CC BY
7
УДК 619:616.153.284:612.32
ДЭСТРУКТЫУНЫЯ ЗМЕНЫ У СТРУКТУРНА-ФУНКЦЫЯНАЛЬНАЙ АРГАН1ЗАЦЫ1 М1КРАЦЫРКУЛЯТОРНАГА РЭЧЫШЧА СЛ1З1СТАЙ АБАЛОНК1 РУБЦА КАРОУ
ПРЫ КЕТОЗЕ
Г. А. ТУМ1ЛОВ1Ч
УА «Гродзенск дзяржауны аграрны утверстэт», г. Гродна, Рэспублжа Беларусь, 230008, e-mail: tumilovich-ggau@mail.ru
Паступтаурэдакцыю (10.02.2020)
Адным з важных фактарам росту рэнтабельнасц вытворчасц жывёлагадоучай прадукцып у Рэспублщы Беларусь з'яуляецца павышэнне прадуктыунасц сельскагаспадарчых жывёл пры зтжэнт выдаткау на утрыманне, кармленне, кармавыя дадатю, ветэрынарныя мерапрыемствы i г.д. Гэтага можна дасягнуць, не тольк укараняючы новыя тэхшчныя i тэхналагiчныя рашэнт, але i шляхам далейшага сктэматычнага даследавання марфафункцыянальнай дзейнасц розных органау i сктэм органау прадуктыуных жывёл. У першую чаргу гэта тычыцца органау стрававання, вывучэнне i даследаванне яюх будзе спрыяць больш рацыянальнай аргатзацын утрамання, кармлення i эксплуатацын сельскагаспадарчых жывёл.
Вызначаны шэраг структурна-функцыянальных змяненняу у аргатзацын гемамжрацыркуляторнага рэчышча рубца кароу пры хратчнай i вострай формах кетозу: у артэрыёлах i артэрыях - пашырэнне сярэдняй абалонт (медып) сцент на фоне звужэння прасвету, з дэструктыунъlмi зменамi эндатэлiяцътау; увенулах i венах -станчэнне сценш з пашырэннем прасвету, застойнымi з'явамi i памяншэннем вышыт эндатэлiяцътау; у капыярах - павелiчэнне дыяметра, што связана з пашырэннем прасвету, стазам крывi, яе дэпашраваннем i развщцём капiляратрафiчнай недастатковасщ. Усе вышэй пералiчаныя структурна-функцыянальныя змены паказваюць на выяуленую перабудову гемамжрацыркуляторнага рэчышча, якую можна вылучыць у асобнае патагенетычнае звяно марфафункцыянальных змяненняу пры ацыдозна-кетозных станах у высокапрадуктыуных малочных кароу.
Ключавыя словы: карова, рубец, слЫстая абалонка, кетоз, абмен рэчывау, мжрацыркуляторнае рэчышча, артэрыёла, венула, капыяр, марфалогiя, марфаметрыя, капiляратрафiчная недастатковасць.
One important factor in the growth of profitability of livestock production in the Republic of Belarus is to improve the productivity of farm animals while reducing the costs of maintenance, feeding, feed additives, veterinary measures etc. This can be achieved not only by introducing new technical and technological solutions, but also by further systematic research into morpho-functional activity of various organs and organ systems of productive animals. In particular this applies to the digestive system, research into which will contribute to a more rational organization of keeping, feeding and maintenance of livestock.
We have identified a number of structural and functional changes in the organization of microcirculation bloodstream of rumen of cows with chronic and acute forms of ketosis: in arterioles and arteries - expansion of middle coat (media) of the wall on the background of narrowing of the lumen, with destructive changes in endothelium cells; in venules and veins - the thinning of wall with lumen extension, stagnation and decreased height of endothelium cells; in capillaries - increased diameter, that is associated with the expansion of lumen, blood stasis, its deposition and development of capillary-trophic failure. All of the above structural and functional changes suggest expressed rearrangement of microcirculation bloodstream, which can be recognized as a separate pathogenic link in morpho-functional changes during the acidosis and ketosis in high producing dairy cows.
Key words: cow, rumen, mucosa, ketosis, metabolism, microcirculation bloodstream, arteriole, venule, capillary, morphology, morphometry, capillary failure.
