Научная статья на тему 'ДАВЛАТ ИШТИРОКИДАГИ КОРХОНАЛАРДА ТИЖОРАТ СИРИ РЕЖИМИНИ ЎРНАТИЛИШИ: ТАҲЛИЛ ВА НАТИЖАЛАР'

ДАВЛАТ ИШТИРОКИДАГИ КОРХОНАЛАРДА ТИЖОРАТ СИРИ РЕЖИМИНИ ЎРНАТИЛИШИ: ТАҲЛИЛ ВА НАТИЖАЛАР Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Тижорат сири / тижорат сири режими / давлат иштирокидаги корхона / акциядорлик жамияти (АЖ) / масъудияти чекланган жамият (МЧЖ) / давлат унитар корхонаси (ДУК) / устав капитали. / Trade secret / trade secret regime / state-owned enterprise joint stock company (JSC) / limited liability company (LLC) / state unitary enterprise (SUE) / authorized capital.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Нуралиев Рустам Турғунович, Ашуров Зуфар Абдуллоевич, Усманов Бехруз Шовкат Ўғли

Ушбу мақолада устав фондида (капиталида) давлат улуши 50 фоиздан кўпроқ бўлган корхоналарда тижорат сири режимини ўрнатиш ишларини баҳолаш учун таҳлил ўтказилган. Йиғилган маълумотлар асосида устав фондида давлат улуши 50 фоиздан кўп бўлган корхоналарда тижорат сири режимининг ўрнатилиши таҳлили натижалари асосида тегишли хулосалар шакллантирилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ESTABLISHING A TRADE SECRET REGIME INTHE STATE-OWNED ENTERPRISES: ANALYSIS AND RESULTS

This article carries out an analysis to evaluate the establishment of a trade secret regime in the s enterprises with a state share of more than 50 percent in the authorized capital. Based on the collected data, appropriate conclusions were drawn based on the results of the analysis of the establishment of a trade secret regime in the enterprises with a state share of more than 50 percent in the authorized capital.

Текст научной работы на тему «ДАВЛАТ ИШТИРОКИДАГИ КОРХОНАЛАРДА ТИЖОРАТ СИРИ РЕЖИМИНИ ЎРНАТИЛИШИ: ТАҲЛИЛ ВА НАТИЖАЛАР»

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

/ I

• • •*•> / /Л

JM}/1M

L^W.FIN^CEAND

APPLIED SÇIENCES

ARTICLE INFO

ESTABLISHING A TRADE SECRET REGIME IN THE STATE-OWNED ENTERPRISES: ANALYSIS AND RESULTS Rustam Nuraliev

Center for Research of Problems in Privatization and State Assets Management, head of department, PhD in Economic Sciences, nuraliev2306@mail.ru Zufar Ashurov

Center for Research of Problems in Privatization and State Assets Management, deputy director for scientific affairs and innovations, PhD in Economic Sciences, zufara@mail.ru Bekhruz Usmanov Center for Research of Problems in Privatization and State Assets Management, junior research fellow, taxn_1993@mail.ru https://doi.org/10.5281/zenodo.12747823

__ABSTRACT

This article carries out an analysis to evaluate the establishment of a trade secret regime in the senterprises with a state share of more than 50 percent in the authorized capital. Based on the collected data, appropriate conclusions were drawn based on the results of the analysis of the establishment of a trade secret regime in the enterprises with a state share of more than 50 percent in the authorized capital.

Received: 10th July 2024 Accepted: 15th July 2024 Online: 16th July 2024 KEYWORDS

Trade secret, trade secret regime, state-owned

enterprise joint stock company (JSC), limited liability company (LLC), state unitary enterprise (SUE), authorized capital.

УСТАНОВЛЕНИЕ РЕЖИМА КОММЕРЧЕСКОЙ ТАЙНЫ В ПРЕДПРИЯТИЯХ С ГОСУДАРСТВЕННЫМ УЧАСТИЕМ: АНАЛИЗ И РЕЗУЛЬТАТЫ

Нуралиев Рустам ТурFунович

Центр исследования проблем приватизации и управления государственными активами, заведующий отделом, к.э.н., nuraliev2306@mail.ru Ашуров Зуфар Абдуллоевич Центр исследования проблем приватизации и управления государственными активами, заместитель директора по научной работе и инновациям, д.ф.э.н. (PhD), с.н.с.,

zufara@mail.ru Усманов Бехруз Шовкат угли Центр исследования проблем приватизации и управления государственными активами, младший научный сотрудник, taxn_1993@mail.ru https://doi.org/10.5281/zenodo.12747823

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Received: 10th July 2024 Accepted: 15th July 2024 Online: 16th July 2024 KEYWORDS

В данной статье проведен анализ в целях оценки установления режима коммерческой тайны на предприятиях с долей государства более 50 процентов

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

в уставном фонде (капитале). На основе собранных данных были сформированы соответствующие выводы по результатам анализа установления режима коммерческой тайны на предприятиях с долей государства более 50 процентов в уставном фонде.

