Научная статья на тему 'Темир йўл транспорт инфратузилмасини ривожлантиришнинг иқтисодий самарадорлигини ошириш'

Темир йўл транспорт инфратузилмасини ривожлантиришнинг иқтисодий самарадорлигини ошириш Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
6
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
транспорт хизмат кўрсатиш кластер модели / темир йўл транспорти / транспорт ва экспедиторлик хизматлари / транзит ташувлар / иқтисодий самарадорлик / замонавий ёндашувлар. / cluster model to provide transport services / railway transport / transport and forwarding services / transit traffi c / cost effi ciency / modern approach.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Раҳимов Хасан Шукуржонович

Мазкур мақолада транспорт инфратузилмасини ривожлантиришнинг назарий-услубий асосини ташкил этадиган замонавий транспорт концепция услублари таснифи, А, В, С, Д вариантлар бўйича етказиб бериш вақтларининг самарадорлиги ва транспорт тармоғини ривожлантиришнинг иқтисодий-математик моделидан фойдаланиш бўйича таклифлар берилган ҳамда темир йўл транспорти фаолиятини ривожлантиришнинг кластер модели таклиф этилган. Шунингдек, мамлакат транзит салоҳияти ўрганилган, темир йўл тизимида мавжуд муаммолар, транспорт-экспедиторлик хизмат кўрсатиш кластер моделидан фойдаланишнинг иқтисодий самарадорлиги баҳоланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Increasing economic efficiency of railway infrastructure

This article provides recommendations on the classifcation of modern transport conceptual methods, which form the theoretical and methodological basis of transport infrastructure development, the efficiency of delivery times for options A, B, C, D and the use of the economic-mathematical model of transport network development. the study proposes the corresponding economic model; investigates the possibility of using the transit potential of the country; assesses the existing problems in the railway system and the economic efficiency of using the cluster model of transport and forwarding services.

Текст научной работы на тему «Темир йўл транспорт инфратузилмасини ривожлантиришнинг иқтисодий самарадорлигини ошириш»

УДК: 658.152.003.12:656.2

ТЕМИР ЙУЛ ТРАНСПОРТ ИНФРАТУЗИЛМАСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ И^ТИСОДИЙ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ

Рахимов Хасан Шукуржонович,

таянч докторант

Тошкент давлат и^тисодиёт университети

Аннотация. Мазкур мацолада транспорт инфратузилмасини ривожлантиришнинг назарий-услу-бий асосини ташкил этадиган замонавий транспорт концепция услублари таснифи, А, В, С, Д вариант-лар буйича етказиб бериш вацтларининг самарадорлиги ва транспорт тармогини ривожлантиришнинг ицтисодий-математик моделидан фойдаланиш буйича таклифлар берилган цамда темир йул транспор-ти фаолиятини ривожлантиришнинг кластер модели таклиф этилган. Шунингдек, мамлакат транзит салоцияти урганилган, темир йул тизимида мавжуд муаммолар, транспорт-экспедиторлик хизмат курсатиш кластер моделидан фойдаланишнинг ицтисодий самарадорлиги бацоланган.

Таянч тушунчалар: транспорт хизмат курсатиш кластер модели, темир йул транспорти, транспорт ва экспедиторлик хизматлари, транзит ташувлар, ицтисодий самарадорлик, замонавий ёндашувлар.

ПОВЫШЕНИЕ ЭКОНОМИЧЕСКОЙ ЭФФЕКТИВНОСТИ РАЗВИТИЯ ИНФРАСТРУКТУРЫ ЖЕЛЕЗНОДОРОЖНОГО ТРАНСПОРТА

Рахимов Хасан Шукуржонович,

базовый докторант

Ташкентский государственный экономический университет

Аннотация. В статье даны рекомендации по классификации современных концептуальных методов исследования развития транспортной инфраструктуры на основе эффективности сроков доставки для четырех вариантов А, В, С, D и использования экономико-математической модели развития транспортной сети. Также предложена соответствующая экономическая модель, изучены транзитный потенциал страны и существующие проблемы в железнодорожной отрасли, оценена экономическая эффективность использования кластерной модели транспортных и экспедиторских услуг.