Увядзенне
Адным з важных фактарау росту рэнтабельнасщ вытворчасщ жывёлагадоучай прадукцыи у Рэспублщы Беларусь з'яуляецца павышэнне прадуктыунасщ сельскагаспадарчых жывёл пры зшжэнш выдаткау на утрыманне, кармленне, кармавыя дадатю, ветэрынарныя мерапрыемствы i г.д. Гэтага можна дасягнуць, не толью укараняючы новыя тэхшчныя i тэхналапчныя рашэнш, але i шляхам далейшага сютэматычнага даследавання марфафункцыянальнай дзейнасщ розных органау i сютэм органау прадуктыуных жывёл. У першую чаргу гэта тычыцца органау стрававання, вывучэнне i даследаванне яюх будзе спрыяць больш рацыянальнай аргашзацып утрамання, кармлення i эксплуатацып сельскагаспадарчых жывёл [7, 8; 10; 11; 14].
Стрававальная сютэма жывёл валодае цэлым шэрагам важных уласщвасцяу, што дазваляе найбольш поуна раскрыць заканамернасщ шматузроуневай аргашзацып i рэгуляцып функцый [2; 9; 12]. Полiфункцыянальная дзейнасць страушкава-юшэчнага тракту забяспечваецца трыма кампанентамк высокааргашзаваным крывяносным рэчышчам з штэншунай гемацыркуляцыяй, добра развггым штрамуральным нервовым апаратам i мясцовымi эндакрыннымi элемешаш [5; 9; 15].
Праблема кампенсаторна-прыстасавальнай рэакцып нервовай сютэмы i мшрацыркуляторнага рэчышча на уздзеянне экза- i эндагенных фактарау з'яуляецца самастойнай марфалапчнай праблемай. Ад вывучэння дынамт структурных пераутварэнняу элементау мшрацыркуляторнага рэчышча, залежыць магчымасць далейшай ^mb^^^n абарачальных паражэнняу тканак, органау i сютэм, iх паспяховае лячэнне, юраванне працэсамi кампенсацыи i рэгенерацып. Веданне мехашзмау i
зaкaнaмеpнaсцяy дынамш мapфaлaгiчных змен элементay мiкpaцыpкyлятоpнaгa pэчышчa, y дачынент да ветэpынapнaй пpaктыкi, важна для paзyмення пpaцэсay pyбцовaгa стpaвaвaння, з якiм звязана двyхбaковaя пpaнiкaльнaсць, шмaтpaзовыя пеpayтвapэннi, y тым лiкy бiялaгiчныя, бiяхiмiчныя i дэтаксшацыйныя [2; 6; 16; 17]. Утвapэнне i yсмоктвaнне лятучых тлустых кiслот y пеpaдстpayнiкy цесна звязана з ^аду^в^т^ю жывёл, у ^ыхват^с^ з yтвapэннем тлушчу малака жуйных жывёл. Ад стyпенi paзвiцця тканкавых кaмпaнентay слiзiстaй aбaлонкi pyбцa, у тым лшу ад мiкpaцыpкyлятоpнaгa pэчышчa, залежыць iнтэнсiyнaсць пpaцякaння пpaцэсay усмоктвання, экскpэцыi i сaкpэцыi [6; 8; 11; 13; 16; 17].
Miкpaцыpкyлятоpнaе pэчышчa вapтa paзглядaць не як мехашчную суму aнaтaмiчнa pозных сасудзютых элементay, а як складаны функцыянальны комплекс, дзейнасць якога - неабходная yмовa нapмaльнaгa iснaвaння [3; 4; 11; 12]. Вучэнне аб будове тэpмiнaльнaгa сасудзютага pэчышчa yяyляе сабой той paздзел мapфaлогii, у яюм цесна пеpaплецены стpyктypныя i функцыянальныя аспекты. Apхiтэктонiкa тэpмiнaльнaгa сaсyдзiстaгa pэчышчa i будова яго асобных кaмпaнентay функцыянальна aктыyнaя i надзвычай зменлiвaя [3; 9].
Кaпiляpнaя сетка paней за iншыя стpyктypныя элементы pэaгyе на змяненне Умоу iснaвaння. Гэта дае падставу выкapыстоУвaць пaкaзчыкi будовы кaпiляpных сетак для вызначэння мapфaлaгiчнaгa сyбстpaтa абменных пpaцэсay як у ноpме, так i пpы патолаги. Выключная цiкaвaсць да вывучэння са-сyдзiстaй сiстэмы aбyмоУленa як яе pоляй у жыццядзейнaсцi тканак, оpгaнaУ i apгaнiзмa y цэлым, так i значнай pоляй у патагенезе paзвiцця паталогй стpaвaвaльнaгa тpaктy [2; 3; б; 11].
