Научная статья на тему 'Давлат молияси: янги технологиялар ва уларни такомиллаштириш'

Давлат молияси: янги технологиялар ва уларни такомиллаштириш Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
110
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
давлат молияси / давлат бюджети / ахборот / реал вақт / ахборот макони / ғазна / автоматлаштириш / public finances / the state budget / information / online / information space / the treasury / automation

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Темиров М. Х.

Мақолада давлат молияси тизимида янги автоматлаштирилган ахборот технологияларини қўллаш ва уларни такомиллаштириш истиқболлари ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PUBLIC FINANCE: NEW TECHNOLOGIES AND THEIR IMPROVEMENT

The article discusses the perspectives of using and improvement of new automated information technologies in the public finance system

Текст научной работы на тему «Давлат молияси: янги технологиялар ва уларни такомиллаштириш»

г

V.

ДАВЛАТ БЮДЖЕТИ ВА FАЗНАЧИЛИК ТИЗИМИ/ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ БЮДЖЕТ И КАЗНАЧЕЙСКАЯ СИСТЕМ

Темиров М.Х.

Тошкент тукимачилик ва енгил саноат институти "Менежмент" кафедраси катта илмий ходим-изланувчиси

ДАВЛАТ МОЛИЯСИ: ЯНГИ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ВА УЛАРНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Миллий ицтисодиётни барцарор суръатларда ривожлан-тириш давлат молиясининг бошцариш сифатига юцори та-лаблар цуяди. Улардан асосийси давлат бюджети ижросини самарали назорат цилишдир. Самаралилик эса бюджетни бошцариш жараёнининг асосий таркибий цисмларини тав-сифловчи куплаб ахборотларни туплаш ва цайта ишлаш билан ботиц.

Бюджет тизими улкан микдордаги хабар-лар тупланадиган марказ х,исобланади. Бюджет жараёнининг ахборот окими окилона бошкарув учун асос булиш билан кайта иш-лашни автоматлаштириш учун бир тизимга солиниш, соддалаштириш ва тартибга келти-рилишни талаб килади.

Давлат бюджети ижро жараёни-ни бошкаришда ахборот технологияла-ридан фойдаланиш тажрибаси бутун давлат бошкаруви комплексини такомиллаш-тиришнинг асосий йуналиши ва тизими, деб бах,оласа булади1.

Янги технологиялар тараккий этиши, шу-лар каторида ахборот технологияларининг ривожланиши шароитида автоматлаштириш х,ар кандай фаолият тури самарадорлигини оширишнинг асосий йулларидан бири экан-лигини инкор этиб булмайди.

Давлат бошкаруви усулларини такомил-лаштириш давлат бюджети тизимида ахборот окимларини бошкаришнинг янги механизм ва инструментларга булган талабларни такозо этади. Зеро, бюджет ижросининг давлат томонидан самарали назорат килиниши.

1 Волков Ю.Б. Состояние и перспективы информатизации управления региональными финансами в Ростовской области Вестник Адыгейского государственного университета. Серия 1, 2012.

Молиявий назорат органларини юкори да-ражада тах,лилий ахборот билан таъминлаш оркалигина мумкин булади2.

Бундай талабларга мутаносибликни факат ахборот технологияларини ривожлантириш ва уларни ахборотлар йиFиш ва кайта иш-лашнинг янги ва сифатли боскичига утказиш оркали таъминлаш мумкин.

Ривожланган мамлакатлар тажрибаси шуни курсатадики, айнан бюджет жараёни-ни бошкаришнинг автоматлаштирилган ахборот тизимларини жорий этиш ва ривожлантириш ушбу мамлакатларда иктисодий баркарорликни таъминлашда бекиёс уринга эга. Шунинг учун мамлакатимиз х,укумати томонидан бу муаммонинг ижтимоий-иктисодий мух,им ах,амиятга эга эканлиги эътиборга олиниб, давлат молияси ахборот тизимини шакллантириш юзасидан бир катор карорлар кабул килинган ва махсус да-стурлар ишлаб чикилган.

Автоматлаштирилган ахборот тизими (ААТ), бу - ахборотларни тезликда кайта ишлаш учун мулжалланган иктисодий-

2Овчаров Е.Б. Разработка информационно-аналитической системы государственного контроля федерального бюджета. - Пермь: 2006.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 6, 2013

ддвлдГвюджЁтИвдТдзндчйлйктйзймй/-.__госуддрственный бюджет и кдзндчейскдя СИСТЕМ

математик методлар, моделлар, дастурлар ва технологик воситалар йиFиндисидир1.

Бюджет жараёнини бошкаришнинг ав-томатлаштирилган ахборот тизимлари реал вакт (on-line) тартибида бюджет жараёни ахборот окимларини комплекс х,исобини олиб бориш ва иктисодий тах,лилни ташкил этиш натижасида уларнинг х,акконийлиги ва тез-корлигини оширади, зудлик билан тегишли карорлар кабул килишга имкон яратади.

