Научная статья на тему 'ДАСТУРИЙ ВОСИТАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИБ УМУМКАСБИЙ ФАНЛАРНИ ЎҚИТИШ МЕТОДИКАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ'

ДАСТУРИЙ ВОСИТАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИБ УМУМКАСБИЙ ФАНЛАРНИ ЎҚИТИШ МЕТОДИКАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

291
56
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таьлим / тарбия / таьлим воситалари / методика / тажриба / олий таьлим / education / upbringing / teaching aids / methodology / experience / higher education

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Холмурод Тоғаев

Мақолада дастурий воситалардан фойдаланиб умумкасбий фанларни ўқитиш методикасини такомиллаштириш масалалари ёритилиб ўтилган. Жумладан, касб таълими ўқитувчиларини тайёрлашда ўқитишнинг замонавий дастурий воситаларини қўллаш алоҳида аҳамият касб этиши айтиб ўтилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

METHODOLOGY OF LEARNING GENERAL SCIENCES USING SOFTWARE IMPROVEMENT

The article deals with the issues of improving the methodology of teaching general political sciences using software tools. In particular, it was noted that the use of modern software in the training of teachers of vocational education is of particular importance

Текст научной работы на тему «ДАСТУРИЙ ВОСИТАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИБ УМУМКАСБИЙ ФАНЛАРНИ ЎҚИТИШ МЕТОДИКАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ»

ДАСТУРИЙ ВОСИТАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИБ УМУМКАСБИЙ ФАНЛАРНИ УЦИТИШ МЕТОДИКАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Холмурод ToFaeB

Жиззах политехника институти to gayevto gayev8 @ gmail. com

АННОТАЦИЯ

Маколада дастурий воситалардан фойдаланиб умумкасбий фанларни укитиш методикасини такомиллаштириш масалалари ёритилиб утилган. Жумладан, касб таълими укитувчиларини тайёрлашда укитишнинг замонавий дастурий воситаларини куллаш алохида ахамият касб этиши айтиб утилган.

Калит сузлар: таьлим, тарбия, таьлим воситалари, методика, тажриба, олий таьлим.

METHODOLOGY OF LEARNING GENERAL SCIENCES USING

SOFTWARE IMPROVEMENT

Kholmurod Togayev

Jizzakh Polytechnic Institute to gayevto gayev8 @ gmail. com

ABSTRACT

The article deals with the issues of improving the methodology of teaching general political sciences using software tools. In particular, it was noted that the use of modern software in the training of teachers of vocational education is of particular importance.

Keywords: education, upbringing, teaching aids, methodology, experience, higher education.

КИРИШ

Мавзунинг долзарблиги. Жахон таълим сохасидаги ривожланиш тенденциялари ахборотлашган жамиятда укитишнинг замонавий дастурий воситаларини кенгрок жорий этиш ва уларнинг самарадорлигини янада оширишнинг долзарблигини курсатмокда. Европа мамлакатларига хос глобал

таълим мухитини шакллантиришга илмий ёндашувлар контекстидаги "мегатенденциялар" курсатадики, таълимнинг узлуксизлиги ва амалий йуналганлигини таъминлаш, мустакил таълим олиш, ижодий ривожланишга йуналтириш, укитишнинг янги форматларини фаол ривожлантиришда замонавий дастурий воситаларни яратиш ва улардан фойдаланиш механизмларини такомиллаштириш алохида ахамият касб этмокда.

