Научная статья на тему 'Давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини баҳолашнинг устувор йўналишлари'

Давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини баҳолашнинг устувор йўналишлари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
12
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
давлат хизматчилари / самарадорликнинг муҳим кўрсаткичлари / баҳолаш мезонлари / давлат хизматчилари фаолиятини баҳолаш тамойиллари / бошқарув самарадорлиги / баҳолаш тизими. / civil servants / key performance indicators / assessment criteria / principles for assessing the performance of public servants / management eff ectiveness / assessment system

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Холов Актам Хатамович

Ушбу мақолада давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини баҳолашнинг устувор йўналишлари тадқиқ қилинган. Жанубий Корея, Хитой, Россия ва Қозоғистон Республикаларида давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини баҳолашнинг ўзига хос хусусиятлари ўрганилган. Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги, Инновацион ривожланиш вазирлиги, Халқ таълими вазирлиги, Молия вазирлиги, Иқтисодиёт ва саноат вазирлиги, Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги, Ўзбекистон Давлат статистика қўмитаси, «Ўзбекнефтгаз» АЖ ва Акциядорлик тижорат Халқ банкининг раҳбар кадрлари орасида давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини баҳолашнинг устувор йўналишлари бўйича эксперт сўровнома ва интервью ўтказилган. Ҳар бир соҳа ходимлари учун «иш меъёрлари»ни ишлаб чиқиш ва назоратини таъминлаш бўйича электрон тизим яратиш концепцияси илмий-амалий асосланган. Шунингдек, давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини баҳолашнинг замонавий тизимини жорий этишнинг назарий-услубий ва амалий муаммоларини ечиш бўйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Priority directions for evaluating the efficiency of activities of civil servants

The article discusses the priorities for evaluating the performance of public servants. The features of evaluating the performance of public servants in South Korea, China, Russia and Kazakhstan have been studied. Expert surveys and interviews were conducted on priority areas for assessing the performance of civil servants among the leading personnel of the Ministry of Higher and Secondary Special Education, the Ministry of Innovative Development, the Ministry of Public Education, the Ministry of Finance, the Ministry of Economy and Industry, the Ministry of Employment and Labor Relations, the State Statistics Committee of Uzbekistan, Uzbekneftegaz JSC and Joint-Stock Commercial People’s Bank. The concept of creating an electronic system for the development and monitoring of «work standards» for employees in each field is scientifically substantiated. In addition, proposals and recommendations have been developed to solve theoretical, methodological and practical problems of introducing a modern system for assessing the eff ectiveness of public servants.

Текст научной работы на тему «Давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини баҳолашнинг устувор йўналишлари»

УДК: 331.103.32

ДАВЛАТ ХИЗМАТЧИЛАРИ ФАОЛИЯТИ САМАРАДОРЛИГИНИ БАЦОЛАШНИНГ

УСТУВОР ЙУНАЛИШЛАРИ

Холов Актам Хатамович,

щтисодиёт фанлари буйича фалсафа доктори (PhD), доцент

Узбекистан Республикаси Президенти хузуридаги Давлат бош^аруви академияси

Аннотация. Ушбу мацолада давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини бацолашнинг устувор йуналишлари тадциц цилинган. Жанубий Корея, Хитой, Россия ва К,озогистон Республикаларида давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини бацолашнинг узига хос хусусиятлари урганилган. Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги, Инновацион ривожланиш вазирлиги, Халц таъли-ми вазирлиги, Молия вазирлиги, Ицтисодиёт ва саноат вазирлиги, Бандлик ва мецнат муносабатлари вазирлиги, Узбекистон Давлат статистика цумитаси, «Узбекнефтгаз» АЖ ва Акциядорлик тижорат Халц банкининг рацбар кадрлари орасида давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини бацолашнинг устувор йуналишлари буйича эксперт суровнома ва интервью утказилган. Х,ар бир соца ходимлари учун «иш меъёрлари»ни ишлаб чициш ва назоратини таъминлаш буйича электрон тизим яратиш концепция-си илмий-амалий асосланган. Шунингдек, давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини бацолашнинг замонавий тизимини жорий этишнинг назарий-услубий ва амалий муаммоларини ечиш буйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чицилган.

Таянч тушунчалар: давлат хизматчилари, самарадорликнинг муцим курсаткичлари, бацолаш ме-зонлари, давлат хизматчилари фаолиятини бацолаш тамойиллари, бошцарув самарадорлиги, бацолаш тизими.

ПРИОРИТЕТНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ ОЦЕНКИ ЭФФЕКТИВНОСТИ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ГОСУДАРСТВЕННЫХ СЛУЖАЩИХ

Холов Актам Хатамович,

доктор философии по экономическим наукам (PhD), доцент

Академия государственного управления при Президенте Республики Узбекистан

Аннотация. В статье рассматриваются вопросы по приоритетным направлениям оценки работы государственных служащих. Изучены особенности опыта такой оценки в Южной Корее, Китае, России и Казахстане. Среди руководящих кадров Министерства высшего и среднего специального образования, Министерства инновационного развития, Министерства народного образования, Министерства финансов, Министерства экономического развития и сокращения бедности, Министерства занятости и трудовых отношений, Госкомстата Узбекистана, АО «Узбекнефтегаз» и Акционерного коммерческого Народного банка экспертами были проведены опросы и собеседования по приоритетным направлениям оценки деятельности государственных служащих. Была научно обоснована концепция создания электронной системы для разработки и контроля стандартов работы сотрудников в каждой области. Кроме того, разработаны предложения и рекомендации для решения теоретико-методологических и практических проблем внедрения современной системы оценки эффективности работы государственных служащих.

