Научная статья на тему 'ДАЛА РЕЛЬЕФИГА МОСЛАНУВЧАН ТИШЛИ БОРОНАНИНГ ТИШЛАРИНИ ИШЧИ ЗВЕНОДА ЖОЙЛАШТИРИШ ВА ИЗЛАРИ КЕНГЛИГИНИ АНИҚЛАШ'

ДАЛА РЕЛЬЕФИГА МОСЛАНУВЧАН ТИШЛИ БОРОНАНИНГ ТИШЛАРИНИ ИШЧИ ЗВЕНОДА ЖОЙЛАШТИРИШ ВА ИЗЛАРИ КЕНГЛИГИНИ АНИҚЛАШ Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
3
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
дала рельефига мосланувчан тишли борона / ишчи звенолар / ҳалқа / рама / тортқилар / назарий ва ҳақиқий баландлик / тиш изларининг кенглиги / тупроқнинг ёнбош синиш бурчаги. / дала рельефига мосланувчан тишли борона / ишчи звенолар / ҳалқа / рама / тортқилар / назарий ва ҳақиқий баландлик / тиш изларининг кенглиги / тупроқнинг ёнбош синиш бурчаги.

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Ж.Мухамедов, Д.А.Абдувахобов, М.Х.Имомов, Қ.Қ.Исматуллаев

Мақолада ишлаб чиқилган боронанинг тишларини ишчи звенода жойлаштириш ва тиш излари кенглигини аниқлаш бўйича ўтказилган тадқиқотларнинг натижалари келтирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технике и технологии , автор научной работы — Ж.Мухамедов, Д.А.Абдувахобов, М.Х.Имомов, Қ.Қ.Исматуллаев

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Placing the teeth of the tooth harrow copying the field relief on the working link and determining the width of their between track

The article presents the results of research on the placement of the teeth of the articulated-oscillating harrow on the working link and the determination of their width between the tracks.

Текст научной работы на тему «ДАЛА РЕЛЬЕФИГА МОСЛАНУВЧАН ТИШЛИ БОРОНАНИНГ ТИШЛАРИНИ ИШЧИ ЗВЕНОДА ЖОЙЛАШТИРИШ ВА ИЗЛАРИ КЕНГЛИГИНИ АНИҚЛАШ»

УДК. 631.313.2

ДАЛА РЕЛЬЕФИГА МОСЛАНУВЧАН ТИШЛИ БОРОНАНИНГ ТИШЛАРИНИ ИШЧИ ЗВЕНОДА ЖОЙЛАШТИРИШ ВА ИЗЛАРИ КЕНГЛИГИНИ АНЩЛАШ

Ж.Мухамедов, Д.А.Абдувахобов, М.Х.Имомов, ККИсматуллаев

АННОТАЦИЯ. Маколада ишлаб чикилган боронанинг тишларини ишчи звенода жойлаштириш ва тиш излари кенглигини аниклаш буйича утказилган тадкикотларнинг натижалари келтирилган.

АННОТАЦИЯ. В статье приведены результаты исследований по размещению зубьев шарнирно-колебательной бороны на рабочем звене и определению ширины их междуследия.

ANNOTATION. The article presents the results of research on the placement of the teeth of the articulated-oscillating harrow on the working link and the determination of their width between the tracks.

Калит сузлар: дала рельефига мосланувчан тишли борона, ишчи звенолар, хдлка, рама, торткилар, назарий ва хдкикий баландлик, тиш изларининг кенглиги, тупрокнинг ёнбош синиш бурчаги.

Ключевые слова: зубовая борона, копирующий рельеф поля, рабочее звено, рама, тяга, теоретическая и реальная высота, ширина междуследия зубьев, угол бокового скалывания почвы.

Keywords: tooth harrow, following the field topography, working link, frame, traction, theoretical and real height, width of the tine track, angle of lateral soil shearing.

Республикамиз шароитида тупрокнинг юза катламига ишлов беришда тишли бороналардан кенг фойдаланилади. Аммо шуни таъкидлаш лозимки, мавжуд тишли бороналарнинг тишлари рамага каттик (кузгалмас) мах,камланганлиги туфайли улар дала (шудгор) юзасидаги нотекисликларга етарли даражада мослаша олмайди. Натижада дала юзаси тулик юмшатилмайди ва бегона утлар тулик йукотилмайди. Бунга йул куймаслик учун х,озирги кунда хужаликларда бороналар изма-из икки катор урнатилиб ишлатилади. Лекин бу бороналаш агрегатининг улчамлари ва энергияхджмдорлиги кескин ошиши хдмда манёврчанлиги ва иш унумини пасайиб кетишига олиб келади. Ушбу таъкидланган камчиликларни бартараф этиш максадида тишлари дала юзасидаги нотекисликларга мослаша оладиган ва тебраниб ишлайдиган осма дала рельефига мосланувчан тишли борона (кейинги уринларда борона) ишлаб чикилди [1, 2.].

