CC BY
6Труды БГТУ, 2022, серия 6, № 1, с. 83-87
83
УДК 930.2+94(47).084.9
Я. I. Завацк
Беларуси дзяржауны ушверсгот
ДАКУМЕНТЫ XXVII I XXVIII З'ЕЗДАУ КПСС I XIX УСЕСАЮЗНАЙ КАНФЕРЭНЦЫ1 КПСС ЯК КРЫНЩЫ ПА ВЫВУЧЭНН1 ДЗЯРЖАУНАЙ ЭКАЛАГ1ЧНАЙ ПАЛ1ТЫК1 У СССР У ПЕРЫЯД ПЕРАБУДОВЫ
Мэта дадзенай працы - выявщь захады з боку савецкага шраунщтва па аптым1зацы1 дзяржаунай палиыш па ахове навакольнага асяроддзя i прыродакарыстання на мяжы 1980-1990-х гг. у адпаведнасщ з дакументамi, прынятымi КПСС на XXVII i XXVIII з'ездах i на XIX Усесаюзнай канферэнцыi. У артыкуле звяртаецца увага, што дзяржауная прыродаахоуная палiтыка у СССР у гады перабудовы прайшла у некальк1 этапау, для яшх было характэрна разгортванне шэрагу хва-ляу дэмакратызацыi у жыцщ савецкага грамадства. Перабудовачныя працэсы адбiлiся на лiбера-лiзацыi палиычнай сiстэмы, пераводзе народнай гаспадарш да рэгуляванага рынку, пашырэнш правоу савецк1х рэспублiк. Навiзна разглядаемай працы заключаецца у сютэмным аналiзе даку-ментау КПСС па перабудове дзяржаунай сютэмы к1равання прыродааховай. Падобная спроба зроб-лена упершыню у пстарыяграфп.
Прынятыя на XXVII, XXVIII з'ездах i XIX Усесаюзнай канферэнцьп дакументы садзейнiчалi павышэнню чалавечага фактару ва yсiх сферах грамадскага жыцця у краiне, у тым лiку i у дачы-ненш да экалапчных пытанняу. Аднак паражэнне жшвеньскага путчу 1991 г. прывяло у рэшце рэшт да забароны КПСС i згортвання далёкасяжнага плана дзеянняу па перабудове yзмаемаадносiн памж саюзным Цэнтрам i складаючымi яго савецкiмi рэспублiкамi.
Ключавыя словы: навакольнае асяроддзе, экалапчная палiтыка, КПСС, перабудова, крынщы.
Для цытавання: Завацкi Я. I. Дакументы XXVII i XXVIII з'ездау КПСС i XIX Усесаюзнай канферэнцын КПСС як крынiцы па вывучэнш дзяржаунай экалагiчнай палiтыкi у СССР у перыяд перабудовы // Труды БГТУ. Сер. 6, История, философия. 2022. № 1 (257). С. 83-87.
Ya. I. Zavatski
Belarusian State University
DOCUMENTS OF THE XXVII AND XXVIII CONGRESSES OF THE CPSU AND THE XIX ALL-UNION CONFERENCE OF THE CPSU AS SOURCES FOR THE STUDY OF STATE ENVIRONMENTAL POLICY IN THE USSR DURING PERESTROIKA
The purpose of this work is to identify measures taken by the Soviet leadership to optimize the state policy on environmental protection and nature management on the border of the 1980s and 1990s in accordance with the documents adopted by the CPSU at the XXVII and XXVIII congresses and at the XIX All-Union Conference. The article draws attention to the fact that the state environmental policy in the USSR during the years of perestroika took place in several stages, which were characterized by the deployment of a number of waves of democratization in the life of Soviet society. The perestroika processes affected the liberalization of the political system, the transfer of the national economy to a regulated market, and the expansion of the rights of the Soviet republics. The novelty of the work under consideration lies in the systematic analysis of the documents of the CPSU on the restructuring of the state system of environmental protection management. Such an attempt was made for the first time in historiography.
