ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН БАҒАЛАУ КЕЗІНДЕГІ НАУҚАСТАРДЫҢ ШЕШІМ ҚАБЫЛДАУЫНЫҢ РӨЛІ (ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ)

Кошербаева Л.К.; Сагындыкова З.Р.; Егеубаев Т.Б.

УДК: 614.2 (576)

DOI 10.53065/kaznmu.2021.60.87.056

Л.К. Кошербаева, З.Р. Сагындыкова, Т.Б. Егеубаев

С.Ж. Асфендияров атындагы Цазац улттыц медицинаyHueepcumemi Kosh erbayeva. l@kaznmu.kz

ДЕНСАУЛЫЦ САЦТАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН БАГАЛАУ КЕЗ1НДЕГ1 НАУЦАСТАРДЫН, ШЕШ1М

ЦАБЫЛДАУЫНЫЦ Р6Л1 (ЭДЕБИЕТКЕ ШОЛУ)

Тушн: %аз1рг1 замангы денсаулыц сацтау ушт шектелген бюджеттер жагдайындаресурстарды утымды тутыну вте взект1 мэселе болып табылады. Денсаулыц сацтау технологияларын багалау (ДСТБ) - денсаулыц сацтау технологияларыныц салыстырмалы дэлелденген клиникалыцжэне клиникалыц-экономикалыц (фармакологиялыц-экономикалыц] тшмдыг мен цаутаздтн, сондай-ац, оларды цолданудыц экономикалыц, элеуметтж жэне этикалыц салдарын кешенд1 багалау. Денсаулыц сацтау технологияларын багалау мацсаты - мэл1мделген денсаулыц сацтау технологияларын мацулдау жэне мэл1мделген денсаулыц сацтау технологияларын втеу т1збесте енг1зу жэне денсаулыц сацтау саласындагы саясаткерлерд1 ацпараттандыру. Денсаулыц сацтау технологиясын цолдану керек пе, жоц па, оны цалай цолданган жвн жэне пациенттер одан цандай пайда квреттдтн кврсетедь Сырцаттану мен ауыртпалыцпен вм1р суру, диагностика жэне емдеу, оныц штде квмек кврсету эдс (шыгындар мен пайданы талдау ушт], аурулар ауыртпалыгы, кут1мдег1 олцылыцтарды аныцтау, цажеттшктерд1 аныцтау жэне цанагаттандыру туралы сараптамалыц быт беру. Аурудыц элеуметтж салдарын емдеу (немесе емдеу мен цолдаудыц жоцтыгы] туралы птрлер беру пациенттердщ квзцарасына, цажеттшгте царай шешш цабылдау процесте ыцпал етед1

Tyümdi свздер: Денсаулыц сацтау технологиясын багалау, науцастардыц шеш1м цабылдауы.

К^рп жагдайда халы;ты сапалы медицинальщ кемекпен ;амтамасыз ету ушш на;ты практика жагдайында белгш бiр жана технологиянын мумкшджтерш багалау ;ажеттшт туындайды. Жана технологияларды багалауды оларды практикага кещнен енпзгенге дешн пайдалану эр TYрлi ауруларды диагностикалау мен емдеудщ тиiмдi тэсшдерше ;ол жетсмдшкп арттыруга гана емес, сонымен бiрге мемлекеттщ денсаулы; са;тау шыгындарын азайту элемент ретiнде ;арастырылатындыгы ай;ын керсетiлген [1]. Элемнщ кептеген елдершде денсаулы; са;таудын н^рп замангы дамуы басымдын;тардын медициналы; кемек керсетуге арналган шыгыстарды Yнемдеуден ресурстарды белудщ негурлым тиiмдi тэсiлдерiн эзiрлеуге жэне енпзуге ауысуымен сипатталады. [2] Дэрiлiк препараттардын, медициналы; буйымдар мен техниканын тура;ты есiп отырган ;уны кезiнде кез-келген мемлекеттщ басты проблемасы халы; Yшiн медициналы; кемектщ ;олже™дшпн ;амтамасыз ету болып ;ала бередi. БYгiнде барлы; елдер му;таж жандарга сапалы медициналы; кемек керсету MYмкiндiктерiн кецейту тургысынан ездершщ денсаулы; са;тау ЖYЙесiн жетiлдiруге MYДДелi. Бул мiндет халыщтын кепшшп Yшiн лайы;ты медициналы; кемек керсететш елдер Yшiн де, кептеген азаматтар ;аз1рп замангы стандарттарга сэйкес келетш медициналы; кемек алмайтын немесе мундай кемект ездерi Yшiн ;олайлы багамен ала алмайтын елдер Yшiн де бiрдей езектi [3]. Денсаулы; са;таудагы технологиялар деп дэрiлiк препараттар мен медициналы; буйымдарды, вакциналарды, медициналы; жэне хирургиялы; рэсiмдердi, сондай-а; адам денсаулыгын са;тауга жэне ;олдауга багытталган кез- келген бас;а да шараларды ;оса алганда, диагностиканын, емдеудщ, алдын алу мен оцалтудыц барлы; эдiстерi TYсiнiледi [4]. Денсаулы; са;тау технологиясына фармацевтика, диагностикалы; зерттеулер, медициналы; ;урылгылар мен процедуралар юредь Денсаулы; са;тау технологияларын багалау (ДСТБ) - бул "осы

технологиянын тжелей жэне болжамды эсерiн, сондай-а; онын, жанама жэне KYTпеген салдарларын ескере отырып, денсаулы; са;тау технологиясынын кэсиеттер1 мен эсерлерiн ЖYЙелi багалау" [5]. Денсаулы; са;тау контексiнде технологияларды багалау ;олда бар шыгындар денгешнде барынша пайда алуды ай;ындайтын онтайлы балама емдеу диагностикалы; эдiстерiнен тандауды болжайды[6]. Осылайша, ДСТБ Халында ;ызмет керсету TYрлерi (басымдыщтарды ай;ындау) туралы гана емес, сондай-а; олар ;ашан жэне ;алай усынылатыны туралы шешiмдердi утымды ;абылдауга жэрдемдесуге тиiс. Даму тургысынан ДСТБ медициналы; кемектщ, диагностиканын, емдеудiн жэне уйымдастырушылы; инновациялардын жана прогрессивтi эдютерш ;олдана отырып ЖYЙенi нурылымдауды ;арастырады. ДСТБ дамуы, сезсiз, дэлелдi медицина тужырымдамасын

