Научная статья на тему 'ДАВЛАТ БЮДЖЕТИ МАБЛАҒЛАРИНИНГ ШАФФОФЛИГИ ВА САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА БЮДЖЕТ ОЧИҚЛИГИ ИНДЕКСИ (OPEN BUDGET INDEX) НИ ИЖОБИЙ ЖИҲАТЛАРИ'

ДАВЛАТ БЮДЖЕТИ МАБЛАҒЛАРИНИНГ ШАФФОФЛИГИ ВА САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА БЮДЖЕТ ОЧИҚЛИГИ ИНДЕКСИ (OPEN BUDGET INDEX) НИ ИЖОБИЙ ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
29
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Бюджет очиқлиги индекси / давлат бюджети / бюджет харажатлари / бюджет саводхонлиги / фуқаролар учун бюджет / ташаббусли бюджет / бюджет ахборотининг ҳажми / бюджет саводхонлиги / бюджет шаффофлиги / бюджет лойиҳаси / бюджетнома.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Пардаев Умиджон Уралович

Мазкур мақолада Ўзбекистонда Республикасининг бюджет очиқлиги индексида иштирокини таъминлаш борасидаги ислоҳотлар, хусусан, давлат бюджети шаффофлигини таъминлашда кенг жамоатчилик билан ишлаш механизмлари баён этилган. Шунингдек, мамлакатимизнинг бюджет очиқлиги индексида ижобий баҳоланиш учун амалга оширилиш зарур бўлган чора-тадбирлар ва халқаро ташкилотлар тавсиялари келтирилган. Тадқиқотнинг мақсади давлат бюджети шаффофлигини таъминлашда ҳамда бюджет очиқлиги индексида юқори ўринни эгаллашга қаратилган таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ДАВЛАТ БЮДЖЕТИ МАБЛАҒЛАРИНИНГ ШАФФОФЛИГИ ВА САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА БЮДЖЕТ ОЧИҚЛИГИ ИНДЕКСИ (OPEN BUDGET INDEX) НИ ИЖОБИЙ ЖИҲАТЛАРИ»

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

ДАВЛАТ БЮДЖЕТИ МАБЛАГЛАРИНИНГ ШАФФОФЛИГИ ВА САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА БЮДЖЕТ ОЧЩЛИГИ ИНДЕКСИ (OPEN BUDGET INDEX) НИ ИЖОБИЙ ЖЩАТЛАРИ Пардаев Умиджон Уралович

Узбекистан Республикаси Президенти хузуридаги Давлат бошцарув академияси "Ицтимодиёт ва молия" кафедраси мудири, доценти, PhD ORCID: 0000-0003-3989-3072 https://doi.org/10.5281/zenodo.10138313 Аннотация. Мазкур мацолада Узбекистонда Республикасининг бюджет очицлиги индексида иштирокини таъминлаш борасидаги исло^отлар, хусусан, давлат бюджети шаффофлигини таъминлашда кенг жамоатчилик билан ишлаш механизмлари баён этилган. Шунингдек, мамлакатимизнинг бюджет очицлиги индексида ижобий бауоланиш учун амалга оширилиш зарур булган чора-тадбирлар ва халцаро ташкилотлар тавсиялари келтирилган. Тадцицотнинг мацсади давлат бюджети шаффофлигини таъминлашда %амда бюджет очицлиги индексида юцори уринни эгаллашга царатилган таклиф ва тавсиялар ишлаб чицишдан иборат.

Калит сузлар: Бюджет очицлиги индекси, давлат бюджети, бюджет харажатлари, бюджет саводхонлиги, фуцаролар учун бюджет, ташаббусли бюджет, бюджет ахборотининг %ажми, бюджет саводхонлиги, бюджет шаффофлиги, бюджет лойщаси, бюджетнома.