Ключевые слова: государственные служащие, ключевые показатели эффективности, критерии оценки, принципы оценки работы государственных служащих, эффективность управления, система оценки.

PRIORITY DIRECTIONS FOR EVALUATING THE EFFICIENCY OF ACTIVITIES OF CIVIL SERVANTS

Xolov Aktam Xatamovich,

PhD in Economics, Associate Professor

Academy of the Public Administration under the President of the Republic of Uzbekistan

Annotation. Ife article discusses the priorities for evaluating the performance of public servants. defeatures of evaluating the performance of public servants in South Korea, China, Russia and Kazakhstan have been studied. Expert surveys and interviews were conducted on priority areas for assessing the performance of civil servants among the leading personnel of the Ministry of Higher and Secondary Special Education, the Ministry of Innovative Development, the Ministry of Public Education, the Ministry of Finance, the Ministry of Economy and Industry, the Ministry of Employment and Labor Relations, the State Statistics Committee of Uzbekistan, Uzbeknefiegaz JSC and Joint-Stock Commercial People's Bank. Ife concept of creating an electronic system for the development and monitoring of «work standards» for employees in each field is scientifically substantiated. In addition, proposals and recommendations have been developed to solve theoretical, methodological and practical problems of introducing a modern system for assessing the effectiveness of public servants.

Keywords: civil servants, key performance indicators, assessment criteria, principles for assessing the performance of public servants, management effectiveness, assessment system

Кириш

Давлат хизматчилари фаолияти сама-радорлигини бадолаш, бу содада ривожлан-ган давлатлар тажрибасини урганиш ор^али очи^лик ва шаффофликка асосланган бадолаш тизимини жорий щлиш давлат бош^аруви содасидаги устувор йуналишлардан бири дисобланади. Давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини бадолашнинг мезон ва услублари, самарадорликнинг мудим курсаткичлари (Key Performance Indicators, КР1)ни жорий щлишда тажрибавий тад^и^от натижаларига таяниш дамда давлат хиз-матчиларининг фаолият самарадорлигини бадолашда турли даражадаги субъективлик-нинг олдини олиш долзарб вазифалардан би-ридир.

Бугунги кунда мамлакатимизда давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини бадолаш тизимини жорий этиш буйича щёсий тад^и^отлар етарлича эмаслиги, давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини бадолашнинг мивдорий усуллари ва сифат курсаткичларидан фойдаланиш механизмлари тули^ ишлаб чи^илмаганлиги мазкур содада тизимли тад^и^отлар олиб боришни та^озо этади.

2017-2021 йилларда Узбекистан Рес-публикасини ривожлантиришнинг бешта

устувор йуналиши буйича Даракатлар стра-тегиясининг биринчи устувор йуналиши 1.2. банди «Давлат бош^аруви тизимини ислод щлиш»га багишланган булиб, давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини бадолашда илгор хорижий тажрибани урганиш, давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини бадолашнинг замонавий тизимини жорий этишнинг назарий-услубий ва амалий муам-моларини мудокама ^илиш, давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини мудим курсаткичлар (KPI) асосида бош^ариш, ушбу жараёнга ахборот-коммуникация технология-ларини фаол татби^ этиш каби вазифалар бел-гиланган.

Президентимиз Ш.М. Мирзиёев таъ-кидлаганидек, «давлат бош^арувида самара-дорликни ошириш ма^садида давлат хизма-тига малакали мутахассисларни жалб этишга ^аратилган ягона кадрлар сиёсатини шакллан-тириш зарур.

Бугун оддий бир да^и^атни тан олишимиз керак. Давлат идораларида малакали ва етук кадрлар етишмаяпти. Данузгача давлат хиз-матчиларининг ма^оми белгиланмаган, давлат хизматига ^абул ^илишнинг ошкора механизмлари ишлаб чи^илмаган.

Бу борадаги муаммоларни дал этиш учун, аввало, давлат хизматчилари фаолиятини хо-

лисона бадолаш буйича самарали тизим жо-рий этиш зарур»[1]. Шунинг учун дам давлат докимияти ва бош^аруви органлари фаолияти самарадорлигини доимий равишда бадолаб бориш тизимини йулга ^уйиш борасида ама-лий таклиф ва тавсиялар ишлаб чи^иш мудим адамият касб этади.

Мавзуга оид адабиётлар та^лили

Давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини бадолаш тизимини хал^аро рейтинг ва индекс курсаткичлари билан уйгунлаштириш ор^али дар бир вилоят ва тумандаги ижро органлари фаолияти самарадорлигини бадолаш тизимини жорий этиш давлат хизматларини самарали ташкил этишни рагбатлантириш имконини беради.