Мамлакатимизда Давлат бюджети жараёнини бошкаришнинг автоматлаштирилган ахборот тизимини ташкил этиш ва ривожлан-тириш боскичма-боскич амалга оширилаёт-ган жараён булиб, бюджетни тулик автомат-лаштиришни, яъни реал вакт тизимида бюджет жараёнининг ахборот маконини яратиш-ни максад килиб куяди.

Бюджет жараёнини бошкаришнинг автоматлаштирилган тизими турт боскичда амалга оширилади, яъни:

биринчи боскич, бу - кул мех,натини ка-майтириш. Молия органларида вазифалар-нинг тор доирадаги айрим булакларини од-дий кичик дастурлаш, сметалар, молия ре-жалари х,амда бошка молия х,ужжатларини компьютерларда шарх,лаш;

иккинчи боскич, айрим вазифаларни уз ичига олган комплекс х,аракатларни дастурлаш («Глобал интеграциялашган ахборот тизими» (ГИдТ) ва «дхборотни кайта ишлаш корпоратив тизими» (дКИКТ), ёки Fазначиликдаги биринчи «ТРЕЖЕРИ» дастур-лари). Бундан асосий максад - кул мех,нати билан бир каторда ишончсиз маълумотлар билан боFлик хатолар сонини камайтириш;

учинчи боскич, бу - молиявий вазифалар-ни автоматлаштиришни дастурий таъминот оркали мажмуаларни бирлаштиришни таъ-минлаш. Дастурий таъминот (ДТ) автоматлаштирилган ахборот тизимини бошкаришнинг х,исоблаш жараёнини самарали ташкил этиш

1Эшназаров Т.Ш. Узбекистон Республикасида Fазначилик тизими асослари. - T.: IQTISOD-MOLIYA. 2012. - Б.239.

учун мулжалланган дастурий мажмуалар йиFиндиси х,исобланади2.

Мисол килиб, Fазначилик органларида кулланилаётган марказлашган «Давлат бюд-жетининг Fазна ижроси» (ДБFИ) махсус дастурий мажмуасини олиш мумкин.

Них,оят, туртинчи боскич бюджет жараёнининг ягона ахборот маконини яратиш.

Бугунги кунда Давлат бюджети жараёнининг ахборот маконини яратиш, биринчи на-вбатда, бюджет жараёнининг асосини ташкил этган бюджетнинг Fазна ижросини автоматлаштирилган ягона тизими билан таъмин-лашни талаб этади.

Бюджет ижросини бошкаришнинг автоматлаштирилган тизимидан асосий максади бюджет жараёнини бошкариш самарадор-лигини оширишдан иборат булиб, карорлар кабул килувчи шахсларни бюджет жараёни ижросининг барча жих,атлари х,акида тулик, ишончли, тезкор ва талаб этилган даражада сараланган ахборот билан таъминлашдир.

Давлат молиясини марказлашган тарзда тезкор бошкаришни ахборот билан таъмин-лаш, бюджет курсаткичларини шаклланти-ришнинг туFри ва тезкорлигини, бюджет ижросининг истикболли ишончлилигини оширади, бюджет тизимининг барча микёсида бюджет ижросини максадли йуналтириш ва самарали назорат килишга олиб келади. Бу тизим Давлат бюджети барча микёсида бюджет ижроси туFрисидаги х,исоботларни шак-ллантиришнинг тезкорлигини ошириб, унинг асосий йуналиши комплекс автоматлашти-риш, барча даражадаги Fазначилик ва молия идораларининг узаро х,амкорлигини ва улар-ни тезкор ахборот билан таъминлаш, асосий операцияларни автоматлаштириш, алока тизимларини х,амда турли ташкилотлар ва булинмаларнинг бюджет жараёни доирасида амалга ошириладиган фаолияти туFрисидаги маълумотларни узатишни ташкил этади3.

Шунингдек, бюджет ижросини бошкаришнинг автоматлаштирилган ягона

2Акперов И.Г. Казначейская система исполнения бюджета в Российской Федерации. Учебное пособие. - Москва: КНОРУС. 2002. -С.2009.

3Быкова Н.И. Особенности казначейской системы в ведущих странах мира. -Санкт-Петербург: 2000.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 6, 2013

ДАВЛАТ БЮДЖЕТИ ВА FA3HA4I^MK ТИЗИМИ/ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ БЮДЖЕТ И КАЗНАЧЕЙСКАЯ СИСТЕМ _.

тизимининг жорий этилиши куйидаги асосий вазифаларни х,ал этишга йуналтирилади, хусу-сан, барча даражадаги Fазначиликнинг бюд-жетга оид маълумотларига ишлов беришни марказлаштириб, х,ужжатларни кайта ишлаш, маълумотларни йиFиш ва тах,лил килишнинг талаб этиладиган тезлигини таъминлайди.