Давлат молияси молиявий ресурсларидан фойдаланиш борасида доим маълумотлар ассиметрияси мавжуд булиб, ушбу маблаглардан фойдаланиш жараёнида жамоатчилик ролини ошириш, уларнинг хохиш-истакларига кура молиялаштиришнинг самарали механизмларини жорий этиш бугунги кунда долзарб вазифалардан бири хисобланади. Давлат бюджети тугрисидаги ресурслар хажми ва улардан фойдаланишда жамоатчиликнинг хабардорлигини англатувчи индекслардан бири сифатида "Бюджет очицлиги индекси" (Open budget index) хисобланади.

Бюджет очицлиги индекси - бу дунё мицёсида молиявий шаффофликни циёсий ва мустацил бахоловчи хамда миллий мицёсдаги иштирокни назорат цилувчи ягона манба саналиб, мазкур индекс мамлалкатларни бахолаш учун белгиланган амалий саволларга жавоб берувчи мустацил тадцицотчилар томонидан олиб бориладиган рейтинг хисобланади. Мамлакатнинг "Бюджет очицлиги индекси"даги (Open budget index) даражасини саккизта асосий бюджет тугрисидаги хужжатларини тегишли хукумат веб-сайтида уз вацтида хамда омма учун очиц булган маълумотларнинг тулицлигини таъминлаш даражасини курсатади.

Бюджет очицлиги индексининг асосий мацсади бу демократик жараёнларни амалга оширилишининг амалда куриниши булиб, давлат молияси тизимидан сарфланадиган маблагларнинг ижтимоий адолатни таъминланишига хисса цушади. Шунингдек, ушбу маблагларнинг сарфланиши юзасидан шаффофлик ва хисобдорлик холатини мустацил равишда бахолашни ифодалайди. Мамлакатда мавжуд ресурслардан самарали фойдаланишда молиявий хисобдорлик буйича илмий тадцицот, ННТ, ОАВ ва парламент орасида консенсус хосил цилиб, хукуматга яхшиланиши зарур булган курсаткичларни ва тегишли амалга ошириладиган чора-тадбирларни курсатишга хизмат цилади. Бюджет очицлиги индексининг давлат ва фуцаролик жамияти учун яна бир манфаатли томони

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

шундаки, у жамоатчилик аъзоларининг хукумат томонидан таксимланаётган ва сарфланаётган молиявий ресурсларга булган ишончини оширишга хизмат килади.

Юкорида айтилган каби, бюджет очиклиги индекси (Open Budget Index-OBI^ иштирок этиш ва ушбу рейтингда юкори уринларни эгаллашнинг бир канча иктисодий сабаблари мавжуд булиб, улардан энг мухимлари куйидагилар хисобланади:

- Бюджет очиклиги хукумат молиявий маблагларнинг сарфланиши шаффофлиги ва хисобдорлигини яхшилайди;

- Мамлакатда коррупция даражасини туширади;

- Иктисодий усишга олиб келади;

- Бюджет тушумларини ошишини таъминлайди;

- Ижтимоий тенгсизликни кискартиради;

- Тугридан-тугри хорижий инвестицияларни жалб килишга хизмат килади.

Узбекистон Республикасида хам "Бюджет очиклиги индекси" (Open budget index) га

киришда катор меъёрий-хукукий хужжатлар кабул килинган булиб, жамоатчилик учун барча маълумотлар ва хужжатларнинг чоп этилмокда. Ушбу сохада дастлабки кадамлардан сифатида 2018 йил 22 августдаги "Бюджет маълумотларининг очиклигини ва бюджет жараёнида фукароларнинг фаол иштирокини таъминлаш чора-тадбирлари тугрисида" П^-3917 сонли ^арори булди. Ушбу карор асосан бюджет маълумотларининг очиклиги ва шаффофлигини ошириш, бюджет маблагларини шакллантириш ва ижро этиш устидан парламент ва давлат назоратини кучайтиришга каратилди. Ушбу ислохотлар натижасида куйидагилар амалиётга жорий этилди:

