ДАРЫНДЫЛЫқ-СәТТіЛіК ПЕ әЛДЕ МәСЕЛЕ МЕ?... Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

Вестник <<0pjiey»-kst

¡3

О

го

а

W О

О §

=

X

п

Рч

о

W -

А.А. Рысбекова,

бЫктЫк арттырудьщ ¥лттыц орталыгы «Орлеу» АК, филиалыныц Цостонай облысы бойынша ПК, БАИ ББУППЦ кафедрасыныц ага оцытушысы

Heei3ei свздер: Дарын-дылъщ, шыгармашыльщ, циындъщтар, талсттар, критерийлер.

Ключевые слова: Одаренность, творчество, затруднения, требования, критерии.

Keywords: Talent, creativity, difficulty,

requirements, criteria.

ДАРЫНДЫЛЬЩ-СЭТТ1Л1К ПЕ ЭЛДЕ МЭСЕЛЕ ME?

Ацдатпа

Макала дарындылыкка. аньщтамасына, окушы да-рындылыгы мен олармен жумыс жасауда кездесетш к;иын-дьщтарга арналган. Мектепте дарынды окушылар.мен жу-мыс жасаудыц критерийлер1 де келт1ршген.

Аннотация

Статья посвящена одаренности, одаренности учащихся, затруднениям при работе с одаренными детьми. Также указаны критерии определения одарённости детей в школе.

Annotatoin

Article is devoted to the gifted, gifted students, difficulties in work with gifted children also listed the criteria for work with gifted pupils at the school.

E.iiivm егемендш алып, ецсе котерш келе жащан туста аткарылып жаткдн жумыстар кун откен сайын арта тусуде. К^огамныц к;айсыб1р саласында болмасын тэуелс1зд1пм1зд1 ныгайтуга багытталган nri ¿стер жасалып жатса, ол ертец-ri урпак алдындагы борышымызды ацтау деп тускну орбф азаматтын, мшдет1 деп бшемш. Республикамыздагы казф-ri экономикалык, ахуал бiлivi беру саласына, ocipece урпак; тэрбиелеу icme улкен мшдет жуктеуде. Элемдш еркениетке талпыныс жасаган Кдзакстаннын 6yriHri жагдайында улт-тык болмысты сактау мен улттык дуниетаным, урпак; тэр-биесшщ проблемалары мен кекейкесп мэсслслср! клмд1 де болса толгандырары аньщ. ¥лттьщ болмысты сактау. ец алдымен, казак; тшш бшу мен окытудан басталатынын уа^ыттыц 63i дэлелдеп отыр. Элемге танымал зайырлы мемлекеттщ болмысы, ерекшел1ктер1, мемлекетпк тш мен улттык; кадрларымызга байланысты скснi шындьщ. Елдь пм1здщ дщгеп де сол ана тшдщ кдщрщасиетш бугшп, ер-тен,п урпак санасына ашруде жатканы да айдан аньщ. Жэне ол мектептен, кзсш ислсршсн басталатындыгы езшен e3i TyciHiKTi.

Кдзакстан Республикасыныц «Бш1м туралы» Зацында «Бшм беру жуйесшщ басты мшдетьулттьщ жэне жалпы азаматтьщ кундылыктар. гылым мен практика жет1епктер1 кезшде адамды калыптастырута жэне кэс1би шеберлиш шыцдауга багытталган бтм алу yuiiH кажстп жагдайлар жасау: окытудыц жаца технологияларын енпзу, бшм беруд1 акпараттандыру. хальщаральщ галамдьщ коммуникацияльщ желшерге шыгу» деп бшм беру жуйесш одан opi дамыту мшдеттер1 козделедт Ka3ipri к;огамдагы элеуметпк-эконо-микальщ озгерютер бшмд1 жэне бшмш практика жузш-

3(5)72014

Вестник «Орлеу»-!^

т

де колдана бшетш когам мушелерш талап етедг Сондьщтан мектептщ мшдет1 окушы-лардьщ шыгармашыльщ кабшеттерш ба-рынша ашып, кызыгушылыгын арттырып, езд1пнен бшш алуга куштарлыгын тугызу, ез бетшше ¿здене алатын шэмрт дайындау. Дарындыльщты аньщтайтын уш касиетке де аньщтама берген жен.

Шыгармашыльщ - езшщ жанашыл-дыгымен, езгешелтмен ерекшеленетш ешм алуга мумкшд1к жасайтын, жеке тулга бой-ындагы кабшеттшштщ, бтм мен бииктшк-тщ болуы. Талант-кабшеттш 1 кт1 н ен жога-ры децгеш. Данышпандьщ-когам ем1ршде тарихи манызы бар, шыгармашыльщпен сипатталатын дарындыльщтьщ жогары ден-геш.