ДАВЛАТ ИШТИРОКИДАГИ КОРХОНАЛАРДА ТИЖОРАТ СИРИ РЕЖИМИНИ УРНАТИЛИШИ: ТАХ,ЛИЛ ВА НАТИЖАЛАР

Нуралиев Рустам ТурFунович

Хусусийлаштириш ва давлат активларини бош;ариш муаммоларини таджик; этиш маркази, булим бошлиги, и.ф.н., nuraliev2306@mail.ru Ашуров Зуфар Абдуллоевич Хусусийлаштириш ва давлат активларини бош;ариш муаммоларини тадкик; этиш маркази, директорнинг илмий ишлар ва инновациялар буйича уринбосари и.ф.ф.д

(PhD)., к.и.х., zufara@mail.ru Усманов Бехруз Шовкат ртли Хусусийлаштириш ва давлат активларини бош;ариш муаммоларини тадкик; этиш маркази, кичик илмий ходим, taxn_1993@mail.ru https://doi.org/10.5281/zenodo.12747823

ARTICLE INFO__ABSTRACT

Received: 10th July 2024 Accepted: 15th July 2024 Online: 16th July 2024

KEYWORDS Тижорат сири, тижорат сири режими, давлат иштирокидаги корхона, акциядорлик жамияти (АЖ), масъудияти

чекланган жамият

(МЧЖ), давлат унитар корхонаси (ДУК), устав капитали.

Кириш

Узбекистон Республикасининг "Тижорат сири тугрисида"ги Конунига [1] мувофи;, тижорат сири деганда учинчи шахсларга номаълумлиги сабабли фан-техника, технология, ишлаб чи;ариш, молия-и;тисодиёт сох,аларида х,амда бош;а сох,аларда тижорат кимматига эга булган, конуний асосда эркин фойдаланилмайдиган ахборот тушунилиб, ушбу ахборот мулкдори унинг махфийлигини мух,офаза ;илиш

Коммерческая тайна, режим коммерческой тайны, предприятие с государственным участием акционерное общество (АО), общество с ограниченной

ответственностью (ООО), государственное унитарное предприятие (ГУП),уставный капитал.

Ушбу мацолада устав фондида (капиталида) давлат улуши 50 фоиздан купроц булган корхоналарда тижорат сири режимини урнатиш ишларини бауолаш учун таулил утказилган. Йигилган маълумотлар асосида устав фондида давлат улуши 50 фоиздан куп булган корхоналарда тижорат сири режимининг урнатилиши таулили натижалари асосида тегишли хулосалар шакллантирилди.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

буйича чора-тадбирларни куриши белгиланган. Тижорат сири учинчи шахсларга номаълумлиги сабабли уз мулкдори учун х,а;ик;ий ёки потенциал тижорат кийматига эга булиши, конунчиликка мувофи; х,аммага маълум ёки х,амма учун очи; булмаслиги, унинг махфийлиги мух,офаза ;илиш чора-тадбирлари билан таъминланган булиши, давлат сирлари ва ;онун билан ;ури;ланадиган бош;а сир белгиларига эга булмаслиги каби талабларга мувофи; булиши керак.

Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 2016 йил 28 июлда 2818-сон билан руйхатдан утказилган "Ходимлари тижорат сиридан фойдаланадиган корхоналар ва ташкилотлар учун тижорат сири режимига риоя этилиши буйича намунавий Низом"га [2] мувофи;, устав фондида (капиталида) давлат улуши 50 фоиздан купро; булган корхоналар ва ташкилотларда тижорат сири режимига риоя этилиши белгиланган. Шунингдек, тижорат сири режимини урнатиш буйича ишларни ташкиллаштириш ташкилот рах,бари зиммасига, ю;оридаги Низом талабларининг ходимлар томонидан бажарилишини назорат ;илиш таркибий булинмаларининг бошли;ларига юклатилиши белгиланган.