Бюджет ижросини автоматлаштирилган бошкариш тизимининг асосий вазифалари куйидагилардан иборат:

бюджетдан тасдикланган ва аниклаштирилган маблаF ажратиш ва даро-мадлар истикболли режаларини кайд этиш;

- ^укукий мажбуриятлар, масалан, шар-тномаларни бошкариш;

- касса тушумлари ва туловларини, банк зарур интерфейсларини бошкариш;

- рухсат этилмаган харажатларга йул куймаслик;

- кредиторлик ва дебиторлик карзларини бошкариш;

- касса талабларини башорат килиш ва харажатларни тулаш учун рухсатномалар чикариш;

- банкдаги Fазна х,исобваракларини таккослаш;

- давлатнинг активлари ва мажбуриятла-рини, х,исоб-китобларини автоматлаштирилган тарзда олиб бориш;

- молиявий ресурсларни давлат бюд-жетининг ягона x1исобвараFида жамлаш ва бошкариш;

- бюджет ижроси буйича барча молиявий операцияларнинг Бош Fазначилик китоби-да марказлашган тарзда х,исобга олинишини таъминлаш;

- бухгалтерлик х,исоб-китобларини юри-тиш ва молиявий х,исоботларни тайёрлаш;

- ички ва ташки аудит жараёнларини куллаб-кувватлашни таъминлаш х,амда бюджетдан маблаF олувчиларнинг асосий воси-талари х,исобини юритиш.

Маълум буляптики, сунгги йилларда юр-тимизда давлат молиясини бошкариш сох,асида куплаб ижобий натижалар келтир-ган ислох,отлар утказилди ва улар Узбекистон Республикаси бюджет тизимининг барча микёсдаги бюджетларини камраб олди.

Бюджет жараёнини бошкаришнинг автоматлаштирилган ахборот тизимларини тадбик этиш:

- реал вакт режимида бюджет жараёни-даги ахборот окимининг комплекс х,исобини олиб бориш, улар суръатини ошириш ва тез-ликда окилона бошкарув карорларини кабул килиш;

- карорлар кабул килувчи шахсларни бюджет жараёни ижросининг барча жих,атлари х,акидаги тулик, ишончли ва етарли даражада сараланган ахборот билан таъминлаш;

- барча микёсдаги Fазначиликнинг бюд-жетга оид маълумотларига ишлов беришни марказлаштириб, х,ужжатларни кайта ишлаш, маълумотларни йиFиш ва тах,лил килишнинг талаб этиладиган даражада тезлигини таъ-минлаш;

- давлатнинг активлари ва мажбурият-лари х,исоб-китобларини автоматлаштирилган тарзда олиб бориш, молиявий ресурсларни давлат бюджетининг ягона x1исобвараFида жамлаш ва бошкариш каби бир катор имко-ниятларни берди.

Агар давлат бюджетинигина эмас, балки давлат молияси тизимини бошкаришнинг да-стурий таъминоти х,ам ишлаб чикилса, у мил-лий иктисодиётни тартибга солиш тизимини янада ривожлантирган булар эди. Бу эса уз навбатида салох,иятли мутахассис кадрлар-ни комплекс тайёрлаш дастурларини ишлаб чикиш1;

ахборот жараёнида катнашадиган барча ташкилотларнинг урни ва мажбуриятларини х,укукий-меъёрий х,ужжатларда белгилаш;

давлат активлари, мажбуриятлари ва ин-вестицияларини бошкаришни ягона тизимга келтирилиши каби институционал муаммо-лар х,ам ечим талаб этади2.

1Vickland, S & Nieuwenhuijs., 2005-101, «Критические факторы успеха для модернизации информационных систем управления государственными финансами в Боснии и Герцеговине», http://dx.doi.org/ 10.1002/ pad..354

2Diamond, J. & Khemani, P., 2006-110, "Введение информационных систем финансового управления в развивающихся странах", OECD журнал по бюджетированию 5 (3), http:// dx.doi.org/10.1787/budget-v5-art20-en ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 6, 2013

г 22 к. ДАВЛАТ БЮДЖЕТИ ВА FАЗНАЧИЛИК ТИЗИМИ/ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ БЮДЖЕТ И КАЗНАЧЕЙСКАЯ СИСТЕМ

Адабиёт

1. Овчаров Е.Б. Разработка информационно-аналитической системы государственного контроля федерального бюджета. - Пермь: 2006.

2. Волков Ю.Б. Состояние и перспективы информатизации управления региональными финансами в Ростовской области. Вестник Адыгейского государственного университета. Серия 1, 2012.

3. Эшназаров Т.Ш. Узбекистон Республикасида Fазначилик тизими асослари. - Т.: IQTISOD-MOLIYA. 2012.

4. Акперов И.Г. Казначейская система исполнения бюджета в Российской Федерации. Учебное пособие. -М.: КНОРУС. 2002.

5. Быкова Н.И. Особенности казначейской системы в ведущих странах мира. -Санкт-Петербург: 2000.

6. Vickland, S&Nieuwenhuijs., 2005-101, "Критические факторы успеха для модернизации информационных систем управления государственными финансами в Боснии и Герцеговине". http://dx.doi.org/ 10.1002/pad.354.

7. Diamond, J. & Khemani, P., 2006-110, "Введение информационных систем финансового управления в развивающихся странах", OECD журнал по бюджетированию 5 (3), http://dx.doi.org/10.1787/budget-v5-art20-en

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 6, 2013

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.