The documents adopted at the XXVII and XXVIII congresses and the XIX All-Union conference contributed to the increase of the human factor in all spheres of public life in the country, including in relation to environmental issues. However, the defeat of the August 1991 putsch eventually led to the ban of the CPSU and the curtailment of a far-reaching action plan for the restructuring of relations between the Union center and its constituent Soviet republics.
Keywords: environment, environmental policy, CPSU, perestroika, sources.
For citation: Zavatski Ya. I. Documents of the XXVII and XXVIII congresses of the CPSU and the XIX All-Union conference of the CPSU as sources for the study of state environmental policy in the USSR during perestroika. Proceedings of BSTU, issue 6, History, Philosophy, 2022, no. 1 (257), pp. 83-87 (In Belarusian).
84
Лакументы XXVII I XXVIII з'ездау КПСС I XIX Усесаюзнай канферэнцьи КПСС
Уводзшы. Савецкая прыродаахоуная палпы-ка у гады перабудовы была наюравана на транс-фармацыю адносш у сiстэме «чалавек - грамад-ства - навакольнае асяроддзе» з мэтай падтры-мання якасных умоу экалагiчнай абстаноую i забеспячэння рацыянальнага прыродакарыстання. Гэта ж мэта павшна была стаць базiсам дзяржау-нага юравання аховай навакольнага асяроддзя [1, с. 8].
Да сакавша 1990 г. манаполiяй на уладу у СССР валодала кампартыя, таму прынятыя пар-тыйным юраунщтвам краiны дакументы павш-ны былi служыць пуцяводнай зоркай у жыццi i дзейнасщ савецкага грамадства. Перавод Савец-кага Саюза на рэйкi новай пал^ычнай i экана-мiчнай мадэлi i узмацненне ролi асобна узятага чалавека прымусiлi правячую элiту па-iншаму зiрнуць на сферу навакольнага асяроддзя i на праблему уплыву на яе. Галоуным тормазам на шляху перабудовы дзяржаунага кiравання стала працяглае дамшаванне камандна-адмшютрацый-най сiстэмы, якая абярнулася кантролем савец-кай эканомiкi з боку дзяржавы, выцiсканнем прыватнай шщыятывы, дэфармацыяй пачуцця адказнасцi i беражтвасщ за маёмасць краiны, у тым лiку i прыродных рэсурсау. У гэтай сувязi паустала задача перабудаваць мысленне юрау-нiкоУ прадпрыемствау, аргатзацый i дзяржауных органау i iх падначаленых, надаць вагу Саветам народных дэпутатау усiх узроуняу з мэтай павы-шэння iх адказнасцi на падведамнай тэрыторыi, перавесцi прадпрыемствы на гаспадарчы разлiк i самафiнансаванне, што дало б iм больш свабо-ды на распараджэнне сваiм прыбыткам i на ма-дэрнiзацыю вытворчасщ, перагледзець пауна-моцтвы саюзнага Цэнтра i савецкiх рэспублiк на карысць апошнiх. На вырашэнне усiх адзначаных праблем былi накiраваны дакументы XXVII i ХХУШ з'ездау КПСС i XIX Усесаюзнай партый-най канферэнцьи.
Асноуная частка. На момант абрання М. Гар-бачова Генеральным сакратаром ЦК КПСС яму дасталася у спадчыну эканомша, якая уяуляла сабой адзшы ваенна-прамысловы комплекс. Аднак камандна-адмшютрацыйны падыход, на яюм грун-тавалася савецкая мадэль гаспадарання, не ства-рау стымулау нi для тэхнiчнага прагрэсу, нi для зберажэння матэрыяльных i працоуных рэсурсау, нi для задавальнення попыту людзей. Акрамя гэ-тага, новы генсек атрымау у спадчыну грамад-ства, якое было маральна спустошана шматгадо-вым таталiтарным панаваннем i у чыих пластах шырока распаусюдзiлiся апатыя, бяздзейнасць i безадказнасць [2, с. 282].