Ушбу маколада ишлаб чикилган боронанинг тишларини ишчи звенода жойлаштириш ва тиш излари кенглигини аниклаш максадида утказилган тадкикотларнинг натижалари келтирилган.

1-расмда борона ишчи звеноларини уларнинг х,ар бир тиши мустакил из колдириши ва тишлар излари орасидаги масофа а бир хил булиши шартлари [3] асосида

1-ишчи звено; 2-х,алка; 3- рама; 4-тортки.

1-расм. Ишчи звеноларни рамада жойлаштириш схемаси

ишлаб чикилган рамада жойлаштириш схемаси тасвирланган. Келтирилган схемада ишчи звенолар 1 бир-бири билан хдлкдлар 2, рама 3 билан эса хдлкдлар 2 ва торткилар 4 оркали богланган. Бунинг натижасида ишчи звенолар уртасида хдмда улар ва рама уртасида кузгалувчан богланишлар х,осил булиб, иш жараёнида х,ар бир ишчи звено мустакил тарзда учта фазовий текислик буйича тебранма хдракат килиш хдмда дала юзасидаги нотекисликларга мослашиш имкониятига эга булади. Бу уз навбатида тупрокка ишлов бериш сифати яхшиланиши ва унга, яъни тупрокка ишлов беришга энергия сарфи камайишига олиб келади [4, 5].

Боронанинг иш жараёнида бир-бирига кушни жойлашган тишлар деформациялаш зоналарининг тулик ёпилмаслиги натижасида ишлов берилган катлам тубида учбурчак шаклидаги ишлов берилмай колган буйлама нотекисликлар [6] х,осил булади (2-расм).

2-расм. Тиш излари кенглигини аниклашга доир схема

Утказилган назарий тадкикотлар ва тажрибалар боронанинг иш жараёнида ишлов берилган катлам тубида х,осил буладиган нотекисликларнинг хдкикий баландлиги А^ назарий баландлик Аh дан кичик булишини курсатди, яъни

а

Акх =ЫпКк = С1)

бунда К — ишлов берилган катлам тубида х,осил буладиган нотекисликларнинг хдкикий баландлиги назарий баландлигига нисбатан камайишини х,исобга олувчи коэффициент;

а - тиш изларининг кенглиги, мм; у - тупрокнинг ёнбош синиш бурчаги, градус.

Х,акикий баландлик камайишини х,исобга олувчи коэффициентнинг кийматини ишлов берилган катламдаги хдкикий АИ% баландликни назарий Ак баландликка булиш оркали аниклаш мумкин, яъни:

К = ^ (2)

АН а

Кузда шудгорланган далаларни бороналаш даврида утказилган тажрибаларда агрегатнинг тезлиги 1,2 дан 2,0 м/с гача узгарганда, ишлов берилган катлам тубида х,осил буладиган нотекисликлар баландлигини х,исобга олувчи коэффициентнинг киймати 0,30 дан 0,26 гача узгариши кузатилди, яъни агрегатнинг хдракат тезлиги ортиши билан АИ% нинг киймати камайди. Бу х,олат асосан хдракат тезлиги ортиши билан боронанинг тиши томонидан тупрокни ён томонга улоктириш масофаси ортиши натижасида юз беради [7].

Ишлаб чикилган борона ёрдамида ерларга экишдан олдин ишлов берилганда, ишлов берилган катлам тубида х,осил буладиган нотекисликларнинг баландлиги рухсат этилган киймат [ АНр,э.ц] дан катта булмаслиги керак, яъни:

АН *[АНр,,.]

(3)

Бу шартни бажарилиши (1) ифодага мувофик а ва у катталикларни узгартириш оркали таъминланади. Лекин, тупрокнинг ёнбош синиш бурчаги, асосан тупрокнинг физик-механик хусусиятларига боглик. Шунинг учун ишлов берилган катлам тубида х,осил буладиган нотекисликлар баландлигининг рухсат этилган кийматини тишлар изларининг кенглигини узгартириш оркали таъминлаш мумкин.

(1) ва (3) ифодалардан фойдаланиб, тиш изларининг максимал рухсат этилган кенглигини аниклаймиз

«шах (4)

КН

Тупрокнинг ёнбош синиш бурчаги (32°) ва ишлов берилган катлам тубида х,осил буладиган нотекисликлар баландлигининг рухсат этилган киймати (1 см) хдмда Ки коэффициентнинг экспериментал тадкикотларда аникланган кийматлари(0,26-0,30)ни (4) ифодага куйиб, а=42 - 48 мм булиши лозимлигини аниклаймиз [8].

Демак, утказилган назарий тадкикотлар асосида боронанинг иш жараёнида ишлов берилган катлам тубида х,осил буладиган нотекисликларнинг баландлиги рухсат этилган кийматдан ошмаслиги учун у тишлари изларининг кенглиги 48 мм дан катта булмаслиги лозим.