Кдлыптастырумен жэне таратумен жэне денсаулы; са;тау саласына эртYрлi ¡с-;имыл нус;аларынын (клиникалы;-экономикалы; талдау) экономикалы; ;олайлылыгын талдау эдiстерiн енпзумен тыгыз байланысты [7]. ЖYЙелi шолулар эдiснамасын эзiрлеу, Кокран ынтыма;тастыгы мен Кокран ютапханасын ;уру, медициналы; араласуды экономикалы; багалау эдiстерiн жетiлдiру ("шыгындар-тшмдшж"," шыгындар-пайдалылы; "жэне" шыгындар-пайда") ДСТБ тарихындагы манызды кезендер ретiнде КЭрастырылады [8]. Буган медициналы; технологияларды олардын клиникалы; тиiмдiлiгi, рентабельдiлiгi, ;ауiпсiздiгi, Элеуметтiк жэне экономикалы; сипаттамалары тургысынан багалау ар;ылы ;ол жеткiзiледi [9]. ДСТБ ма;саты медициналы; технологияларды мемлекеттiк ;аржыландыру туралы на;ты деректерге негiзделген шешiмдердi ;абылдау, мысалы, медициналы; технологияларды ултты; формулярларга орналастыру (немесе орналастырудан бас тарту) ар;ылы ;абылдау болып табылады [10]. Технологияларды багалау саясаткерлердi iс-эрекеттiн балама нус;алары туралы хабардар ету Yшiн эртYрлi

технологияларды (элеуметтiк, экономикалы;, ;ук;ык;тык;, этикальщ жэне т.б.) ;олданудыц ;ыск;а мерзiмдi жэне уза; мерзiмдi салдарын зерттеу ретшде ;арастырылды[11]. 1972 жылы Америка Курама штаттарында АКШ Конгресi ;аржыландыратын технологияларды багалау кецсес (Office of Technology Assessment, OTA) ;урылды, оныц мiндетi федералды бюджеттен эртYрлi технологияларды ;аржыландыру туралы шешiмдерге акрараттык; ;олдау керсету болды [12]. 1976 жылы OTA Денсаулы; са;тау саласындагы дамып келе жат;ан технологияларды багалау MYмкiндiктерiн талдау туралы есеп шыгарды. Бул багыттыц пайда болуыныц алгышарттары са;тандырушылар мен салы; телеушшердщ дэрЬ дэрмектер мен ;ымбат медициналы; жабды;тардыц тез есш келе жат;ан ассортиментiн телеу ;ажеттшп туралы алацдаушылыгы болып саналды. КYнделiктi тэжiрибеге енгiзiлген екпенi жасанды желдетуге арналган аппараттар," жасанды бYЙрек", компьютерлiк жэне магниттж-резонансты; томографтар, бiр уа;ытта бiрнеше ондаган зертханалы; сына;тарды орындайтын

анализаторлар жэне бас;алар медициналы; кемектщ ;унын тез арттырды [13]. Сонымен ;атар, медициналы; кемек керсетудщ этикалы; жэне элеуметтж багдарланган ;агидаттарын са;тай отырып, басымдыщтарды ай;ындауга жэне шектеулi ресурстардан барынша пайда алу MYмкiндiгiне багытталган денсаулы; са;тауда ;огамныц негурлым сенiмдi, утымды жэне негiзделген шешiмдер ;абылдау ;ажеттшп естi [14]. Медициналы; кемектщ пайда болуы мен дамуы медициналы; кемектщ на;ты эдiстерiн тацдау туралы шешiм ;абылдауга негiзделген сапалы а;парат;а деген сураныстыц артуына жауап болды. "Medical technology assessment" (медициналы; технологияларды багалау) терминi де бiртiндеп ;алыптасып, кешннен "health technology assessment" (денсаулы; са;таудагы технологияларды багалау) угымымен ауыстырылды. Технологияларды багалау ;ызмет бiртiндеп дамыды [15]. Ец жогары белсендiлiк кезецшде OTA жылына 50 есеп дайындады, олардыц барлыгы кепшiлiкке ;ол жетiмдi болды жэне эдетте технологияныц бiрнеше балама нус;аларын, оларга жумсалатын шыгындар мен ;олданудыц KYтiлетiн салдарын ;арастырды. 1995 жылы Конгресс бул жумысты ;аржыландыруды то;татты, iшiнара есептердщ аны; емес мазмунына байланысты, ал iшiнара саланыц саяси ;ысымымен. Алайда, АКШ-тагы ДСТБ тарихы мунымен ая;талган жо;: бiртiндеп федералды децгейде де, жеке штаттар немесе уйымдар децгейiнде де эртYрлi багдарламалар аясында осы функцияларды орындайтын кептеген уйымдар ;урылды [16]. K^азiргi уа;ытта ДСТБ бойынша негiзгi федералды; багдарламаларды денсаулы; са;таудагы зерттеулер мен сапа женшдеп агенттiк (Agency for Healthcare Research and Quality, AHRQ) ;аржыландырады. Агенттжтщ

багдарламалары шецберiнде дайындалган барлы; есептер оныц сайтында орналастырылады. ДСТБ-ныц жекелеген багдарламаларында кедейлер мен ;арттарга медициналы; кемектi ;аржыландыру ЖYЙесi (Medicare жэне Medicaid), ардагерлер iCT^i женшдеп белiмше (Veteran Affairs Department), АКШ Карулы КYштерiнiц Денсаулы; са;тау ЖYЙесi жэне ултты; денсаулы; институттары бар [17]. Будан бас;а, ДСТБ немесе оныц элементтерiн (мысалы, фармакоэкономиканы) ;амтитын меншжт жобаларды кептеген жеке са;тандыру уйымдары