Комплексны падыход да вывучэння стpyктypных i функцыянальных aсноУ мiкpaцыpкyляцыi набывае aсaблiвa важнае значэнне ва yмовaх паталогй, кaлi y apгaнiзме пад уплывам экстpэмaльных фaктapay пapyшaеццa дзейнасць pэгyлятоpных сютэм i paзвiвaеццa хвapобa. Miкpaцыpкyлятоpнaя сютэма па клiнiчных нaзipaннях, зayсёды pэaгyе на yздзеянне патагеннага фaктapy як адзшая цэлас-ная сiстэмa. Гэта, мабыць, можна paстлyмaчыць тым, што сасуды мiкpaцыpкyлятоpнaгa pэчышчa пpымaюць на сябе пеpшы Удap патагеннага фaктapy i пеpшымi забяспечваюць той щ iншы сaсyдзiсты адказ оpгaнa або тканю [12; 15].
Усё пеpaлiчaнaе дазваляе paзглядaць пpaблемy мapфaлaгiчных змяжнняу элементay гемaмiкpaцыpкyлятоpнaгa pэчышчa як вельмi актуальную, якая зaкpaнaе цэлы шэpaг фундаментальных aгyльнaбiялaгiчных пpaблем.
Мэта paботы - вызначыць aсaблiвaсцi стpyктypнa-фyнкцыянaльнaй apгaнiзaцыi мiкpaцыpкyлятоpнaгa pэчышчa слiзiстaй абалоню pyбцa пpы пapyшэннi абмену pэчывay.
Асноуная частка
Maтэpыялaм для псталапчных дaследaвaнняy слyжылi Узоpы сценак pyбцa y pозных яго yчaсткaх. Maтэpыял aдбipayся y пеpaддзвеp'i, зводзе i сляпых выступах дapсaльнaгa i вешральнага мяшкоу у высокaпpaдyктыyных кapоУ 2-5-й лактацьи з пpaдyктыyнaсцю больш за 25 лiтpay у сyткi. npbi aдбоpы мaтэpыялy iмкнyлiся да макамальнай стaндapтызaцыi пpэпapaтыyных пpaцэдyp пpы фшсацып, пpaводцы, зaлiвaннi, пaдpыхтоУцы пapaфiнaвых i кpыястaтных зpэзay. Aдбоp пpоб pyбцa пpaводзiлi не пазней 10-15 мш. пасля yскpыцця бpyшной полaсцi жывёл. Maтэpыял пaпяpэдне фiксaвayся y 10-12 %-х paствоpaх нейтpaльнaгa фapмaлiнy. Затым зaлiвaлi y пapaфiн i aжыццяyлялi Унiфiкaвaнyю пpaводкy. Зpэзы тayшчынёй 5-8 мкм pыхтaвaлi на paтaцыйным мiкpaтоме МПЗ-2, МС-2. Для ^авядзення мapфaлaгiчных дaследaвaнняy yжывaлi aфapбоУкy - гематаксшш-эазшам, па Ван Гiзaнy. Для a^a^yri дадзеных выкapыстоУвaлi сiстэмy мiкpaскaпii з кaмп'ютapнaй пpaгpaмaй «Altami Studio», якая yключaе мiкpaскоп ЛАМА М1КМЕД - 2, кaляpовyю фотaкaмеpy D. S. P. 7S/73 SERIES.
Дaследaвaлi наступныя aсноУныя мapфaметpычныя пapaметpы сaсyдay мiкpaцыpкyлятоpнaгa pэчышчa: дыяметp пpaсветy (yнyтpaны) сасуда - Dпp, дыяметp (вонкавы) сасуда - Dс, тayшчыня сценю сасуда - Тст. 1ндэкс ^p^rarn вылiчвaлi як стayленне тayшчынi сценю сасуда да дыяметpa яго ^асвету (IK = Тст/Dпp).
Miкpaцыpкyлятоpнaе pэчышчa слiзiстaй aбaлонкi pyбцa кapоУ вывyчaлi метадам iмпpэгнaцыi кpывяносных сaсyдay азотнаюслым сpэбpaм па БiльшоУскaмy-Гpосy y мадэфшацыи Б. I. ЛaУpэнцьевa, Расказавай i В. В. Ку^ышнаву. Функцыянальны стан мiкpaцыpкyлятоpнaгa pэчышчa pyбцa aцэньвaлi па наступных пapaметpaх, а менaвiтa: за адзш кaпiляp пpымaлi фpaгмент кaпiляpнaй сети, якая не мае бакавых гaлiнaвaнняУ; шчыльнасць кaпiляpay вызнaчaлi як адносную велiчыню, якая хapaктapызyе гушчыню paзмеpкaвaння кaпiляpay у абалонках pyбцa, pоyнyю колькaсцi кaпiляpay, аднесеную да адзшю плошчы (пуд). Колькасную ацэнку кaпiляpызaцыi pyбцa кapоУ пpaводзiлi з выкapыстaннем методыкi С. М. Блшкова i iнш. [1] па фоpмyле: Lo = 2nc; пс = Nc/2a, дзе Nс - лш pэшт
сасудау у межах сетю; пс - шчыльнасць рэшт капшярау на 1 мм2; а - плошча зрэзау, якая пакрыта сеткай; Lo - даужыня капшярау на 1 мм.