Республикамизда мустакиллик йилларида кадрлар тайёрлашнинг янги тизими яратилиб, мутахассислар сифатига куйиладиган замонавий талабларга жавоб берадиган юкори малакали, ракобатбардош, танлаган таълим йуналиши буйича мустакил ишлай оладиган, мамлакатнинг илмийтехник, ижтимоий-иктисодий ва маданий ривожланишига муносиб хисса кушишга кодир, жадал илгариланётган ижтимоий-иктисодий тараккиёт шароитига мослаша оладиган, юксак маданий ва маънавий-ахлокий сифатларга эга булган мутахассислар тайёрлаш изчил амалга оширилмокда.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Кадрлар тайёрлашда янада юкори натижаларга эришиш учун таълимнинг якуний максадларини адекват англаш, уни такомиллаштириш ва мазмунан замонавийлаштириш, айникса, укитишнинг интерфаол методлари ва замонавий дастурий воситаларини, супертьюторлар (машк килдирувчи дастурлар), касбий тьюторлар (касбий фаолияга оид дастурлар асосида яратилган укув материаллари) шаклидаги ургатувчи компьютер дастурларини куллаш ва ривожлантириш борасида кенг камровли максадли ишларни амалга ошириш таълим-тарбия сохасидаги стратегик вазифаларнинг асосий йуналишлари билан белгиланади.

Бугунги кунда олий таълим муассасаларида таълимни ташкил этишнинг дастурий-методик таъминоти, булажак укитувчиларни тайёрлашнинг миллий ва жахон таълим тажрибасига асосланган ташкилий педагогик механизмларини такомиллаштириш оркали мамлакатимиз интеллектуал ресурслари потенциалини ошириш алохида ахамият касб этмокда. Узбекистон Респбликасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегиясига 1 мувофик "Узлуксиз таълим тизимини янада такомиллаштириш, сифатли таълим хизматлари имкониятларини ошириш, мехнат бозорининг замонавий эхтиёжларига мувофик юкори малакали кадрлар тайёрлаш сиёсатини давом эттириш" бугунги кунда мухим вазифалар хисобланади. Жумладан, касб

таълими укитувчиларини тайёрлашда укитишнинг замонавий дастурий воситаларини куллаш алохида ахамият касб этади.

Жахон микёсида шахснинг ижодий имкониятларини ривожлантиришга имкон берувчи замонавий дастурий воситаларни укитишнинг боскичли (фазали) модели асосида куллаш (импринтинг - укув материали мазмунини идрок килиш; меорайзинг - эслаб колиш; авторизация - укув материали мазмунини англаш ва уни кайта тиклаш; иницаиция-узлаштирилган билимларни бахолаш ва эътироф этиш фазалари); касбий компетенцияларни укитишнинг замонавий технологиялари воситасида шакллантиришнинг янги моделларини ишлаб чикиш; ахборот-коммуникация технологиялари воситасида укитишнинг анъанавий ва замонавий усулларидан комплекс фойдаланиш; булажак укитувчиларни ижодий ва илмий-тадкикот ишларига йуналтиришда, умуминсоний ва таълимий кадриятларнинг мохиятини очиб беришда укитишнинг замонавий дастурий воситалари имкониятларидан самарали фойдаланиш долзарб ахамият касб этмокда.

НАТИЖАЛАР

Олий таълим муассасаларида талабаларни касбий тайёрлаш жараёнида укитишнинг дастурий воситаларини куллаш муаммоси буйича олиб борилган тадкикотлар натижасида катор, жумладан, куйидаги илмий натижалар олинган: укитишнинг анъанавий ва замонавий дастурий воситалари асосида талабаларниг ижодий имкониятларини ривожлантиришнинг интегратив технологияси ишлаб чикилган (Chicago university, Америка); идрок килишнинг визуал ва аудио воситалари оркали таълим олувчиларнинг касбий шаклланишига максадли комплекс таъсир курсатиш методикаси ишлаб чикилган (Institute named after Frica Bauer, Германия); укитишнинг замонавий технологиялари (тьюторлик тизими, ихтисослаштирилган таълим, модулли укитиш, бригада-индивидуал укитиш, узаро укитиш ёки узаро маслахат) асосида булажак укитувчиларни интеллектуал ва психоэмоционал ривожлантириш тизими яратилган (National Advice on pedagogical technology, Англия); мобил электрон курилмалар базасида электрон таълим ресурсларини яратиш ва амалиётга жорий этиш механизми ишлаб чикилган (Seoul Cyber University, Жанубий Корея); булажак укитувчиларда лойихалаштириш куникма ва малакаларини ривожлантиришга оид таълимнинг янги технологиялари ишлаб чикилган (Педагогик технологиялар маркази, Россия); касб таълими укитувчиларини масофадан укитишнинг ахборот таълим мухитинияратишнинг назарий-методик ва ташкилий-педагогик асослари укувметодик ва ахборот таъминотини