Россиялик тад^и^отчи А.А. Божья-Воля давлат хизматчилари фаолиятини бадолаш ва рагбатлантириш тизимига доир тад^и^от олиб борган булиб, асосий эътиборни етти маъму-рий модель (Англо-Америка, Франция, Германия, Скандинавия, Хитой, Жанубий Корея, Япония) буйича ю^ори, урта ва ^уйи бугин радбар кадрлари фаолият самарадорлигини бадолаш тизимлари ва элементларини тад^и^ этган [2].

Бу борада Узбекистонда дам дастлаб-ки ёндашувлар мавжуд булиб, Узбекистон Республикаси Вазирлар Мадкамасининг 2017 йил 8 декабрдаги «^ора^алпогистон Республикаси, вилоятлар, Тошкент шадрининг ту-манлар ва шадарларини комплекс ижтимоий-и^тисодий ривожлантириш буйича дудуд радбарлари фаолиятини бадолаш мезонла-рини жорий этиш тугрисида»ги 973-сонли ^арори асосида ^ора^алпогистон Республикаси, вилоятлар, Тошкент шадрининг туман-лар ва шадарларини комплекс ижтимоий-и^тисодий ривожлантириш буйича дудуд радбарлари фаолиятини бадолаш тизими жорий этилиб, дудуд радбар кадрларига юклан-ган вазифаларнинг самарали бажарилиши юзасидан доимий мониторинг олиб бориш-ни, дудудларнинг ривожланиш адволидаги реал узгаришлар ва бош^а давдоний мезон-лардан келиб чи^иб, уларнинг фаолиятини хо-лисона бадолаш мезонлари ишлаб чи^илган. Биро^ адоли ва экспертлар уртасида суровлар дамда урганишлар утказиш асосида давлат фу^аролик хизматчиларининг фаолият сама-

радорлигини доимий равишда бадолаб бориш тизими йулга ^уйилмаган.

Э. Берман, Дж. Бойна, С. Ван Зьель, М. Мейера каби олимлар белгиланган вази-фалар бажарилишини мониторинг ^илиш ва давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини бадолаш мезонларини танлашга доир тад^и^отлар олиб борган [3]. Уларнинг фикри-ча, самарадорликни бадолаш курсаткичи тизи-мида индикаторлар буйича дисобот тайёрлан-гач, режалаштирилган ма^садга бажарилган ишларнинг ^анчалик мос келиши, режалар ^ай даражада ани^ ва тугри ^уйилганини бадолаш мумкин. Самарадорликнинг мудим курсаткичлари асосида давлат хизматчилари фаолиятини бадолаш стратегик ва тактик ма^садларга тузатишлар киритишга кумак бе-ради.

Яна бир россиялик и^тисодчи олим Д.В. Бедняков давлат хизматчиларининг кас-бий фаолияти самарадорлиги буйича илмий изланиш олиб бориб, давлат хизматчиларининг касбий малакасини юксалтириш ор^али улар фаолияти самарадорлигини ошириш мумкинлигини таъкидлайди [3].

Хитойнинг Сучжоу давлат университети тад^и^отчилари Цяньцзянь Гу ва Кан Чжао-лар давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини бадолаш буйича эмпирик тад^и^от утказишган. Тад^и^отчилар Цзянсу про-винцияси давлат хизматчилари фаолиятини бадолаш долатини урганиб, бадолаш тизими-нинг структураси, индикаторлари, муддатла-ри ва барча даражадаги ходимлар фаолиятини бадолаш тартиби дамда бадоловчи булинмалар (булим радбарлари)нинг ишлаш тамойил-ларини тадлил ^илишган. Шунингдек, давлат хизматчилари фаолиятини бадолаш мазму-ни, стандарт ва ёндашувларнинг узига хос жидатларини ёритишган. Давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини бадолашнинг устувор йуналишларини белгилашда ^уйидаги жидатларга эътибор ^аратиш лозимлигини таъкидлашган:

фаолиятни бадолаш мазмуни фази-лат, ^обилият, меднатсеварлик, далоллик ва юту^лар билан богли^лиги;

давлат хизматчилари фаолиятини бадолашнинг иккинчи ва учинчи даражали курсаткичлари мавжудлиги;

фазилат, тириш^о^лик ва далолликни уму-мий меъёр - умумий индекс деб дисоблаш;

^обилият ва дар хил позицияларни бадолашда шахсий стандартларни дам дисобга олиш;

умумий ва асосий бадони беришда барча жидатларни дисобга олиш;

давлат хизматчилари фаолияти самара-дорлигини «ма^садларни бадолаш» ва «360 градус бадолаш» технологиялари асосида бадолаш;

самарадорликнинг мудим курсаткичлари (Key Performance Indicators, KPI) буйича бадолаш [4].

Узбекистонлик олимлардан и^тисодчи У Якубов акционерлик жамиятлари фаолияти самарадорлигини тадлил ^илиб, хужалик юри-тувчи субъектлар фаолияти самарадорлигини бадолаш курсаткичлари, шунингдек, самара-дорлик курсаткичларини ани^лашнинг илмий формулалари, миедорий ва сифат жидатдан бадолашга эътибор ^аратган. Хужалик юри-тувчи субъектлар фаолияти самарадорлигини бадоловчи курсаткичлар буйича илмий таклиф ва тавсиялар ишлаб чивдан.