Патамарфалагiчнымi i гiсталагiчнымi метадамi даследаванняу устаноулена, што пры развiццi ктшчных (хранiчнай i вострай) формау кетозу у высокапрадуктыуных кароу адзначалi структурна-функцыянальныя змены у слiзiстай абалонцы рубца. Пры субклiнiчных формах кетозу выразных змен у структуры тканкавых элементау гемамiкрацыркуляторнага рэчышча невыяулена. У кароу з вострай формай кетозу у ^зютай абалонцы рубца выяулялюя патамарфалагiчныя прыкметы, ха-рактэрныя пераважна для вострага катаральнага запаленчага працэсу, а пры храшчнай форме - для катаральна-склератычнага запалення. Ступень змяненняу у арганiзацыi мiкрацыркуляторнага рэчышча рубца залежыла ад характару цячэння, мехашзму развiцця i ступенi уздзеяння этыялагiчнага фак-тару на тканкавыя кампаненты слiзiстай абалонкi рубца.
Гемамшрацыркуляторнае рэчышча кароу з вострай формай кетозу мела шэраг структурна-функцыянальных асаблiвасцяy. Устаноулена перапауненне крывяносных сасудау, якое было адзначана у ^зютай абалонцы. Выяулены ацёк сценак кровяносных сасудау i калясасудзiстых тканак.
а - эндатэл1яльная высцiлка сасуда захавана, колькасць пашкоджаных эндатэл1яцытау нязначная, адзначаецца павель чэнне знешняга дыяметра за кошт патаушчэння медып i памяншэння унутранага дыяметра артэрып пры храшчнай форме кетозу; б - на фоне вострай формы кетозу выяуляецца значнае патаушчэнне медып, павел1чэнне колькасщ пашкоджаных эндатэлiяцытаy артэрып, якое выяулялася у неаднастайнасщ эндатэлiяльнай высцiлкi; в - адзначаецца зшжэнне шчыль-насщ капшярау з фарм1раваннем безсасудистых участкау, дэфармацыя сценю прэкашлярау у сл1з1стай абалонцы рубца на фоне вострай формы кетозу; г - дэфармацыя i спазм сценю сасудау паказвае на парушэнне гемамкрацыркуляцып на фоне вострай формы кетозу. Узрост: а, в, - 4 гады; б, г - 3 гады. Фарбавальтк: а, б - гематаксшш-эазш; в, г -1мпрэгнацыя азотнаюслым срэбрам па В. В. Купрыянаву. Мжрафота. Altami studio. Пав.: а - 28; б - 40; в - 400; г - 280. Мал. 1. Дэструктыуныя змены гемамжрацыркуляторнага рэчышча сл1з1стай абалоню рубца у кароу з розным1 формам! клшчнай праявы кетозу
У жывёл з больш цяжкай формай развщця захворвання устаноулена, акрамя ацёку, шфшьтрацыя слiзiстай абалонкi лiмфацытамi i лейкацытамь Часта сярод шфшьтратау выяулялюя эазшафшы. На-яунасць апошнiх сведчыла аб транслакацьн мшрааргашзмау праз пашкоджаны сл!зюты пласт. Артэрыяльныя сасуды слiзiстай абалоню рубца 6ыл! выразна паунакроуныя. Таушчыня сценак артэрыёл i артэрый павялiчвалася за кошт ацёку i пдрафшьных рэакцый. У сувяз! з узрастаннем ге-
мадынамiчнага напружання у артэрыяльнай сiстэме узраст^ рэзютыуныя уласщвасщ артэрыялярнага кампанента гемамшрацыркуляторнага рэчышча. Адзначалася звiлiстасць артэрыёл i прэкапшярау.