мустахамлаш асосида такомиллаштирилган (Урта махсус, касб -хунар таълими тизими кадрлари малакасини ошириш ва уларни кайта тайёрлаш институти, Узбекистон).

Бугунги кунда жахонда таълимнинг эхтиёжларидан келиб чиккан холда укитишнинг замонавий дастурий воситаларини яратиш ва куллаш буйича катор, жумладан, куйидаги йуналишларда устувор тадкикотлар олиб борилмокда: укитишнинг замонавий дастурий воситаларини яратиш ва куллаш буйича концептуал лойихалаштиришга асосланган янги назарий концепцияларни ишлаб чикиш; укитишнинг замонавий дастурий воситаси тузилмаси блоклари мазмунини такомиллаштириш; укитишнинг замонавий дастурий воситаларидан фойдаланиб таълим жараёнини ташкил этиш методикасини такомиллаштириш; укитишнинг компьютер воситаларини яратиш назарияси ва технологиясини янги илмий-педагогик ёндашувлар асосида такомиллаштириш; замонавий дастурий укитиш воситаларининг таълимжараёни сифатига таъсирини бахолаш методикасини ишлаб чикиш; укитишнинг замонавий дастурий воситалари асосида булажак касб таълими укитувчиларининг касбий компетентлигини шакллантириш; укитишнинг замонавий дидактик воситаларидан фойдаланишнинг дастурий-методик таъминотини яратиш.

Муаммонинг урганилганлик даражаси. Жахон таълим тизимида ахборот -коммуникация технологияларини жорий этишни жадалаштириш борасида кенг куламли ишлар амалга оширилмокда. Таълимни ахборотлаштириш жараёни, шухбасиз, ватанимиз келажагини таъминловчи ёшларга таълим-тарбия берувчи укитувчиларнинг ахборот-коммуникация технологияларидан касбий фаолияти жараёнида фойдаланиш компетентлигига узвий боFликдир. Бу эса булажак укитувчиларни тайёрлашда укитишнинг замонавий дастурий воситаларини яратиш ва куллаш технологиясини ишлаб чикишни такозо этади. Булажак касб таълими укитувчиларини тайёрлашда укитишнинг замонавий дидактик воситаларини яратиш ва куллаш муаммоси буйича хорижий мамлакатлар ва ватанимиз олимлари томонидан куплаб тадкикотлар олиб борилган.

Олий таълим муассасаларида касб таълими жараёнида техник, технологик ва ихтисослик фанларини укитиш, мавжуд педагогик дастурий воситалар ва педагогик амалиёт холатини тахлил этиш натижалари катор номутаносибликлар мавжудлигини курсатди: Жумладан: жамиятнинг ахборот-коммуникация технологиялари, хусусан, укитиш-нинг замонавий дастурий воситаларини укув жараёнида куллай оладиган юкори малакали касб таълими укитувчиларини тайёрлашга ижтимоий буюртмаси ва укув жараёнида фойдаланишга оид