Ключевые слова: кластерная модель предоставления транспортных услуг, железнодорожный транспорт, транспортные и экспедиторские услуги, транзитные перевозки, экономическая эффективность, современный подход.

INCREASING ECONOMIC EFFICIENCY OF RAILWAY INFRASTRUCTURE

Rakhimov Hasan Shukurjonovich,

PhD Student

Tashkent State University of Economics

Abstract. "fois article provides recommendations on the classification of modern transport conceptual methods, which form the theoretical and methodological basis of transport infrastructure development, the efficiency of delivery times for options A, B, C, D and the use of the economic-mathematical model of transport network development. -'Шe study proposes the corresponding economic model; investigates the possibility of using the transit potential of the

country; assesses the existing problems in the railway system and the economic efficiency of using the cluster model of transport and forwarding services.

Keywords: cluster model to provide transport services, railway transport, transport and forwarding services, transit traffic, cost efficiency, modern approach.

Кириш

Жадон идтисодиётининг асосий тармод-ларидан бири транспорт тизими дисобланади. Мазкур содани такомиллаштириш мамлакат идтисодиётини самарали ривожлантириш-да мудим йуналишлардан булиб келмодда. Жадон банки гуруди маълумотларига кура, жадон транспорт хизматларининг ЯИМ таркибидаги миддори 4,2 трлн А^Ш долл. (6,8 %) дажмида бадоланиб, йилига 110 млрд тонна юк ва 1 трлн дан ортид йуловчилар ташилган, транспорт инфратузилмасида банд булган ходимлар сони 100 млн кишини ташкил этади [1]. Юкларни етказиб бериш жараёнларини ташкил этишда транспорт-экспедиторлик хизматларидан фойдаланиш транспорт сарф-харажатларини тахминан 25-30 фоизга камайтиришга эришиш имко-нини беради.

Узбекистонда транспорт тизимини ри-вожлантиришга доимо устувор йуналиш си-фатида дараб келинган. Хусусан, Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев фармони билан тасдидланган «2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ри-вожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Уаракатлар стратегияси»да дам мамлакат транспорт тармогини ривожлантириш буйича мудим вазифалар белгилаб берилган. Демак, мамлакат идтисодиётининг ривожла-нишида транспорт тизими асосий «локомотив» вазифасини бажаради.

Бугунги интеграция жараёнлари жадал-лашаётган бир даврда мамлакат транспорт тармодларининг бир-бирига боглидлик да-ражасини мамлакат транспорт тизими фао-лиятини такомиллаштириш борасидаги мав-жуд муаммоларни анидлаш ва бартараф этиш юзасидан илмий асосланган таклифлар ишлаб чидиш илмий доиралар олдида турган вазифа-лардан бири дисобланади.

Мавзуга оид адабиётлар тадлили

Мамлакат транспорт тизимини бош-даришни такомиллаштириш, унинг узига хос хусусиятлари ва идтисодиётнинг бошда

тармодларига таъсирини урганган бир датор олимлар транспорт тизимининг идтисодий самарадорлигини ошириш буйича турли хил фикрлар билдирган.

А.Н. Резернинг фикрича, идтисодий тар-кибий шароитда мамлакат транспорт тизимини бошдариш моделлари ва муаммолари урганилади. Мамлакат транспорт турлари-нинг ишлаб чидариш содасига узаро таъсир даражалари, транспорт фаолиятини ривож-лантириш ва мудобил транспорт коридорлар-да ташишни ташкил этиш тамойиллари тулид тадлил дилинади [2].

А.Л. Носов бугунги кунда халдаро ин-теграциялашган транспорт тизимларининг ташкил этилиши ва мадбул фаолият юрити-ши муаммоларини таддид этади. Халдаро датновларда аралаш ташди савдо ташувла-рини ташкил этишни такомиллаштириш йуналишларини курсатган долда аралаш юк та-шувларини ривожлантириш истидболларини алодида таъкидлайди [3].

А.А. Зодидов уз ишида Марказий Осиё транспорт тизимини самарали бошдариш механизмини такомиллаштириш масалала-рини урганган. Транспорт тармогидаги му-аммоларнинг таъсир даражасини анидлашга мулжалланган, мамлакат транспорт кори-дорлари имконияти, транзит дамда мамлакат транспорт тизими салодиятига бадо берувчи индикаторлар ишлаб чидилган дамда улар-нинг меъёрий ва чегаравий дийматлари асос-ланган [4].

