CC BY
7REFERENCES
1. Bespal'ko V.P.Slagaemye pedagogical technologies - M .; Pedagogy, 2009. - 192 p.
2. Clarín VM Pedagogical technology in the educational process: Analysis of foreign experience. - M .: Knowledge, 2009.-75c.
4. M .In Clarín. learning technology: the ideal and the reality. - Riga, the "Experiment", 2009.
-180s.
5. DG Lewites, Practice Learning modern educational technologies. - M., 2008
7. Puyman SA Pedagogy. - Minsk, 2009. - p.128
8. Zuckerman GA Innovation in the global pedagogy. - Riga, "Experiment", 2008. - 180c.
9. Teaching technology and innovation http://www.ido.edu.ru/ffec/psych/ps13.html
10. Teaching technology http://www.sooro.ru/science-lib/pedsis/7PHPSESSID =i6rpls5ddl
11. Pedagogical Systems and Technologies http://www.smartboard.ru/view.pl? mid=1126873196
12. Interactive Technology in Education (special course) http://www.ioso.ru/distant/ newpteh/intro2.htm
13. New educational technology (Course) http://yesnet.purpe.ru/younteach/ edtehnol.htm
D EVELOPMENT OF STUDENTS' ETHNO-CULTURAL
SKILL
Kassymbekova A. T.
Ubniyazova Sh. A.
Myrzakhmetova A. T.
Sultanbekova S. S.
Казахстан, Алматы, КазНПУ имени Абая
Abstract: Every time we face to ethno-cultural skill in everyday life and in the learning process. This means people knowing their ethnic culture and the other culture can come to an understanding or interact. Formation of ethno-cultural skill takes an integrative knowledge from different sources of information and the ability to solve any question from the ethnic point of view. Our task is to teach the students to interact with another culture without any difficulties. And in this article, this task Input a word in more detail, and more precisely the importance of the formation of ethno-cultural skills of the students in the process of learning a foreign language
Keywords: Ethnic Culture , the student, tolerance
Отандык бшм берудщ этномэдениетпк ерекшелшн ескере отырып, букшэлемдш бшм беру кещстшне ену, гылым мен экономиканы дамыту, ^огам OMÍprnÍ4 бугшп заман талабына сэйкес жацаруы, жастар тэрбиесше байланысты мэселелерге жацаша кезкарастар кажет етш отыр. Бугшп жаhандану Yдерiсi ^огам емiрiнщ барлык саласына:экономика, саясат, мэдениет, тш, бшм, рухани-адамгершшк даму, халыкаралык ^атынастарга эсерш типзш отыр.Осыган орай жаЬандану жэне улттык ынтымактастыкты курметтеу барысында жастар бойындагы кунды касиеттердкелжандылыкты, ултжандылыкты, адамгершшкп калыптастыру мiндетi туындауда. Ол мшдетп юке асырушы мацызды элеуметпк институттыц бiрi-жоFары оку орны. Ендеше, бYгiнгi жоFары мектеп алдында студент жастар бойында жаhандану заманына лайык элемдегi жацаруларFа сэйкес икемдi ойлауды калыптастыру, ана тшне жетiк бола отырып, элемдiк мэдениет пен езге тiлдердi мецгеру жэне тш аркылы ез мэдениетшщ жетютшн езгеге таныту басты мэселе болып отыр.[1]
Казакстанда окушыларFа этномэдени бшм берудщ калыптасуы мен дамуын сез етпес бурын, «этнос», «мэдениет», «этномэдениет», «даFды», «улт», «улттык кундылыктар», «салт-дэстYрлер», «этникалык сэйкестiлiк» жэне т.б. терминдердщ уFымдык децгейлерш, колданылу аясын аныктап алу кажет.