- 2019 йилдан бошлаб бюджет маблагларини таксимлашда фукаролар иштирокининг туман (шахар)лар бюджетлари кушимча манбаларининг камида 10 фоизини жамоатчилик фикри асосида шакллантирилган тадбирларга йуналтиришни назарда тутадиган механизми жорий этилди;

- 2020 йилдан бошлаб Давлат бюджети ва давлат максадли жамгармалари бюджетлари ахборотлар батафсил баён этилган, илгор халкаро стандартларга мувофик тайёрланган конун билан тасдикланади;

- Давлат бюджети ва давлат максадли жамгармалари бюджетлари, солик ва бюджет сиёсатининг асосий йуналишлари лойихалари, шунингдек, Давлат бюджети ва давлат максадли жамгармалари бюджетлари ижроси тугрисидаги хисоботлар Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси ^онунчилик палатасига такдим этилишидан олдин мажбурий жамоатчилик мухокамасига куйилиши шартлиги белгиланди;

- Давлат бюджети ва давлат максадли жамгармалари бюджетлари лойихалари хамда уларнинг ижроси тугрисидаги хисоботлар билан бирга Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги томонидан ишлаб чикиладиган «Фукаролар учун бюджет» ахборот нашри жамоатчилик мухокамаси учун эълон килина бошланди;

- Мамлакатимизда хам фукароларни бюджет жараёнига жалб килиш, уларни бюджет сохасидаги билим ва куникмаларини ошириш максадида 2019 йилдан бошлаб ахоли учун тушунарли ва содда куринишда маълумотларни ёритиб бераётган "Фукаролар учун бюджет" ахборот нашри чоп этиб келинмокда. Бугунги кунга кадар жами 14 та нашр чоп этилиб фукароларга хавола этилди.

- Узбекистон Республикаси Х,исоб палатасининг Давлат бюджети ва давлат максадли жамгармалари бюджетлари, солик ва бюджет сиёсатининг асосий йуналишлари

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

лойихалари, шунингдек, Давлат бюджетининг ва давлат максадли жамгармалари бюджетларининг ижроси тугрисидаги йиллик хисобот юзасидан ташки аудит ва бахолаш натижалари буйича хулосалари мажбурий эълон килинди.

Ушбу сохада кейинги кадам сифатида, Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 25 февралдаги "Узбекистон Республикасининг халкаро рейтинглар ва индекслардаги урнини яхшилаш чора-тадбирлари тугрисида" П^-4210-сон карори булиб, унда мамлакатнинг халкаро рейтингдаги урнини яхшилаш учун хамда миллий мониторинг тизими фаолиятини ташкил этишнинг дастлабки боскичи сифатида республикадаги тадкикот институтларига алохида халкаро рейтинглар бириктирилиб, "Бюджет очиклиги индекси" (Open budget index) га Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги хузуридаги Бюджет-солик тадкикотлари институти бириктирилди.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 4 апрелдаги "Давлат бошкарувининг очиклиги ва шаффофлигини таъминлаш хамда мамлакатнинг статистика салохиятини ошириш юзасидан кушимча чора-тадбирлар тугрисида" П^-4273-сон карори билан давлат бошкарувининг очиклиги ва шаффофлигини таъминлаш учун мамлакатнинг обрусини ва инвестицион жозибадорлигини оширишга каратилган ислохотларни янада чукурлаштирилди. Узбекистон Республикасининг Очик маълумотлар порталида давлат бюджетининг режалаштирилган давлат харажатлари, давлат бюджетининг ижроси ва давлат максадли жамгармаларининг ижроси тугрисидаги маълумот хамда давлат бюджети маблаглари хисобидан харидларга тегишли маълумотлар жойлаштириш белгиланди.

Молия вазирлиги томонидан жамоатчилик эътиборига бюджет хужжатлари очиклиги оркали таъминлаш максадида 2019 йилдан "Очик бюджет" ахборот портали (www.openbudget.uz) ишга туширилди.