Бош^арув психологияси буйича тад-^и^от олиб борган Т.Ю. Базаров ва И.И. Мадмудовлар давлат хизматчиларини бадолаш услублари, шахсни урганиш усул-ларини тад^и^ этиб, энг самарали бадолаш тизими сифатида персонални бадолаш мар-казлари, ассесмент марказлари фаолиятини ташкил этиш хусусида фикр юритишган.

Тад^и^отчи А.Б. Юсупов давлат бош-^аруви самарадорлигини бадолаш тизимини такомиллаштириш масаласини сиёсий фан ну^таи назаридан тадлил щлган булса, К,.У Умидуллаев Узбекистонда мадаллий ижро докимияти органлари фаолияти самарадорлигини бадолашнинг назарий-ду^ущй асос-ларини урганишга даракат ^илган. Биро^ бош^арувнинг замонавий усуллари ва илгор давлат менежмент усуллари асосида давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини бадолаш буйича комплекс тизимли тад^и^отлар олиб борилмаган. Шунинг учун дам Узбекистон Республикаси Президенти-нинг 2019 йил 3 октябрдаги «Узбекистон Республикасида кадрлар сиёсати ва давлат фу^аролик хизмати тизимини тубдан тако-

миллаштириш чора-тадбирлари тугрисида»ги 5843-сон фармонида «табацалаштирилган ёндашувни инобатга олган долда, ходимларни интеграциялашган энг мудим самарадорлик курсаткичлари (KPI) асосида бош^ариш ва фаолиятини бадолашнинг замонавий усулла-ри, шу жумладан, ахборот-коммуникация тех-нологияларини фаол ^уллаш» вазифаси белги-ланган.

Асосий цисм

Давлат хизматчилари фаолияти сама-радорлигининг мудим курсаткичи (СМК) - бу стратегик ва тактик ма^садларга эри-шишда ёрдам берувчи корхона фаолиятига тааллу^ли курсаткичлар дисобланади. Бундай курсаткичлардан фойдаланиш корхона ёки компания учун уз долатини тадлил ^илиш им-кониятини тавдим этади ва стратегик вазифа-ларни амалга оширишни бадолашда ёрдам бе-ради.

Давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини бадолаш тизимини жорий этишда ^уйидагиларга алодида эътибор ^аратиш лозим: 1) корхонанинг узо^ муд-датга мулжалланган ривожланиш стратегия-сини ишлаб чи^иш; 2) самарадорликнинг мудим курсаткичи руйхати ва унинг дар бир давр учун адамиятга эга булган ма^сади акс эттирилган йиллик бизнес-режасини ^абул ^илиш; 3) самарадорликнинг мудим курсаткичи буйича дар бир курсаткични дисоблаш тартиби курсатилган корхо-на фаолиятини бадолаш услуби да^идаги ^оидаларни ишлаб чи^иш; 4) самарадорлик-нинг мудим курсаткичи буйича бадолаш на-тижалари дисобга олинган долда мукофот-лаш ва меднатга да^ тулаш буйича ^оидалар дамда бош^а дужжатларни ишлаб чи^иш[5].

Давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини бадолашнинг очи^лиги ва шаф-фофлигини таъминлашда самарадорликнинг мудим курсаткичлари (СМК) дамда асосий тамойилларини жорий этиш ма^садга муво фи^ (1-расм).

Жанубий Кореяда давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини бадолашнинг узига хос хусусиятлари. Давлат хизматчилари фаолияти натижалари, уларни бадолаш, биринчи навбатда, кадрлар сиёсати ва давлатнинг стратегик ма^садларига богли^. Давлат хизматчи-

Шахсий эмас, балки меднат натижаларини бадолаш. Бадолашда субъектив хулосалар эмас, балки объектив фактларга таяншп; 1.

г л Бадолашнинг аник, шаффоф ва очик; тизими мавжуд булиши;

г Самарадорликнинг мудим курсаткичини жорий килишда иш берувчи, ходим ва касаба уюшмаси хамкорлиги; л

г Самарадорликнинг мудим курсаткичларини ташкилот бош йуналишидан келиб чициб белгилаш;

г -ч Фаолият самарадорлиги ва дисобдорлиги, курсаткичларни бадолаш жараёнларининг уйгунлиги;

Ишлаб чщариш курсаткичларини ташкилот стратегиясига мувофидлаштириш. 1.

1-расм. Давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини ба^олаш тизимининг мудим

тамойиллари

лари фаолияти самарадорлигини бадолашда шахснинг меднат унумдорлиги, ишдаги жамоа аъзолари уртасидаги муносабатларга дам эъти-бор даратиш мудим. Бунда 1 дан 4 гача булган рейтинг бадолаш тизимини дуллаш мумкин (1-тулид донидарсиз, 4-тулид донидарли нати-жа). Жанубий Кореяда давлат хизматчилари фаолияти самарадорлиги доимий равишда ку-затиб борилади (2-расм).