Юдоридаги фикрларни инобатга олган долда, темир йул транспорт фаолиятини ри-вожлантириш, транспорт турлари уртасида кучайиб бораётган радобатни дисобга олиб, темир йул транспорти имкониятлари ва кам-чиликларини дамда тизимни ривожлантириш жараёнидаги идтисодий муаммоларни анидлаш, шу билан бирга, тармодни ривож-лантиришнинг ижобий ва салбий омилларини бадолаш ордали темир йул транспорт фаолия-тининг идтисодий самарадорлигини ошириш мумкин.

Таддидот методологияси

Мамлакатимизда темир йул транспорт ти-зимининг идтисодий самарадорлигини оши-риш, ушбу жараёндаги муаммоларни дал этиш мадсадида ривожланган мамлакатлар транс-портининг асосий курсаткичлари, темир йул транспорт тизимини ривожлантиришнинг кластер модели такомиллаштирилди, диёслаш, синтез тадлили ордали улар фаолиятининг ри-вожлантириш йуналишлари келтирилди.

Тадлил ва натижалар

Мамлакатлараро транспорт алодаларида узаро бир-бирини богловчи транспорт ко-ридорларининг мавжудлиги мудим омил дисобланса, алодаларнинг ривожи эса транзит ва халдаро ташувларни амалга ошириш-нинг самарали механизми йулга дуйилганлиги билан боглид. Лекин бугунги кунда мазкур муносабатларни тартибга солиш юзасидан халдаро амалиёт дамда илмий доираларда тур-лича талдинларнинг мавжудлиги уларни, энг аввало, тутри интерпретация дилиш дамда те-гишли илмий хулосалар чидариш лозимлигини белгилайди.

Маълумки, транспорт тизими деган-да - транспорт инфратузилмаси, транспорт корхоналари дамда транспорт воситалари ва бошдарув мажмуи тушунилади. Транспорт тизимининг мудим элементи сифатида транспорт коридори дайд этилади ва мазкур тушун-ча талдинида дам турлича ёндашувлар мавжуд.

«Транспорт коридори» тушунчасига нисба-тан назариётчи ва амалиётчилар томонидан турлича таърифлар берилган булиб, бунда улар функционал мезонларга асосланади [4].

Мамлакат транспорт коридорларининг самарадорлигини бадолаш махсус мезонлар тизими асосида амалга оширилиши лозим. Бугунги кунда шартли равишда транспорт ко-ридорларини бадолаш дуйидаги курсаткичлар ордали амалга оширилади [5]:

• коридорларнинг юк утказиш добилияти (аниц коридор мисолида);

• халдаро адамиятдаги автомобиль йулларининг сифат даражаси (1-тоифали йуллар улуши);

• халдаро адамиятдаги темир йулларнинг электрлаштирилганлик даражаси;

• темир йул рельсларининг эскирганлик даражаси;

• савдо муносабатларидан келиб чидиб ко-ридорга булган эдтиёж;

• халдаро транспорт тизими билан богланганлик даражаси;

• транспорт коридорларининг зичлиги;

• коридорнинг мудобил йулларга нисба-тан радобатбардошлиги - тежамкорлиги;

• коридорнинг рентабеллиги;

• мудобил вариантларнинг мавжудлиги

[6].

Мамлакат транспорт салодиятига бадо беришда яна бир мудим элементлардан бири

2011 й. 2012 й. 2013 й. 2014 й. 2015 й. 2016 й. 2017 й

Манба: «Узбекистан темир йуллари» АЖ маълумотлари.

1 -расм. Республика дудуди ордали темир йул транспортида утган транзит юклар дажми

(минг тонна)

транзит салодияти ва мамлакат логистика ти-зими салодияти дисобланади. Логистика сама-радорлик индекси натижаларини тадлил этсак, энг юдори улуш кузатув ва радобат дамда уз вадтида етказиб бериш курсаткичлари нисба-тан юдори. Аммо ривожланган давлатларнинг логистика самарадорлик курсаткичлари билан таддослаганда, сезиларли даражада паст. Мамлакат дудуди ордали утувчи темир йул ва автомобиль транспорти томонидан ташилган транзит юклар дажмида охирги саккиз йилда ижобий тенденция кузатилмаган (1-расм).