Бунинг натижасида "Бюджет очиклиги индекси" (Open budget index) ислох килиш методологияси тавсиясига мос холда, давлат бюджети ва давлат максадли жамгармалари бюджетлари, солик ва бюджет сиёсатининг асосий йуналишлари лойихалари, Давлат бюджети ва давлат максадли жамгармалари бюджетлари ижроси тугрисидаги хисоботлар, шунингдек, Узбекистон Республикаси Х,исоб палатасининг хулосаларини жойлаштириш оркали бюджет харажатларининг манзиллилиги устидан жамоатчилик назоратини амалга оширилди. Шунингдек, жамоатчилик фикрини шакллантириш учун туман (шахар)лар бюджетларининг кушимча манбалари хисобидан молиялаштирилиш таклиф этилаётган тадбирлар тугрисидаги ахборотни жойлаштирилмокда. Бюджет конунчилигини бузиш холатлари тугрисида хабардор килиш ва бюджет жараёнини такомиллаштириш буйича таклифлар киритиш имкониятини яратиш максадида фукаролар билан кайта алокани ташкил этилди.

2021 йилдан бюджет жараёнида жамоатчилик иштирокини янада оширишда туман (шахар) бюджет харажатларининг 5 фоизини жамоатчилик фикри асосида белгиланган тадбирларни молиялаштиришга йуналтириш белгиланди.

2021 йил 1 июлдан бошлаб жамоатчилик фикри асосида шакллантирилган тадбирларни молиялаштиришга ажратиладиган туман (шахар)лар бюджетлари кушимча маблагларининг энг кам микдорини 10 фоиздан 30 фоизга оширилди.

2023 йилдан бошлаб туман ва шахарлар бюджетларининг 5 фоизи, лекин хар бир туман ва шахар учун 6 млрд сумдан кам булмаган микдорларда бевосита фукаролар томонидан билдирилган таклифларни молиялаштиришга йуналтирилиши белгиланмокда. Бунинг учун кейинги йил бюджет лойихасида 2,0 трлн сум маблаг режалаштирилмокда.

Бундан ташкари, Обод кишлок ва Обод махалла дастури учун режалаштирилаётган 4 трлн сум маблаглар, шунингдек вилоят бюджетлари кушимча манбаларининг 30 фоизи (1,7 трлн сум) хам жамоатчилик фикри асосида йуналтирилиши кутилмокда.

"Бюджет очиклиги индекси" (Open budget index) буйича глобал микёсда бахолаб борувчи ташкилот Халкаро бюджет хамкорлик ташкилоти (International Budget Partnership) хисобланиб, Бош офиси Вашингтон (А^Ш)да жойлашган булиб, Гана, Индонезия, Кения, Нигерия, Сенегал ва Жанубий Африкада офислари мавжуд.

Халкаро бюджет хамкорлиги (International Budget Partnership-IBP) ташкилотининг Бюджет очиклиги ташаббуси доирасидаги Бюджет очиклиги индекси (Open Budget Index -OBI) бюджет очиклиги суровномаси (Open Budget Survey-OBS) оркали мамлакатдаги бюджет маълумотларининг жамоатчилик учун очиклиги ва хисобдор бюджет тизимларини тадбик килишни ривожлантиришга каратилган глобал тадкикот ва таргибот дастуридан иборат. Ушбу ташкилот 2006 йилда 59 бошланган Бюджет очиклиги суровномаси (Open Budget Survey-OBS) дунёдаги ягона мустакил, таккосланадиган ва фактларга асосланган тадкикот воситаси булиб, 2021 йилга келиб 120 давлатни камраб олиб, мамлакатларда молиявий ресурслар бошкаруви ва хисобдорликнинг мухим жихатларини улчайди.