;аржыландырады [18]. 2009 жылы АКШ YKiMeTi мемлекеттiк бюджеттен ;аржыландырылатын зерттеулердщ жаца багытын ;уру туралы жариялады

— бiрдей клиникалы; жагдайда (мысалы, статиндер, ;абынуга ;арсы препараттар жэне т.б.) халы;тыц кец топтары ;олданатын эртYрлi дэрi-дэрмектер мен медициналы; буйымдардыц тиiмдiлiгiн салыстыру (comparative effectiveness research, CER). Муны ДСТБ дамуындагы жаца кезец деп санауга болады, ейткеш кейбiр технологиялардыц бас;аларга Караганда арты;шылык;тарын зерттейтiн зерттеулердщ болмауы нау;астарды бас;арудыц оцтайлы нус;аларын тацдауды едэуiр ;иындатады[19]. Еуропада ДСТБ бойынша алгаш;ы уйымдар Испанияда, Францияда жэне Швецияда 1980^i жылдары пайда болды [20]. Канадада 1988 жылы ДСТБ агентпп Квебек провинциясында уйымдастырылды, бiра; 1989 жылы Канаданыц Денсаулы; са;тау технологияларын багалау женiндегi Yйлестiру кецсес (Canadian Coordinating Office for Health Technology Assessment, CCOHTA) ултты; децгейде пайда болды [21]. Сондай-а; ДСТБ енпзудщ алгаш;ы нус;аларыныц бiрi Австралиядагы Денсаулы; са;тау ЖYЙесiнен дэрi-дэрмектердi ;аржыландыру женiндегi мемлекеттж комитеттiц жумысын уйымдастыру деп санауга болады (фармацевтикалы; Benefits Advisory Committee, PBAC). 1992 жылы ол осындай ;урылымдардыц алгаш;ысы ретiнде дэрi-дэрмектердiц экономикалы; ;олайлылыгын багалау бойынша ултты; Нус;аулы; дайындады жэне шыгындары Денсаулы; са;тау ЖYЙесiнiц ;аражатынан етелетiн препараттардыц тiзiмiн жасау кезiнде фармакоэкономиканы ;олдана бастады[22]. БYгiнгi тацда ДСТБ-га жауапты уйымдар барлы; Еуропа елдерiнде, соныц шшде Шыгыс Еуропа елдерiнде жумыс ^тейдь Еуропалы; елдердiц ОТЗ-га салган ;аражаты ете ау;ымды. Мэселен, 2007 жылы Швеция ДСТБ-га 5,7 млн еуро, ал ¥лыбритания

— 35 млн агылшын фунт стерлинг жумсады. OECD (2005) есебше сэйкес, еуропа елдершщ едэуiр белiгi ДСТБ-га пациенттер мен фармацевтикалы; индустрия екiлдерiн тартудыц мацыздылыгын жеткiлiктi TYPДе ескермейдi [23].

БYгiнде ДСТБ халы;аралы; децгейде мойындалды. 1985 жылдан бастап ДСТБ бойынша уйымдарды бiрiктiретiн халы;аралы; ;ауымдасты; бар жэне денсаулы; са;таудагы технологияларды багалау женiндегi халы;аралы; журнал (International Journal of Health Technology Assessment) шыгады; 1993 жылдан бастап халы;аралы; агенттiктер желiсi (International Network of Agencies for Health Technology Assessment, INAHTA) жумыс ^тейд^ оныц непзп мiндетi ДСТБ Yйлестiру жэне бiрiздендiру болып табылады; 1999 жылдан бастап -сондай-а; MYшелерi нары;;а ендi гана шыгатын инновациялы; технологияларды барынша ерте багалауга MYДДелi Еуросканныц мамандандырылган халыкэралы; ;огамдастыгы (EuroScan). ДСТБ бойынша ;ызметп Еуропалы; Ода;, ДYниежYзiлiк банк жэне ДYниежYзiлiк денсаулы; са;тау уйымы белсендi ;олдайды [24]. Осылайша, ;азiргi уа;ытта ДСТБ саяси мойындауга ие болды жэне ю ЖYзiнде элемнiц барлы; экономикалы; дамыган жэне кептеген дамушы елдерiнде ;урылымды; TYPДе ;алыптасты деп сешммен айтуга болады [25]. Сонымен ;атар, осы ;ызметтi ЖYзеге асыруда жалпы белгiлер де, айырмашылы;тар да бай;алады. 1с ЖYзiнде барлы; жерде ДСТБ медициналы; араласулардыц тиiмдiлiгi,

;аушаздт жэне шыгындык; тиiмдiлiгi (экономикалы; ;олайлылыгы) дэлелдерiн ;арауды ;амтиды. ДСТБ-ныц барлы; жерде танылган ;агидаттары:

* дэлелдердщ негiзгi кезi ретiнде эдебиеттерге ЖYЙелi шолуды ;олдану;

* есептердi дайындау тэртiбi мен эдiстемесiнiц ашы;тыгы;

* багалау процесiне эртYрлi MYДДелi ;атысушыларды тарту;

ДСТБ-ды екi кезецге белу: 1) гылыми дэлелдемелердiц сенiмдiлiгiн багалау (агылш. assessment) жэне 2) олардыц мацыздылыгы туралы пiкiр ;алыптастыру (агылш. appraisal) [27]. Денсаулы; са;таудыц барлы; децгейлершде ресурстарды утымды белу женiнде шешiмдер ;абылдау Yшiн шешiм ;абылдайтын адамдарды (денсаулы; са;тауды ;аржыландыру мен жоспарлауга жауапты) ;олже™д^ ;олайлы жэне гылыми негiзделген а;паратпен ;амтамасыз ету ДСТБ-ныц непзп ма;саты болып саналады. Сонды;тан ДСТБ "дэлелдемелер мен саясат арасындагы кетр" деп аталады» [28]. Сонымен бiрге, ултты; денсаулы; са;тау ЖYЙелерiн ;аржыландыру, ;уру жэне жумыс iстеу ерекшелiктерiне байланысты елдер арасында ;урылымды; дизайн, жумысты уйымдастыру жэне ДСТБ нэтижелерш ;олдануда айтарлы;тай езгерютер бай;алады[29]. Сонымен ;атар, денсаулы; са;тау саясатын ;алыптастыруга мэдени дэстYрлер мен ;алыптас;ан кез;арастар керi байланыс;а эсер етуi MYMкiн. Бул тек бiр елдiц тэжiрибесiн зерделей отырып, ДСТБ туралы толыкданды TYсiнiк алуга болмайтындыгына алып келедi.