2012 йилда темир йул транспорти томонидан 11377 млн тонна юк ташилган. 2017 йилда эса 7107.8 млн тонна юк утказиб берил-ган. Мамлакат транспорт турлари уртасидаги ички радобат тадлил дилинса, 2012 йилда темир йул транспортида 61.5 млн тонна юк етказиб берилган. 2017 йилда ушбу курсаткич 68.1 млн тоннага етган. Ички ташув дажмининг асосий дисми сунгги етти йилда автомобиль транспорти томонидан амалга оширилган, транзит ташув дажмининг асосий дисми темир йул транспорти ордали етказиб берилган. Шуни алодида таъкидлаш лозимки, транспорт тармогидаги мавжуд муаммолар мамлакат идтисодиёти ривожланишига бевосита салбий таъсир курсатади.

Юдоридаги тадлилларга асосланиб, маз-кур курсаткичларнинг ижобий долатда эмас-лигини дуйидагилар асосида изодлашимиз мумкин:

• ягона ахборот тизими йулга дуйил-маганлиги;

• транспорт коридоридаги логистик хиз-мат курсатиш етарлича ташкил этилмаганлиги;

• транспорт харажатлари юдорилиги;

• айрим давлатлар товарлари учун таъриф ставкаларининг юдорилиги;

• транспорт турлари уртасида самара-ли дамкорликни йулга дуювчи ташкилий ме-ханизмнинг сустлиги каби омиллар таъсир курсатмодда.

Юдорида келтирилган муаммоларни бар-тараф этиш юзасидан транспорт тармогида са-марали хизмат курсатишнинг кластер модели таклиф этилди. Транспорт хизмат курсатиш кластер моделини дуллашдан олинадиган идтисодий самара тизимлаштирилиб, 2-расмда схема асосида курсатилган.

Инновациялар - даромад ва радобат-бардошликни оширишга хизмат дилади; ин-теграциялаш - синергетик самарани оши-ради ва хатарларни минималлаштиришни таъминлайди; ахборот - кластер аъзолари-ни мувофидлаштириш ва узаро дамкорлик фаолияти даражасини оширади; манфаат -кластер таълим аъзолари манфаатдорлигини оширади; ташаббус - бизнеснинг душимча им-кониятларидан фойдаланишни таъминлайди.

Транспорт-экспедиторлик хизмат курса-тиш кластер моделидан фойдаланиш натижа-сида сезиларли даражада самара олиш кутила-ди:

• синергия ва инновацион фаолиятни ри-вожлантириш асосида транспорт-экспедитор-лик компаниялар даромадларини ошириш;

• юк юборувчи ва юк дабул дилувчининг етказиб бериш умумий занжири буйича транспорт-экспедиторлик хизмат курсатиш сифати-ни ошириш;

• юкларни ташиш ишларини бажариш билан биргаликда мультимодал ва интермодал та-шиш дажми ва сифатини яхшилаш, транспорт хизматлари экспортининг ортиши, минтада транспорт тизимига кирувчи мамлакат транзит дажмини ошириш;

Темир йул тармогида истеъмолчиларга хизмат курсатувчи транспорт-экспедиторлик кластер буйича транспорт-экспедиторлик хиз-мати фаолиятидан олинган самарадорликнинг асосий таркибий дисмлари дуйидагилардан иборат:

• транспорт-экспедиторлик хизматлар сифатини яхшилаш ва мижоз-корхоналарига курсатиладиган хизмат турларини кенгайти-риш, хизмат курсатилаётган транспорт-экс-педиторлик хизмат бозори сегменти дажмини ошириш;

• ташиш таннархини камайтириш ва ет-казиб беришни жадаллаштириш, ташиш ва юкларни дайта ишлаш дажмини ошириш, транспорт-экспедиторлик кластер аъзолари ва дамкорларининг фойда дамда даромадларини максималлаштириш;

• терминал, омборхона ва бошда логистика инфраструктураларини ривожлантириш учун янги инвестицион лойидалар асосида эришилган имкониятлардан фойдаланиб, да-ромадни ошириш;