Таъкидлаш жоизки, шу кунга ;адар, устав фондида давлат улуши 50 фоиздан орти; булган корхона ва ташкилотларда тижорат сири режимини урнатиш ишлари ;ай даражада ташкил этилганлиги тугрисида маълумотлар мавжуд эмас. Шу боис, ушбу ма;олада устав фондида (капиталида) давлат улуши 50 фоиздан купро; булган корхоналарда тижорат сири режимини урнатиш ишларини бах,олаш учун мазкур тад;и;от утказилган ва натижалари та;дим этилган. Мазкур тад;и;отнинг асосий ма;сади - устав фондида (капиталида) давлат улуши 50 фоиздан купро; булган корхоналарда тижорат сири режимининг урнатилишини тах,лил ;илиш ва ани;лаш.

Узбекистонда тижорат сирининг хук;ук;ий асослари

Узбекистонда тижорат сирини мух,офаза ;илиш ва ундан фойдаланиш сох,асидаги муносабатларни тартибга солиш ма;садида Узбекистон Республикасининг "Тижорат сири тугрисида"ги ;онуни [1] 2014 йилда ;абул ;илинган. Мазкур ;онунга мувофи;, тижорат сири режими тижорат сирининг мулкдори томонидан урнатилади. Тижорат сири режимидан мамлакат конституциявий тузуми асосларини х,имоя ;илиш, давлат мудофааси ва хавфсизлигини, фу;ароларнинг ахло;ини, соглигини, бош;а шахсларнинг ^у;у;лари ва ;онуний манфаатларини таъминлаш талабларига зид ма;садларда фойдаланилиши мумкин эмас.

Бундан таш;ари, Адлия Вазирлиги томонидан 2016 йил 28 июлда 2818-ра;ам билан "Ходимлари тижорат сиридан фойдаланадиган корхоналар ва ташкилотлар учун тижорат сири режимига риоя этилиши буйича Намунавий низом" [2] руйхатга олинган булиб, ушбу Низом устав фондида (капиталида) давлат улуши эллик фоиздан купро; булган корхоналар ва ташкилотларда тижорат сири режимига риоя этилиши билан богли; муносабатларни тартибга солади.

Шунингдек, Узбекистон Республикаси Давлат ра;обат цумитасининг 2017 йил 27 мартдаги 104-П-сонли буйруги билан "Ходимлари тижорат сиридан фойдаланадиган корхоналар ва ташкилотлар учун тижорат сири режимига риоя этилиши буйича услубий тавсиянома" [3] х,ам тасди;ланган. Ушбу услубий тавсиянома корхона ва ташкилотларда тижорат ;ийматига эга булган ахборотни урнатиш ва са;лашда

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

тижорат сири мулкдорлари ва унинг конфидентлари, корхона рахбарлари ва мутахассисларига кумаклашиш учун ишлаб чи;илган.

Устав фондида (капиталида) давлат улуши 50 фоиздан ортик булган корхоналарда тижорат сири режимининг урнатилиши та^лили

Устав фондида (капиталида) давлат улуши 50 фоиздан орти; булган корхоналарда тижорат сири режимининг урнатилишини ани;лаш 3 бос;ичда олиб борилди:

1-боскич: устав фондида давлат улуши 50 фоиздан куп булган давлат иштирокидаги корхоналар руйхати шакллантириш;

2-боскич: устав фондида давлат улуши 50 фоиздан куп булган давлат иштирокидаги корхоналарга суров хати юбориш ва маълумотларни йигиш;

3-боскич: устав фондида давлат улуши 50 фоиздан куп булган давлат иштирокидаги корхоналар тижорат сири режимининг урнатилишини тах,лил ;илиш.

Тадкикотнинг 1-боскичида устав фондида давлат улуши 50 фоиздан куп булган давлат иштирокидаги корхоналар тижорат сири режимининг урнатилишини тах,лил ;илишга тайёрлаш учун, даставвал, устав фондида давлат улуши 50 фоиздан куп булган давлат иштирокидаги корхоналар руйхати шакллантирилди. Ушбу руйхатни шакллантириш учун Давлат активларини бош;ариш агентлигининг давлат иштирокидаги корхоналар реестридан [4] фойдаланилди. 01.04.2024 йил холатига кура шакллантирилган давлат иштирокидаги корхоналар руйхатида 1653 та давлат улуши 50 фоиздан куп булган корхоналар мавжуд булиб, шундан 159 таси АЖ, 994 таси МЧЖ ва 500 та ДУК хисобланади.