Давлат хизматчилари фаолияти сама-радорлигини бадолашнинг режалаштириш

босдичида бадолаш курсаткичлари ва иш дажми уртасидаги мутаносибликни дисобга олиш мудим адамиятга эга [6]. Бу уринда бюрократик тусидларни янада дисдартириш дамда давлат органлари ва ташкилотла-ри фаолиятига самарадорликнинг мудим курсаткичларини (КР1) жорий этиш дамда курсаткичлар узгаришини диёсий тадлил дилишга эътибор даратиш лозим.

Бадолаш босдичида индикатор ёки иш дажми узгариши дисобга олинади. Шунинг-

Режалаштириш. Х,ар йили кайта куриб чикиладиган

махсус бахолаш курсаткичларини киссий тахлил килиш.

Бадолаш. 2014 йилдан 2019

йилгача бахолаш натижаларининг узгаришини куриб чикиш.

К;айтма ал ока. Давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини бахолаш натижалари буйича хисобот мазмунини тахлил килиш.

2-расм. Жанубий Кореяда давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини бадолаш

методологияси

К,озогистонда давлат

хизматчилари фаолияти са-марадорлигини бауолашнинг узига хос хусусиятлари. Давлат хизматчилари фаолиятини бадолаш - бу ходимларнинг куникмалари, билимлари ва ва-колатларини ривожлантириш ор^али иш самарадорлигини ошириш дамда давлат аппараты бар^арорлигини таъминлашга стратегик ва комплекс ёнда-шув[7] дисобланади.

Иккинчидан, ходимлар би-лан конструктив ^айта ало^а урнатиш самарали муло^от ти-зимини яратади.

Учинчидан, ходимларда за-рур куникмаларни шаклланти-3-расм. Ходимлар фаолият натижаларини бадолаш тизи- риш малака оширишга булган

мини бош^ариш талаб ва уларнинг бош^арув

дек, дар бир вазирликда нафа^ат самарадор- ^арорларини ^абул ^илишдаги

ликнинг мудим курсаткичлари(КР1) буйича, иштирокини кенгайтиради (3-расм).

балки давлат сиёсати амалга оширилишига дам К^озогистон Республикасида давлат хиз-

эътибор ^аратилади. матчиларининг иш да^и ми^дори меднат

Кайта ало^а бос^ичида давлат дастур- дажмига богли^ равишда «балл»лик шкала-

ларининг ^анчалик ва ^ай даражада амалга га асосланган. Шунингдек, иш фаолиятини

оширилишини тадлил ^илиш, жамоатчилик фикрини урганиш, давлат хизматчиларининг фу^аролик позицияларини ани^лашга эъти-бор ^аратилади.

бадолаш асосида уларни мукофотлашга имкон берадиган бонуслар мавжуд. Давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини бадолашда йиллик иш режалари бажарилиши билан бирга

4-расм. Давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини бадолаш

ходимларнинг касбий усиши ва шахсий сифат-лари (хизмат вазифаларини бажариши, касб этикасига амал дилиши, жамоада соглом иж-тимоий-психологик мудитни яратиши, фаоли-ят натижалари буйича ташаббус курсатиши) дам бадоланади. Давлат хизматчиларини бадолашда шахсий ривожланиш режасининг бажарилиши (адамиятли даражаси 60%) ва дисобот натижаларини (адамиятли даражаси 40%) бадолашга эътибор даратилади (4-расм).

Давлат хизматчилари фаолияти самара-дорлиги дисобот натижалари буйича 80 балл-гача - «донидарсиз», 80 баллдан 105 баллга-ча - «донидарли», 106 баллдан 130 баллгача - «самарали», 130 баллдан юдори - «аъло» натижа сифатида бадоланади.

Давлат хизматчилари фаолияти самара-дорлигини бадолаш курсаткичларининг тур-лари: 1) мутлад дийматлар (дона); 2) нисбий дийматлар (улуш, фоиз, огиш); 3) харажат дийматлари (пуллар, меднат харажатлари);

4) вадт дийматлари (муддатлар, вадт диймат-лари, давомийлик).

Давлат хизматчилари фаолияти самара-дорлигини бадолаш буйича дарорлар: 1) ротация; 2) рагбатлантириш; 3) удитиш; 4) рагбат;

5) бонуслар бериш; 6) жазолаш.

Мазкур тизим шаффоф рагбатлантириш механизмлари ордали ходимларнинг иш сама-радорлигини ошириш имконини беради.

Давлат хизматчилари фаолияти самара-дорлигини бадолаш тизимини яратишнинг мудим омиллари: 1) бадолаш тизими ташки-лотнинг мадсади ва вазифалари билан чамбар-час боглид булиши керак; 2) меднат фаолия-тини бадолаш ва меднатга дад тулаш, удитиш,

карьерани режалаштириш уртасида мажбурий боглидлик булиши зарур; 3) бадолаш жараёни тизимнинг ишончли ишлашини таъминлаши даркор; 4) бошлидлар ва ходимлар тизимга ишонишларини дисобга олиш лозим.