дидактик, укув-методик таъминотнинг етарли эмаслиги уртасида; анъанавий таълим методикаси ва воситалари асосида укитиш билан мутахассиснинг ахборот маданияти, касбий куникмалари ва билимлари даражасига замонавий талаблар уртасида; олий таълим муассасалари касб таълими йуналишларида техник, технологик, умумкасбий тайёргарлик ва ихтисослик фанларини укитиш жараёнида укитишнинг замонавий дастурий воситаларига эхтиёж билан бундай воситаларнинг етарли эмаслиги уртасида. Юкоридаги мулохазалардан келиб чикиб, айтиш мумкинки, олий таълим муассасаларида кадрлар тайёрлаш жараёнини ташкил этиш ва такомиллаштириш муаммоси буйича куплаб илмий-тадкикот ишлари олиб борилган булса-да, касб таълими укитувчиларини тайёрлашга укитишнинг замонавий дастурий воситаларини яратиш ва куллашнинг психологикпедагогик ва дидактик имкониятлари, методикаси, илмий асослари тулик очиб берилмаган, уларни такомиллаштириш муаммоси махсус тадкик этилмаган. Бу эса, булажак касб таълими укитувчиларини тайёрлашдаукитишнинг замонавий дастурий воситаларини яратиш ва куллаш технологиясини тадкик этиш заруратини такозо этади. Тадкикотнинг вазифалари: психологик-педагогик адабиётларни назарий тахлил этиш асосида олий таълим муасассаларида булажак касб таълими укитувчиларини тайёрлашда укитишнинг замонавий дастурий воситаларини яратиш ва куллаш муаммоси холатини урганиш; касб таълими укитувчиларини тайёрлашда укитишнинг замонавий дастурий воситаларини яратиш ва куллаш технологияси асослари ва тамойилларини, уларнинг умумий тузилмаси ва узига хос хусусиятларини аниклаш; касб таълими укитувчиларини тайёрлаш сифатини ошириш ва уларда методик куникмаларни ривожлантириш жараёнида укитишнинг замонавий дидактик воситалари ва умумкасбий фанларининг педагогик имкониятларини тадкик этиш; умумкасбий фанларини укитишда талабаларнинг касбий тайёргарлигини фаоллаштиришга имкон берувчи педагогик дастурий воситаларни яратиш ва куллаш; булажак касб таълими укитувчиларида моделлаштирувчи, ургатувчи, назорат килувчи педагогик дастурий воситалардан фойдаланиш малакаларининг ривожланишини аниклаш мезон ва курсаткичларини ишлаб чикиш; укитишнинг замонавий дидактик воситалари асосида касб таълими укитувчиларини тайёрлаш модели ва технологиясини ишлаб чикиш, куллаш хамда уларнинг самарадорлигини тажрибада аниклаш.

МУХОКАМА

Тадкикотнинг илмий янгилиги куйидагилардан иборат: таълим жараёни компонентлари узвийлиги асосида булажак касб таълими укитувчиларининг

билиш фаолиятини фаоллаштиришда замонавий укитиш воситаларининг (укув материалини дифференциал такдим этиш; укув материалини таълим олувчилар тайёргарлиги даражасига караб такдим этиш; бахолаш, бошкариш, турли шаклда назорат килиш; интерфаол мулокотни амалга ошириш) дастурий имкониятлари аникланган; булажак касб таълими укитувчиларини ахборот-технологогик тайёрлаш жараёнида илмий-педагогик ёндашувларга асосланган холда укитишнинг замонавий дастурий воситаларини яратиш ва куллашнинг методик тизими ишлаб чикилган; касб таълими укитувчиларини тайёрлаш жараёнида укитишнинг замонавий дидактик воситаларини яратиш ва куллаш алгоритмини такомиллаштириш асосида умумкасбий фанлар буйича укув ахборотини кургазмали-образли, изчил-мантикий тарзда хавола этишни технологиялаш-тириш методи ишлаб чикилган; булажак касб таълими укитувчиларини касбий фаолиятга тайёрлашга куйилаётган замонавий дидактик ва методик талабларни амалга оширувчи, умумкасбий фанлар буйича укув материалларини хавола этиш шаклларини акс эттирувчи хамда интерфаол укув мулокотини таъминловчи яхлит тизим сифатида укитишни модулли тузилма асосида ташкил этиш варианти яратилган; Visual Basic ва Maсromedia Flash дастурлари асосида мультимедиали укитиш платформаси имкониятлари очиб берилган.