Тадкикотнинг 2-боскичида устав фондида давлат улуши 50 фоиздан куп булган давлат иштирокидаги корхоналарга суров хати юбориш ор;али маълумотларни йигиш амалга оширилди. Жумладан, тад;и;от муаллифлари томонидан давлат улуши 50 фоиздан куп булган 1653 та давлат иштирокидаги корхоналарга суров хати юборилди. Ушбу суров хатида ;уйидаги маълумотларни та;дим этиш суралди:

- тижорат сири режимига риоя этилиши буйича низом (ёки бош;а хужжат) ;абул ;илинганми;

- тижорат сири режимига риоя этилиши буйича низом (ёки бош;а хужжат) ;абул ;илинган сана;

- тижорат сирини мухофаза ;илиш билан богли; жорий ишлар ташкилий-назорат функцияларини бажарувчи таркибий булинма номи (ёки мазкур функциялар юклатилган алохида шахс Ф.И.Ш);

- тижорат сири акс этган моддий жисмларни охирги марта хатловдан утказиш санаси.

Суров натижаларига кура, 950 та давлат улуши 50 фоиздан куп булган корхоналардан маълумотлар олинди, бу мавжуд давлат улуши 50 фоиздан куп булган корхоналарнинг 57% ни ташкил ;илади. Маълумотлар олинган 950 та давлат улуши 50 фоиздан куп булган корхоналардан 132 таси АЖ, 739 таси МЧЖ, 79 таси ДУК.

Тадкикотнинг 3-боскичида йигилган маълумотлар асосида устав фондида давлат улуши 50 фоиздан куп булган давлат иштирокидаги корхоналар тижорат сири режимининг урнатилиши тахлили амалга оширилди. Олинган маълумотлар тахлил

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

;илинганда, суровда ;атнашган 950 та давлат иштирокидаги корхоналарнинг 50 тасида (5,3%) тижорат сири режими урнатилганлиги х,амда тижорат сири режимига риоя этилиши буйича низом ;абул ;илинганлиги ани;ланди (1-расм). Суровда ;атнашган давлат иштирокидаги корхоналарнинг 900 тасида (94,7%) тижорат сири режими урнатилмаганлиги ани;ланди (1-жадвал).

1-расм. Тижорат сири урнатилган давлат иштирокидаги корхоналарнинг улуши, %

Тижорат сири режими урнатилган 50 та давлат иштирокидаги корхоналар орасидан куйидаги йирик корхоналарни келтириб утиш мумкин, жумладан: "Навоий кон-металлургия комбината" АЖ, "Олмали; кон-металлургия комбината" АЖ, "Навоийуран" АЖ, "Навоийазот" АЖ, "Узкимёсаноат" АЖ, "Узмиллийбанк" АЖ, "Uzbekistan Airways" АЖ, "Узбекгеологияк;идирув" АЖ, "Худудгазтаъминот" АЖ ва х,.к.

1-жадвал

Давлат улуши 50 фоиздан куп булган корхоналарда тижорат сири режимининг урнатилиш х;олати

№ Курсаткичлар Жами, шундан

та АЖ МЧЖ ДУК

1. Суровда цатнашган корхоналар сони 950 132 739 79

2. Тижорат сири режимига риоя этилиши буйича низом (ёки бошца хужжат) цабул цилган корхоналар сони 50 37 8 5

3. Тижорат сирини мухофаза цилиш билан боглиц жорий ишлар ташкилий назорат-функцияларини бажариш буйича таркибий булинмаси (ёки мазкур функциялар юклатилган алохида шахс Ф.И.Ш.) мавжуд корхоналар сони 50 37 8 5

4. Тижорат сири урнатилмаган корхоналар сони 900 95 731 74

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

Тижорат сири режими урнатилмаган баъзи корхоналар хозирда тижорат сирини урнатиш буйича ташкилий ишлар олиб бораётганликларини ва тижорат сири режимини урнатиш буйича низом ишлаб чикаётганликларини таъкидлашган (масалан, "Ангрен Логистика Маркази" АЖ, "Узбекистон Темир Йуллари" АЖ, "Олмалик Иссиклик Манбаи" МЧЖ, "Янги Ангрен Иссиклик Электр Станцияси" АЖ, "Навоий Вилояти Иссиклик Манбаи" АЖ, "Полипропилен Кувурлар" МЧЖ, "Полиэтилен Кувурлар" МЧЖ, "Шахрисабз Вино-Арок" АЖ, "Тошшахартрансхизмат" АЖ, "Тошкент Трактор Заводи" МЧЖ ва х,.к.).