Давлат хизматчилари фаолияти самара-дорлигини бадолаш буйича хориж тажрибаси-ни жорий этишдан олдин Узбекистонда дав-лат хизматчилари фаолиятини бадолашдаги амалдаги механизмларни урганиш, мавжуд вазиятни тадлил дилиш мудим адамият касб этади. Шу муносабат билан 2019 йилнинг август-сентябрь ойларида Бука туманидаги 267 нафар ва Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги, Инновацион ривожланиш вазирлиги, Халд таълими вазир-лиги, Молия вазирлиги, Идтисодиёт ва саноат вазирлиги, Бандлик ва меднат муносабатла-ри вазирлиги, Узбекистон Давлат статистика думитаси, «Узбекнефтгаз» АЖ ва Акциядор-лик тижорат Халд банкининг117 нафар радбар кадрлари орасида эксперт суровнома ва интервью утказилди.

Радбар кадрларнинг ёш чегараси 25-68 ёш оралигида булиб, радбар стажи 5 ойдан 43 йил-гача булган вадт оралигини ташкил этди.

Утказилган таддидот буйича олинган на-тижалар дуйидагилардан иборат.

Куйидаги диаграммадан тушуниш мум-кинки, 45 % респондентларнинг фикрига кура, давлат хизматчилари ишини бадолашнинг асо-сий мезони бажарилган ишларнинг сифати дисобланади. Респондентларнинг 28 % бажа-рилган вазифалар (топширидлар) миддорини мезон сифатида куриб чидади. Давлат хизматчилари фаолиятини бадолашда «асосийси, бу

Иш жараёнида дамкасблар ининг иш фаолияти каидан мезон билан

бадоланади?

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

т ■ а) ишнинг бажарилган микдорига караб:

6%

10% б) ишнинг бажарилган сифатига караб;

28% в) иш бошкарувчининг фжри оркали.

45% г) микдорий курсаткичлар оркали: топширилган

11%

вазифаларнинг бажарилишига караб;

■ е) идгасодий курсаткичлар га аеосаи-бажарилган

ишнинг сарфланган ресурсларга нисбатан.

5-расм. Кадрлар самарадорлигини бадолаш мезонлари

Объектив натижага три шиш учун давлат хизматчилари иш фаолияти самарадорлигини бадолашнинг кандай усулЛариии куллаш керак?

■ а) бошкадарнинг фикрини урганиш;

18% 26% б) бопщарувчининг фикрл;

45% 11% в) микдорий курсаткичлар оркали: топширилган вазифаларнинг бажарилишига караб; г) иктиеодий курсаткичларга асосан - бажарилган ишнинг сарфланган ресурсларга нжбатан.

6-расм. Давлат хизматчилари фаолиятини

миддор эмас, балки сифат» эканлиги маълум маънода вазиятни ижобий тавсифлайди. Шу уринда таъкидлаш лозимки, дар бир ташки-лот ва муассасада давлат хизматчилари фао-лияти самарадорлигини бадолаш мезонлари ташкилот хусусияти (ишлаб чидариш, хизмат курсатиш ва доказо)дан келиб чидиб белгила-нади.

Юдоридаги диаграммадан куриниб ту-рибдики, респондентларнинг 45% давлат хиз-матчиларининг иш фаолияти самарадорлигини миддорий курсаткичлар ордали (топширилган вазифаларнинг бажарилишига дараб) бадолаш лозимлигини дайд этишган. Респондентларнинг 18% идтисодий курсаткичларга асосан (бажарилган ишларнинг сарфланган ресурс-ларга нисбати) бадолаш тарафдори.

Анидланган натижаларни тадлил дилиб, шуни айтишимиз мумкинки, фаолиятни бадолашнинг объективлигини ошириш учун, биринчи навбатда, миддорий курсаткичлар: бажарилган вазифалар сони, шунингдек, бошдаларнинг фикрини урганишга эътибор

бадолашнинг шаффофлигини таъминлаш

даратиш керак. Респондентларнинг фикрига кура, давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини ким бадоламодда ва ким бадолаши кераклиги дам мудим саналади. Куйидаги диаг-раммада ушбу саволларга респондентларнинг жавоблари акс эттирилган.

3-диаграммани тадлил дилиш натижасида шуни айтиш мумкинки, респондентларнинг фикрлари шу тарзда фардланди: уларнинг деярли учдан бир дисми (36%) давлат хизматчилари фаолияти самарадорлиги уларнинг бошлидлари томонидан бадоланиши керак, деб дисоблайди. 31% эса давлат хизматчилари-ни бадолаш мустадил эксперт томонидан амал-га оширилиши зарур, деб дисоблайди. Колган респондентлар фикрига кура, ишчилар фао-лияти самарадорлиги уларнинг дамкасблари (25%) томонидан бадоланиши лозим.

Хулоса дилиб айтиш мумкинки, давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини бадолашда етакчининг ролини камайтириш зарурлигини англатадиган кескин динамикани куришимиз мумкин. Берилган жавобларни ти-

7-расм. Давлат хизматчисининг фаолияти самарадорлигини бадоловчи субъектлар

Давлат хизматчилари иш фаолияти самарадорлигини бадолашда нималарга эътибор берилиши керак?