Пры хранiчнай форме цячэння кетозу адзначаецца павелiчэнне таушчын сярэдняй абалонкi у артэрыёл з дакладным адрозненнем у параунант з групай здаровых жывёл. Паралельна з памяншэн-нем ёмiстасцi артэрыялярнага рэчышча, узрастаннем яго рэзютыуных уласщвасцяу павялiчвалiся прыкметы эндатэлiяльнай дысфункцыi. Разам з ацёкам мела месца шфшьтрацыя сасудзiстых сценак лiмфацытамi i полiнуклеярнымi клеткамi. Гладкамышачныя клеткi павялiчвалiся у памеры за кошт гшертрафи (мал. а).
У гемамшрацыркуляторным рэчышчы пры хранiчнай форме цячэння кетозу адзначаецца значнае звужэнне прасвету артэрыёл i прэкапшярау, пашырэнне венул. Многiя артэрыёлы мелi нераунамерны прасвет i закрытыя прэкапiлярныя сфшктары. У сувязi са знiжэннем на 35,25 % шчыльнасщ капiлярнага рэчышча на псталапчных прэпаратах вызначалiся невялшя безсасудзiстыя зоны (мал. в). Пры вывучэнн yзаемасувязi памiж параметрамi даследавання гемамшрацыркуляторнага рэчышча усталявана зваротная карэляцыйная сувязь памiж шчыльнасцю капшярау i iх дыяметрам, а таксама памiж прасветамi артэрыёл i венул. На фоне звужэння прасвету артэрыёл адзначаецца значнае пашырэнне прасвету венул, што вызывае запавольванне вянознага крывацёку i дэпанiраванне знач-ных аб'ёмау перь^рычнай крывi (мал. г).
Патамарфалагiчныя змены сасудау мiкрацыркуляторнага рэчышча адпавядаюць марфаметрычным дадзеным. Пры марфаметрычным даследаваннi артэрыёл вызначана павелiчэнне знешняга дыяметра i памяншэнне унутранага на фоне павелiчэння унутранага i знешняга дыяметра венул з адначасовым патанчэннем iх сценю (табл. 1).
Таблща 1. Марфаметрычная характарыстыка элементау мжрацыркуляторнага рэчышча пераддзвер'я рубца кароу пры клЫчных формах праяулення кетозу
Показатель Групы жывёл
ЗЖ, п=6 ХФК, п=6 ВФК, п=6
артэрыёлы
Дыяметр прасвета, мкм 10,79±0,38 8,83±0,47 7,45±0,44
Таушчыня сярэдняй абалоню, мкм 10,47±0,29 11,36±0,52 11,82±0,31**
Таушчыня сценю, мкм 17,52±0,62 18,69±0,76 19,73±0,81*
1ндэкс Кернагана 0,615±0,012 0,477±0,019 0,377±0,028
Вышыня эндатэл1яцыта, мкм 5,05±0,10 5,13±0,07 5,41±0,05*
Удзельная вага пашкоджаных эндатэл1яцытау, % 2,78±0,09 7,35±0,17*** 26,59±0,05***
катляры
Дыяметр прасвета, мкм 4,68±0,04 4,83±0,07 5,07±0,06**
Таушчыня сценю, мкм 1,95±0,05 1,92±0,06 1,86±0,04
1ндэкс Кернагана 0,583±0,003 0,397±0,005 0,366±0,004
венулы
Дыяметр прасвета, мкм 20,04±0,85 21,23±0,96 25,27±1,24**
Таушчыня сценю, мкм 4,41±0,06 4,32±0,27 3,97±0,32
1ндэкс Кернагана 0,220±0,009 0,203±0,011 0,157±0,016
Вышыня эндатэл1яцыта, мкм 2,12±0,10 2,19±0,08 2,17±0,06
Удзельная вага пашкоджаных эндатэл1яцытау, % 5,94±0,08 15,29±0,19*** 34,28±0,78***
Заувага: ЗЖ - здаровыя жывёлы; ХФК - храшчная форма кетозу; ВФК - вострая форма кетозу; ***Р<0,001; **Р<0,01; *Р<0,05 - у адносшах да здаровых жывёл.