Айырмашылыщтар барлы; дерлж негiзгi элементтерге ;атысты:

* ДСТБ ЖYзеге асыратын агенттiктердiц функцияларын;

* есептер дайындау рэсiмдерi мен эдiстерi;

* шешiм ;абылдау кезiнде ТББ нэтижелерiн пайдалану;

* есептердi тарату жэне енгiзу [30].

ДСТБ женшдеп агенттiктер тэуелсiз уйымдар ретшде де, мемлекеттiк мекемелер ретiнде де жумыс ютейдь Еуропаныц 40 елшде ДСТБ агенттiктерiнiц ведомстволы; тиiстiлiгi туралы деректер кел^ршген: ДСТБ арнайы ;урылган мемлекеттiк мекемелермен, са;тандыру ;орларымен, университеттер мен гылыми орталы;тардыц белiмшелерiмен ЖYргiзiледi [31]. Кептеген елдерде бiр уа;ытта эртYрлi мiндеттер мен екшеттжтермен айналысатын бiрнеше уйым жумыс ютейдь Мысалы, Швецияда фармацевтика жэне стоматология бойынша жецiлдiктер женiндегi кецес (TLV Швед аббревиатурасы, бурын LFN) реттеушi функцияны орындайды, ал ДСТБ бойынша элемдеп ец алгаш;ы агенттiктердiц бiрi — денсаулы; са;таудагы технологияларды багалау женiндегi Швед кецесi (SBU) консультативтж орталы; ретiнде эрекет етедi [32]. Германияда ею iрi агенттiк ю ЖYзiнде бiр-бiрiнен тэуелсiз TYPДе ултты; децгейде ОТЗ-мен айналысады: DAHTA (German Agency of Health Technology Assessment) жэне IQWiG (Institute for Quality and Efficiency in Health Care). DAHTA Германияныц медициналы; ;ужаттама жэне а;парат институтымен ;урылган, ДСТБ ултты; багдарламасын бас;арады жэне эртYрлi медициналы; технологиялар бойынша есептер дайындайды [33]. IQWiG федералды бiрiккен комитеттiц — денсаулы;

са;тауды бас;ару мэселелерi бойынша шешiм ;абылдайтын органныц тапсырмасы бойынша дэршж заттардыц кешендi багалауын орындайды. Будан бас;а, эртYрлi багдарламалар шецберiнде ДСТБ -га тартылган бас;а да уйымдар бар, бул ретте олардыц барлыгы, соныц iшiнде DAHTA жэне IQWiG консультативтж функцияларды орындайды [36]. ¥лыбританияда ДСТБ -га ;атысатын уйымдардыц кец желiсi бар. Бiрiншiден, бул ултты; денсаулы; са;тау жэне клиникалы; жетшу институты (NICE), мемлекет ;аржыландыратын жэне 1999 жылдан бастап Англия мен Уэльс Yшiн жеке медициналы; технологияларды багалау туралы есептердi дайындауга жауапты. Б1ра; NICE - тен бас;а, эртYрлi уйымдардагы бiр;атар сараптамалы; топтар онымен ынтыма;тасып ;ана ;оймай, сонымен бiрге ез бетiнше ДСТБ-ды ЖYргiзедi; ал Шотландияда дэрi-дэрмектердi багалаумен жэне клиникалы; нус;аулы;тарды жасаумен айналысатын жеке ;урылымдар бар [37].

ДСТБ бойынша кептеген уйымдар немесе багдарламалар ез ;ызметшде бар деректер мен ЖYргiзiлген зерттеулердiц нэтижелерi негiзiнде дэлелдемелердi сараптамамен жэне

;алыптастырумен (синтездеумен) шектеледЦ38]. Сонымен ;атар, ДСТБ бойынша б1р;атар уйымдар жаца технологияларды енгiзудiц сешмдшгш арттыру Yшiн ;осымша зерттеулер ЖYргiзуге усына алады. Мундай жагдайларда ДСТБ агенттiктерi ендiрушiлердiц немесе бас;а MYДДелi субъектiлердiц етiнiшi бойынша жаца технологияларды жылжыту женiндегi консультанттардыц функцияларын шшара орындайды, дегенмен мундай ;ызмет TYрi олардыц негiзгi мiндеттерiнiц арасында басым емес екенiн атап еткен жен [39]. Пациенттердi медициналы; технология ;олданылатын денсаулы; жагдайы туралы немесе медициналы; технологияныц езi туралы тэжiрибелi бiлiмi бар медициналы; технологияныц (на;ты немесе ы;тимал) пайдаланушылары немесе бенефициарлары ретiнде TYсiндiруге болады. Сондай-а;, ;ам;оршылардыц бул аурумен емiр CYPУ тэжiрибесi бар жэне кейбiр жагдайларда пациенттердщ атынан сейлесе алады. Екiншi жагынан," ;огам " - бул денсаулы; са;тау ЖYЙесiнiц эл-ау;аты мен тура;тылыгына ;ызыгушылык; танытатын кец ;ауымдасты;тыц MYшелерi. Олар ДСТБ - ныц элеуметтж аспектiлерiн TYсiнедi, бiра; денсаулы; жагдайына немесе денсаулы; са;тау технологиясыныц езше ;атысты жеке тэжiрибесi жо; [40].