«Этнос» термиш байыргы грек тшнде сез орайына карай <^шр», «топ», «тайпа», «халык» магынасында колданылган, гылыми эдебиетте ХУШ гасырдан берп кезецде керiне бастады. Алгашкы кезде галым-зерттеушшер «этнос» сезiн «тайпа», «улт», тiптен, «нэсш» магынасында колданды. Эшресе, «этникалык» деп келетiн туынды сездщ мэн-магынасы XIX гасырдыц соцына дешнп гылыми ецбектерде бiр iзге тYсе койган жок. ХХ гасырдыц екiншi жартысында эр салалы этнологиялык зерттеулер «этнос» сезшщ аясын едэуiр кецейтп. Атап айтканда, этностардыц тарихи типологиясы (С.А.Токарев), этникалык сана-сезiм (М.Г.Левин), этностьщ биологиялык даралыгы (Л.Н.Гумилев), этностыц ерекшелш (Н.Н.Чебоксаров), этнос мYшелерiнiц эндогамиялык тектестш (Ю.В.Бромлей), этностыц аумактык жэне экономикалык байланысы (В.И.Козлов), этносаралык, синхронды жэне диахронды байланыстардыц мацызы (С.А.Арутюнов), этносаралык кiрiгу немесе ассимиляция (В.К.Гарданов, И.С.Гурвич) т.б. такырып ерiстерi «этнос» сезшщ мэн-магынасын анагурлым терендеттi.
«Мэдениет» терминшщ де гылыми ецбектерде аныктамасы алуан тYрлi. Мэдениет адамзат эрекетiнiц куралы, адам колынан шыккан нэрсе сиякты карапайым пiкiрлерден бастап, когамдагы адамныц коршаган ортага бейiмделуi тудырган биологиядан тыс куралдар мен механизмдер жиынтыгы деп аныктайтын таза абстракциялык тужырымдар мэнiнде де кецiнен колданылып жур.
Мэдениет угымына берiлген аныктамалар мен пшрлердщ кептiгiне карамастан, барлыгына тэн уксастыктары оныц мазмуныныц сабактастыгынан, оныц кундылыктары урпактан урпакка ауысып, жалгасып жаткандыгынан, турактылыгынан керiнедi.
Этникалык; мэдениет бiр этносты екiншiсiнен ажыратып туратын, элеуметтiк емiрдiц кYрделi де кеп аспектш кубылысы, оны тек жалгыз элемент аркылы гана сипаттау мYмкiн емес. Сол себептi, карапайым этникалык белгi жок немесе болуы да мYмкiн емес. Этностыц ерекшелiгi оныц мэдениетшщ барлык децгейлерiмен аныкталады. Этникалык мэдениет кене заманнан бYгiнгi уакытка дейiнгi тYрлi дэуiрлердегi мэдениеттi камтиды.
ДаFды - автоматты тYрде жасауга дейiн жеткiзiлген эрекет; кеп рет кайталау жолымен калыптасады. Окыту процесвде, эсiресе, жалпы оку дагдыларын, пэнаралык мэндегi, жазу дагдыларын калыптастыру кажет. Алгашкыда саналы орындауды кажет ететш iс-эрекет белiктерiнiц кайталап жаттыгудыц нэтижешнде автоматталынуын дагды деп атайды. Дагды санасыз кайталау нэтижесiнде де калыптасатын iс-эрекет болуы мYмкiн. Соныц нэтижесшде ол автоматталган эрекетке айналып, оцай, шапшац эрi дэл орындалып отырады. Дагдыныц физиологиялык негiзi — динамикалык стереотип. Мысалы, алгаш жазып Yйрене бастаган бала бастапкы кезде езшщ барлык козгалыстарын санасымен бакылап, кептеген артык кимылдар жасайды (оныц бет элпел, бYкiл денесi, аяк-колы бiр максатка багытталады), бiраз киналады. Ал жазуга теселген адам ез козгалыстарын байкамайды, оныц орнына жазган нэрсесшщ мазмунына ерекше зейiнiн беледi. Эйткеш, соцгыда жазу дагдысы автоматталынган. [2]