Бюджет очиклиги суровномаси (Open Budget Survey-OBS) 2021 натижаларига кура глобал шаффофликнинг уртача курсаткичи 100 баллдан 45 фоизни ташкил килиб, суровнома утказилган мамлакатларнинг деярли 70 фоизида етарли даражада балл тупламаганлигини куриш мумкин. Бунга асосий сабаб сифатида, бюджет хужжатлари асосий кисмларининг тахминан учдан бир кисми жамоат учун мавжуд эмаслиги, нашр этилган хужжатларда купинча мухим маълумотлар, жумладан, бюджетнинг ижроси, бюджет харажатлари самарадорлиги натижалари, давлат карзи ва фискал рисклар, камбагалликка карши курашишда сарфланадиган харажатлар ва харажатлар таснифининг мавжуд эмаслигини курсатиш мумкин.

1-расм. Дунё мамлакатларининг бюджет очиклиги индекси (Open Budget Index-OBI) 2021 натижалари

"Бюджет очицлиги индекси" (Open budget index) йиллик хисоботларида энг юцори курсаткичли мамлакатларнинг Топ 10 талик мамлакатлар руйхатидан асосан Океания ва Африка ва бошца минтацалар, жумладан Европа ва Америка минтацаларидан хам урин

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

олган булиб, Кенг камровли маълумотлар мавжуд мамлакатлар (81-100) каторига Грузия, Жанубий Африка, Янги Зелландия, Шеция, мексика ва Норвегия дастлабки уринларни эгаллаган. МДХ, мамлакатлари рейтинги буйича Россия (14), ^иргизистон (30), ^озогистон (28), Молдова (22), Озарбайжон (44), Тожикистон (101) уринларни эгаллаган. Ушбу рейтингда энг паст рейтингдаги 5 та мамлакатлар сафига Судан (113), ^атар (114), Венесуела (115), Коморос (115), Яман (115) киради.

Бюджет очиклиги индекси (Open Budget Index) ни тузиш методологияси экспертлар гурухи (тадкикотчилар) томонидан тузиладиган ва тадкикот утказиладиган мамлакат фукаролари томонидан тулдириладиган, 228 та саволни уз ичига оладиган махсус суровномага (Open Budget Survey-OBS асосланади.

Бюджет очиклиги суровномаси (Open Budget Survey-OBS) саволларига саволнома утказилаётган мамлакатдаги фукаролик жамиятидан булган тадкикотчилар ёки академик муассасалардан булган тадкикотчилар жавоб беради.

Бюджет очиклиги суровномаси (Open Budget Survey-OBS) бюджет хисоботининг куйидаги учта компоненти буйича дунё мамлакатларига ягона киёсий бахо беради.

- бюджет буйича маълумотларнинг жамоатчилик учун очиклигини, давлат молиясини жалб килиш ва сарфлаш (жараёнининг) шаффофлигини

- Бюджет карорларини кабул килишда фукароларнинг иштирок этиш имкониятлари ва бюджет буйича маълумотларнинг жамоатчилик учун очиклигини

- ^онун чикарувчи ва аудиторлик органларининг назоратини. Узбекистон Республикаси мисолида, Олий мажлис, Х,исоб палатаси ва Вазирлар махкамаси ва Молия вазирлиги каби ташкилотларнинг иш фаолияти самарадорлигини бахолайди.

Бахолаш жараёнида суровномада конунда белгиланган талаблардан кура аксарият холларда уларнинг амалда кулланилиши купрок назарда тутилади.

Бюджет очиклиги суровномаси (Open Budget Survey-OBS) саволлари куп томонлама халкаро ташкилотлар томонидан ишлаб чикилган амалиётларига яъни Халкаро валюта жамгармаси (IMF)нинг "Фискал шаффофлик буйича илгор амалиётлар кодекси", Давлат харажатлари ва молиявий хисобдорлик ташаббуси (Жахон банки), Иктисодий хамкорлик ва тараккиёт ташкилоти (OECD)нинг "Фискал шаффофлик буйича энг яхши амалиётлар" ва Олий аудит органлари халкаро ташкилоти (INTOSAI)нинг "Аудит кулланмасидаги курсатмалар буйича Лима декларация"ларига таянади.

