Научная статья на тему 'ДАВЛАТ-ХУCУCИЙ ШЕРИКЛИГИНИНГ ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ РИВOЖЛAНИШИНИ БOШҚAРИШДAГИ РОЛИ'

ДАВЛАТ-ХУCУCИЙ ШЕРИКЛИГИНИНГ ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ РИВOЖЛAНИШИНИ БOШҚAРИШДAГИ РОЛИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
16
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
давлат-хусусий шериклиги концепцияси / European Commission Consultation / давлат-хусусий шериклиги лойиҳалари.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Абдуллаев Жавоҳир Абдумалик Ўғли

Ушбу тезисда иқтисодиёт тармоқлари ва аҳолининг замонавий, барқарор ва ишончли инфратузилма тизимига бўлган эҳтиёжларини сифатли қондириш муҳим механизм ҳисобланган давлат-хусусий шериклиги ва унинг олий таълим тизимини ривожланишини бошқаришдаги аҳамияти тўғрисидаги фикр-мулоҳазалар баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ДАВЛАТ-ХУCУCИЙ ШЕРИКЛИГИНИНГ ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ РИВOЖЛAНИШИНИ БOШҚAРИШДAГИ РОЛИ»

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

ДАВЛАТ-ХУСУСИЙ ШЕРИКЛИГИНИНГ ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ РИВОЖЛАНИШИНИ БОШЦАРИШДАГИ РОЛИ Абдуллаев Жавохир Абдумалик ^ли

Иктисодиёт фанлари буйича фалсафа доктори (PhD), Тошкент давлат иктисодиёт

университети мустакил изланувчиси j.abdullaev@tdi.uz https://doi.org/10.5281/zenodo.10139371

Аннотация. Ушбу тезисда щтисодиёт тармоцлари ва а^олининг замонавий, барцарор ва ишончли инфратузилма тизимига булган э^тиёжларини сифатли цондириш мууим механизм уисобланган давлат-хусусий шериклиги ва унинг олий таълим тизимини ривожланишини бошцаришдаги а^амияти тугрисидаги фикр-муло^азалар баён этилган.

Калит сузлар: давлат-хусусий шериклиги концепцияси, European Commission Consultation, давлат-хусусий шериклиги лойщалари.

Аннотация.В данной тезисе описывается государственно-частное партнерство, которое является важным механизмом удовлетворения потребностей отраслей экономики и населения в современной, стабильной и надежной инфраструктуре, и его значение в управлении развитием системы высшего образования.

Ключевые слова: концепция государственно-частного партнерства, консультации Европейской комиссии, проекты государственно-частного партнерства..

Abstract. This thesis describes public-private partnership, which is an important mechanism for meeting the needs of economic sectors and the population for modern, stable and reliable infrastructure, and its importance in managing the development of the higher education system.

Keywords: public-private partnership concept, European Commission Consultation, public-private partnership projects.

Иктисодиётни либераллашуви ва барча ижтимоий-иктисодий сохдларда кескин ракобатчилик хдмда муносабатларнинг мураккаблашуви сабабли жамиятнинг барча эх,тиёжларини кондириш учун давлат ресурслари етарли булмаган шароитда олдин факат давлат томонидан молиялаштирилиб келинган купгина тармокларда, жумладан, транспорт, электр энергетикаси, хдрбий-саноат мажмуаси, ижтимоий сох,а тармоклари, хусусан, таълим, фан согликни саклашда бугунги кунда бевосита хорижий, махаллий инвесторлар, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг ресурсларини жалб килиш жараёнлари кечмокда. Бу эса давлат ва бизнес тузилмалари уртасидаги шерикчиликнинг узига хос механизми сифатида давлат-хусусий шерикчилиги (ДХШ) деб аталади.

ДХШ лойихдларининг устунлиги тармок ривожланишининг гарови саналган шериклик муносабатлари узок муддатли характерга эга эканлиги х,исобланади. Бундай шериклик хусусий сектор ресурсларини жалб килиш имконияти туфайли нафакат ишлаб чикариш, транспорт, хдттоки иктисодиётнинг кам фойда келтирадиган тармокларида, жумладан, ижтимоий сох,а тармокларида (таълим, фан, согликни саклаш) х,ам лойихдларни амалга оширишга имкон беради.