Апагеем стратэпчнага курсу першага этапу юравання М. Гарбачова з'явiуся XXVII з'езд КПСС, як адбыуся 25 лютага - 6 сакавiка 1986 г. [2, с. 285]. Экалапчныя захады, прадугледжаныя
з'ездам, былi пратсаны у трэцяй рэдакцыi Пра-грамы КПСС 1961 г. i Асноуных накiрунках эканамiчнага i сацыяльнага развщця СССР на 1986-1990 гг. i на перыяд да 2000 г. [3, 4]
Трэцяя рэдакцыя Праграмы КПСС 1961 г. дэкларавала кардынальнае паскарэнне навукова-тэхнiчнага прагрэсу, як павiнен быу забяспечыць штэншунае паляпшэнне выкарыстання карысных выкапняу, сыравшы, матэрыялау, палiва i энер-ги ад iх здабычы i комплекснай перапрацоую да выкарыстання канчатковай прадукцш. Пры гэтым ставiлася мэта задаволщь прырост эканамiчных патрэб за кошт рэсурсазберажэння [3, с. 5].
Праблема аховы навакольнага асяроддзя i ра-цыянальнага выкарыстання прыродных рэсурсау закраналася у раздзеле XI Асноуных наюрункау эканамiчнага i сацыяльнага развщця СССР на 1986-1990 гг. i на перыяд да 2000 г. Дадзеным дакументам прадугледжвалася больш шырокае укараненне малаадходных i безадходных тэхна-лагiчных працэсау, як1я забяспечылi б павышэнне эфектыунасцi мерапрыемствау па ахове прыроды. Таксама у раздзеле Асноуных наюрункау рабiу-ся акцэнт на развщщ камбiнаваных вытворчас-цей, яюя забяспечылi б поунае i комплекснае выкарыстанне матэрыялау, карысных выкапняу i сыравiны, прадухiлiлi б щ iстотна панiзiлi б шкоднае уздзеянне на экалогiю.
Напрыканцы раздзела XI дакумента заяуля-лася аб павышэнш эфектыунасцi дзяржаунага кантролю за станам экалогп i крынiцамi забру-джвання, удасканаленнi к1равання справай аховы прыроды у краше, пашырэнш формау i метадау грамадскiх арганiзацый i насельнiцтва у гэтай справе, выхаванш у савецкiх людзей пачуцця ад-казнасцi за захаванне, прымнажэнне i беражлiвае выкарыстанне прыродных рэсурсау [4, с. 5].
Раздзел XIV Асноуных наюрункау быу пры-свечаны удасканаленню кiравання народнай гас-падаркай. У iм ставiлася задача пашырыць правы Саветау Мiнiстрау саюзных i аутаномных рэс-публiк, павысiць iх адказнасць за вырашэнне пы-танняу сацыяльна-эканамчнага развiцця. Ян^1 па-вiнны былi адыгрываць больш значную ролю пры забеспячэнш комплекснага развiцця народнай гас-падарк1 на падведамнай тэрыторыi, рацыянальным выкарыстаннi працоуных, сыравiнных i палiуна-энергетычных рэсурсау. Пры гэтым планавала-ся, каб даходы мясцовых бюджэтау у большай ступенi залежалi ад вынiкау гаспадарчай дзейна-сцi аб'яднанняу, арганiзацый i прадпрыемствау, размешчаных на канкрэтнай тэрыторып [4, с. 6].
Падчас другога этапу перабудовы, яю распа-чауся у 1987 г., была прапанавана новая канцэп-цыя i стратэпя рэформ. Калi раней меркавалася, што савецкая мадэль сацыялiзму у аснове сваёй здаровая i патрэбна толью «паскарэнне» яе развiцця, то зараз намаганш былi накiраваны на
стварэнне новай мадэлi - дэмакратычнага са-цыялiзму.