Утказилган назарий тадкикотлар натижаларини текшириб куриш хдмда дала рельефига мосланувчан тишли борона параметрларининг макбул кийматларини асослаш максадида экспериментал тадкикотлар утказилди. Бунда асосий курсаткич сифатида юмшатилган катлам тубида х,осил булган буйлама нотекисликларнинг баландлиги олинди, кушимча равишда тупрокни уваланиш сифати, ишлов бериш чукурлиги ва боронанинг

тортишга солиштирма, яъни бир метр камраш кенглигига тугри келадиган каршилиги урганилди [9].

3-расмдаги графиклардан куриниб турибдики, борона тишлари изларининг кенглиги 40 мм дан 60 мм гача узгартирилганда ишлов берилган катлам тубида х,осил буладиган нотекисликларнинг баландлиги ортган, тупрокнинг уваланиш сифати ёмонлашган, яъни унда улчами кичик (25 мм гача) фракциялар микдори камайиб, улчами катта фракциялар микдори ортган, ишлов бериш чукурлиги камайган, курилманинг тортишга солиштирма каршилиги эса ортган. Олинган натижаларни борона тишлари излари кенглигининг ортиши тишларнинг бир-бирига узаро таъсирини камайишига олиб келиши билан тушунтириш мумкин.

40 45 50 55 а мм 60

а) б)

1 ва 2 - мос равишда агрегат хдракат тезлиги 6,7 ва 9,3 км/соат булганда

3-расм. Юмшатилган катламдаги тупрокнинг уваланиш даражаси (а) ва дала рельефига мосланувчан тишли боронанинг тортишга солиштирма каршилиги(б) ни унинг тишлари излари кенглигига боFлик х,олда узгариш графиклари

Тишлар изларининг кенглиги 50 мм ва ундан кичик булганда ишлов берилган катлам тубида х,осил буладиган нотекисликларнинг баландлиги рухсат этилган кийматдан, яъни 1 см дан кичик булган, 55 ва 60 мм булганда эса бу талаб бажарилмаган (4-расм).

0.20 ----

40 45 50 55 Д, ММ 60

1 ва 2 - мос равишда агрегат хдракат тезлиги 6,7 ва 9,3 км/соат булганда

4-расм. Ишлов берилган катлам тубида х,осил булган буйлама нотекисликларнинг

баландлигини борона тишлари изларининг кенглигига боFлик х,олда узгариш

графиклари

Шундай килиб, утказилган тадкикотларни курсатишича, боронанинг иш жараёнида ишлов берилган катлам тубида х,осил буладиган нотекисликларнинг баландлиги рухсат этилган кийматдан ошмаслиги учун у тишлари изларининг кенглиги 50 мм дан катта булмаслиги лозим.

АДАБИЁТЛАР

1. Патент УзР №FAP 00909. Тишли борона/ Мухамедов Ж., Умурзаков А., Кенжабоев Ш.Ш., Мамажонов И., Абдувахобов Д. // Расмий ахборотнома. -2014. -№6.

2. Патент УзР №FAP 01174. Тишли борона/ Мухамедов Ж., Тухтакузиев А., Умурзаков А., Абдувахобов Д. // Расмий ахборотнома. -2017. -№3.

3. Маматов Ф.М. Кишлок хужалик машиналари.-Тошкент: Фан, 2007.-340 б.

4. Abduvakhobov D.A., Мuhamedov J., Umurzaqov A. Layout diagram of the hinged oscillatory spike-tooth harrow and determination of its row-spacing width // European Science Review. - Austria, 2016. - N 5. - pp. 175-176.

5. Abduvakhobov D.A., Ismatullayev Q.Q., Madraximova M.B. Results of experimental research on the substantiation of the parameters of the tooth harrow copying the field // International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. - India, 2020. Vol. 7, Issue 6. - pp. 3619-3623.

6. Кленин Н.И., Сакун В.А. Сельскохозяйственные и мелиоративные машины. -Москва: Колос, 1980. - 671 с.

7. Абдувахобов Д.А. Разработка и обоснование параметров зубовой бороны, копирующей рельеф поля. автореф. дис. ... д-ра философи техн. наук [Текст] / Д.А.Абдувахобов, ИМЭСХ. - Ташкент, 2018.

8. Мухамедов Ж., Умурзаков А.Х., Абдувахобов Д.А., Исматуллаев КК. Дала рельефига мосланувчан тишли борона тишлари излари кенглигини аниклаш // ФарПИ илмий-техника журнали. - Фаргона, 2020. - Махсус сон, №2. - Б. 72-75.

9. Д.Абдувахобов. Определение полноты рыхления почвы зубьями шарнирно-

колебательной бороны // Механизация и электрификация сельского хозяйства: - Россия, Москва, 2016. - №6. - С. 16-17.

Механика ва технология илмий журнали кабул килинди 26.03.2021

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.