"Когамдык;" - бул кец категория, оган жалпы журтшылы; екiлдерi (кейде "азаматтар" деп аталады), сондай-а; медициналы; ;ызметтердi пайдаланушылар, ;ам;оршылар жэне пациенттердщ ездерi ретiнде тутынушылардыц MYДДелерiн бiлдiретiн уйымдар кiруi MYMкiн [41]. Эдебиетте эдетте пациенттердi ДСТБ-га тарту себептершщ екi негiзгi жиынтыгы келтiрiлген. Себептердщ алгаш;ы жиынтыгы шешiм ;абылдаудыц ашы;тыгына, зацдылыгына жэне эдiлдiгiне негiзделген. Пациенттердщ ;атысуы МТБ шешiмдерiн ;абылдау жэне ;орытынды шешiмдер ;абылдау процесiне деген сенiмдi арттыру ;уралы ретiнде ;арастырылады. Себептердiц екiншi жиынтыгы пациенттердiц дэлелдi Yлестерiне багытталган. Нау;астар белгiлi бiр аурумен емiрге ;унды жеке тэжiрибе енгiзедi деп саналады; олар багаланатын Денсаулы; са;тау технологияларымен немесе ;аз1рп уа;ытта ;ол жетiмдi технологиялармен, байланысты

т

медициналы; ;ызметтердi жэне олармен байланысты арты;шылы;тарды, ;ауштер мен жанама эсерлердi пайдалану тэжiрибесiмен бeлiседi [42]. Дэл осы жерде пациенттер мен ;огам арасындагы айырмашылы; ерекше бай;алады, ейткеш тек пациенттер жэне оларга ;ам;орлы; жасайтын адамдар ^ра; кeпшiлiк емес) жеке бшмге ие бол жэне осындай а;парат бере алады. Пациенттердщ ДСТБ-га ;атысуы бYкiл процес1 бойы болуы MYмкiн жэне болуы тшс деп танылды [43]. Шынында да, ДСТБ агенттiктерi ДСТБ-ныц барлы; кезецдершде пациенттердi кeбiрек тартатындыгы туралы дэлелдер бар. Халы;аралы; децгейдеп ДСТБ процестершдеп пациенттер мен журтшылы; рeлдерiн жа;ында шолу ДСТБ келесi кезецдерше пациенттердщ ;атысу мысалдарын аны;тады: багалау Yшiн медициналы; технологияларды аны;тау (мысалы, Австралия, Жаца Зеландия, Нидерланды), басымды;тарды белгшеу немесе багалау Yшiн технологияны тацдау (мысалы, Франция, АКШ), ДСТБ-ныц eзiн eткiзу (мысалы, Канада, Англия, Уэльс), багалау нэтижелерiн талдау жэне усынымдар эзiрлеу (мысалы, Нидерланды, Германия, Канада), ;аржыландыру бойынша усынымдарды орындау (мысалы, Англия, Франция, АКШ) жэне шешiмдер -Канадада [44].

Пациенттердщ ДСТБ -га ;атысуы жиiлей TYседi, eйткенi ол кeптеген агенттiктерде немесе елдерде болады, сонымен ;атар ДСТБ -ныц кeптеген кезецдершде пайда болады [45]. Алайда, салыстырмалы жацалыгына байланысты пациенттердi бассейнге тарту процесi мен эсер1 туралы ресми зерттеулер ендi басталып, журналдарда жариялануы керек [46]. ДСТБ агенттжтершщ бастамаларын зерттеу кезшде PPI бастамалары кeбiнесе талдаудыц бiрыцFай бiрлiгi ретiнде зерттеледi, ал пациенттер мен халы; арасында айырмашылы; жо; [47]. Талдауларда PPI кeбiнесе ДСТБ агенттiктерi тургысынан ;арастырылады немесе эртYрлi газ;арастардан, ДСТБ агенттжтершщ, сондай-а; галымдардыц, саясаткерлердщ, пациенттердщ жэне пайдаланушылардыц кeз;арастарын бiрiктiредi [48]. Бiздщ бiлуiмiзше, осы уа;ыт;а дейiн осы процеске ;атысатын пациенттер мен нау;астар уйымдары MYшелершщ MYДДелерiн ;оргаушылар тургысынан пациенттердщ ДСТБ-га ;атысуы ;андай болатындыгы туралы мэселеге ешюм ерекше назар аударган жо; [49]. Сонды;тан бiздщ ма;сатымыз - бул ол;ылы;ты толтыру, пациенттердщ MYДДелерiн ;оргаушыларга жэне ДСТБ процесiне ;атысатын белгiлi пациенттер уйымдарыныц MYшелерiне олардыц тэжiрибесi мен олардыц ДСТБ процестерше ;атысуын ;абылдау туралы сауалнама ЖYргiзу [50]. Атап айт;анда, осы зерттеудщ ма;саты ДСТБ агенттiгiне ;ужаттарды тапсыру кезiнде пациенттердщ MYДДелерiн ;оргаушылардыц кездесетш мэселелерiн пациенттердi ;олдау тобыныц ;урамында немесе жеке-жеке аны;тау болды [52].

Сауалнаманы тутынушылардыц eкiлi жэне Комитеттщ (JW) MYшесi ретiнде, сондай-а; ДСТБ дайындау тэжiрибесi бар академик жэне ДСТБ комитеттершщ жэне халы;аралы; ДСТБ этикалы; MYДДелер тобыныц (AMS) MYшесi ретiнде ДСТБ процестерiнде мол тэжiрибесi бар авторлар бiрлесiп эзiрледi. Сондай-а; авторлардыц ДСТБ Interest Group-та пациенттер мен азаматтардыц MYДДелерi тобына MYшелiктiн кец тэжiрибесi бар, олардыц бiрi (JW) топтыц бурышы тeраFасы болып табылады [53].