КЛАСТЕР МОДЕЛЛАРНИНГ БАЗАВИИ ШАКЛЛАНИШ ШАРТЛАРИ ВА

САМАРАЛИ ФАОЛИЯТИ

ТАШАББУС- кичик ва урта бизнес корхоналарининг илгор йирик компаниялар билан шартномавий, контракт ва суб-контракт асосидаги ихтиёрий бирлашмалари

АХБОРОТ - кластер аъзолари ва хамкорлари фаолиятини мувофиклаштириш ва узаро хамкор-лигини таъминловчи ягона ахборот базасини шакллантипиш

ИНТЕГРАЦИЯ - кластер аъзоларининг ракобатбардошлигини ошириш, хатарларнн мнннмаллаштириш ва сннергетик самара олишни таъминлаш

МАНФААТ - кластер аъзолари маълумотини вазифалараро ва ташкилий ишлар буйича мувофиклаштириш асосида иктисодий манфаатларни келишиб олиш

ИННОВАЦИЯ - янги технологияларни жорий этиш, харажатларни камайгириш, махсулот ва хизматлар бозорини кенгайтириш, фойда ва даромадни ошишшни таъминлаш

САМАРАНИНГ АСОСИИ ТАРКИБИИ ЦИСМЛАРИ

Транспорт компания - аъзолари инновацияни жорий этиш оркали синергия самараси ва малака ошириш хисобидан фойда ва даромадларининг ошиши

• транспорт хизмат сифатини опгариш ва мижозларга тавдим згалаётган хизматлар сонини купайгириш, хизмат курсатилаёгган транспорт хизмат бозори сегменти хджмини ошириш;

• ташиш таннархини минималлапггириш ва етказиб беришни жадаллапггириш, ташиш ва юкларни цайга шплаш хджмини ошириш, ТК аъзолари ва хамкорларининг фойда ва даромадларини ошириш;

• терминал, омборхона ва бонда логистик инфраструктура риважи утун янги инвестицион

даромадни ошириш.

Юк юборувчилар ва юкни кабул килувчиларни ташиш нинг барча занжири буйлаб хизмат курсатишнинг транспортлогистика сифатини ошириш

буюршани аник курсагилгаи муддагга тайёрлаб бериш, истеъмолчилар буюртмаларииинг барча

• умумий ва тезкор транспорт харажатларни, транспортировка ва буюршани бажариш вактини кискартргриш;

• ахборот ва коммуникацией игаончлилик, аниклик ва интизом.

• импорт кцлинувчи озик-овкат ва тез бузилувчи махсулотларыи етказиб бериш хджмини ошириш ва таннархини тушириш. •

Темир йул ва автомобиль транспорти ташкилотлари билан биргаликда мультимодал ва интермодал ташиш хажми ва сифатини ошириш

• транспортнинг барча турлари ва етказиб бериш занжирининг бонда аъзолари фаолиятини ТК таркибида 3PL провайдерни ташкил этиш ва ягона ахборот-бопщарув шзимини жорий килиш асосида мувофиклаштириш ва хдмкорлигини таъминлаш;

• транспорт турлари ва етказиб бериш занжирининг бопща аъзолари уртасидаш муносабатлари асосида мультимодал ва интермодаль ташиш нинг ягона ту придан тугри технологиясини ишлаб чикиш ва жорий этиш;

• транспорт воситаларини текширига муддатларининг жадаллашуви, контейнерларни сакдаш муддатларининг камайиши, интермодал юк ташиш хажмининг ошиши, транспорт хизматлари экспортининг ошиши, минтака транспорт тизимида мамлакатнинг транзит имкониятларидан самарали с]

Махсулотларни цайга ишлага ва экпорт хисобидан валюта тушу мини ошириш асосида фойдани максималлаиггириш ва ЯИМнинг усиши таъминлаш

• ташиш ва юкларни кайта шплаш жараёнларини оптималлаштириш асосида юк айланмасининг усиши, етказиб бериш ва терминалларни диспетчер лик оркали тартибга солиш, вагонларга ортиш меъёрларининг ошиб кетиши.

• омборхона ва терминалларда юкларни ташиш ва кайта ишлашдаги янги тсхнологияларга ТКни жорий этиш асосида рангли ва кора металл, ёгоч, нефть, минерал угитлар айланиши ва экпорт хажмининг усиши.