Бюджет очиклиги суровномаси (Open Budget Survey-OBS)нинг таркиби туртта компонент буйича саволларга жавоб олинади.

Бюджет

назоратини

бахолаш

2-расм. Бюджет очиклиги суровномаси (Open Budget Survey-OBS)нинг таркибий компонентлари.

109 савол - Бюджетнинг шаффофлиги курсаткичи: давлат маблаглари бюджет йилида кандай шаклланганлиги, режалаштирилганлиги ва сарфланганлиги тугрисида тулик маълумот берувчи жами саккизта асосий бюджет хужжатларини жамоатчилик учун очиклигини бахолайди. Асосий бюджет (8 та) хужжатларини нашр килиниши, уз вактида жамоатчилик эътиборига етказилишини бахолайди (1-жадвал).

1-жадвал. Бюджет очиклиги индекси (Open Budget Index-ОВ^нинг курсаткичини аниклашда жамоатчиликка очиклиги бахоланадиган асосий бюджет хужжатлари

№ Бюджет хужжатлари Нашр килиш муддати Саволлар сони

1 Бюджет лойихаси Бюжет лойихаси буйича таклифини куриб чикиш учун конун чикарувчи органга такдим этилишидан камида бир ой олдин нашр килиниши керак. 6 та савол

2 Бюджет ижроси таклифи (бюджетнома) ^онун чикарувчи хокимият уни куриб чикаётганда ва уни тасдиклашдан олдин нашр килиниши керак. 54 та савол

3 Тасдикланган бюджет Бюджет ^онун чикарувчи орган томонидан тасдиклангандан сунг уч ойдан кечиктирилмай нашр килиниши керак. 6 та савол

4 Фукаролар учун бюджет Бюджет ижроси лойихаси билан бир вактнинг узида нашр килиниши керак. 4 та савол

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

5 Дастлабки х,исобот Х,исобот даври тугаганидан кейин уч ойдан нашр килиниши керак. 9 та савол

6 Ярим йиллик х,исобот Х,исобот даври тугаганидан кейин уч ойдан кечиктирмасдан нашр килиниши керак. 9 та савол

7 Иил якуни х,исоботи Фискал йил (хисобот даври) тугаганидан кейин 12 ойдан кечиктирмай нашр килиниши керак. 14 та савол

8 Аудит х,исоботи Фискал йил (хисобот даври) тугаганидан кейин 18 ойдан кечиктирмасдан нашр килиниши керак. 7 та савол

Жами саволлар сони: 109 та савол

18 та савол - Жамоатчилик иштирокини бахолаш: суровда ижро этувчи, конун чикарувчи ва олий аудит ташкилотларининг хар бири бюджет жараёнининг турли даврларида жамоатчиликни жалб килиш имкониятларини таъминлаганлиги бахоланади.

18 та савол - Бюджет назоратини бахолаш: суровда конун чикарувчи ва олий аудит ташкилотларининг бюджет жараёнида тутган урни ва уларнинг бюджет устидан катъий назоратни амалга ошириш имкониятлари бахолайди.

Бахоланмайдиган саволлар: 83 та бахоланмайдиган саволлар Бюджет очиклиги суровномаси (OBS) тадкикотини асосий бюджет хужжатлари тугрисида маълумот туплаш ва мамлакат давлат молиясини бошкариш хусусиятларини урганиш оркали бахолашга ёрдам беради.(2-расм)