Пры правядзенш марфаметрып тканкавых элементау сасудау устаноулена, што у кароу з хранiчнай i вострай формамi кетозу таушчыня медып у артэрыёлах даставерна павялiчылася на 7,86 % i 11,41 % (Р<0,01). Пры гэтым адзначана значнае памяншэнне унутранага дыяметра артэрыёл у кароу з храшч-най формай кетозу на 25,58 %, у кароу з вострай формай кетозу - на 30,95 % (табл. 1). У названых раней групах жывёл адзначаецца парушэнне артэрыяльнага кровазабеспячэння, якое выяуляецца у звужэнш прасвету сасуда на фоне патаушчэння яго сценю. На непаунавартасць артэрыяльнага кровазабеспячэння паказвае памяншэнне шдэкса Кернагана, яю у артэрыёлах кароу з храшчнай i вострай формамi кетозу быу вышэй на 22,41 % i 38,65 %, чым у здаровых жывёл. У структуры гемакапшярау выяулена змена таушчыт сценкi i прасвету. Устаноулена прамая залежнасць памiж ступенню па-рушэння абмену рэчывау у жывёл i характарам структурных пераутварэнняу гемакапiляраy. У кароу з вострай формай кетозу выяулены найбольшы прасвет капiляраy i найменшая таушчыня сценю. Такiя
структурныя пераутварэнш прыводзяць да парушэння функцыянавання гемакапiляраy, на што пака-звае вдэкс Кернагана. Гэты паказчык адлюстроувае прапускную здольнасць мiкрацыркуляторнага рэчышча. Кат яна надзвычай высокая, то гэта прыводзiць да гемастазу у капшярах, а далей у посткапiлярах i венулах, i як вынiк мшрацыркуляторная недастатковасць.
У венулярным рэчышчы таксама устаноулена парушэнне працэсау мiкрацыркуляцыi. У кароу з вострай формай праявы кетозу устаноулена цесная карэляцыйныя сувязь з пашырэннем прасвету вены, адбываецца станчэнне яе сценкi. Устаноулена, што прасвет вен у кароу з храшчнай i вострай формамi кетозу перавышау такi у здаровых жывёл на 5,61 % i 20,69 % (Р<0,01), а таушчыня сценкi саступала на 8,11 % i 9,97 % адпаведна. Усё гэта сведчыла аб тым, што у сасудзiстым рэчышчы слiзiстай абалонкi рубца адбывалюя працэсы рэмадэлiравання, накiраваныя на павелiчэнне су-працiyляльнасцi i памяншэнне прапускной здольнасцi, што у вышку спрыяла парушэнню арганнага крывацёку (мал. а i б).
У эндатэлiяльным пласце сасудау мiкрацыркуляторнага рэчышча адзначана павелiчэнне вышынi эндатэлiяцытаy. Больш выразныя змены былi адзначаны у артэрыёлах. Вышыня эндатэлiяцытаy у здаровых кароу склала 5,05±0,10 мкм, што на 1,56 % i 6,54 % (Р<0,05) менш, чым у кароу з храшчнай i вострай формамi кетозу. Гэта тлумачыцца развiццём запаленчага ацёку. У залежнасцi ад ступеш цяжкасцi цячэння запаленчага працэсу у эндатэлiяльных клетках артэрыёл узрасталi дыстрафiчныя змены, якiя суправаджалiся павелiчэннем удзельнай вап пашкоджаных эндатэлiяцытаy. Удзельная вага пашкоджаных эндатэлiяцытаy у артэрыёлах кароу з храшчнай i вострай формамi кетозу перавы-шала кантроль у 2,64 разы (Р<0,001) i 9,56 раз (Р<0,001) адпаведна. У венулах адзначаецца памяншэнне вышынi эндатэлда, што звязана з пашырэннем прасвету венул i застойнымi з'явамi у венулярным рэчышчы.
З улшам таго факту, што эндатэлiй сасудау ажыццяуляе сiнтэз бiялагiчна актыуных субтанцый, якiя прымаюць удзел у рэгуляцып жыццёва важных працэсау арганiзма, у тым лшу сiнтэзу аксiду азоту (N0), яю спрыяе рэлаксацыи гладкамышачных клетак сасудау, можна выказаць здагадку, што парушэнне структуры эндатэлiяцытаy выклiкае памяншэнне сiнтэзу аксщу азоту i тым самым спрыяе пагаршэнню спастычных працэсау мышачнай абалоню сасудзiстай сценкi, што прыводзiць да больш выразнага звужэння прасвету артэрый.
Таблща 2. Марфаметрычныя дадзеныя знешняга дыяметра элементау гемамiкрацыркуляторнага рэчышча пераддзвер'я рубца кароу пры клШчных формах праяулення кетозу
Показатель Групы жывёл
ЗЖ, п=6 ХФК, п=6 ВФК, п=6
дыяметр артэрыёл, мкм 41,83±1,29 41,01±1,36 41,91±1,31
дыяметр прэкатлярау, мкм 10,04±0,39 9,53±0,37 10,83±0,52
дыяметр кашлярау, мкм 5,98±0,17 7,13±0,19* 7,95±0,27***
дыяметр посткатлярау, мкм 13,67±0,28 16,28±0,32*** 19,26±0,26***
дыяметр венул, мкм 28,86±0,26 29,87±0,32* 33,21±0,39***
шчыльнасць кашлярау на 1 мм2 395,81±9,27 317,39±7,94 253,88±7,85
Заувага: ЗЖ - здаровыя жывёлы; ХФК - хратчная форма кетозу; ВФК - вострая форма кетозу; ***Р<0,001; **Р<0,01; *Р<0,05 - у адносшах да здаровых жывёл.