Манба: муаллиф ишланмаси.

2-расм. «Узбекистон темир йуллари» АЖ транспорт-экспедиторлик хизмат курсатиш кластер моделини куллашдан олинадиган самарадорлик схемаси

• бажариладиган буюртмаларнинг вадт ва сифат курсаткичлари буйича анидлилигини ошириш;

• транспортировка дилиш харажатларини минималлаштириш билан биргаликда, барча турдаги логистик харажатларни камайтириш;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

• етказиб беришнинг ахборот ва ком-муникацион ишончлилиги, анидлилиги ва уз вадтида амалга оширилишини таъминлаш;

• транспорт турлари ва етказиб бериш занжирининг бошда аъзолари уртасидаги му-носабатлар асосида мультимодал ва интермо-дал ташишнинг ягона тутридан-тутри техно-логиясини ишлаб чидиш ва жорий этиш;

• транспорт воситаларини текшириш вадтининг жадаллашуви, контейнерларни садлаш вадтини дисдартириш, интермодал юк ташиш дажмининг ошиши, транспорт хизматлари экспортининг ошиши, минтада транспорт тизимида мамлакатнинг транзит имкониятларидан самарали фойдаланиш;

• ташиш ва юкларни дайта ишлаш жараён-ларини оптималлаштириш асосида юк айлан-масининг усиши, етказиб бериш ва терминал-ларни диспетчерлик ордали тартибга солиш, вагонларга ортиш меъёрларининг ошиб кети-ши;

• омборхона ва терминалларда юкларни ташиш ва дайта ишлашдаги янги технология-ларга транспорт-экспедиторлик кластер мо-делини жорий этиш асосида юк айланиши ва экпорт дажмининг усиши.

Демак, «Узбекистон темир йуллари» АЖда транспорт-экспедиторлик хизмат курсатиш кластер моделини татбид этиш-дан олинадиган идтисодий самарадорлик-ни бадолашда дисоб-китоб базаси сифатида «Узбекистон темир йуллари» АЖнинг Логистика, юк ва тижорат ишлари бошдармасининг дисобот натижаларидан фойдаланилди. Бе-восита моддий харажатлар бу эксплуатацияга кетадиган харажатлар булиб, унинг диймати 695,5 млн сумни ташкил этади. Бир йил-лик фойдаланиладиган электр энергиянинг диймати 241,0 сум булганида, ягона транспорт-экспедиторлик тизимга кетадиган моддий харажатлар

Хм = 40543350,0 сумга тенг булади.

Меднатга дад тулашга кетадиган харажатлар дисоб-китобини дуйидагича амалга

ошириш лозим: омборчининг уртача ойлик маоши - 870,0 минг сум, булим бошлигиники - 1650,0 минг сум. Бошдарма бошлигининг ойлик маошини 2500,0 минг сум деб оламиз, у бошдармадаги шунга ухшаш лавозимларда-ги маош курсаткичларига мос келади. Ишчи-нинг уртача ойлиги 950,0 минг сум, хизмат-чиники 1200,0 минг сумга тенг. Демак, жами ойлик иш дадлари Х =(1 *2500 +3 *1650 + 10*870+25*950+10*1200) *12 = 622800 минг сумга тенг булади. Транспорт-экспедиторлик кластер моделини татбид дилгунча моддий-техник таъминот содасидаги ташиш билан боглид булган иш дадига кетадиган харажатлар дуйидагича дисобланади.

Х. = (2500+3*1650+40*950+20*870+

20*1200)*12=868500 минг сум.

Бошдарувчанлик меднатининг идтисодий самарадорлиги коэффициенти (бир йилга мулжалланганда) дуйидаги формула билан то-пилади:

кбс = Туз ^

бунда k- бошдариш самарадорлиги коэффициенти. Агар кбс> 1 булса, у долда транспорт тизими бошдарув фаолиятини, умуман олганда, самарали деб бадолаш мумкин;

Бошдарувдаги тежамкорликни дуйидаги куринишда ифода этиш мумкин:

С=С +С +С +С +С +С =346 млн

м т и штх ицт эх узх

сум.