Дарындыльщ мэселеа элемде б1рнеше жыл бойы шынайы кызыгушылыкты тугы-зып турл1 децгейлерде пЫрталастарды ер-иптуде. Бул мэселе жуйел1 турде б1ресе ун-сиз калып, б1рде кайта белсещц шабуылдарга ушырауда. 70-Ш1 жылдары физикальщ акау-лары бар адамдар мэселеа позитива дами бастады. Сол кезде физикальщ кемютт бар жасесшр1мдердщ тэрбиес1 мен окытуы-на назар аудару усынылды. Осы мэселенщ тещрегшде б1ртшдеп жогары дарындылыгы бар балалар уипн ерекше кещл аудару керек екендт де мойындалды. Ец бАршип усыны-стар 1916 жылы Уильям Штерннен туси, б1рак; психологтардан колдау таппай, олар жарты гасырга кейшге калдырылды. Кдзфп зерттеушшер уакытында дарынды окушы-лардьщ бейшделу1, диагностика жасауга, кенес беру уипн арнайы багдарламалар жа-сады.

Дарындыльщтьщ эр аньщтамасы ек1 факторга тэуелдг теорияльщ жэне прак-тикальщ. Дарындыльщты аньщтау кемект1 кажет ететш окушыларды диагностикалу уипн кажет, б1рак езшдш максат болып кел-мейдь «Дарындыльщ» тусшт- референтпк топпен салыстырганда б1ртума жетютштер-ге жетмзетш жеке кабшеттердщ болуы. Егер жетютштер критеришн карасак-а-дамньщ дарынды, не дарынсыз екеш бел-пл1 болады. Бфак кейде дамуды тежеген: жайсыз элеуметт1к орта, негативт1 ынта мен тулганьщ когнитивт1 емес мшездемес1

сиьщты жагымсыз жагдаилар сол дарын-дарды ж1берш кою KaTepi де бар. Оларга уакытында кемек керсетпеу- педагогика-льщ кате болар едь Бул катер тобына кейб1р азшыльщ екшдер1 мен дарынды кыз балалар Kipefli. Сондай-ак катер тобыньщ улкен белтн «жетпепрлер» атагына ие мэселелш жасестр1мдер курайды. Ондай балаларда кептеген элеуметпк жэне жеке фактор-лардьщ эсершен ездершщ шыгармашыльщ потенциалын окуда жумсай алмайды. Егер дарындыльщты педагогикальщ тургыдан ка-растырса, бул жагдайда накты жетют1ктерд1 емес, элеуметпк оку коршауын есекере оты-рып жетютштер алгышарттарын назарга алу кажет. Коп жагдайда кептеген пэндер бойынша жаксы нэтижелерге ие ецбеккор жэне эдепп баланы дарынды балага есеп-тейдг Ал дарындыльщ 6ip кырынан гана -6ip немесе 6ipHenie гылым аумагын зерт-теуде накты жет1ст1ктерге жету ормасында танылуы мумк1н.

Казфп кезде дарынды балалармен жумыс журпзуд1 уйымдастырудьщ крите-рийлер1 де белгшенген. Ол уипн арнайы нормативт1 - кукьщтьщ кужаттар; гылы-ми-эдютемелш кызмет турлер1 (ауысымды мектептердеп жумыс жоспары, диагности-кальщ эдютемелер, инновацияльщ технология, олимпиада тапсырмалары, усыныстар); акпараттык кызмет; мектеп басшыларыньщ, мугал1мдердщ жумыс журпзуге дайын-дыгы; бтм мекемелершщ ecyi; (эксперимент турлер1, ауысымдьщ мектеп, резерв мектеб1, банк, т.б.) кезделген.

Пэн мугалшдерше де койылатын та-лаптардьщ 6ipi: дарындыльщты аньщтау, да-мыту мэселесше ерекше кещл белед1 жэне сол багытта талмай жумыс жасайды; олар дарынды окушыга косымша терецдетшген багдарламалар жасай алады жэне олардьщ езд1пнен жумыс icTeyiHe, шыгармашыльщ ¿зденютерше кажетп кецестер бере алады; жумыска кажетп материалдар мен тшмд1 эдютерд1 таба бшед1 жэне жумыстьщ мак-сатын накты коя бшедц окушыга дурыс багыт беру аркылы оньщ гылыми - зерт-теу жумысымен айналысуына кемек жасай алады; педагогикальщ урдюп диагностика лау жумысын журпзе алады жэне оларды

m

о

Ü Рч

w О в; s

1-ч

о §

S

Рч

о

Вестник < öp.fiey»-kst

в; s

m

о

Ü Рч

w О

u

О §

ш Е-

S

Рч

о

ш Е-

б1р-б1р1мен байланыстыра алады; дарындыльщты аньщтауда эр турл1 психо-диагно-стикальщ эдютемелерд1, ал дамытуда окыту-дьщ эр турл1 жаца технологияларын тшмд1 колдана бшедг