Сауалнамада респонденттердщ сипаттамаларына, ;атысу кезец мен сипатына, ДСТБ агенттжтершщ ;атысуга ;атысты ;олдауына, ;атысу ма;сатына, усынылган материалдар бойынша Kepi байланыс;а жэне респонденттер олардыц улеа мацызды деп санайтынына назар аударатын 16 сура; ;ойылды. Барлы; сура;тар на;ты жауаптардан аула; болу ушш жэне респонденттерге жауаптарын eгжeй-тeгжeйлi жэне ез сeздepiмeн TYсiндipугe мумюндж беру Yшiн ашы; болды [54]. Егжeй-тeгжeйлi жэне eзeктi а;парат бере алатын peспондeнттepдi тацдау Yшiн ма;сатты ipiктeу ;олданылды. Сауалнама кipiспe хатпен бipгe 2016 жылдыц 14 наурызында тацдалган халы;аралы; пациeнттepдiц MYДДeлepiн ;оргаушыларга электронды пошта ар;ылы жiбepiлдi. Алушылар ДСТБ ;ызыгушылы; тобына пациенттер мен азаматтарды тарту бойынша халы;аралы; ДСТБ тобыныц MYшeлepiмeн немесе MYшeлepi ретшде немесе Cochrane Collaboration Consumer Network MYшeсi peтiндe жумыс iстeгeн жэне гылыми нeгiздeлгeн медициналы; кемекке, демек ДСТБ -га ;атысуы MYмкiн пациенттер мен халы;аралы; ДСТБ азаматтары ;атысатын пациенттер тобына ;осылуга ;ызыгушылы; непзшде тацдалды [55]. Алушылардан 2016 жылдыц 4 сэуipiнe дeйiн сауалнаманы толтыру усынылды. Жауаптардыц санын кебейту Yшiн, егер алушы уа;ыт кeстeсiнe байланысты немесе олардыц уйымында немесе онымен байланысты уйымда оны жасай алатын бipeу болганды;тан, сауалнамага жауап бере алмаса, олардан осы адамга электронды; хат жiбepудi сурады. Сондай-а;, алушыларга жауаптар санын кебейту Yшiн ;ажет болган жагдайда Yшкe дeйiн еске салу жiбepiлдi [56]. КYTпeгeн жерден бip елде (Канада) KYTпeгeн жагдай орын алды -сауалнамага ша;ыруды бастап;ы алушы ДСТБ багалау комиссиясындагы бас;а "пациенттердщ екшдерше" жiбepдi. Бул елге жауаптардыц жалпы санынан жогары Yлeс алуга экeлдi. Алайда, ол ДСТБ комитетшщ MYшeлepi тагайындаган "пациенттердщ екшдершщ" кез;арастары арасында ете пайдалы салыстыруды усынды, олардыц аурулары бойынша пациенттер уйымдары ар;ылы ДСТБ-га Yлeс ;ос;ан пациeнттepдiц пiкipлepi [57]. Жауаптарды авторлардыц бipi ;ыс;аша жэне та;ырыпты; TYPДe ;орытындылады. Екiншi автор талдауды тексерш, оны респонденттерге жiбepдi. Респонденттерге жеке немесе жеке мэлiмeттep жиналмайтынды;тан, ресми этикалы; ма;улдау ;ажет емес деп айтылды. Алайда, зepттeудiц этикалы; эдiстepi peспондeнттepдiц анонимдiлiгi ;амтамасыз eтiлгeн жэне респонденттер кэтысу туралы нeгiздeлгeн шeшiм ;абылдауы Yшiн сауалнама жэне оныц авторлары туралы жeткiлiктi а;парат бершген деген магынада са;талды. Респонденттерге толтырылган сауалнаманы ;айтару а;парат алмасуга еркш жэне саналы TYPДe кeлiсудi бiлдipeтiнi туралы а;парат бepiлдi [58]. 16 сура;тан туратын сауалнама пациeнттepдiц MYДДeлepiн ;оргауды ;олдаушыларга жэне МТБ процестерше немесе гылыми нeгiздeлгeн тэжipибeгe ;дтысатын пациенттер тобыныц MYшeлepiнe жiбepiлдi. Сауалнама респонденттердщ

сипаттамаларына, тарту сатысы мен сипатына, HTA агенттжтершщ тарту, тарту ма;саты, тарту туралы ^pi байланыс;а, сондай-а; респонденттер олардыц Yлeсi мацызды деп санайтындыгына ;атысты ашы; сура;тардан турды. Сауалнамага сэйкес, пациeнттepдi тарту пpоцeстepi Yнeмi дамып кeлeдi жэне кeйбip агeнттiктep аны;талган мэсeлeлepдi шешу Yшiн

ф

;адамдар жасады. Пациенттердiц уйымдары бул ^ш-жiгердi мойындайды жэне багалайды. Мунда усынылган нэтижелер осы жэне бас;а да MMT агенттiктерiнiц одан эрi дамуы Yшiн KYш-жiгерiн одан

эрi ынталандырады деп Yмiттенемiз. Болаша;та бул жолы пациенттер MYшелерiмен жэне пациенттер тобыныц екiлдерiмен бiрлесiп ;айта тексеру жоспарлануда [59].

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1 Международная оценка технологий здравоохранения (HTAi). Перспективы пациентов в оценке медицинских технологий: путь к надежным доказательствам и справедливому обсуждению. Int J Tecnol Assess Health Care (2010) 26: 334-40. DOI: 10.1017 / S0266462310000395

2 The Use of Health Technology Assessments (HTA) to evaluate Medicines. Principles and guidance for implementation in different healthcare environments. EFPIA HTA Toolkit — Final. 04.02.2008.

3 HTAGlossary.net. Оценка технологий здравоохранения (ОТЗ) 2016г. Адрес: http://htaglossary.net/health+technology+assessment+H TA.

4 Banta D. What is technology assessment? // International Journal of Technology Assessment in Health Care. — 2009; 25 (1): 7-9.

5 Оливер С., Милн Р., Брэдберн Дж., Бьюкенен П., Керридж Л., Уолли Т. и др. Вовлечение потребителей в исследовательскую программу, ориентированную на потребности: пилотный проект. Ожидайте здоровья. 2001. 4 (1): 18-28.

6 Jonsson E., Banta H. D. Management of health technologies: an international view // BMJ. — 1999; 319: 1293.

7 Hutton J. et al. Framework for describing and classifying decision-making systems using technology assessment to determine the reimbursement of health technologies (fourth hurdle systems) // International Journal of Technology Assessment in Health Care. — 2006; 21 (1): 10-18.

8 Moharra M., Kubesch N., Estrada M. D. et al. on behalf of Work Package 8, European Network for Health Technology Assessment and Research (EUnetHTA project). Survey report on HTA organisations. Barcelona (Spain): Catalan Agency for Health Technology Assessment and Research. Catalan Health Service. Department of Health. Autonomous Government of Catalonia; May 2008.