Бу ерда,

См - моддий харажатларни камайтириш туфайли олинган тежамкорлик;

Ст - технологик мадсадларга мулжалланган ёдилги ва энергия тежамкорлиги;

С - ишлаб чидаришни тайёрлаш ва

иштх

узлаштиришга кетадиган харажатлар буйича тежамкорлик;

С - иш дади буйича тежамкорлик;

ихт

Сэх - эксплуатация дилишга кетадиган ха-ражатлар буйича тежамкорлик;

СуЗХ - узгармас харажатларни камайтириш ордали эришилган тежамкорлик.

Демак, компания транспорт-экспедиторлик кластер моделини дуллашдан эришадиган тежами 346 млн сумни ташкил этади.

, _ Т Р _ 346758500 _ ^ ог

кбс ~ ГУЗ “ 256385220 “ 1-35

Транспорт-экспедиторлик кластер моде-

лини жорий этиш дисобига юкларни етказиб беришнинг моддий харажатлари, техник во-ситаларга кетадиган моддий харажатлар дамда иш дадига сарфланадиган турли харажатларни камайтириш натижасида бошдарув самара-дорлик коэффициенти уч мартага ошди. Шу-нингдек, мадсулотларни етказиш буйича опе-рацияларни бажариш тезкорлигини ошириш дамда маблаг ва вадтни сезиларли даражада камайтириш имконини берди.

Хулоса ва таклифлар

Мухтасар дилиб айтганда, «Узбекистон темир йуллари» АЖнинг истидболдаги рен-табеллиги 22,8 фоиз булганда ва «Узбекистон темир йуллари» АЖнинг Логистика, юк ва

тижорат ишлари бошдармасида транспорт-экспедиторлик кластер моделини дуллаганда, «Узбекистон темир йуллари» АЖ муайян за-хира ва транспорт харажатларини 2-3 фоизга камайтиришнинг душимча имкониятлари пай-до булади. Хизмат курсатиш харажатларининг бир фоизга камайиши 19.9 млн сум идтисодий самара беради ва бундай натижага ташиш таннархининг 29,5 фоизга камайиши ордали эришилади. Шу билан биргаликда, транспорт харажатларининг камайиши, мижозларга курсатиладиган хизмат сифатларининг яхши-ланиши ва темир йул транспорт фаолиятининг идтисодий самарадорлигини ошириш имкони-ни беради.

Манба ва адабиётлар

1. ^e World Bank: World Development Indicators [Electronic resource]. - Access mode: http://data. worldbank.org/ indicator.

2. Резер А.Н. Анализ и оценки эффективности управления в организации / И.В. Коврижных. -Барнул: АФ СибАГС, 2016. - 86 с.

3. Носов А.Л. Управление и эффективность. - М.: «Экономика», 1981. - 71 с.

4. Зодидов А.А. Марказий Осиё транспорт тизимини самарали бошдариш механизмини таккомил-лаштириш: Идт. фан. док. ... дис. автореф. - Т., 2018.

5. Кучаров Ч.Ш. Марказий Осиёнинг минтадавий интеграцион жараёни муаммолари. - Т.: Фан, 2008. - 320 б.

6. Равшанов М.А. Йул-транспорт мажмуаси идтисодий салодияти: Муаммо ва ечимлар. - Т.: Узбекистон миллий энциклопедияси, 2012. - 196 б.

7. Икрамов М.А., Зохидов А.А., Топалиди В.А. Автомобильно-дорожный сектор государств Центральной Азии: проблемы и перспективы развития. - Т.: Изд-во Нац. библиотеки Узбекистана им. Навои, 2011. - 200 с.

8. Wells S.S., Hutchinson B.G. Impact of commuter-rail services in Toronto region // Journal of transportation engineering. - 1996.

9. Зиядуллаев К.Ш. Интеграция транспортных коммуникаций Республики Узбекистан в международную транспортно-коммуникационную систему // Современные методы организации бизнеса и маркетинга: Межвузовский сборник. - СПб.: СЗТУ 2005. - С. 101-106.

Тадризчи: Абдурадимова С.А., идтисодиёт фанлари номзоди, доцент, Узбекистон Республикаси

Вазирлар Мадкамаси дузуридаги Прогнозлаштириш ва макроидтисодий таддидотлар

институти докторанти.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.