Кенг цамровли маълумотлар мавжуд мамлакатлар (81-100) 1.Грузия 87

2. Жанубий... 3. Янги Зеландия ■

4. Швеция ■

5. Мексика ■ 6. Норвегия

86 85 85

82 81

Мух;им маълумотлар мавжуд айрим мамлакатлар (61-80) 11. Жанубий. 74

14. Россия 73

22. Молдова 24. Украина 28. ^озоFистон 30. ^ирFизистон

Чекланган маълумот мавжуд айрим мамлакатлар (41-60) 44. Озарбайжон 57

68. Виетнам 69. АфFOнистон

Маълумот кам ёки мавжуд эмас (0-20) 102. Хитой 20

65 65 63 62

44 43

20

40

60

80

100

0

3-расм. Бюджет очиклиги индекси (Open Budget Index-OBI) 2021 натижалари

"Бюджет очиклиги индекси" (Open budget index) глобал микёсда бахолаб борувчи ташкилот Халкаро бюджет хамкорлик ташкилоти (International Budget Partnership) тонидан ижобий бахолаш учун тавсиялар ишлаб чикилган.

Дунёнинг деярли хар бир минтакасида ахолига етарли бюджет маълумотларини такдим этадиган бир канча давлатлар мавжуд булиб, Грузия, Индонезия, Доминикан

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

Республикаси, Бенин ва Иордания каби давлатлар сунгги бир неча йил ичида Халкаро бюджет хамкорлик ташкилоти (International Budget Partnership) тонидан берилган тавсияларни ва чора-тадбирларни амалга ошириш натижасида шаффофлик курсаткичларини 61 бал ёки ундан юкори даражага кутаришга муваффак булиб юкори бахолашга эришди. Таъкидлаш зарурки, мамлакатларининг ривожланиш даражаси, кандай минтакада жойлашганлиги ёки даромад микдоридан катъий назар ушбу ислохотларни барча давлатларда куллаш имконияти мавжуд хисобланиб, Узбекистон Республикасида хам ушбу чора-тадбирлар амалга оширилиб 2023 йилдаги "Бюджет очиклиги индекси"ни аниклашда бюджет очиклиги суровномасида (Open Budget Survey-OBS) юкори курсаткичларга эришишга харакат килмокда. Суровномада ижобий бахоланиш учун бюджет маълумотларини етарли даражада таъминлашда мамлакатларда амалга ошириши зарур булган харакатлар буйича умумий тавсияларни куйидагилардан иборатдир.(4-расм)

0-20

балл

20-40

балл

41-60

балл

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

61-80

балл

•Ижро органининг бюджет лойихасини конун кучга киргунга кадар онлайн тарзда жамоатчиликка куриб чикиш учун эълон килиш

•Ички хизматда фойдаланиш учун ишлатиладиган маълумотларни онлайн тарзда жамоатчиликка эълон килиш

•^абул килинган хужжатларнинг уз вактида бажарилишини таъминлаш

•Бутун бюджет даври мобайнида асосий хужжатларнинг уз вактида тайёрланиши ва расмийлаштирилишини таъминлаш.

•Келгуси йил, шунингдек, утган ва келгуси йиллар учун харажатлар, даромадлар ва карзлар сметаларининг тулик тупламини уз ичига олган ижрои хокимиятининг бюджет лойихасини такомиллаштириш

•^абул килинган бюджетномани, шу жумладан харажатлар, даромадлар ва сметаларнинг тулик тупламини такомиллаштириш.

•Барча саккизта асосий бюджет хужжатларини уз вактида онлайн тарзда чоп этиш. •Ижрои хокимиятининг бюджет таклифини, жумладан, макроиктисодий хисоб-китобларни, самарадорлик ва натижадорлик курсаткичларни таклиф этилаётган бюджет-солик сиёсат ва бюджет сметалари уртасидаги богликлигини такомиллаштириш.

•Йил якуни буйича хисоботни такомиллаштириш, унда карзлар, макроиктисодий хисоб-китоблар ва самарадорлик ва натижадорлик курсаткичлар тугрисидаги маълумотларни купайтириш.