Апафеозу другi этап перабудовы дасягнуу падчас правядзення XIX Усесаюзнай канферэн-цыi КПСС (28 чэрвеня - 1 лшеня 1988 г.), якая прайшла пад лозунгамi галоснасцi, дэмакраты-зацыi i тэхнiчнага перааснашчэння эканомш. Упершыню на канферэнцш быу абвешчаны курс на будаунщтва прававой дзяржавы, якая засноу-валася б не на волi правячай элiты, а на законе [2, с. 305-307].
Разглядаемая партыйная канферэнцыя адмет-ная прыняццем шэрагу рэзалюцый, дзе закрана-люя захады па ахове навакольнага асяроддзя. У рэзалюцыи «Аб ходзе рэалiзацыi рашэнняу XXVII з'езда КПСС i задачах па паглыбленнi перабудовы» падкрэ^валася, што канферэнцыя лiчыла безумоуна важнейшай задачай паляпшэн-не экалагiчнай сиуацш у краiне. Эфектыунасць усiх мерапрыемствау у гэтай сферы павiнна была быць у значнай ступенi паднятая за кошт мета-дау гаспадарчага стымулявання i навейшых да-сягненняу навукова-тэхнiчнага прагрэсу [5, с. 1].
Рэфармаванне дзяржаунага ладу СССР пра-дугледжвала рэзалюцыя «Аб мiжнацыянальных стасунках». У ёй вялася размова аб пашырэнш правоу саюзных i аутаномных рэспублiк з дапа-могай размежавання кампетанцыи саюзнага цэнтра i савецюх рэспублiк, дэцэнтралiзацыi, перадачы на месцы некаторых юраунщюх функцый, узмац-нення адказнасцi i самастойнасцi у галше экано-мiкi, сацыяльнага i культурнага развщця, аховы навакольнага асяроддзя [6, с. 3].
У рэзалюцып «Аб галоснасщ» чырвонай ры-сай праходзша думка аб пашырэннi галоснасцi на уах стадыях дзейнасцi органау дзяржаунай улады, вывучэннi i Улiку грамадскага меркаван-ня, практыцы публiчнага абмеркавання агуналь-надзяржауных i рэпянальных праблем, у тым лiку тых, яюя тычылiся экалогii. Рэзалюцыя падтрым-лiвала неабходнасць пераадолець практыку не-абгрунтаванага скажэння статыстычнай шфарма-цыi аб сацыяльна-эканамчным i палггычным раз-вщщ грамадства, экалагiчнай сiтуацыi [7, с. 3].
Рэзалюцыя «Аб прававой рэформе» праду-гледжвала кардынальны перагляд, кадыфшацыю i сiстэматызацыю заканадауства. 1стотныя змя-неннi павiнны былi закрануць заканадауства аб ахове навакольнага асяроддзя [8, с. 3].
Трэщ этап перабудовачных працэсау харак-тарызавауся iх выхадам з-пад кантролю «зверху», старт чаму быу пакладзены правядзеннем адносна свабодных выбарау народных дэпутатау СССР вясной 1989 г. Пачынаючы з сакавiка 1990 г., палпыка перабудовы уступiла у апошнюю чацвёр-тую фазу свайго разгортвання, якая характары-завалася яе крызюам [9, с. 459]. Адмена 6-га артыкула Канстытуцыi СССР у сакавшу 1990 г.
прывяла да перадачы рэальных паунамоцтвау ад рэгiянальных партыйных камготау да абiраных электаратам Саветау народных дэпутатау. Па сут-насцi, адмена дадзенага артыкула разбурала ста-навы хрыбет камунiстычнага праулення i ство-ранага iм у краше палiтычнага рэжыму. Дадзены акт лiквiдавау юрыдычныя падставы на адбор кампартыяй дзяржаунай адмшютрацып i вызва-ляу з-пад кантролю ПалМюро ЦК КПСС элiты на месцах [2, с. 345].