Праведзена вымярэнне знешняга дыяметра элементау гемамшрацыркуляторнага рэчышча для вызначэння змяненняу структурна-функцыянальнай арганiзацыi. Выкарыстанне для апiсання струк-турна-функцыянальных змяненняу мшрацыркуляторнага рэчышча такога паказчыка, як знешш ды-яметр, аказалася дастаткова iнфарматыyным. Пры аналiзе дыяметра артэрыёл рубца кароу з храшчнай формай кетозу ён быу зшжаны на 1,96 %, пры вострай форме - на 0,19 % (табл. 2). Адзначаны участю цыркулярнага звужэння прасвету дадзеных сасудау. У жывёл з вострай формай кетозу у прэкапшярах адзначаецца пашырэнне унутранага i знешняга дыяметра, якi склау 10,83±0,52 мкм, што на 7,29 % i 12,01% (Р<0,05) больш, чым у здаровых жывёл i з храшчнай формай кетозу. Празмернае пашырэнне прасвету на фоне патанчэння сценю прэкапшярау прыводзiць да дэфармацып (мал. в). Дыяметр капiляраy у здаровых жывёл быу роуны 5,98±0,17 мкм i статыстычна даставерна быу меншы, чым у жывёл двух аналiзуемых груп на 16,12 % (Р<0,05) i 24,77 % (Р<0,001). Павелiчэнне дыяметра капiляраy звязана з пашырэннем iх прасвету, стазам крыв^ яе дэпанiраваннем i развiццём капiляратрафiчнай недастатковасцi. Дыяметр посткапiляраУ i венул раунамерна павялiчваyся з аб-вастрэннем формы цячэння захворвання.
Развiццё вострых запаленчых працэсау у слiзiстай абалонцы прыводзiць не толькi да структурных змен, але i да змен функцыянальных (колькасных) у мiкрацыркуляторным рэчышчы. Пра гэта
сведчыць памяншэнне шчыльнасщ гемакапшярау. Шчыльнасць капшярнага рэчышча на 1 мм2 ^зютай абалонкi рубца у здаровых жывёл склала 395,81±9,27, што значна саступала жывёлам до-следных груп на 19,81 % i 35,85 % адпаведна. Усе вышэй пералiчаныя характарыстыю названых даследаваных параметрау сведчаць аб пагаршэнш кровазабеспячэння слiзiстай абалонкi рубца, развщщ гiпаксii тканкавых элементау, што непасрэдна аказвае уплыу на функцыянальны стан стра-вавальнай сiстэмы высокапрадуктыуных малочных кароу.
Заключэнне
Такiм чынам, адзначаны шэраг структурна-функцыянальных змяненняу у аргашзацьп гемамiкрацыркуляторнага рэчышча рубца кароу пры хранiчнай i вострай формах кетозу: у артэрыёлах i артэрыях - пашырэнне сярэдняй абалонкi (медыи) сценкi на фоне звужэння прасвету, з дэструктыуныш зменамi эндатэлiяцытаy; у венулах i венах - станчэнне сценкi з пашырэннем прасвету, застойнымi з'явамi i памяншэннем вышынi эндатэлiяцытаy; у капiлярах - павелiчэнне дыяметра, што связана з пашырэннем прасвету, стазам крыв^ яе дэпанiраваннем i развiццём капiляратрафiчнай недастатковасцi. Усе вышэй пералiчаныя структурна-функцыянальныя змены паказваюць на выяуленую перабудову гемамiкрацыркуляторнага рэчышча, якую можна вылучыць у асобнае патагенетычнае звяно марфафункцыянальных змяненняу пры ацыдозна-кетозных станах у высокапрадуктыуных малочных кароу.
Работа выканана пры падтрымцы БРФФД грант №Б19-017.
Л1ТАРАТУРА
1. Блинков, С. М. Определение плотности капиллярной сети в органах и тканях человека и животных независимо от толщины микротомного среза / С. М. Блинков, Г. Д. Моисеев // Доклады академии наук СССР. - 1961. - Т. 140, № 2. -С. 465-468.