Сондай-ак, оку мекемесшде мектеп басшылар тарапынан дарындыльщты дамытуда гылыми-эдютемелш колдау кер-сетшп отырган, езшдш дайындыгы бар уст аз темендеп касиеттершен дараланады: дарындыльщты аньщтау, дамыту мэселеа-не ерекше кецш белед1, сол багытта талмай жумыс ютейдц косымша багдарламалар жасай алады, окушы шыгармашылыгын дамытуда, ездтмен жумыс ютеулерше кажетп кенестер бере алады; жумыска кажетп акпа-рат жэне турл1 эдю-тэсшдерд1 унем1 тауып, тшмд1 пайдалана алады;педагогикальщ урдюп диагностикалау жумысын журпзе алады, одан корытынды шыгарып отырады.

МугалАмнщ бшмше жэне юкерлтне койылатын талаптарды да ата кетуд1 жен санаймын. Ол: пэнш мемлекетпк стандарт децгешнен жогары децгейде бшуц кызмет нысанын, педагогикальщ урдюп бшуц жеке тулга теориясын, оны калыптастыру-дьщ эдю-тэсшдерш бшуц заман талабына сай жаца технологияларды бшуц дарынды окушыньщ окуда гана емес, баска да кер-сетмштерше кецш белуц шыгармашыльщ тапсырмалар дайындай бшу1, дарынды аньщтау эдютер1мен жумыс жасай алуы;да-рынды окушыны (жекелей жэне топпен) окытуга арналган терецдетшген багдарла-ма курастырып, туракты жумыс журпзе алуы;дарынды окушыны зерттеуге психоди-агностикальщ кундел1к журпзуцокытудыц инновацияльщ технологияларын, дифферен-циалды эдюш колдана бшуцокушылармен карым-катынасты психологияльщ тургыда сауатты орната бшуц дарынды окушыны окытудьщ нэтижесш накты багалай бшуц дарынды окушыньщ гылымичзденю жумы-старына жетекшшк жасай бшуц дарынды окушыны олимпиадалар мен сайыстарга дайындауда жетюпкке жете алатында децгейде дайындай алуы; дарынды окушыньщ ата-анасына педагогикальщ психологияльщ кемек керсете бшуь

Осындай улкен талаптар аумагын бф

сабак аясында жуйел1 турде ескеру жэне ycTaiiy мумкшдт кумэн келпредь Ce6e6i непзп оку материалын мецгертудщ e3i кейде курделштне байланысты кезделген нэтижеге жете алмауы мумкш. Сондьщтан мугал1мдердщ дарынды окушымен жумыс журпзгенде темендеп киындьщтырды кез-деспредг

• Кептеген жагдайда устаздар дарынды окушыга немкурайды карайды жэне олардыц iniKi жан дуниесше уцше алмайды;

• Диагностикальщ эдютерд1 бшмеген-дштен, дарынды окушыны аньщтауда темен нэтижелер керсетедц

• Дарынды окушымен жекелей, арнайы жумыс жрпзшмейдц

• Дарынды окушыларга тапсырма дай-ындаганда олардыц киындыгына, сапасына емес, кепппне кецш белшедц

• Дарынды окыту жагынан емес, тэр-бие жагынан да мугашмге киындьщ тугыза-ды;

• Дарынды окушымен жумыс журпзу-де гылыми-зерттеу жумыстарыныц кажет-тшк децгеш.

К^орыта келе, шыц мэншде мугал1мдер кауымы уипн дарындыльщ сэттшк, ал кей кезде мэселе болуы да аньщ.

ЭДЕБИЕТТЕР:

1. Богоявленская, Д.Б. Психология творческих способностей[Текст]/ Д.Б. Богоявленская. - М., 2002.

2. Богоявленская, Д.Б. Проблемы одаренности в свете реализации национальных проектов в области образования[Текст]/Д.Б. Богоявленская.

2. Гильбух, Ю З. Умственно одаренный ребенок[Текст]/Ю.З. Гильбух. - Киев, 1993.

3. Дарынды тану жэне окыту мэселе-лер1 // К^азакстан мектебь - 2002 - №1-2. -Б. 23-26.

4. Кулемизина, A.B. Детская одаренность: психолого-педагогическое иссле-дование[Текст]/А.В. Кулемизина. - Томск, 1999.

5. Кдбшет туралы тусш1к//Психология. Ьу Жарьщбаев. - Алматы, 1982.