9 Garcia-Altes A., Ondategui-Parra S., Neumann P Cross-national comparison of technology assessment processes // International Journal of Health Technology Assessment in Health Care. — 2004; 20 (3): 300-310

10 Battista R. N., Cote B., Hodge M. J., Husereau D. Health technology assessment in Canada // International Journal of Technology Assessment in Health Care. — 2009; 25 (1): 53-60.

11 Sorenson C., Drummond M., Kanavos P. Ensuring value for money in health care. The role of health technology assessment in the European Union European Observatory on health systems.

12 Hailey D. Development of the International Network of Agencies for Health Technology Assessment // International Journal of Technology Assessment in Health Care. — 2009; 25 (1): 24-27.

13 Battista R., Hodge M. J. The evolving paradigm of health technology assessment: reflections for the Millennium // Journal of the Canadian Medical Association. — 1999; 160 (10): 1464-1467.

14 Handbook on HTA capacity building. Work package 8. October 2008. The EUnetHTA-project is supported by a grant from the European Commission.

15 Perleth M., Gibis B., Gohlen B. A short history of health technology assessment in Germany // International Journal of Technology Assessment in Health Care. — 2009; 25 (1): 112-119.

16 Drummond М., Banta D. Health technology assessment in the United Kingdom // International Journal of Technology Assessment in Health Care. — 2009; 25 (1): 178-181.

17 Hass M., Hall J., Viney R. et al. A model for best practice HTA. Centre for Health Economics Research and Evaluation. Sidney (Australia): Faculty of Business. — University of Technology, 2008

18 Эмис Л., Ливингстон Х. Опрос экспертов по оценке технологий среди пациентов, 2012 г. Отчет, Национальный институт здравоохранения и передового опыта, Лондон (2014)

19 Kosherbayeva L, Hailey D, Kurakbaev K, Tsoy A, Zhuzzhanov O, Donbay A, Kumar A, Nadyrov K. Implementation of health technology assessment work in a hospital in Kazakhstan. Int J Technol Assess Health Care. 2016 Jan;32(1-2):78-80. DOI: 10.1017/S0266462316000076

20 Коулман Л. Перспективы и приоритеты пациентов в отношении доступа к лекарствам при редких состояниях в Шотландии: Хартия пациентов. Отчет, Genetic Alliance UK, Лондон (2016).

21 Правительство Австралии. Обзор оценки технологий здравоохранения в Австралии: декабрь 2009 г.

22 Berglas S, Jutai L, MacKean G, Weeks L. Взгляды пациентов могут быть интегрированы в оценку технологий здравоохранения: исследовательский анализ CADTH Common Drug Review. Участие в исследованиях и участие. 2016; 2 (21)

23 Клемпут И., Кристиан В., Кон Л., Леонард С., Дауэ Ф., Дени А. Приемлемость и предполагаемые преимущества и риски участия общественности и пациентов в политике здравоохранения: исследование Delphi среди заинтересованных сторон в Бельгии. Цените здоровье. 2015; 18 (4): 477-83.

24 Станишевска С., Бретт Дж., Мокфорд С., Барбер Р. Контрольный список GRIPP: повышение качества отчетности о вовлечении пациентов и общественности в исследования. Int J Technol Оценка здравоохранения. 2011; 27 (4): 391-9.

25 Уортли С., Уэйл Дж., Грейнджер Д., Мерфи П. Выходим за рамки риторики о вкладе пациента в обсуждение оценки медицинских технологий. Aust Health Rev. 2016.

26 Дипанкуи М.Т., Ганьон М.П., Десмартис М., Легар Ф., Пирон Ф., Ганьон Дж. И др. Оценка участия пациентов в оценке медицинских технологий. Int J Technol Оценка здравоохранения. 2015; 31 (3): 166-70

27 Станишевска С. Участие пациентов и общественности в медицинских услугах и исследованиях в области здравоохранения: краткий обзор фактических данных, политики и деятельности. J Res Nurs. 2009. 14 (4): 295-8.

28 Оливер С., Милн Р., Брэдберн Дж., Бьюкенен П., Керридж Л., Уолли Т. и др. Вовлечение потребителей в исследовательскую программу, ориентированную на

потребности: пилотный проект. Ожидайте здоровья. 2001. 4 (1): 18-28

29 Aбельсон Дж., Бомбард Ю., Говен Ф. П., Cимеонов Д., Босвельд C. Оценка воздействия общественных обсyждений на процесс медицинских технологий. Int J Technol Оценка здравоохранения. 2013; 29 (3): 282-9

30 Xейли Д., Верко C., Бакри P., ^мерон A., Голен Б., Mайлс C. и др. Вовлечение потребителей в деятельность агентств Inahta по оценке медицинских технологий. Int J Technol Оценка здравоохранения. 2013. 29 (1): 79-83

31 Mенон Д., ^афински T. Pоль yчастия пациентов и общественности в оценке технологий здравоохранения и принятии решений о покрытии. Эксперт Rev Pharmacoecon Outcomes Res. 2011; 11 (1): 75-89

32 Facey K, Boivin A, Gracia J, Hansen HP, Lo Scalzo A, Mossman J и др. Перспективы пациентов в оценке медицинских технологий: путь к надежным доказательствам и справедливому обсуждению. Int J Technol Оценка здравоохранения. 2010. 26 (3): 334-40

33 Facey KM. Вовлечение пациентов в OMT: какие преимущества? Фармацевтическая политика и право. 2011; 13: 245-51

34 Ганьон M.R, Десмартис M., Лепаж^авари Д., Ганьон Дж., Cен-Пьер M., Pайндс M. и др. Представление точек зрения пациентов и общественности на оценку технологий здравоохранения: систематический обзор международного опыта. Int J Technol Оценка здравоохранения. 2011; 27 (1): 31-42

35 Говен Ф.П., Aбельсон Дж., Джакомини M, Эйлс Дж., Лавис Дж. Действовать осторожно: участие общественности и сообщество специалистов по оценке медицинских технологий. Int J Technol Оценка здравоохранения. 2011; 27 (1): 43-9

36 Pоyленд П., Mакмиллан C., Mакгилликадди П., Pичардс Дж. Что такое «взгляд пациента» в программах взаимодействия с пациентами? Неявная логика и параллели с феминистскими теориями. Здоровье (Лондон, Aнглия: 1997). 2016 г.