Бугунги кунда республикамизда ДХШ механизми амалга оширилаётган асосий сохдлар 13 та булиб, булар куйидагилардан иборат: 1. Электроэнергия; 2. Шамол энергияси; 3. Автомобил йуллари; 4. Логистика; 5. Таълим (мактабгача, халк таълими, олий ва урта махсус таълим); 6. Согликни саклаш; 7. Уй-жой коммунал хужалиги; 8. ^ишлок хужалиги;

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

9. Спорт; 10. Транспорт (жамоат транспорти, темир йул транспорти, авиация); 11. Туризм; 12. Маданият; 13. Чикиндиларни кайта ишлаш.

Илмий адабиётларда ДХШ атамасининг турли синонимлари мавжуд булиб, улар каторига куйидагилар киритилади: хусусий-давлат шериклиги, хусусий-оммавий шериклик, оммавий-хусусий шериклик, давлат ва хусусий бизнес шериклиги, хусусий-давлат кооперацияси, жамият-хусусий шериклиги. Биз диссертацияда давлатнинг ушбу муносабатлардаги етакчилик ролини алох,ида эътироф килиш учун "давлат-хусусий шерикчилиги" атамасидан фойдаландик.

Гарбдан кириб келган «риЫю private раЛпегеЫр» (PPP) атамасининг узи «давлат-хусусий шериклик» сифатида таржима килинади, яъни «риЫю» ушбу х,олатда сузнинг кенг маъносида давлат сифатида талкин килинади ва бу ерда уз х,окимиятини амалга оширадиган ва ижтимоий жараёнларнинг ривожланишига бевосита таъсир курсатадиган, шу жумладан, таълим, маданият ва давлат секторининг бошка институтлари мавжуд булган барча давлат институтларининг йигиндиси тушунилади. Ушбу ишимизда давлат деганда миллий, минтакавий ва махаллий бошкарув органлари тушунилади.

Фикримизча, ДХШ концепцияси чет элда пайдо булганлиги сабабли, аввало халкаро амалиётда кабул килинган таърифларни куриб чикиш максадга мувофикдир. Хусусан, Жах,он банки ДХШни кенг маънода «давлат ва хусусий сектор уртасидаги урта ёки узок муддатли шартномалар булиб, улар доирасида давлат секторининг жавобгарлик сохдсида булган, аммо хусусий сектор томонидан амалга ошириладиган хизматлар такдим этилади, бунда инфратузилмани ривожлантириш ва (ёки) давлат хизматларини курсатиш масалалари уртасида вазифаларни аник ажратиш мавжуд» деб таърифлайди [1].

Масалан, Л^Шда ДХШ «давлат ва хусусий сектор уртасида шартномавий шаклда расмийлаштирилиб, корхоналарга келишилган шаклда давлат мулкида катнашиш ва анъанавий равишда давлат х,окимияти ваколати остидаги вазифаларни бажариш имкониятини берадиган битим»ни ифодалайди [2].

Шу билан бирга, ДХШ доирасида амалга оширилаётган лойихдлардаги томонларнинг роли хусусий сектор томонидан муайян рискларни кабул килиш ва жарималар тизимига розиликдан тортиб мураккаб лойихдларгача, шу жумладан объектларни куриш, модернизация килиш, фойдаланиш ва бошкаришни уз ичига олган х,олда узгариши мумкин.

Илмий адабиётларни тах,лил килиш натижасида шундай хулосага келиш мумкинки, жах,он амалиётида ДХШ концепциясини таърифлашга икки хил ёндашув шаклланган. Бир томондан, ДХШ деганда халкаро, миллий, минтакавий, махаллий иктисодий ва ижтимоий ривожланишни тартибга солиш воситаси сифатида кенг фойдаланиладиган давлат ва бизнес уртасидаги муносабатлар тизими тушунилади, бошка томондан эса, ДХШ давлат ва муниципал мулк объектларида давлат органлари ва хусусий компаниялар томонидан биргаликда амалга ошириладиган муайян лойихдлар сифатида куриб чикилади [3].

Европа Иттифоки доирасида Европа маслахдт комиссияси (Еигореап Commission Consultation) вакиллари томонидан таъкидланишича, Иттифок даражасида ДХШ атамасига таъриф берилмаган ва бунда инфратузилма объектларини молиялаштириш, куриш, модернизация килиш, бошкариш, эксплуатация килишни таъминлаш ёки хизматлар курсатиш максадида давлат ва бизнес уртасидаги кооперация шакллари тушунилади [4].