■ а) ишнинг бажарилган микдорига цараб;

б) ишнинг бажарилган сифатига цараб;

в) шахснинг узини фаол намоён этишида;

г) шахснинг жамоада ишлаш цобилиятига цараб;

■ д) шахснинг бутун кучини ишга сарфлашига цараб;

■ е) шахснинг янги гояларни ишлаб чициш ва амалга оширишига караб.

8-расм. Давлат хизматчилари фаолиятини бадолашда эътибор ^аратиладиган жидатлар

зимли тадлил ;иладиган булсак, респондентлар -нинг деярли барчасини радбар кадрлар ташкил этади. Бу, уз навбатида, суровномада иштирок этувчилар уз манфаатларидан келиб чи;иб жа-воб беришганини куришимиз мумкин. Буни тасдикдаш учун биз 6-расм натижаларини эсга олишимиз мумкин: «Давлат хизматчилари фаолиятини бадолашнинг шаффофлигини таъ-минлаш». Унда респондентлар, биринчи нав-батда, «ми;дорий курсаткичлар»ни (45%), охирги уринда эса «бош;арувчининг фикри»ни (11%) ;уйишади. Шундай ;илиб, давлат хизматчиси фаолиятини бадолашнинг объективлигини таъминлаш учун ми;дорий курсаткичларни жорий этиш, муста;ил эксперт ёрдамида муста;ил бадолаш тизимини ишлаб чи;иш, бадолаш жараёнида етакчининг ролини пасайтириш, шунингдек, атрофдаги дамкасблар фикрини дисобга олиш керак. Давлат хизматчилари фаолиятини бадолашнинг дозирги долати буйича ушбу хулоса бизга объектив, шаффоф бадолаш механизмини жорий ;илиш зарурлигини курсатади.

Аксарият респондентлар фикрига кура, давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини бадолашда шахснинг янги гояларни ишлаб чи;иши ва амалга ошириши (34%), яъни кадрлар ижодкорлиги (инновацияларни жорий этиш)га эътибор ;аратиш лозим. Рес-пондентларнинг баъзилари бажарилган иш сифати (32%)га ;араб бадолаш мудимлигини таъкидлашган. Респондентларнинг бор-йуги 6 фоизи «Шахснинг узини фаол намоён этишида», деган жавобни беришган.

Аслида, бугунги инновацион ривожла-ниш даврида кадрларнинг фаол фу;аролик

позицияси янги ташаббуслар, янги гоялар ва янгича ёндашувларни татби; этишга замин яратади. Бундан келиб чи;иб, шуни айтиш мум-кинки, бугунги кунда давлатнинг янги гоялар, ижодкорликка булган асосий эдтиёжларидан келиб чи;;ан долда, давлат хизматчиларининг инновацион тафаккурини ривожлантириш мудим адамият касб этади. Шунингдек, аввал ;айд этилганидек, ми;дор эмас, балки бажарилган ишларнинг сифати ва жамоада ишлай олиш ;обилияти биринчи уринга чи;ади. Бу-нинг натижасида ишни ю;ори сифатли бажа-радиган янги гоялар пайдо булади.

Хулоса ва таклифлар

Давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини бадолаш курсаткичлари ани;, улчаб буладиган, маълум бир натижага эришишга йуналтирилган ва ани; муддат билан чегара-ланиши керак. Шунингдек, бадолаш дар ойда амалга оширилиши ва ижро интизомининг яго-на электрон тизимига уланган булиши лозим. Самарадорликнинг мудим курсаткичлар тизимига индивидуал режалар, операцион режалар ва стратегик режалар киритилиши мудим. Бу уринда, энг асосийси, Узбекистон Республика-си давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини бадолаш стандартларини ишлаб чи;иш, фаолият самарадорлигини бадолашнинг онлайн дастурий таъминоти(«КР1-Опуе», «1С: Ма;садларни бош;ариш ва КР1», «HighPer», «КР1 Monitor», «Е1та КР1», «КР1 Suite», «Sucsess Factors»)ни яратиш самарадорликнинг мудим курсаткичлари (СМК) тизимини автоматлаштирилган тарзда ташкил этиш, шаффофлик ва очикдикка эришиш имконини беради.

Хулоса дилиб айтганда, давлат хизмат-чилари фаолияти самарадорлигини бадолаш мезонлари ва услубларини жорий дилишда дуйидаги жидатларга эътибор даратиш мадсадга мувофид:

СМК асосида давлат хизматчилари фао-лиятини бадолаш мезонлари ва усулларини жорий этишни назарда тутувчи норматив-дудудий дужжатларни ишлаб чидиш лозим. Дар бир ходимнинг лавозим йуридномасида белгиланган вазифаларни функционал тадлил асосида дайта куриб чидиш;

давлат хизматчилари иш фаолияти сама-радорлигининг мудим курсаткичларини ижро интизоми ягона идоралараро электрон тизи-ми (ijro.gov.uz)ra интеграция дилиш ордали инсон омилини камайтириш;

дар бир корхона, ташкилот ва вазирликда меднат нормаларини ишлаб чидиш. Дар бир ходим ва хизматчи меднатининг минимал ва максимал даражаси буйича шкалаларни асос-лантириш. Дар бир сода ходимлари учун «иш меъёрлари»ни ишлаб чидиш ва назоратини таъминлаш буйича электрон тизим яратиш (бу ордали дар бир ходимнинг ишлаш меъёри ва корхона ёки тизим учун данча иш кучи зарур-лиги белгиланади);.