У сувязi з вышэйадзначанай тэндэнцыяй слуш-най сярод кiраунiцтва СССР з'яулялася думка аб заключэннi новай Саюзнай дамовы. М. Гарбачоу быу перакананы, што дзеля выратавання Саюза яго трэба было рэфармаваць, рэзка павялiчыу-шы самастойнасць рэспублiк i паюнуушы за цэн-трам толькi аддадзеныя iмi агульныя функцыi [2, с. 350-351].
2-13 лшеня 1990 г. прайшоу XXVIII з'езд КПСС, на яюм была прынята Праграмная заява «Да гуманнага, дэмакратычнага сацыялiзму». Стра-тэпчным падмуркам сваёй палiтыкi разглядаемы з'езд аб'явiу «паслядоуны курс на абнауленне грамадскай сiстэмы у рамках сацыялютычнага выбару» [10, с. 1]. Распрацоушчыю праграмнай заявы уяулялi гуманны, дэмакратычны сацыялiзм у якасцi грамадства, у яюм на аснове розных форм уласнасщ i гаспадарання забяспечвалiся найлеп-шыя умовы у тым лшу для рацыянальнага пры-родакарыстання. Праграма дзеянняу КПСС пра-дугледжвала на працягу 1,5-2 гадоу у сацыяльна-эканамiчнай галше аказаць экстранную дапамогу рэгiёнам экалапчнага i стыхшнага бедства, стварэнне эфектыуных iнструментау стымулявання прыродаахоунай дзейнасщ. У галiне эканомiкi пар-тыя выступiла за пераход ад камандна-адмш> страцыйнай сiстэмы да рынку. Падтрымлiваючы паэтапны пераход да рынкавай эканомЫ, партыя лiчыла неабходным накiраваць дзяржаунае рэгу-ляванне новых эканамiчных адносш на ажыццяу-ленне навукова-тэхнiчных i экалагiчных праграм.
Характарызуючы Саюз суверэнных рэспуб-лiк, якi меркавалася у будучынi стварыць, партыя выступша за дэмакратызацыю узаемаадно-сiн памiж народамi i нацыянальна-дзяржаунымi утварэннямi СССР. КПСС абяцала ажыццяуляць курс па умацаванш суверэнiтэту саюзных рэс-публш. Яна прапаноувала палiтычную i права-вую разнастайнасць сувязей памiж рэспублiкамi i Саюзам у цэлым, шматварыянтнасць iх эка-намiчных узаемаадносiн на аснове гаспадарчай самастойнасцi прадпрыемствау.
Уздымаючы пытанне нацыянальнай пал^ы-кi, партыя лiчыла важным забяспечваць спры-яльныя умовы для развiцця усiх нацый i народ-насцей. Гэта тычылася тэрмiновых захадау, уклю-чаючы экалапчнага характару, яюя садзейнiчалi б падтрыманню асяроддзя пражывання [10, с. 1, 3].
86
Лакументы XXVII i XXVIII з'ездау КПСС i XIX Усесаюзнай канферэнцыи КПСС
Заключэнне. Рэформа дзяржаунага юравання аховай навакольнага асяроддзя, пераход да пе-раважна эканам1чных метадау прыродаахоунай дзейнасщ, зацвярджэнне прыярытэту тэрытары-яльнага юравання у сферы аховы i рацыяналь-нага прыродакарыстання здолелi б пераадолець многiя фактары, якiя адмоуна уплывалi на эфек-тыунасць прыродаахоунай дзейнасщ у савецкiх рэспублiках, стварыць сапраудныя перадумовы для максiмальна поунага ажыццяулення на мес-цах паунамоцтвах па павышэннi якасцi навакольнага асяроддзя [1, с. 59-60].
