавжуд эмаслиги туфайли мураккаблашган. 30 йилча аввал неврологлар ва эндокринологлар гуурх,и томонидан клиник синовлар, айницса мунтазам шифокор амалиёти учун ута огир ва

EURASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, PHILOSOPHY AND CULTURE

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.2 | SJIF = 8.165 www.in-academy.uz

циммат булган диагностика мезонлари ишлаб чицилди. Натижада х,ар бир тадцицот гурух,ида турли мезонлардан фойдаланилди, бу метатах,лилий тадцицотлар утказилишини цийинлаштирди. Ушбу муаммони х,ал этиш учун Торонто мутахассислар гуру^и томонидан 2011-йилда кейинги синовлар учун кенг фойдаланиш мумкин булган тузилмалардан ташкил топган, цайта куриб чицилган мезонлар эълон цилинди.

Хар бир турдаги нерв толаларининг шикастланиши шахсий электронейромиографик узига хосликларга эга. шундай цилиб, аксонопатияга импулс утказишининг меъёрий тезлигида М-жавоб амплитудасининг камайиши хос. Демиелинизацияловчи жараёнда ЭНМГ да латентликнинг ортиши х,амда цузгалиш тарцалиш тезлигининг пасайиши цайд этилади. Сенсор толаларда импулсни утказиш тезлиги (лекин нерв таъсири потенциалининг амплитудаси эмас) х,аракат толаларига цараганда х,ароратга купроц таъсирчан. Оёц-цулларни иситиш йули билан оптимал маълумотларга эришиш мумкин, агар иситиш имконсиз булса, унда субоптимал ёзувларни олиш учун тузатиш коеффициентлари олинади, лекин бу камроц ахборот цийматига эга. анъанавий электродиагностика усуллари ингичка толаларнинг х,имояланган нейропатиясига таъсирчан эмас, ЭНМГ маълумотлари меъёр даражасида цолади, чунки ингичка толалар мушаклар иннервациясида иштирок этмайди, нерв юзаси буйлаб утказиш тезлигини урганиш эса ингичка толалар буйича утказувчанликни бах,олаш учун етарли маълумот бермайди, чунки цузгатишга жавоб паст амплитудали ва ёйиц х,исобланади. Шундай цилиб, ЭНМГ фацат йугон миелинизацияланган толалар х,олатини юцори аницликда бах,олайди, ингичка миелинизацияланмаган огриц толаларининг шикастланишига ушбу усул таъсирчан эмас [2,9].

Бошца бир диагностика усули - мицдоран сенсор тестнинг (МСТ) (КСТ) мух,им ижобий хусусияти - ингичка суст миелинизацияланган таъсирчан толаларнинг шикастланишини аницлаш х,исобланади. Шунга царамасдан, МСТ бир цатор диагностик хатоликларга эга, чунки унда субъективлик улуши мавжуд, беморнинг эътибори, мотивацияси ва х,амкорликка тайёрлигига, бундан ташцари, антропометрик узгарувчиларга (беморнинг ёши, жинси, тана вазни, анамнезида чекиш ва спиртли ичимликлар истеъмол цилиш) боглиц. Ингичка нерв толаларининг шикастланишини бах,олаш имконини берувчи усулларга, шунингдек тери х,амда орца болдир нерви биопсияси киради. Диагностикада яццол устунликлари билан бир цаторда ушбу усуллар инвазив х,исобланади ва бир цатор асоратлар юзага келиш хавфи мавжудлигини эътиборга олиб, одатда, улардан фацат клиник тадцицотлар доирасида фойдаланилади. Шу сабабдан сунги йилларда пайдо булган, эрта босцичларда нерв толалари шикастланишини аницлаш мацсадида мугуз парда конфокал микроскопияси тугрисида маълумотлар алохдда цизициш уйготади. Аммо юцори ицтисодий харажатлар ва техник жих,атдан цийинчиликлар скрининг усули сифатида ДПН ни аницлашда ушбу усулдан фойдаланиш имконини бермайди. Бундан ташцари, х,озирги кунгача миелинизацияланмаган автоном толаларни урганишда умум эътироф этилган ва узининг самарадорлигини исботлаган усуллар мавжуд эмас.