•Барча саккизта асосий бюджет хужжатларини йилдан-йилга уз вактида нашр этилишини таъминлаш сиёсатини амалга ошириш.

•Харажатлар, даромадлар ва макроиктисодий курсаткичлар буйича янгиланган сметаларни уз ичига олган урта муддатли бюджетни такомиллаштириб бориш. •Бюджетдан ташкари маблаглар, келажакдаги мажбуриятлар ва солик харажатлари каби масалаларни камраб олиш учун асосий бюджет маълумотларидан ташкари маълумотларни уз ичига олган бюджет хужжатларини такомиллаштириш.

81-100

балл

•Чоп этилаётган хужжатлар хар бир йил учун зарур булган таркибни уз ичига

оладиган тарзда ишлаб чикиш жараёнини институционаллаштириш.

•Асосий бюджет хужжатларига батафсил тавсифларни киритиш оркали

маълумотларнинг оммага очик ва осон тушунилишини таъминлаш.

•Турли ахоли катламларига таъсирини курсатиш учун харажатларнинг мукобил

куриниши (масалан, харажатлар турлари) каби хужжатларда этишмаётган

маълумотларни киритиш.

4- расм. Халкаро бюджет х,амкорлик ташкилоти (International Budget Partnership) тонидан амалга ошириш зарур булган тавсиялар

Хулоса сифатида, Узбекистон Республикаси хам бюджет очиклиги суровномасида (Open Budget Survey-OBS) ижобий бах,оланиб, "Бюджет очиклиги индекси"да (Open budget index) етакчи мамлакатлар каторига кушилиши, молиявий шаффофликни ошириши ва бюджет маълумотларидан фойдаланувчилар учун фойдаланиш кулайлиги ва янгиланишини таъминлаш учун куйидагиларни тавсия этамиз:

Биринчидан, маълумотлар чоп этиладиган шакл ва услубларни доимий тарзда такомиллаштириб бориш зарур хисобланади.

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

Иккинчидан, чоп этилаётган маълумотларини кенг жамоатчиликка тушунтириш ишларини яхшилаш;

Учинчидан, жамоатчилик ва тадкикотчилар фойдаланиш даражасини кенгайтириш учун маълумотларни узвий кетма-кетликни таъминлаш асосида бирлаштириш хамда жамоатчиликка хавола этиладиган бюджет маълумотларининг тафсилотларини такдим этиш;

Туртинчидан, алока каналларини такомиллаштириш ва кенгайтириш учун янги технологиялардан фойдаланишни оптималлаштириш, улар томонидан ахолига такдим етилаётган бюджет ахборотининг хажми ва сифатини яхшилаш хисобланади.

REFERENCES

1. Фискал стратегия 2023-2025./Opendudget.uz - "Очик бюджет" ахборот портали -

2. Фискал стратегия 2023-2025./Opendudget.uz - "Очик бюджет" ахборот портали -

3. https://internationalbudget.org/ - Халкаро бюджет хамкорлик ташкилоти (International Budget Partnership) расмий сайти маълумотлари асосида тайёрланди

4. https://intemationalbudget.org/ - Халкаро бюджет хамкорлик ташкилоти (International Budget Partnership) расмий сайти маълумотлари асосида тайёрланди

5. https://internationalbudget.org/ - Халкаро бюджет хамкорлик ташкилоти (International Budget Partnership) расмий сайти маълумотлари асосида тайёрланди

6. Open Budget Survey 2021. www.internationalbudget.org/open-budget-survey - асосида тайёрланди.

7. https://internationalbudget.org/ - Халкаро бюджет хамкорлик ташкилоти (International Budget Partnership) расмий сайти маълумотлари асосида тайёрланди

8. https://internationalbudget.org/open-budget-survey/roadmap-to-61 - Халкаро бюджет хамкорлик ташкилоти (International Budget Partnership) тонидан амалга ошириш учун тавсиялар маълумотлари асосида муаллиф томонидан тайёрланди

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.