ЖYргiзiлген гылыми-угымдык талдау зерттеуге алган такырыбымыздыц басты категориясы - «этномэдени даFды» тYсiнiгiнiц аныктамасына токталуга мYмкiндiк бередi. Этномэдени даFды кYнделiктi емiрде жэне оку сабактарында ез ултыныц жэне баскаулттардыц этникалык мэдениетi туралы алган бiлiмге негiзделген этникааралык езара тYсiнiстiк пен езара эрекетке дайындыкты керсетедi. Этномэдени дагдыларды калыптастыру алуан тYрлi кездерден бiлiм интеграциясын жэне этникааралык езара эрекеттеспк мiндеттерiн шешу кабiлетiн, окушыларды езiнiц туган мэдениетше, сосын езге мэдениетке ендiрудi максат етедi. Эз мэдениетiнiц кундылыгын баска кундылыкпен бiрлiкте салыстыра отырып, тану баска халыктыц мэдениетiне енуге, этникааралык тYсiну мен диалогка кабiлетiн дамытуга мYмкiндiк тугызады. Этномэдени дагдыларды калыптастыру бшм мазмунына этномэдени компоненттi енпзу аркылы окыту мен тэрбиелеудiц шарты мен тэжiрибенi тасымалдау формасын усынатын бiлiм беру кецiстiгiнде жYзеге асырылуы тиiс. Окушылардыц этномэдени дагдыларды жогары децгейде мецгеруiн сипаттайтын касиетi толеранттылык, сын тургыдан тYсiнуге, езiнiц жэне езгенщ кезкарасына кYдiк тугызуга жэне дэлелдеуге кабшеттшк.[3] Толерантты тулга элемнщ алуан тYрлiлiгiн кабылдауга кабiлеттi тулга. Толеранттылыкты курайтын кагидаларга мыналар жатады: этника-аралык карым-катынастагы кундылыктардыц, кезкарастардыц демократиялык жYЙесi; баска мэдениетiмен, санасымен, салт-дэстYрiмен адамды кабылдай бiлу; устамдылык пен келюм негiзiнде баска улт екiлдерiмен езара эрекетке психологиялык дайындык. Сондыктан 1995 жылгы 16 карашада ЮНЕСКО-га мYше елдер кабылдаган «Толеранттылык принциптершщ Декларациясында» бiлiм беру саласында толеранттылык идеясын насихаттауга басымдык берiлген. Педагогика гылымында оныц саласы ретiнде «толеранттылык педагогикасы» даму Yстiнде, онда толеранттылыктыц мэнiн зерттеу жэне оны элеуметпк норма, элеуметтiк кундылык ретiнде практикага ендiруге негiзгi кецiл белiнедi. Казакстан
Республикасыньщ «Бшм туралы» Зацында, «Казахстан Республикасында бiлiм берудi дамытудыц 2005-2010 жылдарга арналган Мемлекеттiк багдарламасында» казакстандык патриотизмге, толеранттылыкка, биiк мэдениетке, адам кукыктары мен бостандыктарын курметтеуге тэрбиелеу отандык бiлiм беру жYЙесiшц негiзгi мiндеттерi ретiнде кврсетiледi. Ягни, бiлiм беру мазмуны адамдардыц нэсш мен ултынан, мэдени жэне конфессиональдык белгiлерiнен тэуелсiз олардыц арасындагы взара тYсiнiстiк пен ынтымактастыкка, тулганыц жалпыадамзаттык касиеттерш калыптастыруга ыкпал етуi тию. «Толеранттылык» (лат. «Ш1егапйа» - шыдам, твзiм) терминiне шет тiлдерi свздшнде екi магынада тYсiнiктеме берiледi: 1) бiр нэрсеге, бiреуге твзiмдiлiк, твзу, шыдау; 2) биологиялык, медициналык тургыда -иммундык реакцияныц жартылай немесе толыктай болмауы, ягни организмнщ ауруга карсы туратын антиденелер шыгару кабшетшщ болмауы. Ал педагогикалыксвздiктерде бул угымга «кайсыбiр жагымсыз факторга жауап эрекетпц болуы не бэсецсуц оныцэсершен сезпштштщ твмендеушщ нэтижесi» деген аныктама бершедь Этникалык толеранттылыктыц мэнi - баска улт вкшдершщ сырткы тYрiн, ойлау жYЙесiн, взiндiк улттык, мэдени ерекшелштерш, ю-эрекетiн принциптi тYрде кабылдай алуда. Этникалык толеранттылык адамныц тулгалык касиетi болып табылады, сонымен бiрге ол калыптасу барысында маманныц кэшби кажеттi касиетiне трансформацияланады. Сондыктан, философиялык, педагогикалык-психологиялык тургыда этникалык толеранттылык феноменш жэне тулгааралык карым-катынаста оны юке асыру механизмдерiн талдау бiзге этникалык толеранттылыкты студенттердщ кажеттi касиетi ретшде карастыруга мYмкiндiк бередi. Этникалык толеранттылыкты калыптастыру процесшщ формасы мен мазмуны педагогикалык шарттар жYЙесiмен сипатталады. Олардыц шшен бiз бiлiмдер калыптастыруды бвлш