Таълим тизимини ахборотлаштириш жараёни сифат жихатдан янги даражага кутарилмокда, яъни укув жараёнини конструкциялаш ва бу жараён барча иштирокчиларининг узаро таъсирини ташкил этиш учун укитишнинг замонавий дидактик воситаларидан фойдаланиш масаласи муваффакиётли хал этилмокда. Аммо укитишнинг замонавий дидактик воситаларининг янги турларининг пайдо булиши ва мазмунининг янгиланиши ахборотлаштириш шароитида укув-тарбия жараёнига куйилаётган доимий узгарувчан талабларга хамма вакт хам мос келавермайди.

ХУЛОСА

Шунинг учун булажак укитувчиларни, шу жумладан булажак касб таълими укитувчиларини укитишнинг замонавий дидактик воситаларидан нафакат фойдаланишга, балки укув машFулотларини лойихалаш ва утказиш жараёнида кулланиладиган электрон укув-методик материлларни ишлаб чикишга тайёрлаш зарурияти юзага келди.

Х,озирги шаротида булажак касб таълими укитувчиларидан куйидаги касбий ва шахсий сифатлар талаб этилади: узгарувчан хаётий вазиятларгатез мослаша олиш, мулокотмандлик ва жамоада ишлай ишлай билиш; хозирги замон ишлаб чикариш технологиясини яхши билиш, янги билимларни мустакил

эгаллай олиш; ахборот технологияси ва ахборотлардан туFри фойдалана олиш, телекоммуникацион воситалар ёрдамида зарурий маълумотларни излаб топиш; аклий имкониятларни ривожлантириш, умумий маданиятини ошириш кобилиятига эга булиш; укитишнинг замонавий дидактик воситаларини яратиш ва куллаш технологиясига оид асосий ёндашувлар, тамойиллар, талаблар, шунингдек ахборотларни тайёрлаш, кайта ишлаш ва узатишни билиш (компьютер воситаларидан фойдаланиш маданияти); касбий ва укув-тарбиявий масалаларини ечиш учун укитишнинг хар кандай дидактик воситаларидан унумли фойдаланиш; замонавий укитиш воситаларини яратиш ва куллаш, ахборот-таълим ресурсларини излаш, тахлил этиш ва танлаш куникмасини шакллантириш, укитишнинг замонавий дидактик восталари асосида таълим олувчилар ва укитиш тизимлари уртасида интерфаол мулокотни ташкил этиш, шахслараро мулокотга киришиш ва бошкалар.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикасининг олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси www. lex. uz.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 30 июндаги "Республикада ахборот технологиялари сохасини ривожлантириш учун шарт-шароитларни тубдан яхшилаш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК,-5099-сонли карори. www.lex.uz.

3. Комиссия европейских сообшест (2000). "Электронное обучение:создавая оброзавание завтрашнего дня".// URL:http:// europa.eu.int/ISPO/docs/policy/ docs/COM(2000)318/en.pdf.

4. Муслимов Н.А. Касб таълими укитувчисини касбий шакллантиришнинг назарий-методик асослари: Пед. фан. док. ... дис. - Т.: 2007. - 315 б.

5. Олимов К,.Т. Махсус фанлардан укув адабиётлари янги авлодини яратишнинг назарий-услубий асослари. Авторефер. дис. ...пед. фан. док. -Т.: 2005. -44 б.

6. Булажак касб таълими укитувчи-ларини тайёрлашнинг моделли услуби. "Урта махсус, касб-хунар таълими мазмунини шакллантириш ва такомиллаштириш муаммолари". Республика илмий-амалий конфе-ренцияси.- Т.: 2001, 123-127 бетлар.

7. Таълим сохасида электрон таълим тренажёрларидан фойдаланиш муаммолари ва сабаблари. Academic research in educational sciences, 2(2). ^осимов, С. (2021).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.