Радыкальная перабудова сютэмы прырода-аховы прадугледжвала на справе, а не на словах, пашырэнне паунамоцтвау саюзных рэспублiк i iх юруючых органау у сферы аховы навакольнага асяроддзя. Экалапчныя праблемы - гэта, галоуным чынам, рэспублiканскiя праблемы, таму адпаведна яны павiнна былi быць вырашаны у рэспублiках з макшмальным улiкам iснуючай спецыфiкi. Адсюль i паустала актуальнасць ус-таляваць рэальны прыярытэт рэспублiканскага кiравання у пытаннях аховы прыроды [1, с. 15].
Узмацненне ролi савецкiх рэспублш ставша-ся у Асноуных наюрунках эканамiчнага i сацы-яльнага развщця СССР на 1986-1990 гг. i на перыяд да 2000 г., рэзалюцын XIX Усесаюзнай партыйнай канферэнцыи «Аб мiжнацыянальных
стасунках», Праграмнай заяве XXVIII з'езда КПСС «Да гуманнага, дэмакратычнага сацыя-лiзму» [4, 8, 13].
Ва умовах пераводу прадпрыемствау на гас-падарчы разлiк i самафiнансаванне, дэмакраты-зацыi палiтычнай сютэмы была пастаулена задача пераходу ад адмшютрацыйных да экана-мiчных метадау кiравання дзейнасцю па ахове прыроды [1, с. 14]. На гэта былi нацэлены Ас-ноуныя накiрункi эканамiчнага i сацыяльнага развщця СССР на 1986-1990 гг. i на перыяд да 2000 г., рэзалюцыи XIX Усесаюзнай партыйнай канферэнцыи «Аб ходзе рэалiзацыi рашэнняу XXVII з'езда КПСС i задачах па паглыбленш перабудовы», Праграмная заява XXVIII з'езда КПСС «Да гуманнага, дэмакратычнага сацыялiзму» [4, 6, 7, 13].
Удасканаленне дзяржаунага юравання аховай навакольнага асяроддзя было звязана з выпрацоу-кай у савецюх людзей пачуцця адказнасщ за захаванне i прымнажэнне прыродных багаццяу, сваiм асабiстым дачыненнем да вырашэння эка-лапчных праблем, павышэннем узроуню экалапч-най i эколага-прававой культуры [1, с. 25]. Вы-рашэнню дадзенай задачы павiнны былi паса-дзейнiчаць Асноуныя накiрункi эканамiчнага i сацыяльнага развiцця СССР на 1986-1990 гг. i на перыяд да 2000 г. [4].
Cnic лггаратуры
1. Государственное управление охраной окружающей среды в союзной республике / Ю. С. Шем-шученко [и др.]. Киев: Наукова думка, 1990. 280 с.
2. История России. ХХ век. В 3 т. Т. 3: Деградация тоталитарного государства и движение к новой России (1953-2008) / А. Б. Зубов [и др.]. Москва: Эксмо, 2017. 688 с.
3. Программа Коммунистической партии Советского Союза: новая редакция. Принята XXVII съездом КПСС // Советская Белоруссия. 1986. № 57-58. 7 марта. С. 3-8.
4. Основные направления экономического и социального развития СССР на 1986-1990 годы и на период до 2000 года // Советская Белоруссия. 1986. № 60. 9 марта. С. 1-6.
5. Резолюции XIX Всесоюзной конференции КПСС: О ходе реализации решений XXVII съезда КПСС и задачах по углублению перестройки // Советская Белоруссия. 1988. № 154. 5 июля. С. 1.
6. Резолюции XIX Всесоюзной конференции КПСС: О межнациональных отношениях // Советская Белоруссия. 1988. № 154. 5 июля. С. 3.
7. Резолюции XIX Всесоюзной конференции КПСС: О гласности // Советская Белоруссия. 1988. № 154. 5 июля. С. 3.