ДХШ концепциясини куллаш масалалари билан шугулланувчи МДХ,лик олимлар Л.В.Клименко ва В.Л.Королев Л^Шлик олимларнинг ёндошувини урганган х,олда ДХШ

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

бу - давлат тадбирларини молиялаштириш, лойихалаш, курилиш, эгалик килиш ва эксплуатация килишдаги иштироки сезиларли даражада усадиган турли битимлар тузиш» инфратузилма харажатларини молиялаштиришнинг манбаларидан бирини ифодалайди [5].

Юкорида келтирилган таърифларни тахлил килиб, ДХШ-лойихаларга хос булган куйидаги хусусиятларни ажратиб курсатиш максадга мувофик:

- бир томондан, давлат ва бошка томондан, бизнес-тузилмалар уртасида юридик расмийлаштирилган шартнома муносабатлари;

- факат ихтиёрийлик хусусиятига эга;

- асосий тамойил узаро манфаатли шартларда шериклик килиш хисобланади;

- лойихани амалга оширишда максимал самарадорликка эришиш максадида жавобгарлик, мажбуриятлар, рисклар ва ресурсларни таксимлаш кузда тутилади;

- асосан узок муддатли характерга эга булади.

- амалга ошириш натижаси ижтимоий ахамиятга молик муаммолар хал булади. Бизнинг фикримизча, шерикликнинг юкоридаги узига хос хусусиятларини инобатга

олган холда, шериклар уртасида ролларни самарали таксимлаш учун ОТ сохдсида ДХШни ОТ сохасида шериклар уртасида ролларни самарали таксимлаш максадида узаро манфаатли муносабатлар тизими сифатида таърифлаш мумкин (масалан, таълим инфратузилмасини куриш, кайта куриш ва эксплуатация килишда, таълимни ривожлантириш дастурлари ва стандартларини ишлаб чикишда, конференциялар ва семинарлар ташкил этишда ва х.к.).

Уйлаймизки, ОТ сохасида ДХШ максади мамлакатимиз олий таълим тизимининг самарадорлиги ва ракобатбардошлигини, олий таълим муассасаларининг инвестицион жозибадорлигини оширадиган, шунингдек, юкори сифатли хизмат курсатган холда жамият учун ижтимоий ахамиятга эга хизматлар курсатилишини таъминлайдиган молиявий ва бошка ресурс шароитларини яратиш хисобланади.

Умуман олганда, ДХШ лойихалари хакида гап кетганда, бу, биринчи навбатда, хусусий секторнинг молиявий ресурсларини жалб килиш механиз-ми, хусусан, ижтимоий ахамиятли сохаларда капитал талаб киладиган инфратузилма лойихаларини ривожлантиришга каратилганлиги, бу бюджет маблаглари етарли булмаган шароитда айникса мухимдир. Шерикчилик доирасида, инсон ресурсларини жалб килиш амалга оширилади. ОТ сохасида тадбиркорлик тузилмалари вакиллари укув жараёнида, масалан, тегишли махсус курслар ва индивидуал семинарларни укишда иштирок этадилар.

REFERENCES

1. ^е World Вапк / Всемирный Банк - What are Public Private Partnerships / Что такое государственно-частное партнерство [Электронный ресурс]. - Режим доступа:

http://ppp._worldbank.org/public-private-partnership/overview/what-are-public-private-

partnerships;

2. Report to Congress on Public-Private Partnerships. US Department of Transportation / Отчет Конгресса о применении ГЧП в инфраструктурных проектах США - 2007 [Электронный ресурс]. - Режим доступа: http://www.fhwa.dot.gov/ipd/pdfs/ppp_user_ щ^еЬоок_Г1па1_7-7-07^Г;

3. Варнавский В.Г., Клименко A.B., Королев В.Л. Государственно-частное партнерство: теория и практика // М.: Изд. дом Гос. ун-та - Высшей школы экoнoмики-2010.-C.12;

4. Еигореап Commission Со^икайоп / Европейская консультационная комис-сия - Green paper on Public-Private Partnerships and community law on public contracts and concessions

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

/ - 2004 [Электронный ресурс]. - Режим доступа: http://eur-lex.europa. eu/ LexUriServ/site/en/com/2004/com2004_0327en01.pdf; 5. Public/Private Pertnerships: Financing a Common Wealth/ed. by B.Weiss//W ashington-1985. P.67

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.