дар бир ходимнинг «лавозим йурид-номалари» электрон тизимини яратиш ва ла-возимга тайинлаш вадтида ушбу йуриднома асосида танловларни амалга ошириш (бу, уз навбатида, лавозимга тайинлаш вадтида шаф-фофликни таъминлайди ва дар томонлама ушбу лавозимга лойид ходимни танлаш имко-ниятини кенгайтиради).

Дар бир вазифа ва операциянинг уртача вадт сарфини анидлаш. Дар бир вазифа ва операцияни амалга оширишнинг уртача вадт сарфини кузатув, суров, илмий дамда тажри-бавий синов ордали белгилаш механизмини

ишлаб чидиш. Дар бир ходимга бериладиган топширид, мудимлик даражаси, сифатлилиги, бажарилишга сарфланадиган вадти анид бел-гиланиши билан бир даторда унинг моддий диймати курсатилиши керак. Ходим томони-дан топшириднинг бажарилиш сифати сарф-ланган вадт билан дам бадоланиши зарур.

Ижодий ёндашув ва натижага йуналган-ликни бадолашда алодида усул ишлаб чидиш. Ижодий ёндашув ва натижага йуналганликни дастурий таъминот ордали бадолаш имкони йуд. Бунинг учун алодида усул ишлаб чидиш лозим. Бу бадолаш усулини бир инсонга боглаб дуйишнинг олдини олиш дамда шафофлиги-ни таъминлаш даркор. Дар бир корхона ва ташкилот уз мадсадлари доирасида асосий курсаткичларни белгилаши керак. СМК тизи-мида асосий ва душимча вазифаларни бадолаш индикаторларини белгилаш мудим. Биринчи навбатда, дар бир давлат хизматчиси учун уму-мий ва хусусий самарадорликни бадолаш инди-каторларини ишлаб чидиш зарур.

СМК буйича нодавлат консалтинг мар-казлари ташкил этиш ва уларни давлат то-монидан рагбатлантириш. Президентимиз Ш.М. Мирзиёев 2020 йил 24 январда Узбекистан Республикаси Олий Мажлисига Муро-жаатномасида таъкидлаганидек, «нодавлат нотижорат ташкилотлари ва фударолик жами-ятининг бошда институтлари бугунги кунда адолини уйлантираётган муаммоларга давлат идоралари эътиборини даратиб, узларининг асосланган таклифларини бериб боришлари мадсадга мувофид булади. Бу мадсадлар учун мамлакат ва дудудлар даражасида нодавлат но-тижорат ташкилотлари билан ижтимоий ше-рикликни кенг йулга дуйиб, грантлар ва ижтимоий буюртмаларни купайтиришимиз керак» [8].

Манба ва адабиётлар

1. Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатнома-си. - Кириш режими: http://uza.uz/oz/politics/zbekiston-respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliasy-28-12-2018.

2. Божья-Воля А.А. Система оценки и стимулирование результативности деятельности государственных служащих: Автореф. дис... канд. экон. наук. - М., 2012. - С. 4.

3. Бедняков Д.В. Эффективность профессиональной деятельности государственных служащих: Автореф. дис... канд. экон. наук. - М., 2012. - С. 6.

4. Qianqian Gu, Kang Zhao. An Empirical Research on the Performance Assessment of Chinese Civil Servants / / International Conference on Logistics Engineering, Management and Computer Science (LEMCS 2015). - Рр. 768-776. - Access mode: https://doi.org/10.2991/lemcs-15.2015.151.

5. Маматов Ш. Самарадорликни бадолаш: дадимий ва замонавий мезон. - Кириш режими: http:// biznes-daily.uz/ru/gazeta-birja/45160-samaradorlikni-baholash-qadimiy-va-zamonaviy-mezon.

6. Hyunwoo Tak. (^e Korea Institute of Public Administration). Does performance-based public management guarantee good efficiency of bureaucrats? // Scientific Practical Seminar on Evaluation of the Effectiveness of Public Servants. - APA. - Uzbekistan. - T., 2019. - Рр. 11-16.

7. Есирпекова А.М. Козогистон Республикаси давлат хизматчилари фаолиятининг мезонлари ва курсаткичлари тизими / / Козогистон Республикаси Президенти дузуридаги Давлат бошдаруви ака-демияси филиалининг таълим программаларини амалга ошириш профессори: 2019 йил 16 ноябрдаги «Давлат хизматчилари фаолияти самарадорлигини бадолаш» мавзусидаги илмий-амалий семинардаги маърузаси. - Т.: ДБА, 2019.

8. Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2020 йил Узбекистан Республикаси Олий Мажлисига Мурожаатномаси. - Кириш режими: https://president.uz/uz/lists/view/3320.

Тадризчи: Умаров А.Т., идтисодиёт фанлари номзоди, доцент, «Иктисодиёт» факультети декани, Узбекистон Миллий университети.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.