8. Резолюции XIX Всесоюзной конференции КПСС: О правовой реформе // Советская Белоруссия. 1988. № 154. 5 июля. С. 3.
9. История России. XX век: учеб. пособие / В. И. Меньковский [и др.]. Минск: РИВШ, 2005. 704 с.
10. К гуманному, демократическому социализму: программное заявление XXVIII съезда КПСС // Советская Белоруссия. 1990. № 166. 17 июля. С. 1, 3.
References
1. Shemshuchenko Yu. S., Malysheva N. R., Erofeev N. I. [et al.] Gosudarstvennoye upravleniye okhra-noy okruzhayushchey sredy v soyuznoy respublike [State administration of environmental protection in the union republic]. Kiev, Naukova dumka Publ., 1990. 280 p. (In Russian).
2. Zubov A. B., Kara-Murza A. A., Kolosov V. A. [et al.] Istoriya Rossii. XXvek. V3 t. T. 3: Degrada-tsiya totalitarnogo gosudarstva i dvizheniye k novoy Rossii (1953-2008) [The history of Russia. XX century. In 3 vols. Vol. 3: The degradation of the totalitarian state and the movement towards a new Russia (19532008)]. Moscow, Eksmo Publ., 2017. 688 p. (In Russian).
3. The Program of the Communist Party of the Soviet Union: new edition. Adopted by the XXVII Congress of the CPSU. Sovietskaya Belorussiya [Soviet Belorussia], 1986, no. 57-58, April 7, pp. 3-8 (In Russian).
4. The main directions of economic and social development of the USSR for 1986-1990 and for the period up to 2000. Sovietskaya Belorussiya [Soviet Belorussia], 1986, no. 60, March 9, pp. 1-6 (In Russian).
5. Resolutions of the XIX All-Union conference of the CPSU: About the implementation of the decisions of the XXVII Congress of the CPSU and the tasks for deepening perestroika. Sovietskaya Belorussiya [Soviet Belorussia], 1988, no. 154, July 5, p. 1 (In Russian).
6. Resolutions of the XIX All-Union conference of the CPSU: About inter-ethnic relations. Sovietskaya Belorussiya [Soviet Belorussia], 1988, no. 154, July 5, p. 3 (In Russian).
7. Resolutions of the XIX All-Union conference of the CPSU: About publicity. Sovietskaya Belorussiya [Soviet Belorussia], 1988, no. 154, July 5, p. 3 (In Russian).
8. Resolutions of the XIX All-Union conference of the CPSU: About legal reform. Sovietskaya Belorussiya [Soviet Belorussia], 1988, no. 154, July 5, p. 3 (In Russian).
9. Men'kovskiy V. I., Yanovskiy O. A., Poznyak S. V. [et al.] Istoriya Rossii. XXvek: ucheb. posobie [History of Russia. XX century: Textbook]. Minsk, RIVSH Publ., 2005. 704 p. (In Russian).
10. Towards humane, democratic socialism: the Program statement of the XXVIII congress of the CPSU. Sovietskaya Belorussiya [Soviet Belorussia], 1990, no. 166, July 17, pp. 1, 3 (In Russian).
1нфармацыя пра аутара
ЗавацК Яуген Iгаравiч - мапстр пстарычных навук, асшрант кафедры псторыи Беларуа новага i навейшага часу. Беларуси дзяржауны ушверсгот (220006, г. Мшск, пр-т Незалежнасщ, 6, Рэспублша Беларусь). E-mail: zawadzki1996jauhien@mail.ru
Information about the author
Zavatski Yauhen Iharavich - Master of History Science, PhD student, the Department of Modern and Contemporary History of Belarus. Belarusian State University (6, Nezavisimosti Ave., 220006, Minsk, Republic of Belarus). E-mail: zawadzki1996jauhien@mail.ru
Пастуту 14.02.2022