2. Груздев, П. В. Артерии и вены желудка домашних и некоторых диких жвачных животных: автореф. дис. ... докт. вет. наук: 14.751 / П. В. Груздев; Казанский гос. вет. ин-т им. Н. Э. Баумана. - Казань, 1972. - 44 с.
3. Джавахишвили, Н. А. Закономерности строения кровеносных сосудов в норме и эксперименте / Н. А. Джава-хишвили, М. Э. Комахидзе // Архив анатомии, гистологии и эмбриологии. - 1969. - Т. 57, вып. 11. - С. 3-9.
4. Куприянов, В. В. Микроциркуляторное русло / В. В. Куприянов, Я. П. Караганов, В. И. Козлов. - М.: Медицина, 1975. - 216 с.
5. Куприянов, В. В. Система микроциркуляции и микроциркуляторное русло / В. В. Куприянов // Архив анатомии, гистологии и эмбриологии. - 1972. - Т. 62, вып. 3. - С. 14-24.
6. Малашка, В. В. Ультраструктурная аргашзацыя мжрацыркуляторнага рэчышча рубца кароу пры ацыдозе / В. В. Малашка, Г. А. Тумшов1ч // Актуальные проблемы интенсивного развития животноводства: сб. науч. тр.: в 2 ч. / УО БГСХА; редкол. М.В. Шалак [и др.]. - Горки, 2019. - Вып. 22, ч. 2. - С. 209-219.
7. Малашко, В. В. Морфогенез многокамерного желудка телят с разной живой массой при рождении: монография /
B. В. Малашко, Г. А. Тумилович. - Гродно: ГГАУ, 2011. - 173 с.
8. Марфалапчныя [ б1ях1м1чныя асабл1васщ функцыянавання сл1з1стай абалоню рубца у кароу / Г. А. Тумшов1ч [1 шш.] // Сельское хозяйство - проблемы и перспективы: сб. науч. тр. / УО ГГАУ; ред. В. К. Пестис. - Гродно, 2018. - Т. 40. -
C. 221-234.
9. Микроциркуляторные нарушения в функциональных системах организма животных / В. В. Малашко [и др.] // Сельское хозяйство-проблемы и перспективы: сб. науч. тр. / УО ГГАУ; ред. В. К. Пестис. - Гродно, 2018. - Т. 40. - С. 121-131.
10. Тумилович, Г. А. Морфогенез преджелудков сычуга телят с разной степенью физиологической зрелости при рождении: автореф. дис. ... канд. вет. наук: 16.00.02 / Г. А. Тумилович; Витебская гос. акад. вет. медицины. - Витебск, 2010.
- 22 с.
11. Тумшов1ч, Г. А. Структурна-функцыянальная аргашзацыя сасудистага рэчышча рубца кароу пры ацыдозе / Г. А. Тумшов1ч, Дз. М. Харытонж, Дз. У. Воранау // Современные технологии сельскохозяйственного производства: материалы ХХ Междунар. науч.-практ. конф., Гродно, 16 мая 2019 г. / УО ГГАУ. - Гродно, 2019. - С. 98-100.
12. Фролькис, А. В. Энтеральная недостаточность / А. В. Фролькис. - Ленинград: Наука, 1989. - 207 с.
13. Хайнацкий, Ю. Я. Артериальные сосуды желудка крупного рогатого скота: автореф. ... дис. канд. вет. наук / Ю. Я. Хайнацкий; Оренбургский сельскохоз. ин-т. - Оренбург, 1964. - 18 с.
14. Харитоник, Д. Н. Гематологические, биохимические, иммунологические показатели крови при ацидозе и кетозе у высокопродуктивных коров / Д. Н. Харитоник, Г. А. Тумилович, О. И. Чернов // Аграрная наука - сельскому хозяйству: материалы XIV Междунар. науч.-практ. конф., Барнаул, 7-8 февраля 2019 г. / Алтайский гос. аграр. ун-т; редкол.: Н. А. Ковпаков [и др.]. - Барнаул, 2019. - С. 376-377.
15. Шошенко, К. А. Кровеносные капилляры / К. А. Шошенко. - Новосибирск: Наука, 1975. - 373 с.
16. Шпыго ва, В. М. Васкуляризация эпителиосоединительнотканных образований слизистой оболочки рубца крупного рогатого скота / В. М. Шпыгова // Вестник Красноярского государственного аграрного университета. - 2017. - Вып. 11.
- С. 88-94.
17. Шпыгова, В. М.Возрастные особенности гемомикроциркуляторного русла слизистой оболочки книжки крупного рогатого скота / В. М. Шпыгова // Иппология и ветеринария. - 2018. - № 2. - С. 118-122.