Аксарият х,олатларда беморнинг тиббий ёрдам сураб мурожаат цилишига асосий сабаб позитив сенсор симптоматика юзага келиши х,исобланади, у бошца сезувчанлик

EURASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, PHILOSOPHY AND CULTURE

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.2 | SJIF = 8.165 www.in-academy.uz

феноменлари (дизестезия, гиперпатия, аллодиния) билан уйгунликда нейропатик огрик; билан намоён булади. Нейропатик огрик; юзага келишининг патофизиологик жихатлари огрик; импулсини кабул ;илиш, утказиш ва ;айта ишлашга жавобгар булган сенсор тизими периферик ва марказий тузилмаларининг бир ;атор ион, биокимёвий ва анатомик модификацияларини уз ичига олади. Периферик аппарат даражасида нерв толасида натрий каналлари зичлигининг ортиши, эктопик кузгалиш учо;ларининг пайдо булиши, нейрокининлар, Р субстанция, калцитонин-ген-оиласи пептидини секрецияловчи миелинизацияланмаган C-толалар фаоллашуви хисобига бирламчи афферент кузгалиш фаоллашуви содир булади. Мазкур биоген аминларнинг экспрессияси "нейроген яллигланиш" ривожланишига, томирлар утказувчанлигининг ортишига, асосий хужайралардан простагландин, цитокин, гистаминлар ажралишига олиб келади, улар нерв учи мембранасига таъсир ;илиб, C-афферентлар кузгалувчанлигини оширади ва бирламчи гипералгезиянинг патологик доирасини якунлайди [1,3,6].

References:

1. Попелянский Я.Ю. Болезни периферической нервной системы: руководство для врачей. — М.: Медпресс-информ, 2015. — 351 с.

2. Нестерова М.В., Галкин В.В. Патогенез, классификация, клиника и лечение диабетической полинейропатии // Неврология, нейропсихиатрия, психосоматика. — 2013. — №2. — С. 97-105.

3. Левин О.С., Штульман Д.Р. Неврология: справочник практического врача. — М.: Медпресс-информ, 2014. — 1016 с.

4. Садырин А.В., Карпова М.И., Долганов М.В. Диабетическая полинейропатия: вопросы патогенеза и возможности лечения // РМЖ. — 2016. — № 1. — С. 47-50.

5. Старостина Е.Г. Диабетическая полинейропатия. Некоторые вопросы дифференциальной диагностики и системной терапии болевого синдрома // РМЖ. — 2017. — № 22. — С. 1665-1676.

6. Sharipova Gulnihol Idiyevna. DISCUSSION OF RESULTS OF PERSONAL STUDIES IN THE USE OFMIL THERAPY IN THE TREATMENT OF TRAUMA TO THE ORAL MUCOSA// European Journal of Molecular medicinevolume 2, No.2, March 2022 Published by ejournals PVT LTDDOI prefix: 10.52325Issued Bimonthly Requirements for the authors.

7. Sharipova Gulnihol Idiyevna. THE EFFECTIVENESS OF THE USE OF MAGNETIC-INFRARED-LASER THERAPY IN TRAUMATIC INJURIES OF ORAL TISSUES IN PRESCHOOL CHILDREN//Academic leadership. ISSN 1533-7812 Vol:21Issue 1

8. Karshiyeva D.R.,The Importance of Water Quality and Quantity in Strengthening the Health and Living Conditions of the Population//CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES. Voleme: 02 Issue: 05I Oct 28 2021 Page 399-402

9. Zarifova, D. (2023). TEACHING TECHNOLOGY OF THE TOPIC OF PORTRAIT OF THE HUMAN HEAD IN PAINTING. Modern Science and Research, 2(10), 391-393.

10. Karshiyeva D.R.,The Role Of Human Healthy And Safe Lifestyle In The Period Of Global Pandemic-Covid 19//The American Journal of Applied Sciences.Voleme: 02 Issue: 11-15I November 28, 2020 ISSN: 2689-0992. Page 78-81

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.