37 Whitty JA. Mеждyнародный обзор практики взаимодействия с общественностью организаций по оценке медицинских технологий. Цените здоровье. 2013. 16 (1): 155-63.

38 Xейли Д., Нордвалл M. Исследование участия потребителей в программах оценки медицинских технологий. Int J Technol Оценка здравоохранения. 2006. 22 (4): 497-9

39 Лопес Э., йрит Дж., ^ртер Д., Mерлин T. Вовлечение пациентов в решения о финансировании медицинских технологий: взгляды заинтересованных сторон на процессы, используемые в Aвстралии. Ожидайте здоровья. 2016; 19 (2): 331-44

40 Уортли C., ^нг A., Xовард K. Предпочтения в отношении участия в принятии решений по оценке технологий здравоохранения: номинальная групповая методика с представителями общественности. BMJ Open. 2016; 6 (2).

41 Pойл Дж., Оливер C. Участие потребителей в программе оценки медицинских технологий. Int J Technol Оценка здравоохранения. 2004. 20 (4): 493-7

42 CADTH. Обновления для групп пациентов 2016г. https://www.cadth.ca/about-cadth/what-we-do/products-services/cdr/patient-input/updates-patient-groups.

43 Olry de Labry Lima A, García Mochón L, Caro Martínez A, Martín Ruiz E, Espín Balbino J. ^ртографирование возможностей для проведения оценки технологий

здравоохранения в Центральной, Восточной и Юго-Восточной Европе. Croat Med J. 2016; 57 (1): 66-70

44 Оценка технологий здравоохранения как инструмент принятия решений 2014 / Костюк А.В., Аканов А.Б., Альмадиева А.К

45 Kinter ET, Schmeding A, Rudolph I, dosReis S, Bridges JF: Identifying patient-relevant endpoints among individuals with schizophrenia: an application of patient-centered health technology assessment. Int J Technol Assess Health Care 2009, 25(1):35-41

46 Петчи Л. Перспективы и приоритеты пациентов при вводе в действие лекарственных средств от редких заболеваний в Национальной службе здравоохранения Англии: хартия пациентов. Отчет, Genetic Alliance UK, Лондон (2014)

47 Favaretti C., Cicchetti A., Guarrera G. et al. Health techn ology assessment in

Italy. Int J Tech Assess Health Care. 2009; 25 (1): 127-33.

48 Health Equality Europe: Understanding Health Technology Assessement (HTA). HEA Guide to HTA for Patients 2008, 48

49 Abelson J, Giacomini M, Lehoux P, Gauvin FP: Bringing 'the public' into health technology assessment and coverage policy decisions: from principles to practice. Health Policy 2007, 82(1):3

50 Bridges JF, Jones C: Patient-based health technology assessment: A vision of the future. Int J Technol Assess Health Care 2007, 23(1):30-35

51 Gagliardi AR, Lemieux-Charles L, Brown AD, Sullivan T, Goel V: Barriers to patient involvement in health service planning and evaluation: an exploratory study. Patient Educ Couns 2008, 70(2):234-241

52 Lee A, Sinding LS (2007). A review of organizational and patient_related assessments in HTAs published by INAHTA members. Danish Health Technology Assessment, 9:2

53 Legare F, Boivin A, van der Weijden T, Pakenham C, Burgers J, Legare J, St-Jacques S, Gagnon S: Patient and public involvement in clinical practice guidelines: a knowledge synthesis of existing programs. Med DecisMaking 2011, 31(6):E45-74

54 HTAi (2010) "Patients' perspectives in health technology assessment: A route to robust evidence and fair deliberation." International Journal of Technology Assessment in Health Care

55 Menon D, Stafinski T. (2011) "Role of patient and public participation in health technology assessment and coverage decisions." Expert review pharmacoeconomics and outcomes research

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

56 Facey KM, Bedlington N, Berglas S, Bertelsen N, Single ANV, Thomas V. Putting patients at the centre of healthcare: progress and challenges for health technology assessments. Patient. 2018;11(6):581-9

57 Kievit W, Tummers M, van Hoorn R, Booth A, Mozygemba K, Refolo P, et al. Taking patient heterogeneity and preferences into account in health technology assessments. Int J Technol Assess Health Care. 2017;33(5):562-9

58 Джон Ф. П. Бриджес, Кристофер Джонс, Оценка технологий здравоохранения на основе пациентов: видение будущего. Международный журнал оценки технологий в здравоохранении, 10.1017 / S0266462307051549, 23 , 01, (30-35), (2007)

59 O'Donnell J. C., Pham S. V., Pashos C. L. et al. Health Technology Assessment: Lessons Learned from Around

-ВЕСТНИК КАЗНМУ #2-2021 ---ф

the World — An Overview. Value in Health. — 2009; 12 (2): 1-5

1 Mejdunarodnan osenka tehnologii zdravoohranenia (HTAi). Perspektivy pasientov v osenke medisinskih tehnologii: put k nadejnym dokazatelstvam i spravedlivomu obsujdeni. Int J Tecnol Assess Health Care (2010) 26: 334-40. DOI: 10.1017 / S0266462310000395

2 The Use of Health Technology Assessments (HTA) to evaluate Medicines. Principles and guidance for implementation in different healthcare environments. EFPIA HTA Toolkit — Final. 04.02.2008.

3 HTAGlossary.net. Osenka tehnologii zdravoohranenia (OTZ) 2016g. Adres: http://htaglossary.net/health+technology+assessment+H TA.

4 Banta D. What is technology assessment? // International Journal of Technology Assessment in Health Care. — 2009; 25 (1): 7-9.

5 Oliver S., Miln R., Bredbern Dj., Bkenen P., Kerridj L., Uolli T. i dr. Vovlechenie potrebitelei v issledovatelsku programmu, orientirovannu na potrebnosti: pilotnyi proekt. Ojidaite zdorora. 2001. 4 (1): 18-28.