кврсетемiз. Бул дегенiмiз - окушылардыц этникалык толеранттылык феноменшщ мэндiк жэне мазмундык аспектiлерi, эртYрлi бiлiмдер саласы аясында осы кубылысты окып-уйренудщ ерекшелштер^ толеранттылык проблемасыныц дамуы мен калыптасуы туралы бшмдерш жетiлдiру, окушыларга кундылык багдар калыптастыру. Ал бул вз кезегшде этникалык толеранттылыктыц этикалык принциптерш мецгеруге жэне практикалык iс-эрекет пен карым-катынаста колдануга багытталган кызыгушылыктар, мотивтер, багалар, мiнез-кулык нормаларын; рухани-iскерлiк карым-катынас эдiстерi мен тэсiлдерiн вз безмен табу жататын этникалык толеранттылыкты калыптастыру процесшщ практикалык-мшез-кулыктык жагын кврсететiн толеранттылык тулгааралык катынастыц iскерлiктерi мен дагдыларын; баска улт вкiлiмен тец дэрежелi диалогка, оны тутастай сыни тургыдан тYсiнуге эмоционалды-ерiктiк дайындыктан туратын толеранттылык багдарын калыптастыруы тиiс. Педагогикалык шарттар кешеш этникалык толеранттылыкты калыптастырудыц эдютемелш жагын сипаттайтын оку-тэрбие жумысыныц уйымдык формаларыныц жиынтыгын кузыреттшктердщ (дYние туралы бшмдер, жагдаятты тYсiну) даму децгешмен аныкталады. Осы кузыреттiлiктердi бвлiп кврсету аркылы оларга сэйкес кэсiби мiндеттердi аныктау мYмкiн болады. Баскаша айтканда мiндеттердiц екi тобын (элеуметпк-мэдени кузыреттiлiктердi дамыту бойынша кэсiби мiндеттер, прагматикалык кузыреттiлiктердi дамыту бойынша кэшби мiндеттер). Крйылган максатка жету Yшiн, ягни этникалык толеранттылыкты калыптастыру Yшiн бул мiндеттер вз децгейiнде юке асырылуы тиiс.
Этномэдени дагдыларды калыптастыруга багытталган оку YДерiсiнiц взiндiк ерекшелш окушыларга теориялык бiлiмнiц аксиологиялык магынасын мецгерумен сипатталады. Бул мiндеттi шешу взiнiц жэне басканыц мэдениетiнiц мэнш танымды ашып кврсететiн, мэденикундылыктарды тацдауды жYзеге асыруга мYмкiндiк беретiн рефлексияга кабiлеттiлiктi дамытусыз мYмкiн емес. Бшм беру ортасында мэдениетаралык катынас экскурсия, окудан тыс iс- шараларда баска мэдениет вкiлдерiмен арнайы кездесу уйымдастыру жолымен мYмкiн болады. Этномэдени дагдылар мэдениетаралыкпен взара байланыста - бул калыптасатын тулгалык 5 касиет, оныц мазмуны взiнiц этникалык тиiстiлiгiн; взшщ iс-эрекетiнде араласатын мэдениет арасындагы уксастык пен айырмашылыкты квру бiлiктiлiгiн, взшщ этникалык мэдениет туралы бiлiмiн колдану кабiлеттiлiгiн; этномэдени устамдылыгын; эмпатияны элементарлы саналы туинуЦ41
Казiргi уакытта Казакстанда бiлiм берудiц взiндiк улттык Yлгiсi калыптасуда. Жаца бiлiм парадигмасы бiрiншi орынга баланыц бiлiм, бiлiгiн, дагдысын бiлiм алу аркылы дамуын койып отыр. Окушылардыц бiлiм, бiлiк, дагдыларын мецгеруш жетiлдiру, ой-врiсiн туракты кецейту. кабiлетiн дамыту, даралап, саралап окыту сиякты кагидаларды жетекшi орынга шыгарады.
ПАЙДАЛАНГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1. Концепция Этнокультурного образования в Казахстане // Казахстанская правда, август, №7.1996
2. Эбшдина С.К ' К,азацстанда оцушыларга этномэдени бтм берудщ цалъттасуы мен дамуы'' п.г.д. гылыми дэрежесш алу Yшiн дайындалган диссертацияныц авторефераты. 12-13 б.
3. Н.Э.Назарбаев «Элеуметпк-экономикалык жацгырту - ^азакстан дамуыныц басты багыты» атты Жолдауы. Астана, 2012.-42.
4. Формирование толерантной личности в полиэтнической образовательной среед /Под ред. В.Н.Гурова и др. - М.: Педагогическое общество России, 2004