Колган 900 давлат иштирокидаги корхоналар орасида тижорат сири режими урнатилмаган ва аксарият корхоналар берган маълумотларида тижорат сири режимини урнатиш эхтиёжи йуклигини билдиришган хамда баъзи бир корхоналар тугатиш жараёнини бошлаганликларини, ушбу ишлар хозиргача давом этаётганлигини маълум килишган. Шунга карамасдан, бу борада тадкикот муаллифлари Давлат активларини бошкариш худудий бошкармалар мутассади ходимлари билан хамкорликда суровда катнашган 950 та давлат иштирокидаги корхоналар вакиллари билан мулокот олиб борилди ва уларга тижорат сири режимининг урнатилиши учун зарур булган ташкилий ишлар буйича тушунтиришлар корхоналар кесимида берилди. Жумладан, тижорат сирига айланадиган маълумотлар реестрини тузиш, корхона ходимлари учун махфийлик шартномасини ишлаб чикиш, тижорат сири режимини жорий этиш тугрисида буйрук чикариш, тижорат сирини урнатиш буйича ички низомни кабул ;илиш ва х,.к. Бунинг натижасида айрим корхоналарда тижорат сири режимини жорий этиш буйича амалий ишлар бошлаб юборилганлиги кузатилди.

Хулоса

Утказилган ушбу тахлил натижалари куйидаги хулосаларни шакллантиришга имкон берди:

биринчидан, тахлилда катнашган давлат иштирокидаги корхоналарнинг аксарияти "Тижорат сири тугрисида"ги Узбекистон Республикасининг Конуни хамда Адлия вазирлигида тасди;ланган "Ходимлари тижорат сиридан фойдаланадиган корхоналар ва ташкилотлар учун тижорат сири режимига риоя этилиши буйича намунавий Низом" нормалари ва талаблари ха;ида, тижорат сири нималиги тугрисида хабардорлик даражаси пастлигини курсатди;

иккинчидан, суров хати юборилган барча давлат иштирокидаги корхоналарнинг 43% фоизи томонидан суровга мувофи; маълумотлар такдим этилмади;

учинчидан, суровда катнашган 950 та давлат иштирокидаги корхоналарнинг 5,3% да тижорат сири режими урнатилганлиги хамда тижорат сири режимига риоя этилиши буйича низом кабул килинганлиги ани;ланди. Суровда катнашган давлат иштирокидаги корхоналарнинг колган 94,7% да тижорат сири режими 2 сабабларга кура урнатилмаган:

1) корхонада тижорат сирининг узи мавжуд эмас;

2) корхонада тижорат сири мавжуд, лекин тижорат сири режимини кандай урнатиш кераклиги хакида етарли даражада маълумотга эга эмас.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

Шундай ;илиб, таъкидлаш мумкинки, корхонада тижорат сири юзага келиши билан, корхонада ушбу тижорат сирини мух,офазани таъминлаш лозим. Бунда давлат улуши 50 фоиз ва ундан ю;ори булган давлат иштирокидаги корхоналарда тижорат сири мавжуд булмаса х,амда тижорат сири режимини ;андай урнатиш кераклиги х,а;ида корхоналар етарли даражада маълумотга эга булишмаса, бундай вазиятларда корхоналарда тижорат сири режимини цонунчилик асосида урнатиш талаб этилади.

References:

1. Узбекистон Республикасининг "Тижорат сири тугрисида"ги Конуни / Узбекистон Республикаси цонунчилик маълумотлари миллий базаси

2. Ходимлари тижорат сиридан фойдаланадиган корхоналар ва ташкилотлар учун тижорат сири режимига риоя этилиши буйича намунавий Низом (Адлия вазирлиги томонидан 2016 йил 28 июлда 2818-сон билан руйхатдан утказилган) / Узбекистон Республикаси цонунчилик маълумотлари миллий базаси

3. Ходимлари тижорат сиридан фойдаланадиган корхоналар ва ташкилотлар учун тижорат сири режимига риоя этилиши буйича услубий тавсиянома [Электрон ресурс]. - URL: https://research-center.uz/info/recomm

4. Давлат иштирокидаги корхоналар реестри [Электрон ресурс]. - URL: https://davaktiv.uz/uz/menu/reestr-gosudarstvennyh-predprijatij

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.